|
Coll. 'de Franse verleiding'
Tijdens het Romeinse Rijk legden de Italianen - want dat waren ze toch of vergis ik me nu? - meer dan 250.000 kilometer wegen aan, van Via's - de heirwegen -
tot de secondaire camino's waar zoveel Santiago-gangers nu nog steeds gebruik van maken. En wil je hier terecht belanden, in Fontcouverte in de Franse Aude,
dan kruis je zonder het te weten resten van Romeinse wegen. Het nabij gelegen Narbonne vormde in die tijd al een kruispunt, un carrefour. Waarom?
Vanuit de Italiaanse Alpen
liep via Narbonne de Via Domitia en wel helemaal tot in Spanje. In Narbonne kon men ook een afslag nemen en de Via Aquitania volgen, helemaal tot Bordeaux.
Raymond Chevalier, Voyages et déplacements dans l’Empire Romain. Paris, Armand Colin, 1988.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Pierre A. Clément et Alain Peyre, La Voie Domitienne. De la Via Domitia aux routes de l'an 2000. Les Presses du Languedoc, 1998.
Coll. 'de Franse verleiding'
Jean Verdon, Voyager au Moyen-Age. Paris, Éditions Perrin, 2003.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
En zo, geleidelijk aan en steeds vaker passeren studies aan uw revu en niet alleen in dat onmogelijke maar toch vaak onvermijdelijke Frans:
Nederlandse teksten volgen ook nog.
Het betreft studies over 'ooit' en dan weer eeuwen 'later' en tot 'nu', tot het bevatten van het heden, naar beste weten vastgelegd.
Een mij prangende vraag betreft bijvoorbeeld de uitvinding van het draaiende voorstel van de koets, toch iets revolutionairs niet? Het einde van met schurend
effect een kar een hoek om te slepen en te sjorren. In de tot nu toe doorgenomen literatuur heb ik er tot nu toe noh niets over terug kunnen vinden. Merkwaardig.
Coll. 'de Franse verleiding'
H. A. Poelman , Geschiedenis van den handel van Noord-Nederland gedurende het Merovingische en Karolingische tijdperk.
Amsterdam, proefschrift.
‘s Gravenhage, 1908.
Vechten ooit, oorlog dus, handel,dat was mede het motief van zich verplaatsen. Gewin. Waarom? Bataven tegen Romeinen bijvorbeeld.
Maar wist U bijvoorbeeld dat rond 750 al Friezen,
en dat was alles dat boven de grote rivieren woonden, op de marktplaats Saint-Denis aan de Seine vlak
boven Parijs voeren en zelfs, rond Gibraltar heen, op het
mediterrane Narbonne. En dat in 778 de achtste koning van Fryslan, ene Gondebald, bij Roncevaux in de Pyreneen,
in de strijd tegen de Moren aan de zijde van Karel
de Grote sneuvelde? Dat betreft dan het zuidelijke Frankrijk. Het Franse noorden werd al eeuwen eerder door
Friese kustvaarders aangedaan.
En dat die Hollanders, als zeevarende handelsnatie, vlak
na de Middeleeuwen, een quasi-monopolie hadden op de Franse wijnhandel?
't Ging om gewin.
Reizen voor plezier kwam pas van veel later.
Coll. 'de Franse verleiding'
Jan Craeybeckx, Un grand commerce d'importation: Les vins français aux anciens Pays-Bas (XIIIe - XVIe siècle). Paris, S.E.V.P.E.N., 1958.
Toen al, ook al weer eeuwen geleden:
Coll. 'de Franse verleiding'
André Jouanel: 'Bergerac et la Hollande. Les vins de Monbazillac, le papier, les relations familiales'.
Bergerac, 1951.
Coll. 'de Franse verleiding'
Jacqueline Queneau, Les Arts de la table. Us et coutumes du Moyen Age jusqu'à nos jours. Paris, Éditions de La Martinière, 2011.
'De kunst van het tafelen. Gebruiken en gewoonten vanaf de Middeleeuwen tot nu.'
In den beginne at men simpelweg 'uit het vuistje', met de vingers dus en van borden was nog lange tijd geen sprake: men at in de beste gevallen van, zeg,
een plaat of plankje. Bestek? Eens kwam het, ooit, tot een mes, voor die tijd was het simpel een kwestie van kluiven. Pas ruim na 1400 kwan iemand op het idee
twee pinnen, tanden, aan een stangetje te bevestigen en de vork was geboren. Het gebruik was overigens zeldzaam en iemand als Erasmus (1466-1536) was met zijn
vork een buitenbeentje. De vork met vier tanden, 'onze vork', zag pas een aantal jaren na 1700 het daglicht. De lepel was overigens een vinding van de Romeinen, maar was als een soort duur kleinnood en het merendeel van de goegemeente bleef nog eeuwenlang 'slurpen'. En borden? Borden met een randje? Pas na 1600.
Moet je nu zien, hier en daar worden zelfs messenleggers gebruikt. Fascinerend niet?
Coll. 'de Franse verleiding'
Stammend uit 1954, maar hoe aktueel! Lees de binnenflap:
"Michel de Montaigne (1533-1592) is één van de merkwaardigste figuren in de geschiedenis van het Europese denken. Hij was kasteelheer en schrijver,
diplomaat en wijsgeer, burgemeester en tourist.
Hij valt ook nog te omschrijven als sceptisch humanist met als crédo 'Que sais-je?', ietwat vrijelijk vertaald als 'Wat weet ik eigenlijk?'
Deze veelzijdigheid wordt weerspiegeld in één van de boeiendste geschriften, die de literatuur kent: de Essais.
Diepzinnige bespiegelingen, geestige anecdotes, fijn-psychologische tekeningen en bizarre verhalen wisselen elkaar af. In dat alles tekent MONTAIGNE vooral
zichzelf, zoals hij de dingen ziet, de landen doorreist, oudere denkers bestudeert om zo, in deze levenstocht, tot de reiziger te worden,
die philosophie en landschap, menselijk zieleleven en uitheemse folklote ontdekt.
MONTAIGNE's werk is van groot wijsgerig belang. Want in de beschrijvingen, die hij van zichzelf geeft zoals hij de rumoerige wereld van de 16e eeuw doorreist -
want reiziger was hij -
tekent hij tevens iets van de mens van alle tijden. Telkens terugkerende thema's als: de mens geconfronteerd met de dood, de dubbelzinniheid der cultuur, de
begrensdheid der wetenschap, de rol van het lichaam zullen in latere stromingen van invloed zijn en maken ook vandaag zijn werk weer bijzonder actueel. Het
rationele denken van DESCARTES, het empirisme van Engelse philosophen als BACON, het existentiele denken van PASCAL, zij allen werden gestimuleerd
door deze philosophische reiziger: MICHEL de MONTAIGNE."
En ook nu nog is Michel de Montaigne inspiratiebron (2019):
Coll. 'de Franse verleiding'
En Montaigne was nauw bevriend - dit speelt zich allemaal af in de Dordogne en vooral in de omstreken van Sarlat - met nog zo'n bijzonder figuur, Etiènne de La Boétie,
die leefde van 1530 tot 1563. Hij was de schrijver van het 'Vertoog over de vrijwillige onderdanigheid', het 'Discours de la servitude volontaire'. Wat de titel niet
doet vermoeden is dat het juist een pleidooi is voor burgerlijke ongehoorzaamheid!
Een citaat?
"Om te zorgen dat mensen, voor zover het nog mensen zijn, zich laten onderwerpen, zijn er twee mogelijkheden: óf ze worden gedwongen, óf ze worden bedrogen."
Zo, die zit.
Maar nu terugkomend op de vriendschap tussen Michel de Montaigne en Etiènne de la Boétie. Die moet zeer hecht geweest te zijn en zelfs nu nog wordt er gespeculeerd
over hoe ver die vriendschap ging. Ik vermoed dat het niet een Platonische was, een lijfelijk intieme liefdesrelatie. Neen, het was als tussen twee jonge jongens en
de één aan de ander vraagt: "Mag ik je vriendje zijn?"
Jean-Luc Hennig schreef in de tijd voor publicatie in 2015 'De l'extrême amitié. Montaigne & La Boétie'. Laat ik het daarbij laten: een intense gemeenschappelijke band.
En het mooie is dat zijn 'château' ook nog eens - nog steeds - te bezoeken valt!
Coll. 'de Franse verleiding'
WEGH-WYSER, Vertoonende De besonderste vremde vermaecklijkheden die in 't Reysen door VRANCKRYCK en eenige aengrensende LANDEN te sien zyn.
T'AMSTELREDAM, By Nicolaes van Ravesteyn, op S. Anthonie Marckt, 1657.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Een heel verhaal gaat overigens achter dit boekje schuil. De eerste druk in de 'Hollandsche' taal dateert van 1647, met buitengemeen vermakelijke en nog steeds
herkenbare 'Reys-Wetten', over 'vreemde invloeden' en zo, geschreven door ene Justius Lipsius, u weet wel, de naam van de EU-hoofdzetel. Bij mijn weten verscheen overigens een eerste versie
rond 1610, in het Latijn nog. Moe'k wederom uitzoeken, maar toen al kwam 'de Groote Tour'op gang, veel eerder dan de Britten veelal claimen.
En wat waren dan die ondervonden 'vreemde' invloeden? Omgangsvormen natuurlijk. Zo was 'sodomie' een heikel punt, zeker Italie aangaande.
Hoe kunnen opvattingen en beleven van
zeden toch wisselen, want ooit gingen prinsen in het fameuze Louvre ook naar believen en gelieven hun gang.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Helaas niet meer het origineel antiquarisch te vinden, het boekwerk zal wellicht nog in een enkele bibliotheek berusten in 'Bijzondere Collecties'.
Hier de geannoteerde heruitgave, stammend uit het oorlogsjaar 1942 'Bij de N.V. De Nederlandsche Boekhandel Op de St. Jacobsmarkt Tot Antwerpen' van:
'Korte Beschrijvinge van Parys; En de Manieren en Zeden van die haer onthouden',
iets voor 1667 geschreven door ene D. Buyseroo of Dirk Buysero (Den Haag, 8 mei 1644 - Rotterdam, 1708), een Nederlands librettist, toneelschrijver en dichter.
Zijn schets van Parijs - waarschijnlijk het eerste in het Nederlandse taalgebied - was dan ook opgetekend in dichtvorm.
"PARYS, Princes der Steên van ‘t machtigh Lely-rijck,
Vermakelijcke Stadt, waer vintmen uw’s gelijck,
In pracht en heerlijckheyt, in kostelijcke kleden;
In vriendelijck gelaet, in aengename zeden;
In hoff’lijck onderhout, in heug’lijck tijt-verdrijf
Met ‘t aerdigh Jufferschap, of ander man sijn wijf;
In menighte van Volck, in deftige Gebouwen,
Gelegentheyt van plaets, en schoonheyt van Landtsdouwen;
In lieffelijcke dranck, in aengename Spijs’?
Kort-om, ghy zijt in weeld’een wereldtsch Paradijs.
Men leef hoe datmen wil, men vint sijn vergenoegen."
Zijn woorden zetten de toon voor de vele eeuwen die zouden volgen.
Gerrit Verhoeven, Anders Reizen? Evoluties in vroegmoderne van Hollandse en Brabantse elites (1600-1750). Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2009.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Le voyage en France. Du maître de poste au chef de gare 1740 - 1914.
Coll. 'de Franse verleiding'.
UItgegeven ter gelegenheid van een tentoonstelling georganiseerd door het 'Musée national de la Voiture et du Tourisme' in het Château de Compiègne in 1997.
Met 'toerisme' in de hedendaagse betekenis heeft het musée bitter weing van doen. Nee, dan de koninklijke stallen van de laatste keizer van Frankrijk,
Napoléon III (het Tweede Empire, 1852-1870), het staat vol met karren, karossen,
koetsen, calèches, omnibussen en de lieve heer weet al niet.
Ooit waren wij de enige bezoekers en speciaal voor ons werden met grote
sleutels de staldeuren geopend en we wisten niet wat we zagen, wat daar voor ons opdoemde.
Geen gids, geen uitleg, dus dat werd rondbanjeren. Je wilde wel in zo'n eeuwenoud voertuig plaatsnemen, maar zag het verdroogde zittingsleer aan:
"Nee, dat moet ik dus maar niet doen!"
Fantastisch allemaal, maar de naam van dit museum in Compiègne dekt nagenoeg alleen vooral dat 'voiture'. En 'tourisme' wordt opgevat als
een zich voortbewegen. En daarmee kwamen de stallen toch een beetje in de richting van wat de moderne mens onder 'tourisme' / toerisme' / 'tourism' verstaat.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Christophe Studeny, L'invention de la vitesse. France, XVIII?-XX? siècle. Paris, Gallimard, 1995.
'SNELHEID' en 'VERSNELLING',
RODE DRADEN VAN 'DE FRANSE VERLEIDING'.
Twee eeuwen waren genoeg om een duizenden jaren oude wijze van bestaan, in het teken staan van simpel lopen en her en daar een beetje rijden, omver te
werpen en een onomkeerbare verandering teweeg te brengen in onze wijze van voortbewegen.
Hoe kunnen wij deze overgang begrijpen van een wereld van mensen- en paardenstappen naar een beschaving van overvloed aan vervoer?
We moeten de stappen van wandelaars volgen, ruiters op de kleinste paden volgen, de wegen van Frankrijk vanuit de coupé van de postkoets observeren,
Parijse chauffeurs in cabriolets opsporen, voetgangers ondervragen, de in onze ogen van nu trage galop van postkoetsen onderzoeken,
treinreizigers begeleiden, de eerste piloten ondervragen; ons verbazen over de transformaties van het dagelijkse leven, de metamorfose van de
plaatselijke horizon in een planetair landschap.
Christophe Studeny heeft met een frisse blik deze ontworteling van Frankrijk van de traagheid onderzocht, alle mogelijke wegen gevolgd en de
meest onverwachte bronnen verzameld. In zijn verovering van de ruimte wil het Westen, ongeduldig om aan zijn kronkels en bochten te ontsnappen,
zijn aardse banden verbreken; na de sleur en de modder te hebben geëlimineerd, vindt het de snelheid uit.
Deze reis verkent een nieuwe tijd in de geschiedenis; een versnelling, die ons omringt, die op ons drukt en die ons meesleept in het levensritme van vandaag.
'Partir = vertrekken'. Waarom verplaatsten men zich en waarom gaat men, steeds meer, op pad?
Coll. 'de Franse verleiding'
'Partir = vertrekken'.
'Conquérir = veroveren'.
'Quitter = verlaten'.
'Fuir = vluchten'.
'S'exiler = tijdelijk elders zijn onderdak vinden'.
'Voyager = reizen'.
'Découvrir = ontdekken'.
'Fuir = vluchten'.
Coll. 'de Franse verleiding'.
'Partir' = 'vertrekken' kent dus vele motieven en vele kwamen in 1672 voor de Noordelijke Nederlanden samen. Zo had de Franse Zonnekoning, Lodewijk XIV (1638-1715),
tomeloze ambities en viel in 1672, via de Duitse landen de zuidelijke Spaanse Nederlanden omzeilend, en nota bene via Lobith
de Verenigde Provinciën binnen, met maar liefst 120.000 manschappen, een schijntje van wat de Provinciën en stadhouder Willem III op de been konden krijgen.
't Was het begin van 'het Rampjaar'. En er volgde het beruchte gezegde:
"het volk was redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos", want Engeland had eveneens de Republiek de oorlog verklaard.
Al moordend en plunderend - zo werden Bodegraven en Zwammerdam in brand gestoken - hielden de Fransen huis. Edoch, daar was 'het water':
Michiel de Ruyter deed zijn werk, de Hollandse Waterlinie eveneens en de Fransen trokken zich moedeloos terug uit de Hollandsche modder.
De Zonnekoning voert nog een aanval op Maastricht aan in 1673.
Willem III van Oranje (1650-1702) had echter ook zo zijn ambities en het kon dus niet deren dat hij in 1677 met de Engelse erfprinses Mary stuart trouwde, nota bene zijn volle nicht.
Op 15 november 1688 viel Willem III Engeland binnen, overwon en koning werd van Engeland, Schotland en Ierland. Echtelijke huwelijken komen er, dacht ik, zo bij Raden van
Bestuur en CEO's niet aan te pas, maar het was allemaal wel een beetje multinational / hedge fund spelen. Ik weet nog dat voorafgaande aan 1988 een hele trits ambtenaren
in de weer waren om er een 'William and Mary'-jaar van te maken, met de volle steun van Beatrix natuurlijk. Ik meen niet dat de diplomatieke spanningen tussen Nederland
en het voor dat soort symbolysche festijnen gevoelige Frankrijk zijn opgelopen. Ook was het weer in 2015 raak: er werd 'Twee Honderd Jaar Koninkrijk' gespeeld hetgeen
bezijden de waarheid was. De eerste koning van Nederland was Louis Bonaparte, de broer van Napoléon lui-même / himself en wel van 1806 tot 1810. Ook dat Oranje-affront
liet de Fransen koud.
Na de nederlaag van Napoleon in de Slag bij Leipzig in 1813 werd Willem Frederik Prins van Oranje-Nassau (Den Haag, 24 augustus 1772 — Berlijn, 12 december 1843)
ingehuldigd als 'Soeverein Vorst' der Verenigde Nederlanden. Door wie eigenlijk? Op 16 maart 1815 riep hij zichzelf uit tot koning- toe maar- van het Verenigd Koninkrijk der
Nederlanden en hertog van Luxemburg, waarna hij op 21 september 1815 in Brussel werd ingehuldigd als koning, als CEO-Benelux dat maar een kort leven beschoren zou zijn.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Het is voor velen vaak nog lastig met die eeuwduiding: de achtiende eeuw begint met het jaar 1700; het zij zo. Trok een enkele Hollander er gedurende de 17-de
nog op uit, tijens de achtiende eeuw raakte de fut er een beetje uit en begon men de voorkeur te geven aan 'leunstoel-reizen'. Dikke pillen over andere landen
werden gepubliceerd, ook over 'Frankryk', waarvan bovenstaand uit 1757 een voorbeeld.
HEDENDAAGSCHE HISTORIE of TEGENWOORDIGE STAAT van FRANKRYK. Eerste deels en Tweede Deels. Te AMSTERDAM, By ISAAK TIRION 1752. Met Privilegie.
Coll. 'de Franse verleiding'.
M. Piganiol de la Force, Nouveau voyage de France avec un itinéraire, et des cartes faites exprès, qui marquent exactement les routes qu'il faut suivre pour
voyager dan toutes les Provinces de ce Royaume. Nouvelle edition, revue, corrigée & augmentée. Paris, Bailly, 1755.
'Partir' = vertrekken kon ook om gezondheidsredenen en dat deed de Schot Tobias Smollett in 1764-65 hij: verbleef lange tijd in Nice. En vergeet hierbij maar 'Italy',
dat bestond alleen maar uit wat we tegenwoordig 'city trips' noemen. 't Meest belangrijk van zijn boek was dat Smollett dagelijks aantekening hield van het weer in
Nice en dat werd in zijn verslag als gedetailleerd 'Registre of the Weather' mede afgedrukt. 't Bracht de Britse aristocratie in beweging. 's Winters zaten ze daar maar rillerig opgeloten in
nauwelijks te verwarmen kastelen en landhuizen. Met de publicatie van Smollett's boek en 'Registre' kwam voor hen de traditie op gang om in en rond Nice te gaan
overwinteren.
Coll.'de Franse verleiding'.
Patrick Marchand, Le maître de poste et le messager. Les transports publics en France au temps des chevaux. Paris, Éditions Belin, 2006.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Hier bevinden we ons nog in een'mensen- en paardensamenleving met koetsen en koetsiers, postmeesters, koetshuizen, 'posthoorns', hoefsmeden en reken
maar dat het allemaal betrekkelijk langzaam ging, want de meeste 'wegen' waren nog lang niet bestraat; een postkoets kon je, als je er stevig de pas
in hield, gewoon bijhouden. De wegen waren niet veel meer dan klei-, modder- en zandpaden. Zo nam een reis van Amsterdam nagenoeg één volle week. Dat
kwam ook omdat de Hollander per definitie een bootje moest nemen om de vele rivieren over te steken. Lange tijd was het dan ook gebruikelijk om, als je
naar Frankrijk wilde, met een kustvaarder meevoer, wel zo gemakkelijk als de wind goed stond. Rivieren moesten niet alleen overgestoken worden, nee,
ze dienden ook als verplaatsingsroute,zoals hieronder zal blijken.
Coll.'de Franse verleiding'.
VOOR 'T BOVENSTAAND, NEUS ER BOVENOP OF BRIL OF LOEP.
Dit zijn dan enkele fragmenten van de uit 1765 stammende:
'De Getrouwe Wegwijzer of Gids voor de Reizigers'.
Le Sr. Desnos, L'Indicateur Fidèle ou Guide des Voyageurs,
qui enseigne Toutes les Routes Royale et Particulières
de la France, Routes levées Topographiquemt dès le
Commencement de ce Siècle, et Assujettiés à une Graduation
Géométrique, contenant Toutes les Villes, tous les Bourgs,
Villages, Hameaux, Fermes, Châteaux, Abbayes, Communautés,
Eglises, Chapelles, et d'autres Maisons Réligieuses,
les Moulins, les Hotelleries, les Justices, et les Limites
des Provences, les Fleuves, les Rivières, les Ruisseaux,
les Etangs, les Marais, les Ponts, les Gués, les Montagnes,
les Bois, les Jardins, les Parcs, les Avenues, et les Prairies
traversés par les Grandes Routes & Accompagné d'un Inneraire
Instructif et raisonné sur chaque Route, qui donne le Jour
et l'Heure du Départ, de la Dinée et de la Couchée tant des
Coches par Eau, que des Carosses, Diligences et Messageries
du Royaume, avec le Nombre des Lieues que ces differentes
Voitures font chaque jours.
Dressé par le Sieur Michel, Ingénieur Géographe du Roy à l'Observatoire
&
Mis au jour et Dirigé Par Le Sr. Desnos Ingénieur Géographe pour
les Globes Shères et Instrument de Mathématique. A Paris,
MDCCLXV. (= 1765).
Afijn, hier fragmenten van twee opengeslagen bladzijden voor de route Amsterdam - Marseille, vol met aanduidingen in de linker legenda
en 15 kaarten bevat met 15 hoofdroutes. In het linkerkader werden vertrektijden aangegeven, waar wat gegeten kon worden, enzovoorts.
Zoals uit deze 2 deelkaarten blijkt was er zelfs sprake van een postkoetsverbinding tussen Amsterdam en Marseille. Die lange tocht nam maar liefst drie weken in beslag
en men reed gelet op de staat van de, noem het, sporen min of meer op sukkeldracht, overdag zowel als 's nachts. Alleen als bij een 'relais de poste', een postkoetshuis
gestopt werd om van paarden te wisselen kon men de benen strekken en iets eten. En natuurlijk waren de Novotels, Campanilles en noem maar op nog verre toekomstmuziek.
Trouwens, zuidwaarts reizend stapte men in Lyon op een bootje richting Marseille, eigenlijk een wegwerpbootje, want het was onbegonnen werk die bootjes
stroomopwaarts weer naar Lyon terug te krijgen.
Coll. 'de Franse verleiding'.
De titel van deze studie spreekt voor zich: mede onder invloed van het Franse hofleven was de Franse adel en 'haute bourgeoisie' op tal van vlakken qua stijl trend settend.
Reizen, ooit in ieder geval, deed je beinvloeden en die indrukken nam je mee, ze vormden je mede. De uiteenlopende bijdragen in 'Zuidenwind', onder redactie van Monique van Hoogstraten, Addie Schulten en
Gert Jan van Setten, geven aanzetten, maar het het blijft goeddeels onder de hoge 'C': schilderkunst, literatuur, machtspolitiek ook en godsdienst nauwelijks:
het katholieke zuiden versus het protenstantse, ja, calvinistische noorden? Wonderlijk genoeg vond ik wat dit aangaande ook weinig terug in al die reisverslagen
waarover 'de Franse verleiding' beschikt. In één van de collectiestukken, geschreven door ene Adriaan van der Willigen vond ik lovende worden over het reinigende bidet,
maar hygiène was mooi, maar hij gaf toch de voorkeur aan de zedelijkheid van de Hollandsche vrouw, ook al 'waschten' zij gedurende hun gehele leven slechts handen en
gezicht .... . Da's C met een lagere c. Toch is het 'Zuidenwind' alleszins aan te raden.
Monique van Hoogstraten, Addie Schulte, Gert Jan van Sette (red.), Zuidenwind. Romaanse invloeden op de Nederlandse cultuur. Amsterdam, Prometheus, 2000.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Een 'Almanach du Voyageur à Paris', een stadsgids voor Parijs, daterend uit 1783. Dit dikke boekje, maar klein van formaat, zou best weleens gebruikt kunnen
zijn door de Amsterdammer Jacob Muhl aan wie een pagina op deze site is gewijd. Wellicht was deze Jacob Muhl één van de eerste Nederlandse toeristen in Parijs,
want hij ondernam de reis (één week reizen heen en één week reizen weer terug, en dat merendeels over zand- en modderpaden) zuiver en alleen maar voor zijn plezier.
Wellicht heeft Thomas Jefferson 't ook gebruikt.
Roy & Alma Moore, Thomas Jefferson's Journey to the South of France. New York, Stewaert, Tabori & Chang, 1999.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Net zoals vele Nederlanders onderhouden ook Amerikanen een haat-liefde relatie met Frankrijk. Edoch, tijdens 'de Franse Verlichting' en de daarop volgende
revolutionaire periode staken toch wat Amerikanen de Atlantische Oceaan over, uit nieuwsgierigheid en voor inspiratie. Onder hen waren enkele van de 'Foundings Fathers'
die de uitmuntende en nog steeds geldende Amerikaanse grondwet opstelden. Onder hen was ook Thomas Jefferson die niet alleen Parijs aandeed, maar ook in de
vroege lente van 1778
naar het zuiden van
Frankrijk trok. En die Thomas Jefferson is hier vlak in de buurt geweest! Per postkoets en ook te voet. Wat we er van weten is dat hij de hier nabijgelegen citadel van
Carcassonne heeft bezichtigd, Castelnaudary ook en vaarde naar die bestemmingen hoogstwaarschijnlijk over het Canal du Midi. Gelet op de kaart van 'Les Postes de France' heeft hij op weg naar de zeven sluizen
van Ensérune bij Béziers, onvermijdelijk in die tijd, door Moux gereden, een plaatsje 3 kilometer ten noorden
van het Fontcouverte waar ik nu woon.
Coll. 'de Franse verleiding'
Wellicht gebruikte hij één van de eerdere uitgaven van deze gids uit 1856: 'Guide du voyageur sur le Canal du Midi et ses embranchements,
et sur les canaux de étangs et de Beaucaire'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Annie Jourdan et Joep Leerssen (éds.), Remous Révolutionnaires: République Batave, Armée Française. Amsterdam. Amsterdam University Press, 1996.
Coll. 'de Franse verleiding'
En zo maken we een niet-wetenschappelijke, ja, romanesque sprong in de tijd, naar de jaren van de Bataafsche Revolutie (1787) die maakte dat vele
patriotten na het door de Oranje's neerslaan van de opstand naar Frankrijk vluchtten en daar jaren in ballingschap leefden en a de Fransche Revolutie (1789) terugkeerden,
zo meeslepend beschreven in de roman-trilogie van Jo van Ammers-Küller in 'Heeren, Knechten en Vrouwen'.
De Geschiedenis van een Amsterdamsche Regenten-Familie in de jaren 1778 tot 1813. Amsterdam, J. M. Meulenhoff, MCMXXXVIII.
Coll. 'de Franse verleiding'
Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen,
datée du 10 août 1793.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Het Nederlandse beeld van de Franse Revolutie' (dit cahier werd gepubliceerd in 1989 - de 'bi-centenaire') was er goeddels één waarin geweld, terreur en bloed
overheersten. En op de keper beschouwd is dat zo gebleven: Napoleon nam weliswaar de plaats in van Robespierre, maar was eigenlijk toch ook een machtswellusteling.
Of niet soms?
Al zo rond 1760, 1780 had de 'Industriële Revolutie' een aanvang genomen en de 'Franse Revolutie' wordt ook wel 'la Révolution des Savants', van wetenschappers dus,
genoemd, zoveel nieuwe vindingen werden er in die periode gedaan en ook mogelijk gemaakt. Hier een voorbeeld wat betreft communicatie.
Coll. 'de Franse verleiding'
In dit werk wordt het levensverhaal uit de doeken gedaan van Claude Chappe (1763-1805) en zijn levenwerk, de optische telegraaf, 't was het allereerste begin van de
telecommunicatie!
Ooit las ik eens dat Napoleon vanuit Parijs getelegrafeerd had met secondanten in noordelijke Lille en ik dacht: "Huh, heb ik iets gemist?!"
Echter, telegraferen is heel iets anders dan het latere telefoneren. Tot nog niet zo lang geleden hadden we voor telefoneren een draad nodig en nu,
zeker, hebben we onze mobieltjes.
Claude Chappe werd aanvankelijk priester, maar gaf zich ten lange leste over aan de bestudering van de mechanica en physica.
En hoe kom je op een geniaal idee? Boekenkasten zijn over 'creativiteit' volgeschreven en Chappe was, samen met zijn broers, kennelijk creatief. Want wat gebeurt er?
Chappe had zin, hoe kom jer er op, om te communiceren met een paar vrienden 'verderop' en ze komen op het idee zichtbare signalen in te zetten. En 't werkte!
Voilà, telecommunicatie! En waarom niet iets functioneels groots aan te pakken?
Claude Chappe, waarschijnlijk dè visionnair, besluit samen met zijn broer Ignace (1760-1830) een 'communicatielijn' bestaande uit 15 signaalpunten aan te leggen
tussen Parijs en Lille, zo ongeveer 220 kilometer. Torentjes werden er speciaal voor gebouwd en kerktorens werden gebruikt en er werd wel een jaar aan gewerkt.
Vraag me nu even niet hoe ze aan het
benodigde kapitaal zijn gekomen, dat zoek ik later nog wel eens uit.
Het seinsysteem valt als volgt samen te vatten. 't Bestond uit twee beweegbare armen verbonden door een dwarsbalk. Elke arm kende 7 standen, de dwarsbalk 4, dus
dat telde op tot 196 standen, symbolen eigenlijk, ieder met een specifieke betekenis. Semiologie in wezen dus - de leer der symbolen, symbolen met een specifieke
betekenis: codes.
In 1791 werden de eerste begrijpbare berichten van Parijs naar Lille verzonden, maar pas in 1794 en met steun van 'la Convention' waren er genoeg middelen om de
communicatielijn te perfectioneren. Resultaat? Waar anders een koerier met zijn bericht op zijn paard bijkans twee dagen over deed, dat bericht werd vanaf 1794
binnen 9 minuten overgeseind. Telecommunicatie.De verbinding Parijs - Amsterdam kwam trouwens in 1811 tot stand, de Lage Landen waren toen toch departementen van Frankrijk en
Amsterdam, na Rome, de derde hoofstad van het Napoleontische Rijk, het eerste 'Empire'? En natuurlijk werden in dat 'Empire' alle steden van enige betekenis van
optische communicatie voorzien.
Claude Chappe kwam overigens op een nare manier aan zijn einde, want hij bleek uiteindelijk te lijden aan oorkanker en pleegde in 1805
zelfmoord.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Galignani's New Paris Guide', stammend uit 1841.
De in 1911 door Sylvia Beach in Parijs gestichte Engelstalige boekhandel Shakespeare & Co is bij Nederlandse
Parijsgangers die tevens boekliefhebbers zijn, veel bekender dan Galignani's Bookstore. Simpele redenen? Ten eerste hangt er een sfeer van nostalgie omheen,
die van 'The Lost Generation', verbonden met namen zoals die van Ernest Hemingway, F. Scott Fitzgerald; Man Ray en Stephen Spender. En het is er oer-authentiek en 'gezellig'.
Voorts bevindt het zich min of meer vlak om de hoek van de Place Saint-Michel met haar immense terrassen, bijkans onvermijdelijke pleisterplaatsen voor de flâneurs.
De Brit John Anthony Galignani opende zijn eerste continentale Engelstalige boekhandel aanvakelijk in het noordelijk gelegen Cambrai, maar vestigde zich al
spoedig in Parijs, eerst in de rue Vivienne en vanaf 1855 aan de drukke rue Rivoli met al haar arcades, paralel aan het Louvre en de Tuileriën.
En daar zit Galignani nu nog steeds tussen alle souvenirshops ... .
Coll. 'de Franse verleiding'
"As David McCullough writes: "NOT ALL THE PIONEERS WENT WEST." In The Greater Journey, he tells the enthralling, inspiring - and until now, untold - story of the
adventurous artist, writers, doctors, politicains, and others who set off for Paris in the years between 1830 and 1900,hungry to learn and to excel in their work.
What the achieved would profoundly alter American history."
Gold dat in die tijd ook voor de Nederlandse maatschappelijke ontwikkeling? Wederom?
Coll. 'de Franse verleiding'
Met Mr. A. W. Engelen, Naar Parijs, Havre en Tours in den zomer van 1847. Te Groningen, bij W. van Woekeren, 1848 zitten we midden in een transportrevolutie
die zo vanaf 1830 op gang kwam.
Illustratief daartoe zijn de openingszinnen van A.W. Engelen:
"Ik heb mijn wandelstaf voor het oogenblik ter zijde gelegd: wel niet met het bepaalde oogmerk, om te beproeven, hoe men de verste afstanden in den korts mogelijken
tijd kan afleggen - eene proefneming, welk ieder nieuw jaar nieuwe en meer verbazende uitkomsten oplevert - maar toch met eene snelheid,, die weinig bestaanbaar is met
mijne meest gewone manier van reizen, een einds wegs in den vreemde door te dringen. Het was mijn plan, om een vlugtig stoomtogtje naar Parijs te ondernemen, en de
vandaar uitgaande spoorweglinie te volgen, in eene zuidwestelijke rigting, tot waar zij den reiziger plotseling begeeft, hare verdere voltooijing door het midden en
zuiden van Frankrijk te gemoet ziende; en noordwestwaarts, tot waar zij aan het kanaal stuit. (-) Een der booten van de Rijn- en IJsselmaatschappij bragt mij
herwaarts. (-) Men beschrijft dit gedeelte van de Rijnvaart over het algemeen als zeer vervelend; en zelfs verklaarde voorstanders van het reizen met de stoombooten
geven niet zelden de voorkeur aan den korteren weg over land, schoon ook daarmede een ongemakkelijke nacht in de diligence gepaard gaat."
Eén nachtje diligence, daar zat je wis en waarachtig niet mee in Parijs. Welk traject had Van Engelen dan in godsnaam gekozen om uiteindelijk in Parijs te komen?
Via Keulen!, "nog de meest katholijke stad van Duitschland, ja misschien van geheel het westelijke Europa".
Door ging de reis. Wat was na Keulen de volgende tussensthalte op weg naar Parijs?
"Meer dan eenmaal heb ik in vroegeren tijd een lang gerekten en onaangename nacht in de coupé der diligence van Keulen naar Aken doorwaakt.
Thans legt men dien weg in ruim twee en half uur af (ik) beklom in den vroegen morgen een der redelijk wèl ingerigte char à banc, teneinde op deze wijze mijne
reis tot Brussel voort te zetten. Men komt aldaar tijdig genoeg aan, om, des verkiezende, met den nachttrein naar Parijs te vertrekken, en die stad alzoo, ruim
twintig uren nadat men Keulen verlaten heeft, te bereiken. Het is echter een vermoeijende toer, dien wij buiten volstrekte noodzakelijkheid aan niemand zouden
aanraden. Want men zal mij gaarne toestemmen, dat een wat langdurige rid in de stoomwagens oneindig afmattender is dan in een gewoon rijtuig.(-)
Het was omstreeks acht uren nadat wij Keulen verlaten hadden, toen wij bij het noorderstationsgebouw te Brussel, dat een eindwegs binnen de stad gelegen is, aankwamen. (-)
Tweemalen in de vier-en-twintig uren vertrekken des zomers treinen van Brussel naar Parijs en van Parijs naar Brussel, in regtstreeksche verbinding tusschen beide
steden.(-)
Deze rijtuigen zijn zeer goed ingerigt, en die van de tweede klasse althans beter dan bij ons en in Duitschland. Verlangt men zich nog meer op zijn gemak te zetten,
dan kan men tegen betaling van vijf-en-veertig franken eene plaats in de Coupé nemen, die het voorkomen van een klein net ingerigte salon heeft.(-)
Het zuider stationsgebouw te Brussel is mede binnen de stad, doch onderscheidt zich even min als dat van den noorder spoorweg, waarmede het door een langs de Boulevards
loopend spoor verenigd is, in geenen delen door zijn fraaiheid. De stations onzer spoorwegen winnen het te dien opzigte zeer ver van die der Duitsche, Belgische en
ook van de meeste Fransche wegen. Slechts Mechelen en Parijs maken een zeer gunstige uitzondering. (-)
Het eerste Gare du Nord dat op 14 juni 1846 officieel werd geopend. Let op het nog goeddeels maagdelijke achterland met de nog groene 'Butte Montmartre'.
De uiterste grensplaats in Quievrain (-) Bij het laatstgenoemde station vertoonen zich dan ook de Fransche Douanes; doch dewijl de voor Parijs bestemde passagiersgoederen
eerst dààr terstede nagezien worden, zoo lieten ons deze heeren voor het tegenwoordige ongehinderd voorbij trekken. Wat mij echter zeer verwonderde was, dat zich geen
gensd'armes of soortgelijke lastige personaadjes vertoonden, om maar de passen der reizigers te vragen. Vroegere ondervinding toch had mij geleerd, dat deze in Frankrijk
den vreemdeling onophoudelijk op de hielen zaten. De spoorwegen hebben echter, zoo het schijnt, ook hierin eene gunstige verandering te weeg gebragt: geen sterveling
werd om zijne papieren gemoeid, en zelfs in Parijs was niemand onbescheiden genoeg mij naar de mijne te vragen.(-)
Het was ruim zes uur; en wij hadden dus, niettegenstaande het herhaald oponthoud aan gene zijde der Fransche grenzen, den geheelen afstand tusschen Parijs en
Brussel, die door de groote krommingen van den weg driehonderd en zeventig kilometers, of ruim twee-en-negentig Fransche mijlen bedraagt, in omstreeks tien
uren afgelegd."
Coll. 'de Franse verleiding'
Op het breukvlak van twee tijdperken qua vervoer hier één van de laatste uitgaven vand de 'Guide Richard', de 23 editie maar liefst.
De 'Guide Richard' was echt de reisgids voorde door paarden voortgetrokken postkoetsen en diligences, ook al werd in deze uitgave
nog één van de laatste pgingen gedaan een graantje van het stoomtijdperk mee te pikken. Dat nieuwe werd zelfs op de titelpagina in het cursief afgedrukt ....
Guide Classique du Voyager en France,
Comprenant:
la topographie complète des routes de postes
des chemins de fer;
la description des villes, bourgs, villages qui traverse
le voyageur, avec l'indication de leurs curiosités, commerce,
de leur population,
d'après les derniers renseignements du gouvernement:
les communications et embranchements des routes; la liste des
messageris, diligences, voitures,
bateaux à vapeur; l'indication et la description
de tous les établissements thermaux; les noms de bons hôtels;
la descrition des merveilles naturelles des départements;
une double table des routes
et des noms cités dans le Guide:
Par Richard, ingénieur-géographe.
Vingt-troisième édition
Ornée d'une bonne Carte routière
et de la
carte spéciale des chemins de fer et de la navigation à vapeur.
Paris.
L. Maison, éditeur des Guides-Richard,
3, rue Christine
1849
Coll. 'de Franse verleiding'
Na de Guides-Richard kregen de 'Guides-Joannes' de overhand. Hier een treingids uit 1861 voor het traject Paris-Lyon-Marseille dat in 1857 gereed was gekomen. Het werd ge-exploiteerd door de de private
spoorwegmaatschappij PLM die er vrolijk Paris-Lyon-Méditerranée van maakte. Er waren maar liefst twee delen voor nodig, want elke plaats van enige betekenis
werd uitvoerig beschreven. Hier deel I:
'Itinéraire Général de la France par Adolphe Joanne - I - Réseau de chemin de fer de Paris à lyon et à la Méditerrannée. Première partie' en uitgegeven door
Librairie de L. Hachette et Cie te Parijs.
Toen het tijdperk van 'den automobiel' aanbrak werden de Guides Joanne als uitgangspunt gebruikt voor de bekende 'Guides Bleus' die nog immer worden uitgegeven.
Coll. 'de Franse verleiding'.
'Wat Parijs mij te zien en te denken gaf'
door
Mevr. Elise van Calcar, geb. Schiotling.
De Toren van St. Jacques.
Haarlem, A.C. Kruseman.
1859
En zij opent met:
"Ik heb altijd een wijd verschiet bemind om in de verte te turen en mijn oog in de ruimte te laten dwalen - ik heb altijd gedroomd van verre landen en groote togten -
het Oosten, het Westen en het Noorden hebben mij om strijd gewekt, en altijd, als ik mij reisvaardig zou maken, viel het reisplan in duigen!
Zoo had ik mij dan ook alreede verzoend met het denkbeeld geen andere reizen te doen dan in het hoekje van den haard of op de landkaart, om na te pluizen waar mijne
meer bevorregte vrienden het schoone jaargetijde sleten - toen er een spoorlijn langs ons dorpje gelegd werd en wij ons eensklaps met onze Belgische buren in
een gedurige gemeenschap gesteld zagen.
Nu werd het ons eerst duidelijk hoe na wij aan de grenzen woonden. Wat was Antwerpen digt bij gekomen - en Brussel werd weldra door onze dorpers bezocht als
eertijds Breda, om boodschappen te doen op éénen dag heen en weer ... ."
Coll. 'de Franse verleiding'.
De voor het fascisme op de vlucht zijnde Duits-Joodse literair en maatschappelijk criticus en filosoof Walter Benjamin had in de dertiger jaren zijn toevlucht
gevonden in Parijs en besteedde, gefascineerd, aan de ontwikkeling van die metropool onvermijdelijk zijn aandacht. Met de bloei van Parijs in de
negentiende eeuw benoemde Benjamin de satd Parijs tot 'hoofdstad van de negentiende eeuw', van de wereld wel te verstaan. Benjamin (1892-1940) was zéér onder de indruk van de
consumtiemaatschappij die in de negentiende eeuw al op gang kwam en echt op stoom kwam gedurende zijn jaren in Parijs en bracht hem - dit is mijn persoonlijke indruk -
van zijn stuk en probeerde er grip op te krijgen.
Dit bracht Agnès Sinaï tot het verzamelen van een aantal teksten van Walter Benjamin en een inleidende analyse: 'Walter Benjamin in 't zicht van de storm der
vooruitgang' (2016).
Coll. 'de Franse verleiding'.
Boodschappen doen? Gemiddeld heeft in onze hoofden de idee vastgezet dat we pas vanaf de zestiger jaren konden gaan spreken van 'de consumptiemaatschappij.
Niets is echter minder waar. Al in de tweede helft van de negentiende eeuw onstond het verschijnsle 'massaconsumptie.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Het moet in 1860 geweest zijn dat Karl Baedeker zijn eerste in het Franse gestelde gids voor Parijs publiceerde. En mèt succes, want vele edities volgden.
Coll. 'de Franse verleiding'
Zomaar in die immer historisch rijke Franse kiosken opgepikt:
'De wereld is aan ons!'
Ooit bijvoorbeeld geweten dat ene Ferdinand de Lesseps in het voetspoor van 'handel' en vooral 'kapitaal'een stoot heeft gegeven aan het wereldreizen? Met het ook voor de scheepvaartverbinding - er was immers niets anders - tussen Nederland en Nederlands Indië het historische Suez-kanaal? Er hebben oorlogen om gewoed. En het Panama-kanaal als zoveelste toppunt, maar dat vooral in herinnering bleef als een financieel schandaal.
Chrislain de Diesbach, Ferdinand de Lesseps, Paris, Perrin, 1998.
Coll. 'de Franse verleiding'
En wist je dat ene Georges Eugène Haussmann, hij was baron, prefect en nog zo wat, maar vooral stadsontwerper, in zijn geval stadssaneerder en vormgever, een stoot gaf aan het hedendaagse toerisme? Want het Parijs zoals we dat nu vooral kennen was zijn werk.
Georges Valance, Haussmann le grand. Paris, Flammarion, 2000.
Coll. 'de Franse verleiding'
Uit: Patrice de Moncan, Paris avant et après Haussmann - Rive Gauche (2012) met fotografie van de fotograaf-klassieker
Charles Marville en met fotografie door het hedendaagse Studio Traktir. 't Geeft een indruk van de door Napoléon III gewilde en door Haussmann ontworpen
en gedirigeerde transformatie van het Middeleeuwse Parijs tot negentiende eeuwse metropool. En zo kennen de Parijs-gangers de Franse hoofdstad, als metropool nu nog
steeds, afgezien van hier en daar nog wat Middeleeuwse straatjes. Of dienen we nu inmiddels te spreken van een West-Europese metropool,
gelet op de huidige stadsontwikkelingen in met name Zuid-Oost Azië?
Coll. 'de Franse verleiding'
Haussmann schiep in Parijs ruimte, ruimte voor grootse gebouwen en de eerste grote warenhuizen verrezen. Denk aan 'La Samaritaine', 'Galerie Lafayette',
'Le Printemps' en ga zo maar door.
osette Demory, La folie des grands magasins. Éditions Du May, 2009.
Coll. 'de Franse verleiding'
Toegegeven, in 1855 was al als eerste moderne hôtel het Grand Hôtel du Louvre gerealiseerd, maar de transformatie die Parijs onder aanvoering van Haussmann
onderging ging gepaard met grote boulevards en,zoals hierboven al geduid, bouwruimte. Zo verrees tussen 1861 en 1862 schuin tegenover de nieuwe, door Garnier ontworpen Opéra het
immense en luxueuse 'Grand Hôtel' met haar 'Café de la Paix', een binnenkomsthal voor de koetsen, een dinerzaal, een leeszaal, een balzaal, 35 salons
en maar liefst 800 kamers.
Sylvain Ageorges, Sur les traces des Expositions universelles. 1855 PARIS 1937. Paris, Parigramme, 2006.
Coll. 'de Franse verleiding'
Julius Rodenberg, Paris bei Sonnenschein und Lampenlicht. Ein Skissenbuch zur Weltausstellung, 1867.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Nederland - de Noord-Zuidverbinding liet nog steeds veel te wensen over - stuurde er geen journalisten op af, naar die Parijse Wereldtentoonstelling in 1867.
Twee Nederlandse uitgevers durfden het aan delen van de twee meer dan vuistdikke delen van 'Paris Guide par les principaux écrivains et artistes de la France'
als ééndelige bundel uit te geven met als titel 'Parijs in 1867' met op de titelbladzijde: 'Het leven van de wereldstad, haar gebouwen, openbare instelingen en
merkwaardigheden. EEN GIDS voor allen die Parijs bezoeken. Voor Nederlanders bewerkt naar het Fransch'. En dan volgt een greep uit belangrijke Franse schrijvers
die hadden meegewerkt aan de Franse uitgave, met belangwekkende namen als Louis Blanc, Ernest Renan, Theophile Gautier, Paul de Kock en Alexandre Dumas.
De dikke bundel werd uitgegeven door H. Nijgh in Rotterdam en Van den Heuvel & Van Santen in Leiden.
Citaat? "Wat wij tot nu toe beschreven hebben, is echter alleen Parijs bij dag, hoogstens de helft van Parijs. Maar daarnaast bestaat een ander Parijs,
dat pas na den ondergang der zon begint te leven, wannneer de gasvlammen uit de poriën der aarde schijnen op te stijgen en in aantal met de sterren aan de hemel
wedijveren. De stad staat dan in vuur en spreidt door het kristal der toonkasten al de zeldzaamheden van den aardbol ten toon."
Het is zeer verleidelijk om de verdere poëtisch beschrijvingen hier uitvoeriger over te nemen, maar dat zal ik bij een andere gelegenheid doen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Louis de Semein, Parijs en de Parijzenaars. Gouda, G. B. van Goor Zonen, Tweede druk, 1877.
Louis de Semein bleek mij al zoekende een fenomeen en uiteindelijk vond ik in zijn laatste boek, 'Achter het gordijn' in het naschrift enkele nadere gegevens:
"Louis de Semein werd den 4den April 1850 te 's Gravenhage geboren. Over zijn leven en streven ligt een sluier. Hij schijnt vroegtijdig zijn vaderstad
verlaten te hebben om zich in of nabij Parijs te vestigen. In 1876 woonde hij te Nanterre en in 1878 te Parijs. Hij hield zich onledig met letterkundigen arbeid; hij was
directeur van den 'Polichinelle', schreef verschillende werken over Parijs en Londen, leverde Parijsche brieven aan het 'Nieuws van den Dag' en literaire beschuowingen
voor 'Euphonia', een weekblad, dat zich in een korten levensduur mocht verheugen. ( - ) In den avond van den 30sten Juli 1878 verliet hij "cette triste vie".
Hij was slechts 28 jaar."
En zie hier de hoeveelheid van wat Louis de Semein in slechts zeer korte tijd schreef en publiceerde:
Louis de Semein, Parijs en de Parijzenaars. Gouda, G. B. van Goor Zonen, 1875
Louis de Semein, Het Parijsche leven. Gouda, G. B. van Goor Zonen, 1877.
Louis de Semein, Herinneringen van een Parijsch reporter. Arnhem, J. Minkman, 1877.
Louis de Semein, Brieven van Louis de Semein aan De Erven F. Bohn, Haarlem. 1877.
Louis de Semein, Uit de Parijsche dievenwereld. Minkman's Bibliotheek, No 1. Arnhem, J. Minkman, 1877.
Louis de Semein, Parijsche schetsen, 1e serie. Minkman's Bibliotheek, J. Minkman, Arnhem, 1877.
Louis de Semein, Parijsche schetsen, 2e en 3e serie. Minkman's Bibliotheek, Arnhem, 1878.
Louis de Semein, Schetsen uit Londen. Minkman's Bibliotheek, No. 8. Arnhem, J. Minkman, 1878.
Louis de Semein, Door eene wereldstad (met illustratie van Eug.Ladreyt). Arnhem, J. Minkman, 1878.
Louis de Semein, Achter het gordijn (Schouwburgschetsen). Met voorrede, aanteekeningen en naschrift van J.H. Rössing. J. Heijnis Tsz., Zaandijk, 1878.
Met goede reden kan men zich afvragen hoe dit alles in zo'n korte tijd tot stand kon komen. Eén verklaring ligt als mogelijkerheid voor de hand: Louis de
Semein deed zich te goed aan een geestverruimend middel dat destijds vrijelijk te koop was en zeer veel gebruikt werd in Parijs: opium. De handel daarin heeft de kassen
van de Nederlandse Staat èn het Nederlandse Koninklijke Huis danig verrijkt .... .
Coll. 'de Franse verleiding'
Hier de catalogus van een tentoonstelling die in 2017 en 2018 achtereenvolgens in Amsterdam en Parijs te zien was: Nederlandse schilders in Parijs.
Waarom trokken toch zovele Nederlandse schilders naar Parijs?
'Parijs was in de 19de eeuw een droomstad. "Den grootsten tooverklank mijns levens. Daar vlamt de fakkel der moderne kunst en woont de geestdrift en de liefde voor
haar, daar zijn hare ijverigste aanbidders en hare uitverkorene lievelingen", schreef de schilder Gerard Bilders. Nergens ter wereld was zo veel kunst te zien. In 1793 was
het Musée du Louvre geopend, in 1818 het Musée du Luxembourg voor eigentijdse meesters.
Amsterdam en Den Haag waren suffe provinciesteden vergeleken met het grote Parijs. "De stad, kerel, als stad, 't boemelen, straat slijpen en kijken en niets
anders dan kijken; ik verzeker je dat dat iets heerlijks is, opmerken en er over redeneeren", schreef de schilder Willem Witsen in 1882.' Peter Giesen, 13-10-2020.
Dominique Paulvé, Villes d'eaux: histoire , architecture, thermes. Issy-les-Moulineaux, Éditions Massin, 2013.
Coll. 'de Franse verleiding'
In Frankrijk is de traditie van kuren eeuwenoud en door de Romeinen geïntroduceerd met de thermen. Het stikt er dan ook van xyz-les-Bains, Thermes-de-zyx en allemaal,
vanwege de verschillende bronwaters, gericht op specifieke gezondheidskwalen. In tegenstelling tot Nederland, toch een land van water, maar met nauwelijks bronnen,
is het heel normaal dat je naar zo'n kuuroord gaat; het zit zelfs in het ziekenfondspakket en er wordt gretig gebruik van gemaakt, soms zelfs met zekere
regelmaat. Frankrijk kent 110 van die etablissementen, terwijl Nederland het heeft te stellen met slechts 5. In Frankrijk bieden de kuuroorden direct of indirect werk aan 100.000 mensen.awxcvb!0.631
Coll. 'de Franse verleiding'
NOUVEAU GUIDE PRATIQUE
médical et pittoresque
EAUX D'AIX EN SAVOIE
ou
Le Vade Mecum
du baigneur et du touriste.
Chambéry, Imprimerie A. Pouchet et Compagnie, Place Saint-Léger.
1868.
Tal van typen mineraalwateren helpen tegen specifieke typen van aandoeningen. Meer dan 1200 Thermes des -'vul maar een plaatsnaam in' of
'plaatsnaam'-les Bains telt Frankrijk wel. Longaandoeningen, hartkwalen, bloedsomloop, cholesterol, er is wel een Thermes of Bains voor.
Het bronwater van Aix en is goed voor rheumathologische klachten en voor flebologie, dat wil zeggen beenaandoeningen ... .
Uit dit van 1868 daterende gidsje voor Aix-les-Bains in de Savoye blijkt dat het kuuroord over verschillende bronnen beschikt en elke bron heeft weer zijn
karakteristieken, zoals gehaltes aan sulfaat, sodium, bicarbonaat, fluor, phosphaat, ijzer en ga zo maar door plus nog eens verschillende temperaturen: voor de gemiddelde
Nederlander is het allemaal van een te wantrouwen hocus-pocus, maar zelfs die bescheiden bron in mijn dorp Fontcouverte, 'la Source de Fontcalel', 't water daarvan?
Ik zag eens een keer iemand daar flessen met dat bronwater vullen en ik vroeg: "Is 't lekker water? Doet u het daarom?" De dorpelingen hier zijn nogal gesloten van
karakter, maar ik kreeg een openhartig antwoord: "Nee, ik heb af en toe last van exceem op m'n billen en als ik die plek met een nat washandje met dit water dep
dan gaat het weer voor een tijdje over."
Coll. 'de Franse verleiding'
A.Pessy, Guide des Étrangers à Menton accompagné d'une carte dressée avec soin, indiquant l'Itinéraire des Promenades et Excursions à faire dans un rayon de six lieues.
Troisième Édition. Menton, à L'Établissement littéraire Papy, 1870.
Coll. 'de Franse verleiding'
Amédée Goubet, Cannes-Guide. Promenades de Cannes et ses environs. Historique - Flore - Géologie.
Climatologie Par le Docteur Bernard. Renseignement sur la ville. Cannes, Paul Maillan, 1875.
Coll. 'de Franse verleiding'
Paul Joanne, Les Stations d'Hiver de la Méditerranée. Nice, Hyères - Cannes - Monaco - Menton - Bordighera -SanRemo. Collection Joanne - Guides Diamant.
Paris, Librairie Hachette et Cie., 1878.
Moesten de Alpen en het bergbeklimmen, laat staan de wintersport nog min of meer 'uitgevonden' worden, de Méditerrane kuststrook was inmiddels
voor het overwinteren van de zeer welgestelden tot luxe-paradijs omgetoverd. Boulevards werden aangelegd, palmbomen en mimosa van elders gehaald,
grandioze hotels - 'palaces' - waren verrezen en chique villa's gebouwd. Pas na 'la Grande Guerre' - de Eerste Wereldoorlog - veranderde de kust die
inmiddels ook een naam had gekregen van karakter. Maar net zoals met het kuren was een verblijf aan die kust vanwege gezondheidsredenen of werd ter rechtvaardiging
opgedist.
Coll. 'de Franse verleiding'
Al in 1863 werd in Monte-Carlo haar eerste, nog bescheiden casino geopend, maar weldra vanwege het doorslaande succes in 1879 opgevolgd door het huidige, majestueuze 'paleis' naar
ontwerp van de beroemde architect Charles Garnier, ontwerper van de al even majestueuze 'L'Opéra de Paris'. De logiva wil natuurlijk dat er meer vermogen verloren
ging dan dat er werd gewonnen. Marcellus Emants schreef er al in 1886 indringend over en zijn observaties worden later hier bijgevoegd.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Gids voor de Vreemdeling te La Bourboule' - uit 1880.
La Bourboule-les Thermes ligt in de vulkanische Auvergne en de oorsprong van het geneeskrachtig bronwater dateert al vananf de Gallo-Roeinse tijd, dus iets na het begin van onze jaartelling. Toen misschien ook al, maar tegenwoordig heeft het bronweter een helende of in ieder geval verlichtende werking bij ademshaling problemen en huiaandoeningen, met name brandwonden. Zoals met zovele kuuroorden werden de jaren van 'la Belle Epoque' (1900-1940) qua architecture bepaald door door de stijl van die tijd.
Lynne Withey's 'Grand Tours and Cook's Tours. A History of Leisure Travel, 1750 to 1915'. New York, William Morrow and Company Inc., 1997.
Het was de diepgelovige Brit Thomas Cook (1808-1892) die reizen en vakantie binnen het bereik bracht van de kleine burgerman en een enkele arbeider. Zijn
eerste groepsreis betrof nota bene een treintocht in 1841 naar een anti-alcoholcongres en van het één kwam het ander: verheffing was zijn roeping. Cook's
groepsreizen worden wel gezien als het begin van de toeristenindustrie.
Coll. 'de Franse verleiding'
Jean-Yves Andrieux et Patrick Harismendy (dir.), Initiateurs et entrepreneurs culturels du tourisme (1850-1950). Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2011.
Ook in Frankrijk kwam halverwege de negentiende een waarachtige toeristenindustrie op gang, want wat voor die tijd zich in Parijs en aan de Côte d'Azur voltrok
was kinderspel in vergelijk met wat zou komen.
En weer gaan we verder, want juist in die periode, die van Thomas Cook,
toen kwam qua 'zich verplaatsen' alles 'in beweging' in vergelijk met de voorafgaande eeuwen. En wel massaal:
Wolfgang Schivelbusch, Geschichte der Eisenbahn. Zur Industrialisierung von Raum und Zeit im 19-Jahrhundert. Frankfurt am Main, Fischer, 2000 (6. Auflage:2015).
Coll. 'de Franse verleiding'
En let op wat er in Frankrijk gebeurde qua aanleg van spoorlijnen en bedenkt dat dit voornamelijk handmatig door zwoegende
arbeiders gerealiseerd werd, natuurlijk geholpen door paardenkracht:
1840-------497 kilomètres
1850-----2.915 kilomètres
1860-----9.167 kilomètres
1870----15.544 kilomètres
1880----23.089 kilomètres
2019----30.000 kilomètres
Hier in beeld de inspanning die Frankrijk sociaal-economisch veranderde. Noodgedwongen te klein, maar kijk van links naar rechts en van boven naar onder:
1837, 1846, 1851, 1856, 1860 en onderaan rechts 1875. Pas enkele jaren later kwam er een spoorverbinding tussen Nederland en Frankrijk tot stand dat grote gevolgen had.
Coll. 'de Franse verleiding'
Zie wat zich in Frankrijk in zo'n vijftig jaar voltrok qua aanleg van een steeds dichter wordend netwerk aan spoorlijnen en zie hieronder wat in Parijs aan
netwerk werd aangelegd, maar iets heel anders: 'les tubes pneumatiques', zeg maar een 'hogedrukbuizennetwerk'.
Wéér was het een Schot die op een uniek idee kwam: stop in een smalle buis een nog smaller kokertje met daarin een bericht, voorwerpje of, vooral, waardepapieren
en dat met luchtdruk van de ene kant naar de andere kant te blazen of te zuigen (daar ben ik tot nu toe nog niet achtergekomen, wel dat het een kwestie was van
overdruk of vacuüm).
Die Schot richtte een bedrijf op
en in 1853 zoefde z'n eerste kokertje van de Londense beurs naar het hoofdpostkantoor, een afstand van 200 meter. Eerst keken de Parijzenaars de kat uit de boom,
maar vanaf 1866 was het hek van de dam. Als dolerenden legden ze in een paar jaar tijds al kilometers buizenpost aan, tussen gebouwen en in gebouwen. Rond 1934
stond de teller op maar liefst zo'n 467 kilometer aan buizen! De dossiers werden dikker, de pakjes werden groter en de electronica en de koeriers haalden het
ingenieuze systeem in dat voor het laatst in 1984 de capsules door Parijs rondpompte. Edoch, her en daar functioneert binnen 'complexen' het buizenstelsel nog steeds.
En dat geeft me nu te denken. Ooit heb ik een cassière gezien die de handeling verrichtte: ze vulde een metalen cylindertje met mijn papiergeld, gaf een klap op een
roze-rode rubberen afsluitring, stopte het in zo'n buis en enige minuten later kwam mijn wisselgeld in zo'n cylindertje terug. Hoe zij nou wist dat het op 'mijn'
cylindertje en geld ging? "Toen was het waarschijnlijk nog niet zo druk", bedenk ik me nu.
Maar was het nou in de Amsterdamse Bijenkorf dat ik het 'event' voor
het eerst meemaakte of toch in één van die grote Parijse warenhuizen? En zo struinde ik zonder enig resultaat het internet af en ondervroeg Amsterdamse
vrienden 'van zekere leeftijd' die er geen herinnering aan hadden, dus hou ik het op 'La Samaritaine' of 'Les Galeries Lafayette'. Wat betreft Lafayette weet ik
het nu zo goed als zeker, want uit Jean-Claude Daumas' z'n 'La Révolution Matérielle' (pagina 130; zie literatuurlijst) blijkt dat dit warenhuis in de negentiende eeuw
over zo'n buizenstelsel beschikte. Het twintigste eeuwse management zal toch niet zo gek zijn geweest om opdracht gegeven te hebben het eruit te slopen? Nu, in de éénentwintigste
eeuw, zou het me trouwens niet meer verbazen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Bertall et Scott (Dessins par), Les Plages de France. Manche - Océan - Méditerranée. Paris, C. Marpon et E. Flammarion Editeurs, 26, Rue Racine, près l'Odéon, 1880.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Le droit à la paresse', 'Het recht op luiheid' en geschreven door nota bene de schoonzoon van Karl Marx was één van die schoten voor de boeg in de oplaaiende strijd
om kortere arbeidsdagen. Dagen. In die tijd werkte de arbeider 70 uur per week, met waar mogelijk alleen de zondag vrij!
Les Merveilles de la Science ou Description Populaire des Inventions Modernes par Louis Figuier
-------
Photographie - Stéréographie - Poudres de Guerre - Artillerie Ancienne et Moderne - Armes à Feu Portatives - Batiments Cuirassés - Drainage - Pisciculture
***
Paris, Furne, Jouvet et Cie. Editeurs.
45, Rue Saint-André-des-Arts, 45
M DCCC LXIX (= 1869)
Coll. 'de Franse verleiding'.
Die wereldtentoonstellingen, de eerste vond in 1851 in Londen plaats, maar Parijs nam vervolgens vanaf 1855 decennialang glorieus de fakkel over, was mede
bedoeld als uiting van de suprematie van de Westerse wereld, zo'n beetje als het hier boven al aangehaalde 'Le monde est à nous' ('Aan ons behoort de wereld').
Het steeds in aantal groeiende bezoekerspubliek kon zich vergapen aan en uitproberen van de telefoon, electriciteit, tal van voor die tijd geavanceerde machinerieën,
wapentuig, de lift, de loopband, de naaimachine, de fiets, de auto en ook ketchup! De wereldtentoonstellingen vormden mede de eerste voorschoten en voorproef
van wat later de 'consumptiemaatschappij' zou worden.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Met de komst van de trein en uiteindelijk ook een directe verbinding met Frankrijk groeide tevens het aantal Hollands-Franse en Frans Hollandse
woordenboeken, waarvan het
bovenstaande, fraai gebonden deeltje uit 1891 getuigd. Gingen deze deeltjes ook over 'Idiotismmes', Galieismes en Batavismes zelfs, 'Parisismes' van Dr. Césaire Villatte
dat ene H.W.F. Bonte omwerkte tot Fransch-Nederlands woordenboek wel een stapje verder: het nam ook veel streek- en zelfs wijkgebonden jargon op, bargoens, zeg
maar gerust platvloers taalgebruik. Vandaar dan ook de volgende waarschuwing:
"Dit boek is volstrekt niet geschreven voor de Fransch leerende jeugd,
maar voor volwassenen bestemd. Het ligt in den aard der zaak, dat eene verzameling van woorden, die voor het grootste deel ontleend zijn aan de taal der dieven en moordenaars,
der veile deernen en der laagste volksklassen, eene menigte vuile, cynische uitdrukingen bevat, die, ter wille van de originaliteit -
al is er zooveel mogelijk naar welvoeglijkheid gestreefd - dikwijls moeten vertaald worden, door de overeenkomstige even krasse Nederlandsche uitdrukkingen.
In het belang der zaak verzoeken wij de lezer zich daaraan niet te ergeren."
Coll. 'de Franse verleiding'
Ach, de Parijse poéet en volkszanger Aristide Bruant (1851-1925), hier vereeuwigd door Toulouse-Lautrec, wordt nog steeds vereenzelvigd met het Montmartre van ooit,
maar elders, op het toppunt van zijn roem rond 1890 zong hij in tal van andere plaatsen ook en dat werd als het ware aangekondigd met de publicatie van de zangbundel
'Dans la rue' in 1889.
In de jaren 1950 en '60 hing zijn door Toulouse-Lautrec geschilderde portret als affiche in menige Hollands tienerkamer.
Was Bruant in zekere zin een overleefde popster, maar symbool van Hollandse Parijs-nostalgie, eind jaren 1960
overwon het politieke en Che Guevarra kwam er voor in de plaats.
Zouden er nog affiches hangen op die tienerkamers of zijn die verdrongen door flat screens, waarmee je naar believen van hot naar her springt. 'The liquid society'?
Raf de Bont & Ton Verschaffel (red.), Het verderf van Parijs. Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004.
Coll. 'de Franse verleiding'
Dat 'verderf' bestond uit van alles, van extremen ook, bijvoorbeeld die van de chique mode, van sieraden en van parfum, in scherp contrast met extreme armoede. Zo
bleef de Parijse clochard net als Montmartre en de Eiffeltoren nog lange tijd evenzeer een 'zinnebeeld' van Parijs, onderdeel van haar imago. Dan waren er de wijdverbreide
prostitie en lichtere zeden in vergelijk met bijvoorbeeld Nederland en er bestond een levendig, maar soms wat al te vaak lichtzinnig nachtelijk uitgaansleven.
En daar was ook de criminaliteit. 'Parijs bij nacht' was uitdagend, maar ook spannend, risicovol, vooral door het fenomeen van 'les appaches', groepjes schorem
bestaande uit zakkenrollers, messenstekers, pooiers en ander gespuis en geteisem die hele buurten onveilig maakten. Opvallend genoeg meetten zij zich uiterlijk maar al te vaak
een identiteit aan, zoals een rood sjaaltje. De Coll. 'de Franse verleiding' beschikt over een nu onvindbaar verslag door ene Johan
Schmidt die 'zo dapper, kranig en heldhaftig' was geweest zich te mengen in die kringen en er in onderstaand boek verslag van deed. Het zal zo uit 1910 stammen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Marc Boyer, L’hiver dans le Midi. L’invention de la Côte d’Azur, XVIIIe – XXXIe siècle. Paris, L'Harmattan, 2009.
Coll. 'de Franse verleiding'
L'invention de la Côte d'Azur?
De uitvinding van de Côte d'Azur?
Daar kwam veel voor kijken, zelfs de naam! Want die Frans mediterrane kuststrook had eigenlijk nog geen naam.
Totdat de schrijver Stéphen Liégeard eind 1887 een lyrische beschrijving publiceerde met als titel ..... 'La Côte d'Azur'.
En dàt bekleef, althans bij de Fransen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Met alles wat er inmiddels gebeurd was met 'zijn' Côte d'Azur en nog gaande was, had Stéphen Liégard een vooruitziende blik en zo schreef hij: "Binnen twinig jaar, of misschien wel eerder, zal Thomas Cook hier zijn triomferende bussen laten rondtoeren: haast U dus, tegenstanders van het profanum vulgus!" Ook zonder kennis van het Latijn weet u precies wat hier bedoeld werd.
Vreemd eigenlijk dat Nederlanders tot ver in de twintigste eeuw consequent spraken van 'de Rivièra'. De omslag kwam waarschijnlijk mede
door het televisieprogramma 'Villa Felderhof'van de NCRV met presentator Rik Felderhof. Het programma bestond van 1996 tot 2010 en speelde
zich af rond een luxe villa in Ramatuelle, een dorpje in de buurt van de Golf van Saint-Tropez, aan de Côte d'Azur, waar bekende Nederlanders
door Felderhof werden genodigd en geïnterviewd.
Een 'Carte Routière Vélocipédique de France' uit 1888 ... . Coll. 'de Franse verleiding' Een kaart voor de fietser, un 'vélocipédiste'. Een fiets heette in Frankrijk van toen een 'vélocipède'.
Het vreemde woord vormt een uit het Latijns samengevoegd 'velox', 'velocis' = 'snel' plus het 'pède' = 'voeten', zoiets ongeveer, en dat maakt alles tot
'met 'snelle voeten'.
Hoe de Nederlanders aan het woord 'fiets' zijn gekomen is voor de Nederlandse woordgeschiedkundigen, etymologisten, vooralsnog onduidelijk.
Coll. 'de Franse verleiding'
Maar zie hier welke vlucht ook de fiets in Frankrijk toen nam:
1890.......50 000
1895......300 000
1900......980 000
1907....2 224 000
Coll. 'de Franse verleiding'
In Grenoble werd het eerste Franse toeristeninformatiebureau opgericht, in 1889. Dit wordt door de formalistisch denkende Fransen wel gezien als het startpunt van de
toeristenindustrie in Frankrijk. En dat is dus flauwekul. Zeker in Parijs en aan de Côte d'Azur bestond er al meer dan een eeuw een informele toeristenindustrie.
Coll. 'de Franse verleiding'
De Dion-Bouton
kan worden beschouwd als één van de oudste Franse automerken en de stoot daartoe werd in 1883 gegeven
door ene graaf Albert de Dion, die nog steeds als de vader van de Frannse autoindustrie beschouwd wordt.
Onder andere sloot ook ene George Bouton zich bij de onderneming aan en vandaar die naam. 't Begon
allemaal met stoomauto's, driewielers, 'tricycles', al gauw volgde een 'quadricycle', een viertaktmotor
werd ontwikkeld en dat leidde vervolgens in 1899 tot een waarachtige automobiel, met die viertaktmotor.
Er bestonden in die tijd ruim meer dan 50 autofabrikanten, maar: "In 1900 was de Dion-Bouton de
grootste autofabrikant ter wereld. Er werden 400 auto's en 3200 motoren afgeleverd ..".
Dion-Bouton gaf ook als eerste wegenkaarten uit nog voordat Michelin zich op die markt wierp ter promotie
van het autorijden. Hier dus de ornamentele op linnen geplakte deelkaartjes van Dion-Bouton die tezamen
een klein deel van het zuidwesten van Frankrijk dekten. Coll. 'de Franse verleiding'
In 1932 stopte Dion-Bouton met de productie van
personenauto's.
Wolfgang Schivelbusch weer, hier met zijn 'Lichtblicke: Zur Geschichte der künstlichen Heiligkeit im 19. Jahrhundert' uit 2004.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
En Parijs kreeg als bijnaam 'de Lichtstad'.
Over het waarom en wanneer daarvan verschillen de meningen. Vooralsnog heeft mijn speurwerk geen uitsluitsel gegeven, maar mijn inschatting ligt zo halverwege de negentiende eeuw of net iets later.
Gelet op oude reisgidsen die ik geraadpleegd heb, lijkt me wat 'theculturetrip.com' erover schrijfteen fabeltje:
How Paris really came to be called ‘The City of Light’?
"The real reason for the city’s name actually stems from the mid-17th century, when Louis XIV, otherwise known as Louis the Great (Louis le Grand) or the Sun King (Roi Soleil), was on the throne. After a prolonged period of war and domestic civil strife, the king was committed to restoring the public’s faith in law and order.
On March 15, 1667, Louis XIV made Gabriel Nicolas de la Reynie the Lieutenant General of Police, entrusting him with the task of making Paris more safe. In addition to quadrupling the number of policemen in the city, one of the measures was to install more lighting. Lanterns were placed on almost every main street and residents were asked to light their windows with candles and oil lamps. The idea was to prevent lawbreakers from dodging the police or hiding in dark alleys, therefore reducing the crime rate. From here on, the city gained the nickname La Ville-Lumière (‘The City of Light’)."
Binnenkort verhaal ik over mijn speurtocht en het werkelijke antwoord.
Coll. 'de Franse verleiding'
Maar we zijn niet alleen op buitenlandse onderzoekers aangewezen. Hier een alleraardigst boekje van de onvolprezen journalist-schrijver Herman Besselaar
met zijn uit 1968 stammende 'Het Licht der Lamplantaren. Kleine geschiedenis van de straatverlichting.'
Een tekening van Parijs kon niet ontbreken, want 'la Ville Lumière' liep qua straatverlichting voorop.
'De Avenue de l'Opéra, verlicht door de 'kaarsen' van Jablochkoff'. Ooit van gehoord?
Was stoom een uitvinding, gas kwam en elektriciteit kwam er in de tweede helft van de negentiende eeuw nog eens over heen. En ik citeer
hier, u wilt het niet geloven, een kort artikel geschreven door Dick Keijzer in de 'Nieuwsbrief Stationseiland Amsterdam
Centraal, nr 10, jaargang 3, mei 2003':
Een verlichte tijd
Duizenden Amsterdammers verzamelden zich in februari 1904 op het Stationsplein. Hier werd voor het eerst in de stad elektrische straatverlichting
ontstoken. Een gebeuren dat men niet wilde missen. In totaal 24 lantaarnpalen met de hoogst moderne 'vlambooglampen' zorgden voor een sprookjesachtig schouwspel.
Bij de opening van het Centraal Station, op 15 oktober 1889, werden het gebouw, de perrons en het Stationsplein verlicht met gaslampen. Zo'n zevenduizend
gaslantaarnpalen telde de Amsterdamse stadsverlichting toen. Het gas werd geleverd door de Imperial Continental Gas Association. De onderneming had twee
gasfabrieken, één bij de Linnaeusstraat en één bij de Westergasfabriek aan de Haarlemmerweg.
In 1900 besloot de gemeente Amsterdam aan de Hoogte Kadijk een elektriciteitscentrale te bouwen en deze in eigen beheer te exploiteren.
Nederland liep duidelijk achter bij andere Europese landen met de elektrificatie. Een Duitse firma, de Allgemeine Elektrizitäts Gesellschaft uit Berlijn, had de kennis en ervaring om de generatoren te leveren en te installeren.
De Nederlandse industrie mocht en kon slechts voor de 'randapparatuur' zorge, zoals stoomketels, stoommachines en leidingen.
Naar goed Amsterdams gebruik protesteerde een actiegroep tegen de bouw van de centrale. "Wat mankeert er aan het vertrouwde gaslicht? De gevaarlijke
open gasvlammen in de lantaarnpalen zijn immers vervangen door de veilige gasgloeilichten, die toch ruimschoots voldoen? Nee", zo schreef de actiegroep
in een brochure aan de gemeenteraad en bevolking, "de centrale is duur en niet nodig, daar de behoefte aan elektrisch licht slechts een behoefte aan weelde is."
Ondanks dit protest ging de bouw door en werd de centrale Hoogte Kadijk op 27 december 1903 in gebruik genomen. Met een intensieve reclamecampagne werd de
'stroom' aan de man gebracht. Het voorzien van het Stationsplein - als eerste stukje Amsterdam - van elektrische straatverlichting paste in de verkoopstrategie.
Wat heeft dit nou allemaal te maken met de relatie Nederland - Frankrijk? Gewoon, omdat het veelzeggend is.
Al in 1869 telde Parijs maar liefst 23.325 gaslantaarns, de zogenaamde 'becs à gaz', die iedere avond handmatig dienden te worden ontstoken en idem dito iedere
ochtend om ze weer te doven. Vanaf 1844 al experimenteerde de stad Parijs met elektrische straatverlichting, maar de doorbraak kwam in 1878 ter begeleiding
van de derde Parijse Wereldtentoonstelling: verscheidene pleinen en boulevards werden voorzien van elektrische straatverlichting en door dit alles, van gasverlichting tot elektriciteit,
kreeg Parijs de bijnaam 'de Lichtstad' oftewel 'la Ville Lumière'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Dit is dan de voorkant van een sjieke en uitklapbare kartonnen cassette met negen boekdeeltjes die tezamen de
'Geïllustreerde Gids voor Hollandsche Reizigers van en naar Indië via Genua en Marseille'
vormen, geschreven door ene A.S.H. Booms, Gep. Luit.-Kol.O.-I.Leger. Coll. 'de Franse verleiding'.
De flappen van de cassette en ook de boekdeeltjes staan vol van advertenties van, bijvoorbeeld, de 'Rotterdamsche Lloyd',
die in Marseille zelfs kantoor hield, maar ook van 'Ruys & Co.' en
de 'Stoomvaart Maatschappij "Nederland" '. Deze laatste had vooral Genua als aanlegplaats. De gids werd voor het eerst uitgegeven in 1896 en vele
'herziene en vermeerderde uitgaven' zouden nog volgen. 't Bevatte deeltjes zoals 'Geïllustreerde Gids voor Parijs en omgeving', 'De Landreis
van Holland naar Marseille' en bijvoorbeeld ook 'De Zeereis naar Indië via Genua en Marseille; Indië en Holland'. Dit laatst
genoemde deeltje is vanwege dat 'Holland' opmerkelijk, want kennelijk bedoeld voor in Indië geboren Nederlanders die voor het eerst
het land 'hunner ouders' bezochten. Dat kwam natuurlijk ook voor.
Waarom zoveel aandacht voor deze prachtige cassette? Simpelweg omdat het staat voor een lange geschiedenis met veel historische mijlpalen
aangaande het Nederlandse reizen naar het zuiden en verder. Een heel verhaal, een verhaal over stoom, van boten, bruggen en treinen.
Daar gaan we.
Eerst dat stoom dan. Dat behoort tot de categorie 'sinds mensenheugenis', maar om er een machine mee aan te drijven, ach, op die gedachte kwam een Engelse enkeling
voor het eerst rond 1700 en werd ermee geëxpirimenteerd. Maar het was de perfectionering door de Engelsman James Watt in 1765 waardoor het algehele toepassing kreeg.
't Vormde min of meer haar zegevierende 'doorstart' tijdens de Industriele Revolutie die rond 1760 langzaam op gang kwam en uiteindelijk hele fabrieken
ging aandrijven en zo'n halve eeuw later ook transport.
In 1804 zette ene Richard Trevithic, weer een Engelse uitvinder, als eerste onder zo'n stoommachine een viertal wielen en dat alles bij elkaar was dus de
eerste locomotief; 't Was heel wat uiteraard, maar die gevaarten zo langzaam dat een wandelaar ze nog makkelijk kon bijbenen.
Maar de Engelsen lieten het hier natuurlijk niet bij zitten. Zo reed er al in 1830 een locomotief met een snelheid van 50 km/uur over de eerste spoorlijn van de wereld, weer
in dat Engeland. De Engelsen waren in die tijd op vele gebieden voorlopers, ook, zoals zal blijken, op het gebied van toerisme. Zo werden na de Côte d'Azur bijvoorbeeld
door hen ook de Alpen 'uitgevonden'.
In de Nederland omringende landen kwam het al gauw tot een zich snel uitbreidend spoorwegnet, ook in Frankrijk en Belgie, terwijl Nederland er aanvankelijk
hopeloos op achter liep. Tekenend in dat verband was het reisverslag dat de Gorkumse uitgever en boekverkoper Jacobus Noorduyn er op nahield tijdens
zijn uitstapje in 1836 naar Brussel. Zijn schrijfsel is als door een wonder bewaard gebleven en we mogen daarvoor de 'Erven Noorduyn' dankbaar zijn.
Op 23 augustus stapte Noorduyn 's ochtends in Gorinchem op de diligence van Van Gent en Loos met Antwerpen als bestemming en werd via Sleeuwijk, Geertruidenberg,
Breda, Zundert, Wernhout, Wuustwezel naar Brasschaat gereden.
Wat een tijdrovend gedoe was dat nog voor een Hollander in 1836.
De volgende ochtend trok hij per diligence verder.
Eenmaal in Antwerpen kocht hij kaartjes voor ‘den ijzeren spoorweg naar Brussel,
alsmede voor den omnibus die hem naar het vertrekpunt bracht. Even daarna zag hij voor het eerst van zijn leven inderdaad zo'n omnibus.
Toen ten teken van vertrek de trompet geblazen werd zag hij
“dat vreemde rijtuig staan,
hetwelk reeds eenige jaren door de straten van Parijs zweeft, en in navolging daarvan nu ook in Brussel en Antwerpen is overgebragt.
Hetzelve was ongeveer 14 a 15 voeten lang, de ingang is van achteren en staat altoos open, terwijl de zitbanken aan de zijden zijn geplaatst.
Bij mijne komst zaten er reeds 16 of 18 personen in geschaard, en klom ik met eenige anderen boven op het zelve, waar zich almede een aantal zitplaatsen bevonden.”
Vervolgens verbaasde hij zich er over dat er talrijke van die omnibussen rondreden.
Was de omnibus een nieuw fenomeen voor hem, eenmaal bij het station werd hij
“door een geheel nieuw en allervreemdst schouwspel"
getroffen.
Voor het eerst in zijn leven zag Noorduyn een trein. Het tafereel is zo nieuw voor hem
dat hij z’n lezers omstandig moet uitleggen wat 't
‘vreemd zamenstel’
behelste:
“In den grond zag ik over den geheele weg doorkliefde boomen liggen,
van 12 a 14 duim r. l. breedte, met eene tusschenruimte van 1 ½ voet, met het platte gedeelte in den grond gewerkt, zoodat de ruggen of het ronde gedeelte
der boomen met de oppervlakte gelijk liggen. In dit ronde gedeelte zijn ijzeren dragers gevestigd, waarop ijzeren staven rusten, die over de geheele lengte
van den weg loopen, ongeveer 2 duimen r. l. hoog en breed. Deze ijzeren staven vormen het spoor, waarover de raderen der rijtuigen loopen.”
De vierkanten bakken, ‘waggon genaamd’ zijn ofwel open, sommigen als tenten bedekt en een enkele ‘gemaakt en ingerigt als onze gewone driedubbele diligences.”
De prijs van een kaartje vindt hij geen geld gelet op het feit dat wat anders 9 uur reistijd had genomen nu in vijf kwartier werd afgelegd. Noorduyn was nog
in bewondering
“opgetogen over de verbazende hoogte, waartoe het menschelijk vernuft, vooral in de werktuigkunde, in deze eeuw gestegen is”
toen - hij had er nog geen woord voor - een ander voertuig ten tonele verscheen:
“eene, op lage wielen geplaatste, groote ton. Voor op dezelve was een
schoorsteen, als die op onze stoomboten, geplaatst, en achter den schoorsteen de buis, waardoor zich de overtollige stoom, met een hevig geruisch,
eenen weg baande.”
Wat de Nederlanders later als locomotief leerden te betitelen rangeerde, haakte aan en de trein ‘met ongeveer 300 a 400 reizigers,
van beider geslacht** en allerlei standen’** zette zich zachtjes in beweging. En zo ‘zweefde’ Noorduyn in 5 kwartier - de regering had uit
veiligheidsoverwegingen 4 kwartier verboden - van Antwerpen over Mechelen naar Brussel. Hij was plat van de ‘verbazende vlucht’.
(Bron: Jacobus Noorduyn
, Herinneringen van een uitstapje naar Brussel in audustus 1836. Leiden, Primavera Pers, 1994.)
Terwijl België allang aansluiting had gevonden met het in rap tempo groeiende Franse spoorwegnet kon van een aansluiting met Nederland nog geen sprake zijn.
want de eerste strekke spoor - die tussen Amsterdam en Haarlem - kwam pas gereed in september 1839. Maar zou Noorduyn zijn reisje naar Brussel tien jaar later
ondernomen hebben, dan zou hij vanuit Brussel met de trein doorgereis kunnen hebben naar Parijs, want vanf half juni 1846 was de spoortreinverbinding tussen
Parijs en Brussel gerealiseerd en in datzelfde jaar eveneens Parijs-Lille!
Wat Nederland-België aanging duurde het nog tot 1852 dat er een overeenkomst gesloten werd
tussen de Belgische en Nederlandse regeringen en met grootindustriëlen en grootgrondbezitters en kwam
in mei 1855 de spoorweglijn Antwerpen - Zevenaar - Moerdijk gereed. En daar, vanuit het zuiden komend, was het overigens weer een kwestie van een boot te nemen, maar wel inmiddels een stoomboot.
Ook elders in de wereld werd gewerkt aan een project dat het reizen, zeker 'op de Oost', danig zou gaan beïnvloeden: in 1869 kwam namelijk,
met als drijvende kracht de Fransman Ferdinand de Lesseps, het Suez-kanaal
gereed.
Het 193 kilometer lange kanaal loopt van Port Said aan de Middellandse Zee naar Suez aan de Indische Oceaan en vormt daarmee de scheiding tussen Afrika an Azië.
Voor
Nederlandse Indië-gangers was dat al heel wat, want men hoefde niet meer helemaal om Afrika en Kaap de Goede Hoop te varen, toen toch en in weerwil van innovatie
een zeiltocht van drie maanden, want een zeiltocht bleef het vooralsnog. Met de benodigde hoeveelheid kolen die nodig was om zo'n reis te volbrengen was
simpelweg geen ruimte voor passagiers.
Voorafgaande aan het Suez-kanaal was er nog enige tijd sprake van een 'overlandroute' naar Indië, juist ook weer in de contreien van dat latere Suez-kanaal, maar wel
met een stoomboot via Southampton en bijvoorbeeld Napels ook, want daar konden weer steenkolen gebunkerd worden. Voort naar Alexandrië en dan, hup op een kameel heen
en weer geslingerd door de woestijn naar de Indische Oceaan.
Die route duurde aanzienlijk korter dan die maandenlange zeiltocht rondom Kaap de Goede Hoop: tussen de acht à negen weken.
Maar er kwam meer aan, in Nederland nog wel, want zoals inmiddels duidelijk was men daar in die tijd nog niet echt voortvaardig, er heerste een 'Jan Salie-geest'
of, anders gezegd, een
soort van overgave aan een 'Laat
maar waaien'-mentaliteit.
Zo dacht men rond 1840 nog dat het vanwege kruiend
ijs gedurende de wintermaanden het technisch onmogelijk zou zijn houdbare bruggen over de grote rivieren te slaan en zeker niet over dat brede
Hollandsch Diep.
Die dienst moest maar met stoomveren onderhouden blijven, zelfs na de realisering in 1855 van dat treinstation bij Moerdijk.
Edoch toch, maar na veel vijfen en zessen, begonnen de ondernemers Adriaan Volker en neef DirK Volker in 1868 met baggeren in dat Hollandsch Diep, de tien vaste pijlers van
de brug te bouwen, alsmede de landhoofden en de noodzakelijke dammen aan te leggen. Maar wie waren hun hoofdopdrachtgevers? Want zo'n groot werk, los natuurlijk
van al
die drooggelegde polders, was bouwtechnisch zoiets nog nooit vertoond in onze delta, een brug tussen het noordelijke Willemstad en het zuidelijke
Moerdijk en wel over dat brede en soms woest tekeer gaande Hollandsch Diep!
De enkelsporige vakwerkbrug bestond uit veertien boogvormige overspanningen van elk ruim honderd meter, die aan de oever waren gebouwd
en vervolgens naar hun plaats werden gevaren. De overspanningen werden vervaardigd door de 'Koninklijke Fabriek van Stoom- en andere Werktuigen' te Amsterdam
in 1869-1871. Bij de opening in 1872 was de Moerdijkbrug de langste brug van Europa.
De spannende vraag is natuurlijk wie de uiteindelijke initiatief- en opdrachtgever was. Dat wist ik aanvankelijk niet te achterhalen. Was het de Staat,
was het de Hollansche IJzeren Spoorweg Maatschappij of een combinatie van beide?
Toch was die Moerdijkbrug nog steeds niet voldoende voor één vloeiende, ononderbroken treinverbinding met het zuiden, want Rotterdam met de Maas,
al haar vaargeulen en kanalen moest nog overbrugd worden, zelfs met een te bouwen viaduct. Maar daarvan kwam het vanwege ambtelijk en politiek gesteggel pas jaren
later.
"Over het lange spoorwegviaduct boven de gedempte Binnenrotte trekt rommelend en rokerig een stoomtrein op naar de rivier.
Voor de passerende scheepvaart daar geldt elke passerende trein als een ramp." Bron: Jan van Borselen, Sporen in Rotterdam. Stadsgeschiedenis rondom de trein, 1993.
Om de toestand in die periode te verduidelijken is het aardig de reisgids van Plantenga 'Belgie met de reizen tot Parijs' uit 1873 aan te halen.
Opmerkelijk genoeg en in weerwil van die Moerdijkbrug staat er:
"De Spoorwegverbinding tusschen Rotterdam en Antwerpen laat vooralsnog veel te wenschen over. De Nederlandsch-Belgische spoorweg loopt slechts van den Moerdijk naar Antwerpen.
Van Rotterdam naar Moerdijk geschiedt de overtocht met stoomboten. De reis van Rotterdam per boot naar den Moerdijk heeft in 2 1/2 uur plaats, en van daar per spoor naar
Antwerpen in 1 uur 50 minuten. De staatsspoorweg tusschen Rotterdam en den Moerdijk, met de belangrijke bruggen over de Maas te Rotterdam en te Dordrecht en over het
Hollandsche Diep tussen Willemsdorp en den Moerdijk, is in aanbouw."
Eén ding leren we hier in ieder geval en wel dat het de staat was die opdracht tot de bouw van de Moerdijkbrug had gegeven en uitbesteed.
Wat betreft het functioneren van die brug in haar begintijd
is het van tweeen één: of Plantenga actualiseerde zijn gidsjes niet of de Moerdijkbrug stond er wel, maar was nog niet in functie. Dat laatste is na enig denkwerk 't
meest waarschijnlijke, want waar hadden die treinen vanuit het noorden vandaan moeten komen? Of hadden ze uit het zuiden moeten komen? Konden die locomotieven dan
ook in hun 'achteruit'? Had men in Willemstad voor treinen een draaischijf, keerdriehoek of keerlus geconstrueerd? 't Zal niet, zo vermoed ik, de brug lag er een
paar jaar voor nop.
"Het toenemende treinverkeer is iets waar de bedrijvige binnenstad mee moet leren leven. Als een stoomtrein de lawaaierige brug over de Steigersgracht passeert is het rumoer compleet."
Bron: Jan Willem van Borselen, Sporen in Rotterdam. Stadsgeschiedenis rondom de trein, 1993.
En zo nu dus wederom de problematische kwestie Rotterdam:
"De officiële beproeving van de nieuwe spoorlijn door Rotterdam inclusief alle bruggen -
vindt plaats op 30 januari 1877 en begint om acht uur 's morgens. Er komen tien zware locomotieven met tender aan te pas, plus zes goederenwagons die elk tien ton
spoorrails dragen. Naast elkaar kruipen twee treinen - bij elkaar 500.000 kilo zwaar - stapvoets over beide sporen vanaf de linker Maasoever het traject langs,
om op alle belangrijke punten een tijdje stil te staan: houdt de constructie het? (-) Stap voo stap verloopt de proefrit prima. Zo wordt als doorbuiging op de
grote spoorbrug over de Maas slechts 22 millimeter gemeten, een stuk minder dan is toegestaan. Rond half vier 's middags wodt de beproevig afgerond met
een snelle rit - van noord naar zuid - over het hele traject." Op de 28-ste april 1877 is de feestelijke opening. "De treinrit boven de stad en rivier laat
een uitbundig versierde stad zien. Er wordt volop gevlagd langs het traject (-)."
(Bron: Jan Willem van Borselen, Sporen in Rotterdam. Stadsgeschiedenis rondom de trein. 1993.)
Dit alles was weliswaar geen Bataafsche, maar wel een Hollandsche Revolutie, want voor het eerst in de geschiedenis kon de Hollander van boven de rivieren zonder een boot
te nemen naar het zuiden reizen, werd de reis naar Indië reusachtig bekort, kwam Parijs op één dag reizen te liggen en al met al net op tijd voor de spectaculaire
'Exposition Universelle' van 1878!
-------------
** Let hier op 'beider geslacht' en op 'allerlei standen'. Dat was dus voor Noorduyn opmerkelijk en kennelijk was Nederland qua 'beider geslacht' en 'allerlei standen'
nog een zeer gespleten samenleving. Zulke observaties, die maken voor mij reisverslagen meestal veel interessanter dan de moderne reisgidsen,
een enkele uitzondering daargelaten.
Souvenir de l'Exposition Universelle Paris 1878.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Conrad Busken Huet, Parijs en omstreken. Tweede druk, herzien door G. Busken Huet. Haarlem, H.D. Tjeenk Willink, 1889.
In 1878, ter gelegenheid van de derde Parijse 'Exposition Universelle', publiceerde de literator en literair criticus Conrad Busken Huet (1826-1886) voor
hedendaagse begrippen een nogal historisch en kunstkritisch wijdlopige 'impressie' van 'Parijs en omstreken', een praktische reisgids was het zeker niet.
In 1889 werd met het oog op 1789, het jaar van de Franse Revolutie, een vierde -'Centenaire' - Wereldtentoonstelling gehouden en wéér werd Busken Huet's
'Parijs en omstreken' uitgebracht, ietwat bijgewerkt door zijn enige zoon Gideon.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Veel concreter en meer praktisch was:
Galignani's Paris Guide 1888 with 82 views and 4 plans,
gepubliceerd door de befaamde Engelstalige boekhandel-uitgeverij, toen inmiddels gelegen aan de Parijse rue de Rivoli en tot aan de dag van vandaag.
De in Nederland tot nog zo in de jaren na de Tweede Wereldoorlog werd de Franse naturalistische schrijver Emile Zola (1840-1902) zeer veel gelezen. Zola inspireerde zich mede op
Honoré de Balzac (1799-1850) die, hoe onvoorstebaar, wel zo'n honderd realistische romans schreef en die wereldberoemd werden onder de verzamelnaam 'La Comédie
Humaine'. In die romans schetste Balzac het leven en de zeden van de verschillende klassen tegen de achtergrond van het na de val van Napoleon oprukkende
kapitalisme.
Coll. 'de Franse verleiding'
Emile Zola's Werken - 'In het hartje van Parijs', meer bekend geworden als 'De buik van Parijs' ('Le ventre de Paris') , speelde zich in en rondom
'de Hallen' af. Dat was een prachtig en immens, door Victor Baltard ontworpen, samenstel van metalen overkappingen van staal, gietijzer en dikke ruiten.
Twintig jaar, tussen 1854 en 1874, werd er aan gebouwd, zo groot was het. Zo goed als alle groenten, vlees en vis voor de Parijse bevolking werd daar verhandeld.
's Nachts was er een aanzwellend - Zola beschrijft dat heel mooi - dof geroffel, knersperend geratel en de paardenhoeven hèt alles overheersende geluid.
Net zoals Balzac was Zola zeer productief en beiden publiceerde hun teksten veelal eerst als feuilleton in krantenen bladen. Zeer bekend is hij geworden met
de twintig delen tellende cyclus 'Les Rougon-Macquart', al met al een portret van achtereenopvolgend familiegeneraties en tegelijkertijd een schets van de
maatschappelijke verhoudingen en verwikkelingen tijdens het Tweede Keizerrijk, 'le Second Empire' (1852-1870) onder de heerschappij van Napoleon III, de zoon van de
eerste koning van Nederland ... . Zola was tevens journalist en in die hoedanigheid, maar zeker gekoppeld aan zijn beroemdheid en status, schreef hij op 11 januari
1898 in de literaire krant 'Aurore' zijn fameus geworden ' J'accuse ... !. ' ('Ik beschuldig ...!').Zola werd daarna nota bene zelf aangeklaagd en veroordeeld
tot een jaar gevangenisstraf en vluchtte tijdelijk naar Engeland.
Wat was er aan de hand? In het Frankrijk van die tijd,
die van de Derde Republiek, stonden tal van pluimages met opvattingen scherp tegenover elkaar. Er waren royalisten, anarchisten, republikeinen, bonapartisten,
simonisten, communisten, kapitalisten 'tout court', socialisten tot en met utopisten aan toe. Kortom, een nogedrukpan. En dat vond gedurende enkele jaren een uitweg in
onverbloemd antisemitisme. Dat was, zeker in die dagen, wijdverbreid in Frankrijk.
En wat gebeurde er? Een Joodse militaire kapitein, ene kapitein Alfred Dreyfus, werd in oktober 1894 beschuldigd van hoogverraad, hoogverraad aan Duitsland uiteraard, en
gevangen gezet. De gemoederen liepen jaren lang hoog op en het werd jarenlangeen alles beheersende affaire, ' l'affaire Dreyfus '.Uiteindelijk
werd het een strijd tussen de linkse partijen die Dreyfus steunden en de rechtse, nationalistische monarchisten en kerkelijke partijen die de monarchie en het
leger steunden. De laatsten verloren door de zaak steeds meer invloed. Of Zola's ' J'accuse ... !. ' doorslaggevend is geweest laat zich raden, maar
Alfred Dreyfus werd op 19 september 1899 vrijgelaten. De affaire sleepte zich nog jaren voort, tot maar liefst in 1906: op 12 juli van dat jaar
werd Alfred Dreyfus vrijgesproken van spionage. Aan het licht was gekomen dat de hele zaak berustte op valse verklaringen en op gegevens die de daadwerkelijke spion,
Ferdinand Esterhazy, had gedeponeerd.
Coll. 'de Franse verleiding'
Aan het leven en werk van Emile Zola is en wordt nog steeds veel aandacht besteed. Immers, met zijn romans was hij niet alleen literair schrijver, maar tegelijkertijd
socioloog en cultureel antropoloog va, met name, Parijs. Hier een studie uit 1966 naar hoe Zola de ingrijpende veranderingen van Parijs tijdens het leven van de
familie Rougon-Macquart heeft vastgelegd en geanalyseerd.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Guide Diamant, Collection des Guides-Joanne, Dauphiné et Savoie. Paris, Librairie Hachette et Cie, 1896.
Coll. 'de Franse verleiding'. Ca. 1898.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Taride was in wezen de eerste moderne kaartenmaker in Frankrijk, eerst met schoolkaarten, maar vanaf 1895 ook met kaarten voor fietsers en kort daarna met kaarten voor automobilsten. De kaarten van Dion-Bouton waren er uiteraard, ook de wegenkaarten 'Guillot' van de Parijse uitgeverij Plon, maar
Taride werd gedurende enige tijd 'marktleider. Edoch, in 1905 begon bandenfabrikant Michelin met het uitgeven van wegenkaarten en ook met het
plaatsen van betonnen richtingaanwijzers die je hier en daar nog aantreft. In 1910 'dekte' Michelin inmiddels geheel Frankrijk met 47 uitvouwbare wegenkaarten en werd al gauw marktleider.
Coll. 'de Franse verleiding'
Le Mont-Dore Thermal Pittoresque (Puy-de-Dôme).
Edité par le Syndicat Thermal, 1899.
Het gidsje bestemd voor dit kuuroord heeft een voorwoord dat werd afgesloten met de volgende opmerkelijke zin:
"Ik weet niet wat de volgende eeuw aan onverwachte ontdekkingen en verrassingen voor ons in petto heeft, maar het lijkt me dat wij in alle opzichten niet echt
jaloers hoeven te zijn op de toekomstige badgasten in 1996!"
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Dit is het voorblad van een folder stammend uit het einde van de 19-de eeuw en uitklapbaar opdat een zestig centimeter brede, rijkelijk ingekleurde kaart
van de volledige Côte d'Azurkust zich voor je ogen ontvouwt .....
Caroline de Westenholz, Een witte stad van weelde. Louis Couperus en Nice (1900-1910). Den Haag. Couperus Cahier III, Louis Couperus Genootschap, 1996.
De schrijver Louis Couperus was voor een korte tijd één van die Indië-gangers, alwaar hij goeddeelszijn beroemde 'De stille kracht' schreef. Maar in 1900
terug in Europa en de treinreis Marseille richting Den Haag had ondernomen bedacht hij zich ter plekke, keerde terug naar 'de Azuurkust', naar Nice waar hij
tot 1910 woonde. Wie nu denkt dat Couperus toen een successchrijver was, heeft het mis. Zijn royalties vielen zo tegen dat hij en zijn vrouw in Nice tenslotte
een pension begonnen ... .
Coll. 'de Franse verleiding'
Op de Parijse Wereldtentoonstelling presenteerde Michelin haar allereerste gidsje, 'Offert gracieusement aux Chauffeurs', met als officiële titel voluit:
'Guide Michelin pour les Chauffeurs et Vélocipédistes', fietsers dus. Het was niet veel meer dan een zakboekje dat toch nog 399 bladzijden telde,
maar het was in méér dan één opzicht een primeur: het introduceerde symbooltjes. Want waar bevond zich een garage, een apotheker, een postkantoor, een
treinstation en natuurlijk ook hotel-restaurants? En jawel hoor, bij de laatste categorie werden de fameuze en gevreesde sterretjes
ingevoerd.
En ieder jaar volgde een vermeerderde en bijgewerkte nieuwe uitgave. Zo ook in 1905 met als titel voluit: 'Guide Michelin pour la France, l'Algérie et Tunisie',
want dat was ook Frans. Dit keer stond het vol met advertenties en telde inmiddels ruim 800 pagina's.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
De 'Guides des Plaisirs à Paris', de Gids voor pleziertjes in Parijs' heeft vele edities gekend en deze stamt van vlak na 1900 ook, want het noemt vier metrolijnen
ook al is het nog de tijd van de 'fiacres', de paardenkoetsjes.
En hier, voorin nog uitvoeriger de aanprijzingen.
Met een beetje Frans komt u er wel uit.
Coll. 'de Franse verleiding'
Adriaan Venema publiceerde in 1980 een welkans standaardwerk: 'Nederlandse schilders in Parijs 1900-1940', doorwrochten en rijkelijk geïllustreerd.
En ja, hij was gestopt rondom 1940 en dat schoot de na-oorlogse 'progressieve' Parijsgangers kennelijk in het verkeerde keelgat, Venema kreeg de stempel
opgedrukt een querelant te zijn en raakte in een verdomhoekje. Van de pré-babyboomers viel ook niets te verwachten.
Coll. 'de Franse verleiding'
Venema's studie gaf uiteraard veel aandacht aan Kees Maks, 'schilder van het 'mondaine' leven. Je kunt veel van Amsterdam zeggen, maar dat het in die tijd 'mondain'
geweest zou zijn was en is niet bij zinnen. En nog steeds is Amsterdam niet 'mondain', in weerwil van die P.C. Hooftstraat: wat daar naar 'mondain' tracht te neigen
blijft veelal 'ordinair'.
Met recht 'antiek' toerisme, want dit met lint samengehouden gidsje stamt uit 1902.
Coll. 'de Franse verleiding'
In die tijd werden nog sjieke souvenirsgidsjes uitgegeven, hier zo één van Fontcouverte, het dorpje waar ik woon.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Dit Segboer's Reisgidsje voor Parijs, bewerkt door de hierboven al vermelde A.S.H. Booms - en het is een 2e druk - stamt uit omme nabij 1905-1906.
Waarom? Omdat er melding wordt gemaakt van een vierde metrolijn. Maar we bevinden ons nog echt op een breukvlak van twee eeuwen.
Zo was er van 'den' automobiel nog maar spaarzaam sprake. Er was vooral nog sprake van door paarden voortgetrokken omnibussen en wilde je persoonlijk vervoer
dan kwam je op het volgende uit:
VERVOERMIDDELEN
De stationeerende rijtuigen of Fiacres, zijn gesloten of open rijtuigen, meest met 2 plaatsen, waarbij nog, echter niet zonder toestemming van den koetsier,
een plaats op den bok bij de gesloten - of op een klein bankje (strapotin) in de open rijtuigen plaats is voor een 3e persoon.
Deze Fiacres, ten getale van meer dan 15000, hebben hunne vaste plaatsen waar zij stationeeren, o.a. bij de stations, en zijn allen duidelijk genummerd;
die welke gevoerd worden door koetsiers met witte hoeden zijn doorgaans de beste (-).
Coll. 'de Franse verleiding'
Het bronwater van het kuuroord Lamalou-les-Bains in de Zuidfranse Hérault (Languedoc) had, en heeft nog steeds, een gunstige uitwerking op onder andere
rheumatische klachten. Hierboven een gidsje uit circa 1904 met uitvoerige beschrijvingen van het bronwater en haar positieve effecten, ook op zenuwaandoeningen en
menstruatieklachten ....
Coll. 'de Franse verleiding'
De Autoroute du Soleil, op weg naar een nog verder zuiden. Wie verlaat tegenwoordig nog de autoroute voor een stop in Valence? "t Staat meer voor een
'We zijn er bijna, maar nog niet helemaal' en dan nog ietsjes zuidelijker, bij Orange, kiest men voor 'rechtsaf' richting Provence en de Côte d'Azur of voor
'rechtsaf' richting de Languedoc en de Pyreneeën.
Coll. 'de Franse verleiding'
Een uit 1905 stammende reisbrochure voor Corsica van de private spoorwegmaatschappij P.L.M..
Chemins de Fer de Paris-Lyon-Mediterranée. La Corse. Un voyage à l'île de Beauté. Marseille, Imprimerie Moullot Fils Ainé, 1905.
Coll. 'de Franse verleiding'
COOK'S HANDBOOK
TO THE
HEALYH RESORTS
OF THE
SOUTH OF FRANCE,
RIVIERA AND PYRENEES, etc.
1905.
FEEST !
Helaas niet in het bezit van Coll. 'de Franse verleiding'
Door de eeuwen trokken talloze Nederlandse kunstschilders voor lange of kortere tijd naar Parijs, zo ook Jan Sluijters (1881-1957) in de jaren 1906-'07.
Naar Nederlands calvinistisch begrippen was Parijs 'uitzinnig', ja 'lichtzinnig' ook. Jan Sluijters liet de Parijse music-hall 'Le Tabarin' op zich inwerken,
maakte een kleine voorstudie (boven) en tenslotte zijn definitieve versie (onder) met als enorm formaat 140 bij 200 cm..
In weerwil van zijn talent kreeg Sluijters geen Rijkstoelage, want de jury rekende op 'de geringe kans dat de artistieke neigingen van den Heer Sluijters
spoedig in eene betere richting zullen gaan'. Waar het werkelijk om ging was dat Sluijters het gewaagd had twee elkaar omhelzende vrouwen geportretteerd te hebben.
De definitive versie van 'Bal Tabarin' is in beheer van het Stedelijk Museum en de voorstudie - waar mijn voorkeur naar uitgaat - hangt in het Singer Museum te Laren.
Coll. 'de Franse verleiding'
Naast Parijs, de Côte d'Azur en de Franse Alpen kwam zo rond 1900 het regionale toerisme op gang. Kennelijk ook in zo'n afgelegen streek als de Morvan in de
noordelijke Bourgogne waarvan dit gidsje uit 1909 getuigd. Coll. 'de Franse verleiding'. Vanaf de jaren '90
vestigden zich steeds meer Nederlanders in de streek of hebben er een vakantiehuisje. En die kans kregen ze want steeds meer Fransen zelf vertrokken, vanwege
gebrek aan banen, slecht openbaar vervoer, winkeliers die de deuren sloten en er is een tekort aan huisartsen. Maar ruimte is er wel, en daar zijn vele Nederlanders
dol op, in de Morvan, op redelijke rijafstand. En een Nederlandse club is er natuurlijk ook.
Coll. 'de Franse verleiding'
'La Cité de Carcassonne et les Pays de l'Aude'.
Voyages et Excursions à Carcassonne et aux Pays de l'Aude. Livret-Guide Iluustré publie par le Syndicat d'Initiative de Carcassonne et de l'Aude, 1909.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Millau. Centre de Tourisme de la Région des Causses et des Gorges du Tarn - Livret-Guide du Touriste. Edité par le Syndicat d'Initiative de Millau.
Edition 1911-1912.
Lange tijd was de 'Autoroute du Soleil' via Lyon de meest voor de hand liggende route naar het verre Zuid-Frankrijk, maar in XXX begon men met de verlenging van de autoroute tussen Parijs en Orléans, en dat werd de A71 via Vierzon, Bourges, Saint Amand-Montrond, langs Montluçon scherend tot aan Clermont-Ferrand, een 290 kilometer lange tolweg. Met de aanleg begon men begin jaren '70, maar - kun je nagaan - het hele traject kwam pas klaar in 1989.
En verder zuidwaarts moest het, 335 kilometer nog, tot aan de Mediterrane kust van de Languedoc en dat werd de A75 met de mooie naam 'la Méridienne'. Een niet onbelangrijk gegeven is dat ter ontsluiting van het Centrale Massief 'la Méridienne' tolvrij werd, een plus in vergelijk met de 'Autorote du Soleil". Tot 2009 maar liefst zou het duren voordat het gehele traject was gestroomlijnd en wel voor de lieve som van 6,5 millioen euro per strekkende kilometer.
Fransen noemen zoiets 'Grands Travaux', zeg maar 'grote klussen' en in Nederland wordt qua infrastructuur en bruggen wel het eigenaardige woord 'kunstwerk' gehanteerd. Nou, aan de A75 mankeerde nog zo'n 'kunstwerk.
Ooit moest je, over die nieuwe A75 zuidwaarts rijdend, via een kronkelende Route Nationale nog van de hoge 'cause de Larzac' stijl afdalen naar het plaatsje Millau aan de rivier de Tarn en vervolgens weer stijl omhoog klimmen, de 'cause Rouge' op. Avontuurlijk was het wel, beneden in Millau dronk je een glaasje op een terras, charmant ook, maar uiteindelijk een hele klus, tijdrovend ook.
Een brug moest er komen, een 'kunstwerk' en vanaf 1987 werd er maar liefst dertien jaar door de 'Groupe Eiffage'op gestudeerd, eindeloos geschetst, gerekend en getekend: en de brug die kwam er, staand en hangend tegelijk. Het werd een viaduct van bijkans 2,5 kilometer lang en op een bepaald punt 343 meter hoog boven de rivier de Tarn gespannen staan. Op 14 december 2001 werd zoiets als een eerste zet verricht en op 16 december 2004 was het wonder geschied: het viaduct werd opengesteld voor doorgaand A75-verkeer. Kosten? 320 millioen euro. Eén minpunt dient helaas nog vermeld te worden: het moest uit de lengte èn de breedte komen, aan beide voorwaarden voldoet dat magnifieke viaduct en het werd een tolbrug.
Geen zin an? Sla dan af, volg de oude Route Nationale weer, daal af, neem je glaasje en ga vervolgens naar het bezoekerscentrum onder het viaduct:
je krijgt een stijve nek van het omhoog kijken en je wordt duizelig.
Coll. 'de Franse verleiding'
De 'Guides Richard' waren er voor de postkoetsen, de Guides Joanne werden vanaf 1840 gepubliceerd als in een overgangsfase. Maar met
het de definitieve doorbraak van de trein was Adolphe Joanne er in 1854 als de kippen bij om de reeks
'Bibliothèque des chemins de fer' op te starten, de 'Bibliotheek voor de spoorwegen'. De 'Guides-Joanne' volgden later die eerste reeks op, onder de hoede
van de uitgever Louis Hachette, tegenwoordig een uitgeversconglomeraat. De zoon van Adolphe Joanne, Paul Joanne, voerde de redaktie en werd naamgever.
De Franstalige gidsen werden dè referentie voor de reiziger, Frans of buitenlander, meer dan de gidsen van Karl Baedeker. In 1919 krijgen de 'Guides-Joanne'
de naam 'Guide Bleus' en hebben nog steeds een zeer groot aandeel op de markt van reisgidsen.
Hierboven de eerste uitgave van:
Guides-Joanne, Pyrénées. Paris, Librairie Hachette et Cie, 1912.
Coll. 'de Franse verleiding'
En waarempel, hierboven één van de eerste edities van zo'n 'Guides Bleus' uit 1927, die voor de oevers van de Loire en het zuid-westelijk gedeelte daarvan, tot aan de Atlantische Oceaan
met onder andere Nantes: 'Orléanais -Touraine - Anjou - Poitou et Vendée - Angoumois - Aunis et Saintonge - Périgord et Bordelais'. De uitgave stond onder 'Patronages
officiels: Touring Club de France, Office National du Tourisme, Club Alpin Français' en het was één en al 'par route' wat de klok sloeg: de postkoets
behoorde inmiddels tot een feitelijk nog niet zo ver verleden, maar een ver verleden leek het wel, de trein kende toch zo haar beperkingen en men vierde 'met den automobiel'
het feest van de bevrijding.
Hiermee werd een sprongetje vooruit gemaakt in de tijd, logisch, maar nu keren we weer terug tot de historische orde wat afbeeldingen betreft ...
De langgestrekte kuststrook van de Zuidfrande méditerraanse Languedoc heeft geen naam en is geen wereldberoemd 'merk' zoals de Côte d'Azur. Het moet het hebben van
plaatsnamen,
zoals - van noord naar zuid - La Grande-Motte, Palavas, Marseillan-Plage, Le Cap d'Agde, Valras-Plage, Leucate, Barcarès, Canet, Saint-Cyprien en dan komt het:
'La Côte Vermeille'.
Waar ten noorden de brede stranden van de Languedoc nauwelijks of geen rugdekking hebben is hier het achterland heuvel-
en hier en daar rotsachtig en eindigend aan de grens met Spanje.
Maar wat de 'toeristrieëlen' er gedurende ruim honderd jaar ook hebben uitgespookt, de naam wil
nog steeds niet beklijven. Dit zijn namen van badplaatsen die er wèl toe doen: Collioure, Port-Vendres en Banyuls.
Het hier afgebeelde gidsje stamt uit 1913.
Coll. 'de Franse verleiding'
Aan Gérardmer de eer in 1875 als eerste een toerismebureau opgericht te hebben: 'Le Comité des Promenades de Gérardmer', maar het eerste officiële
'Syndicat d'Initiative' dat op 2 mei 1889 in Grenoble werd geopend wordt veelal gezien als het echte startpunt van de georganiseerde toeristenindustrie
in Frankrijk. In 1914 telde men er al 230. Hier een gidsje van het Syndica d'Initiative de Carcassonne & l'Aude dat in 1902 werd opgericht. De gids
zelf dateert uit 1914. Coll. 'de Franse verleiding'.
Mathieu Flonneau et Vincent Guigueno (dir.), De l'histoire des transports à l'histoire de la mobilité. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2009.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Mobiliteit, dat weet wat, ook in die tijd al, vooral juist in die tijd. De ooit als PLM aangeduide en fameuze 'Chemins de Fer de Paris à Lyon & à la Méditerranée'
bood de Hollandsche
reiziger een redelijk comfortabele treinreis richting Middellandse Zee, maar vanuit Parijs, een kwestie van overstappen dus. De Hollandsch Yzeren Spoorweg
Maatschappij zag kennelijk in een 'linea recta' wel brood en zo kwam het tot de 'Hollandsche' Rivièra Express, eigenlijk om 'niet te geloven'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Begin 1895 deponeerde de gebroeders Louis en Augustus Lumière hun brevet voor de commercialisering van bewegende beelden op een scherm in een zaaltje en 28
december van dat jaar kwam het er voor het eerst van, en wel in de kelder van het Grand Café, boulevard des Capucines in Parijs. In de daarop volgende jaren zou 'le
cinéma' zich rap verspreiden door geheel Frankrijk. Gaumont en Pathé zouden al gauw grootschalig het voortouw nemen. Hier een programmaboekje van Eden-Cinéma
in Lyon, Concessionaire du Cinématographe Monopole, Région du Sud-Est de Pathé Frères. Je moet bedenken dat men het voorheen moest stellen met toneelstukken en
grootbeeldscherm was toch, als nieuwtje, een stuk indrukwekkender. In mijn provincieplaatjes Lézignan-Corbières, dat in die tijd hooguit 8000 inwoners had, zijn
nog architecturele sporen te zien van minstens vijf 'cinéma's', nu opmerkelijk genoeg veelal vervangen door pharmacies ... .
Eve-Marie Zizza-Lalu, Au bon temps des wagons restaurants. La Vie du Rail, 2012.
Coll. 'de Franse verleiding'
Wat moet dat een heerlijke manier van reizen zijn geweest. Eén keer is het ons overkomen in de ochtendtrein van Londen naar Dover, nog in schemerduister:
een echt English breakfest met een schemerlampje boven ons tafeltje in de restauratiewagon. Geen idee meer hoe we ons dat konden veroorloven.
Jean-Paul, Le Goût du Voyage. De l'Orient--Express au Train à Grande Vitesse.
Histoire de la Compagnie des Wagons-Lits. Paris, Compagnie des Wagons-Lits / Flammarion, 2001.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Zouden ze nog bestaan, die treinen met een restauratiewagon? Met gedekte tafeltjes en een lampje erboven, en met een echt servies plus een menukaart?
In het 'livret' hierboven zaten zelfs 'uit te ritsen' ansichtkaarten!
Coll. 'de Franse verleiding'
En zouden ze nog bestaan, die kruiers? Zij sjouwden of rolden op een karretje enorme koffers die, recht opstaand, bij opening naast de kleren soms de meest verrassende
taferelen boden: een barretje bijvoorbeeld, een bibliotheekje of een opmaaktafeltje met spiegel. Ach, dat is nu, maar dan in andere vorm, voorbehouden aan de
private jet set. Daar is alles al aan boord ... .
A. Mihm, Packend ... Eine Kulturgeschichte des Reisekofferns. Marburg, Jonas Verlag, 2001.
En waar kwamen die eer welgestelde reizigers terecht? Heel vaak in uiterst luxueuse hôtels langs de kusten met indrukwekkende
namen zoals het 'Royal Picardie' in Le Touquet, het 'Trouville Palace Hotel' in, uiteraard, Trouville, het 'Grand Hotel' in Arcahon,
het 'Grand Hotel des Iles d'Or' in Hyères, het 'Carlton Hôtel' in Cannes, het 'Hotel Majestic' in Nice of het fameuze 'Hotel
Negresco' op de Promenade des Anglais in Nice.
Sophie Kosinski et Eric Micheletti, Grands hôtels du bord de mer. Histoire & Collections, 1996.
Coll. 'de Franse verleiding'
Achter veel van deze hôtels gaan fascinerende geschiedenissen schuil, ook achter dat van 'Hotel Negresco, dat recentelijke
nog het nieuws haalde vanwege erfrechten en opvolging. Op 4 januari 1913 werd het 450 kamers (!) tellende hôtel in aanwezigheid van zeven gekroonde staatshoofden
officieel in gebruik genomen en is inmiddels geclassificeerd als 'cultureel erfgoed'. Het onvolprezen Wikipedia biedt een
fraai portret: https://fr.wikipedia.org/wiki/H%C3%B4tel_Negresco.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Uit 1913, een gids voor pootjebaden en, heel kuis en voorzichtig, zwemmen in de oceaan voor de kust van Normandië, tussen Tréport en het overbekende Mont Saint-Michel.
Coll. 'de Franse verleiding'
De journalist Leo Faust was, net zoals Louis Couperus, ook één van die terugkerende Nederlands-Indiëgangers die liever in 'het Franse' bleef hangen.
En Leo Faust verkreeg faam als Nederlands Parijs-correspondent, Parijse gidsenschrijver, Parijsche romanschrijver en zelfs als uitbater van Café-Restaurant 'Bij Leo Faust' in de rue Pigalle,
'Het restaurant voor den Hollander in Parijs' met 'Elken Zaterdagavond 'OMMEGANCK' door Montmarte-bij-Nacht'. Talloos waren de herdrukken van zijn 'Nieuwe Gids van Parijs'
tijdens het 'interbellum', de periode tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog, maar Leo Faust eerste 'Parijsche' verslag dateert van 1915:
'Faubourg en Boulevard in oorlogstijd', zo spannend uit de tijd weer tot leven
gebracht door Peter de Leeuw.. Echt lezenswaard!
Coll. 'de Franse verleiding'
P. Visser, De Slag om de Marne. Alkmaar, Gebr. Kluitman, 1915.
Het 'Monument aux Morts' in Fabrezan in de Zuidfranse Aude,een dorpje van toen misschien 950 inwoners, waarvqn wel 85 mannen en tenslotte ook jongens
omkwamen op de slagvelden in Noord-Frankrijk.
Coll. 'de Franse verleiding'
De eerste 'Guide Michelin' - 'Offert gracieusement aux Chauffeurs' verscheen ter gelegenheid van de Parijse Wereldtentoonstelling in 1900. 't Was een puur
praktisch gidsje waarin werd aangegeven waar benzinepompen waren, afstanden met name gerekend vanaf Parijs, uiteraard ook waar Michelinbanden te verkrijgen waren ('Stock Michelin'),
een enkele van pas komende middenstander, zoals een ijzerwarenwinkel en natuurlijk hôtels. En daar zat hem nou net de kneep:
voor het eerst werden er sterren toegekend, maar van een 'echte'
toeristengids was nog geen sprake.
Michelin publiceerde haar eerste 'echte'toeristengidsen macaber genoeg gewijd aan de slachtvelden in het Noord-Frankrijk,
nota bene in 1917 al, toen 'la Grande Guerre' nog in volle gang was. De eerste gidsen betroffen de 'Champs de Bataille de la Marne' die plaats greep in de week van
5 tot 12 september 1914.
De twee deeltjes stonden en, door 'de Franse verleiding' bewaard, staan vol met met misselijk makende foto's van
de verwoestingen. Maar los van een enkele groepsfoto ontbreken - kennelijk mede uit piëteit - beelden van gesneuvelden en gewonden. Gedurende die Marne-week sneuvelden
aan Frans-Britse zijde 122.000 soldaten en aan Duitse zijde 83.000.
Voor de Franse generaal Joffre was het de prijs om de opmars van de soldaten van de Duitse keizer
Wilhelm II - die later trouwens de rest van zijn leven comfortabel doorbracht op een buiten bij het Nederlandse Doorn - te stoppen. Het was geen echte overwinning,
geen echte nederlaag, maar het begin van een betrekkelijk statische loopgravenoorlog met in totaal 10 miljoen gesneuvelde soldaten en 9 miljoen omgekomen burgers.
In die macabere reeks verschenen daarna nog vele titels, waaronder uiteraard ook 'De Slag om Verdun'. Daarbij vielen aan Franse zijde 160 000 doden en 140 000
aan Duitse zijde. Daar bovenop kwamen nog eens ongeveer 400 000 gewonden. Bent u op vakantie, let dan eens goed op de 'Monuments aux Morts',
de oorlogsmonumenten. Soms zult u versteld staan van het aantal gesneuvelde soldaten uit maar zo'n klein dorp, 't had - bij wijze van spreken -
uw broer geweest kunnen zijn of ... U zelf.
De Eerste Wereldoorlog was gruwelijk en rampzalig: naast een groot aantal Amerikaanse en Britse soldaten sneuvelden 930 000 Duitse en
meer dan één miljoen Franse soldaten. Dus sta voor een moment stil bij zo'n oorlogsmonument en laat je gedachten gaan, filmisch als het u lukt, maar
denk in ieder gevald diep na, want een Tweede volgde.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Weer een uniek document uit de Coll. 'de Franse verleiding'.
Terwijl Nederland tijdens WOI 'neutraal' was, toekeek en goud geld verdiende met oorlogshandel, waren er toch Nederlanders die begaan waren met het feit dat
Noord-Frankrijk door de Duitsers met tanks en ander geschut als het ware 'omwoeld' werd voorzover de Franse loopgraven zulks niet verhinderden.
In mijn ogen
valt over de schuldvraag niet meer te twisten: Duitsland had met haar poten van Frankrijk dienen af te blijven.
Een paar Nederlanders vonden dat ook en
richtten een maandblad op ' pour le maintien de l'amitié traditionelle et le défense des intérêts réciproque des deux pays', ' voor het onderhouden
van de traditionele vriendschap en de verdediging van wederzijdse belangen van beide landen'.
Een zoon van de eerder aangehaalde Conrad Busken Huet speelde er een
rol in en ook ene M. C. M. Voorrbeytel die U hieronder nog zult aantreffen en dat alles onder de noemer
L'Idée Francaise à l'Etranger.
Association Nationale pour la défense des idées françaises à l'étranger.
"Bij het Nederlandse volk lag tijdens de oorlog over het algemeen de
sympathie bij de Geallieerden" schrijft Wikipedia zonder dat maar enigszins te concretiseren.
Laten we achteraf wel wezen, in die tijd had het merendeel van de
de Nederlanders 'geen idee', behalve de dominee-handelslui die als ongedierte de krenten uit de pap haalden.
Coll. 'de Franse verleiding'.
Het aantal gidsen die Michelin uiteindelijk aan de slagvelden wijdde bedroeg in totaal 23 ! 'Dark tourisme' noemen de toeristische marketeers van tegenwoordig dat.
Zouden er nu mensen zijn die als toerist naar de brandhaarden in het Midden-Oosten trekken?
Pierre Dufay, Un chapitre inédit de l'histoire de costume: le pantalon féminin. Paris, Librairie des Bibliophiles parisiens, 1916.
'Een nog niet eerder vertoond hoofdstuk uit de geschiedenis van het zich kleden:
de pantalon voor de vrouw.'
Eigenlijk, zo steeds meer te weten komend van de Franse geschiedenis en dan meer van haar 'volkse' geschiedenis, kom je er achter dat Yves Saint-Laurent met zijn
ophefmakende 'broeken voor vrouwen'-lijn eigenlijk helemaal niet zo vernieuwend was. Hij maakte het 'chique', dat wel en het sijpelde door. Maar wat blijkt? Zo
ten tijde van de Eerste Wereldoorlog gingen steeds meer vrouwen broeken dragen. Kwam dat door die vreselijke oorlog waardoor veel broeken van mannen die
op het slagveld waren gesneuveld op een knaapje hingen niets te doen? Was het een kwestie van armoe, improvisatie, melancholie zelfs?
Maar uit een eerder, in 1912 verschenen boek van ene Jacques Mauvain getiteld 'Leurs pantalons: comment elles les portent. Interviews et confessions' valt wellicht
een ander beeld te destilleren, want 'Hun broeken: zoals zij ze dragen. Interviews en bekentenissen',
verscheen al voor 'de Groote Oorlog'. Er was dus meer aan de hand en een duiding zal ik u terzijnertijd niet onthouden.
Coll. 'de Franse verleiding'
Hoe dan ook, na 'de Groote Oorlog' kwam het tot een ontlading, een vrolijke, ja, zelfs uitzinnige: met name in Parijs en in Berlijn. Lange broek, blote borsten,
korte broek; het alsmaar gekker maken was nog niet goed genoeg. Hoe de Duitsers die periode noemden weet ik niet, maar de Fransen hebben nogal de neiging
zekere tijdsperioden van een naam te voorzien. En zo veranderde 'la Belle Epoque' in 'les Années Folles', 'the Roaring Twenties'. Met holle, bolle en stijfstaande ogen
danste men zich een nieuwe crisis in, op weg naar een Tweede Wereldoorlog.
Coll. 'de Franse verleiding'
En daar is die legendarische P.L.M weer die als treinnmaatschappij goeddeels een monopolie had in het zuid-oosten van Frankrijk, zo gerekend vanaf Parijs.
En, in luguber verband, schreef ik over 'filmisch'. Dit is een werkelijk ontroerend fotoalbum dat werd uitgereikt aan passagiers voor een pleziertochtje
langs de Côte d'Azur, van Marseille tot aan Nice. 't Zal van vlak na de verschrikkelijke Eerste Wereldoorlog stammen, 'la Grande Guerre', waarna mensen die
het geestelijk konden opbrengen en er geldelijke de middelen toe hadden de draad van 'plezier' toch weer oppakten. De foto's doen je willen een hele geschiedenis van volplempen en betonnering te herroepen,
zo wonderschoon zijn die beelden van een nog weinig aangetaste, een oorspronklijke Rivièra. Hieronder bijvoorbeeld een
een foto het strand van Aiguebelle met uitzicht op 'le Cap Nègre'. Ik droom ervan, met overigens enige huivering, terug te keren naar de plekken waar die foto's
ooit geschoten zijn. Denkt u dat die heuvels op de achtergrond er nog hetzelfde uitzien?
Coll. 'de Franse verleiding'
Stephen L. Harp, Marketing Michelin. Advertising & Cultural Identity in Twentieth-Century France. Baltimore & London, The John Hopkins University Press, 2001.
Coll. 'de Franse verleiding'
Na de 'Belle Epque' volgde die afschuwelijke 'Groote Oorlog' met daarop volgend nog eens de Spaanse Griep die naar huidige schattingen tussen de 50 en 100 miljoen levens eiste, zo'n 6% van de toenmalige wereldbevolking misschien wel. En toch, na wereldoorlog en wereldpandemie pakte men de draad uiteraard weer op en draaide
het uit op 'Les Années Folles', 'The Roaring Twenties' en zette men, om al de ellende achter zich te laten, de bloemetjes buiten; het ingetogen Nederland heeft aan
die twintiger jaren nimmer een naam gegeven ... .
En in Frankrijk zette het kuren zich weer door. Hier een gidsje voor het kuuroord Luchon, nu 'Les Thermes De Luchon', ten zuiden van Toulouse in de net nog Franse Pyreneeën. Rond 100 jaar na het begin van onze jaartelling laafden de Romeinen zich al aan het bronwater en weten we dat het een heilzame uitwerking heeft bij ademhalingsproblemen en rheumatische klachten.
Waarachtig, na WOI kwamen sommige Nederlandse toeristen al zo ver als de 'Fransche' Pyreneeën!
'Dwars door de Pyreneeën. Beschryving der reis per autocar'.
Deze brochure stamt uit 1921 en maakt onderdeel uit van de
Coll. 'de Franse verleiding'
Let op, zo begint de inhoud van de 36 pagina's tellende brochure met pentekeningen en ook wat fletse zwart-witfoto's:
"MEVROUW ... Maar moet ik schryven Mevrouw, Miss of Signora? Zyt ge de Française die de prettige, opgewekte stemming in onzen autocar wist gaande te houden,
of die Amerikaansche, die haar enthousiasme op zoo spontane wyze uitte? Of die Engelsche, die in stilte bewonderde, of die Spaansche, die hare bewondering
vertolkte in een vloed van sonoor klinkende woorden? Of nog een andere misschien, een dier droomende Scandinaafschen of vriendelyke Hollandschen, die ik heb
ontmoet op de verschillende etapen van onzen autotocht door de Pyreneeën?
Ik weet het niet meer. Ik herinner me slechts, dat een uwer me heeft gevraagd, de herinneringen van onze mooie reis vast te leggen en de uitingen van bewondering,
die ze niet konden weerhouden over zooveel sprookjesachtige schoonheid, tot een harmonisch samenhangend geheel samen te voegen. Hoewel ik gevoel, dat elke beschryving
verre zal achterblyven bij de woorden, waarmede U uiting hebt gegeven aan uwe verrukking, zal ik daartoe een poging wagen en u gehoorzamen."
F. Maurette, Pour comprendre les paysages de la France. Paris, Hachette, 1923.
Coll. 'de Franse verleiding'
François Buot, Gay Paris. Une histoire du Paris interlope entre 1900 et 1940. Paris, Fayard, 2013.
Parijs was toen dè metropool van de wereld en veel menselijks werd er beleefd wat elders onherroepelijk tot hel en verdoemenis zou leiden.
Voor velen echter was de kosmopoliete stad bevrijdend.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Natuurlijk, de Verenigde Staten waren ontegenzeggelijk in opmars, maar Parijs was in velerlei opzicht nog steeds toonaangevend.
De lossere, om niet te zeggen, het losbandiger leven daar in vergelijk met de Victoriaanse en puriteinse 'ommelanden' had haar aantrekkingskracht, maar ook
de uitstraling van kunst en vormgeving misten haar uitwerking niet. Hadden we aan het 'fin du siècle' en 'la belle époque' de zwierige 'l'Art Nouveau' overgehouden,
met de Parijse 'Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels modernes' uit 1925 was het de beurt aan de 'Art Déco'.
Jean Gravigny, Montmartre en 1925. Paris, Éditions Montaigne, 1925.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Les Années Folles, oftewel de Roaring Twenties? Een dolle boel zoals hierboven afgebeeld? Volgens de historicus Jean-Yves Le Naour waren het eerder
trieste jaren (vgl. zijn 1922-1929. Les années folles? Paris, Perrin, 2022.)
"Wat bijstaat zijn wilde dansfeesten, het nieuwe geluid van jazz en music hall koorts met namen als die van Joséphine Baker, Colette en Cocteau.
In werkelijkheid is niets minder waar. In tegenstelling tot een uitdrukking dat pas werd gevormd nadat de schaduw van de Grote Depressie was geworpen,
was dit decennium geen eeuwigdurend feest, maar eerder eerder desolate en troosteloze jaren. Het was een door oorlog verscheurde natie die de bladzijde
wilde omslaan, maar te veel aan herinneringen leed en zich zorgen maakte over haar toekomst en haar veiligheid.
Door demografische stagnatie, gedeeltelijk geruïneerd, tot aan de nek in de schulden bij de Amerikanen, getraumatiseerd door inflatie,
kwam Parijs in een in een diplomatiek isolement door het nieuwe spel van Europese bondgenootschappen.
Vanaf dat moment had Frankrijk slechts twee alternatieven: zich opdringen tegen een Duitsland dat beschermd werd door Engeland en op zoek naar
een uitweg uit zijn schulden, of zich terugtrekken en inzetten op een onzekere collectieve orde. Maar loopt zij, door voor bemiddeling te kiezen,
niet het risico zowel de verwachte aflossingen als haar eigen zekerheid en veiligheid te verliezen?
Er hangt dus een pijnlijke dubbelzinnigheid over de jaren 1920. Na de oorlog gewonnen te hebben, zouden de Fransen dan de vrede verliezen?
In navolging van zijn bejubelde reeks over de Grote Oorlog, vervolgt Jean-Yves Le Naour zijn grote fresco van de
eeuw, waarbij clichés door elkaar worden geschud en de diepst gewortelde mythen over een minder fantastisch en veel tragischer decennium zonder
concessies worden herzien, een decennium dat minder fantastisch is dan het lijkt en veel tragischer."
Coll. 'de Franse verleiding'
'naar de Côte d'Azur in den winter', een uitgave van de Franse spoorwegmaatschappij P.L.M. uit ca. 1924.
VOORWOORD
Carpe diem.
Van Holland naar de Côte d'Azur ... "il n'y a qu'un pas" in dezen tijd van snelverkeer!... Geen twee etmalen zelfs scheiden U meer in uw land van regen en vorst,
van gure hagelbuien en snerpende wind, van dit land van zon en zomer, waar, - voor ons Noorderlingen het hoogste symbool van liefelykheid, - de citroenen bloeien
en de sinaasappelen rijpen!...
De Blauwe Kust!... Wie in ons grauwe vaderland heeft het zich niet als'n ideaal gedroomd, die slechts in de verbeelding bestaans-mogelyk geachtte landschappen,
in licht en kleur gedrenkt, in natura te aanschouwen?... Wie, die ze zag ... had ooit geloofd, dat de werkelykheid dermate nog zn'schoonste voorstelling overtreffen zou?...
De Riviera..., droom van zalig niets doen en verrukkelyk levensgenieten... van zon-en zomerfestynen, zwymelend in licht en kleur, en zwaar van geur!...
De snelle vervoermiddelen van onzen tyd hebben het onder uw bereik gebracht. De in éénen trek dóórgaande treinen van Paris-Lyon-Méditerranée-spoorweg, voeren
U s'avonds uit het kille Parys, om U in den volgenden ochtend de oogen te laten opslaan aan de Zonnekust van Provence... En uwe blikken, die nog voor kort
zochten naar wat zielsverheffends in de gryzen achtermiddag des slechts in kunstlicht badende stad, weiden nu over de droomblauwe
Onder den hoogen blauwkoepelende hemel van dit zoele Zuiden, richt de onder lage Hollandsche luchten gebogen gaande mensch zich veerkrachtig op...
Nog géén twee etmalen... Eén dag, één nacht... en in de ryzende zonneochtend voert de bestofte wagon, die ge in Amsterdam besteegt, en die U meenam uit Holland's duinen,
U zonder overgestapt te zyn, langs het Masief des Maures, langs het Estérel, langs de baai van Eze.
Ging ooit één droom, zóó snel in vervulling?... Carpe diem, zei onze groote Couperus, die aan deze kust leefde. Laten we het hem nazeggen: Carpe diem!...
Het is de hoogste wysheid, en ze geldt voor deze kust!...
Tom SCHILPEROORT.
Veel lyrischer kun je het niet maken zo rond 1924 en deze Tom Schilperoort leefde en werkte zèlf aan dez Franse Rivièra, artikelen schrijvend en als reisleider fungeren, onder andere
voor de Nederlandsche Reisvereeniging. Achter deze Tom Schilperoort, een vrijbuiter waarschijnlijk, moet 'de Franse verleiding' ook nog aan.
Coll. 'de Franse verleiding'
Best veel Nederlanders hadden in vroeger tijden de Middellandse Zee gezien en hoe. Neem Michiel de Ruyter die in 1676 sneuvelde bij Sicilië
nadat hij met een zwak eskader was uitgezonden om de Spanjaarden te ondersteunen tegen Frankrijk. Samen met Spanje? Het kan verkeren.
Maar er over schrijven stamt van veel later. Ene Adriaan van der Willigen had in 1804 een deel van de Franse Middellandse Zee-kust 'gedaan' en zijn
bevindingen schreef hij op en werden gepubliceerd met als titel 'Reize door Frankrijk In gemeenzame brieven, door Adriaan van der Willigen aan den uitgever'.
In 1829 volgde van de Duitser Willibald Alexis 'Reistogten in het zuiden van Frankrijk' ('Uit het Hoogduitsch'). Trouwens, wat er in die tijd aan reisverslagen
in Nederland verscheen betroffen voornamelijk vertalingen en vervolgens bleef het weer een poos stil totdat Louis Couperus, die vanaf 1900 een aantal jaren in Nice
woonde, uit geldnood reportages, zogenaamde 'Legenden', slijtte aan onder andere 'Het Vaderland'. Pas in 1951 werden ze door Elseviers Weekblad als abonnee-lokkertje
gebundeld tot 'Legenden van de blauwe kust'.
En zo kwam de eer toe aan schilder en schrijver Philip Zilcken het eerste portret in boekvorm van 'de Fransche Rivièra' te publiceren, en wel in 1925. Zilcken (1857-1930)
had zich, wanneer precies valt niet te achterhalen, in het tussen Nice en Monte-Carlo gelegen Villefranche gevestigd waar hij ook overleed.
Eerst had echter die Tom Schilperoort zijn lyrische woorden aan 'den Fransche Rivièra' gewijd, helemaal in de sfeer van onderstaand zeer sjiek uitgevoerd gidsje;
verleidelijker kan bijna niet, met goud in reliëf bedrukt ... .
Coll. 'de Franse verleiding'
'Côte d'Azur Hyères-les-Palmiers. Guide des Etrangers. Saison 1926-27. 29e Année.'
Hyères-les-Palmiers wordt wel, vanaf Marseille via Toulon komend, als het eerste, waarachtige 'Côte'-oord beschouwd, daarna volgt de hele trits tussen Saint-Tropez en
Menton ....
La Savoie. Guide publié par l'Union des Syndicats d'Initiative de Savoie. French and English Text. Edition 1926.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Zonder jaar van uitgave vermeld stamt deze reisbrochure eveneens uit de jaren '20, toen de private vervoersmaatschappij P.L.P. in het zuidoosten van Frankrijk
zo goed als een monopolie had op het opbenbaar vervoer.
Chemins de Fer Paris - Lyon - Méditerranée.
Services Automobile de la Routes des Alpes.
6ème Etape: Chamonix - Evian.
Coll. 'de Franse verleiding'
In Parijs waren na de Eerste Wereldoorlog Amerikanen 'all over the place' en dat had vele redenen.
In de eerste plaats heerste in het kosmopoliete Parijs meer dan elders een sfeer van tolerantie. Zo
werden African-American (zo zeg je dat zo keurig tegenwoordig) die waren blijven 'hangen' veelal niet
met de nek aangekeken en ook zij hielpen Europa aan de jazz. En in vergelijk met het puriteinse
Amerika waren de zeden veel losser. Bekijk die ilm van Woody Allen, 'Midnight in Paris' (van 2011 alweer),
vol met flashbacks naar die periode. En dan had je natuurlijk ook nog de Amerikaanse 'prohibition', 't verbod
op alcohol dat in 1920 werd ingevoerd en tot 1933 zou duren. Nee, voor veel Amerikanen was Parijs 'the place to be'.
Janet Flanner (1892-1978) was één van die vele Amerikaanse
'expatriates' in Parijs. Tussen 1925 en 1975 schreef zij voor The New Yorker haar 'Letters from Paris'. Zij maakte deel uit van wat later 'The Lost Generation'
zou gaan heten en onderhield nauwe contacten met mensen als Ernest Hemingway, F. Scott Fitzgerald, John Dos Passos, Ezra Pound en Gertrude Stein en haar geliefde,
Alice B. Toklas.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
De Nederlandse Parijs-correspondent Leo Faust (zie boven) was de twintigste eeuwse opvolger van de negentiende eeuwse in weerwil van zijn naam tochNederlandse
Parijs-portretteur Louis de Semein en voorganger van Jan Brusse; zij allen verglijden in de vergetelheid. Leo Faust publiceerde naast zijn vele malen herdrukte 'Nieuwe gids van Parijs'
tevens twee fraai met foto's verrijkte portretten van het nachtelijk feestvierend Parijs: rond 1920 samen met F.X.M. Schiphorst 'Parijs by Nacht' en enkele jaren later samen met Hans Nesna 'Parijs om middernacht van 10 tot 4'. Bijzonderheid van deze laatste uitgave is dat de fotografie naar alle waarschijnlijkheid van de hand is van
de wereldberoemde fotograaf Brassaï.
Coll. 'de Franse verleiding'
Leo Faust maakte de Nederlanders op betrekkelijk onschuldige wijze kennis met het 'Parijs van plezier', maar op de rand van het 'Parijs van ontucht'.
Hier een soortement van verslag van die ontucht: 'La Prostitution. Enquête de Maurice Hamel & Charles Tournier' uit 1927.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
"Hoe zuidelijker je komt, des te ... ."
Van Griekenland weten we het maar al te goed: 'knapenliefde'. En in de 'Reys-Wetten' die Lipsius rond 1600 schreef voor hen die op de 'Grand Tour' gingen, werd er
onomwonden voor gewaarschuwd. Dat betrof dan Italië, Noord-Italië al, Veneto. En lange tijd gold ook Marokko als vrijhaven, nu nog steeds wellicht. Parijs bevond zich
halverwege en de 'herenliefde' en ook de 'knapenliefde' lag daar meer aan het oppervlak dan in het puriteinse Noorden. Neem bijvoorbeeld het Victoriaanse Engeland.
Het computergenie Alan Turing, die tijdens WOII de geheime Nazi-oorlogscode kraakte, pleegde tijdens een 'helende' chemo uiteindelijk in 1954 om die reden zelfmoord,
althans dat wordt
verondersteld. In de adembenemende film 'Breaking the Code' (1996) zegt de door Derek Jacobi vertolkte Alan Turing tegen de zijn aan hem liefde betuigende vriendin wanhopig:
"I love you too, but I can't make love to you."
Begrijpt U nu wat er schuil kan gaan achter
die op het eerste gezicht vraagtekens oproepende studie 'culturele geografie': een macht aan 'verschil'-aspecten! Ook de wereld van masculine prostitutie.
En ook de vele culturele verschillen tussen Nederland en Frankrijk.
En die bestaan er en of! Bijvoorbeeld het hechten van 'de' Fransen aan hun 'vie privée' en dat staat voor méér dan alleen maar 'de persoonlijke levenssfeer'. Voor
een niet-Franse valt 't op dat als er aangebeld wordt, je de deur open doet en het gebaar maakt van 'Kom binnen!' ze toch voor de drempel blijven staan. En zo is het
vaak een langdurige gang van zaken voordat het een 'jij' en 'jou' wordt. Net zo lang duurt het tot je vragen durft te stellen hoe het met 'die en die' gaat; je
krijgt in ieder geval een ontwijkend antwoord. En zo kun je wel doorgaan. Nog een voorbeeldje. Hier zijn alle tuinen, àls er sprake is van tuinen, zijn ze nagenoeg
allemaal ommuurd. En hoe. Tot kruinhoogte. Mijn overbuurman had een kniehoog muurtje om zijn 'plaatsje waarin een tafel en anderhalfe stoel passen. En toen, ineens,
metselde hij er stenen bovenop, tot schouderhoogte. Op mijn vraag "Waarom nou?" kreeg ik simpelweg geen antwoord. Zomaar een zichtbaar voorbeeldje. En toch zijn
er, terecht, vele studies aan dat ondoorgrondelijke Franse 'la vie privée' gewijd.
.
Coll. 'de Franse verleiding'
De mémoires van Josephine Baker, zoals verteld aan Marcel Sauvage en in Nederlandsche vertaling verschenen in 1927.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Spoorweg Parijs-Lyon-Middellandsche Zee
Het Rhône Dal
Lyon - Vienne - Orange - Avignon - Arles -Nîmes - Aidues-Mortes'
Coll. 'de Franse verleiding'
Rafaël Pic, Balnéaire. Une histoire des bains de mer. Paris, Éditions Little Big Man, 2004.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
C. Cheilan, une heure aux Baux. Guide Souvenir Illustré. En vente chez l'auteur. M. le Curé des Baux-en-Provence. Aix, 21 septembre 1931.
Zo, nu weet u dat dit fraai gekleurde dorpje op een heuvel in de Provence ligt en dat de toeristenstromen nog niet van dien aard waren dat de schrijver,
mijnheer de pastoor, 't nog persoonlijk verkocht.
Coll. 'de Franse verleiding'
Emile Ripert, La Côte Vermeille et le Languedoc Méditerranéen. Grenoble, B. Arthaud, 1931.
Als naam, als begrip, is de Côte Vermeille, de meest zuidelijke kuststrook van de Languedoc tot aan de Spaanse grens, voor hen die er niet wonen zo goed als
onbekend. In vergelijk met de Côte d'Azur mankeert, door eigen 'regionale' schuld, de kust van de Languedoc geen historische lading; een jammerlijk toeristisch
marketing-falen. Maar misschien is het ook wel goed zo.
En nu komt er iets heel bijzonder.
Met de door Michelin in 1900 geintroduceerde 'Guide Rouge' waren en zijn we nog steeds bekend, de Michelin-sterren voor restaurents kwemen er uit voort.
De in blauw linnen gestoken en vele delen kennende 'Guides Illustrés Michelin des Champs de Bataille' zijn inmiddels ook de revue gepasseerd
Maar nu de 'Guides Michelin Régionaux', die vanaf het eind van de jaren '20 werden geintroduceerd. Exemplaren zijn nog wel te vinden, maar veelal ontbreekt de
gele stofomslag. De Coll. 'de Franse verleiding' heeft er echter een aantal in bezit, hier de eerste uitgave van
één van die 'Guides Michelin Régionaux' aangaande de 'Provence - Bas-Languedoc' en uitgegeven voor het 'Saison 1931-1923.
.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Uit deze serie ontstond - en gedurende enkele jaren vooralsnog in rood uitgegeven - de later overbekende geworden groene 'Guide du Pneu Michelin'.
In de negentiende eeuw boezemden strand en zee voor de meeste mensen nog vrees in, maar rond 1900 begon dat te veranderen en het begon met pootje baden maar nog
goeddeels gekleed. 't Waren als het ware in die tijd nog als onze boerkini's ... .
Veel stranden waren gemakkelijk toegangbaar en leefbaar, maar hier loop ik wederom
vooruit in de tijd, niet de stranden van de Languedoc. Door de étangs - de binnenmeren - waren de duinen en de stranden vergeven van muggen.
Totdat De Gaulle in de zestiger jaren besloot er orde op zaken te stellen en de reizigersstroom naar Franco-Spanje te verleiden halt te houden in de Languedoc:
daartoe moesten er tal van nieuwe badplaatsen geconstrueerd worden. En met gif dat nu allang verboden is, werd met Gaullistische machtsvertoon eerst de aanval
ingezet op de muggen en dat lukte. Edoch, de natuur is goeddeels onbeheersbaar en er is nu sprake van een nieuwe en vooralsnog resistente generatie van muggen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Pascal Ory, L'invention du bronzage. Paris, Éditions Complexe, 2008.
Het waren met name de nog zozeer puriteinse Verenigde Staten ontvluchte Amerikaanse miljonairskinderen die na de Eerste Wereldoorlog aan de Franse Rivièra
het zonnebaden introduceerden.
Coll. 'de Franse verleiding'
Volgens dit affiche uit 1927 kwamen er maar liefst nog vier spoorwegmaatschappijen bij kijken voor de verbinding Amsterdam - Parijs.
Naar hedendaagse begrippen was de Koloniale Wereldtentoonstelling uiteraard een schandalige vertoning, met exotische inboorlingen achter hekwerken als
één van de hoogtepunten. En laten we wel wezen, niemand zou het zich heden tendage toch in zijn hoofd halen een 'Wereldtentoonstelling van het Imperialisme' te organiseren?
Edoch, in Parijs, hoofdstad van een imperiale macht, studeerden velen uit de gekolonialiseerde landen die later voor politieke bevrijding zouden zorgen, zoals
Hô Chi Minh, Zhou Enlai, Léopold Senghor, C. L. R. James, de Pan-Afrikanist George Padmore, Messali Hadj of de revolutionaire Indiase M. N. Roy.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
J. Cauvin, Raymond Gaudet, Cagnes-sur-Mer (Alpes-Maritimes) 1931-1932. Guide touristique diffusé par le Syndicat d'Initiative.
Imprimerie Nouvelle à Cagnes-sur-Mer, 1931.
Cagnes, een heel klein heuveldorpje in de buurt van Nice, was tussen zo de jaren '30 en '60 een konstenaarskolonie waar ook tal van Nederlanders woonden of er vaak verbleven.
Zo situeerde de eens zo bekende detectiveschrijver Havank veel van zijn verhalen in het gehucht. Paul Arnoldussen geeft er in zijn "Waar de mimosa bloeit. Nederlandse
kunstenaars in Cagnes-sur-Mer' (2013) een liefdevol portret van. Nu maakt Cagnes inmiddels deel uit van de uitgedijde agglomeratie van Nice.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Nouveau Guide Touristique
de la Côte d'Azur'
Edité par L'Eclaireur de Nice et du Sud-Est.
Toutes les Stations de la Rivièra de Hyères à Menton.
Inderdaad de vader van ene minister ....: Huib Luns, Tien wandelingen in Parijs. Met tekeningen van de schrijver & 51 fotografische reproducties.
W. L. & J. Brusse's Uitgeversmij., Rotterdam, 1934.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Nederlandsche Reisvereeniging, Programma van den Propagandatocht no. 135 naar Parijs, van 6 tot 12 Augustus 1923.
Toegegeven, nu kom ik op een punt dat ik hier en daar wat speels om ga met de chronologie.
Maar wat wil het geval? Reizen, laat staan vakantie vieren, was in de negentiende eeuw nog een ongewisse aangelegenheid. En men liet zich graag leiden en begeleiden
en graag nog in groepsverband. De Engelsman Thomas Cook kwam er in 1841 als eerste mee en in Nederland volgde ene Jacob Lissone hem in 1876. En het waren bedrijven:
een reisje met Lissone was slechts voorbehouden aan de zeer welgestelden.
Maar later volgden reisverenigingen die niet op winst uit waren, maar meer op vorming voor de eenvoudige burgerman en arbeider.
Zo werd op 24 maart 1906 de 'Nederlandsche Reisvereeniging' opgericht en Nederland zou Nederland niet zijn als er geen reisverenigingen bij kwamen al naar gezinten.
Op 23 oktober 1922 volgde de oprichting van de 'Nederlandsche Christelijke Reisvereeniging'. Wanneer het 'Arbeiders Reisbureau van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling' werd opgericht heb ik nog niet weten te achterhalen, maar omdat de 'Sociaal-Democratische Arbeiderspartij', de 'SDAP' in 1894 was opgericht
vermoed ik dat het eerder was dan de oprichting van de 'Nederlandsche Christelijke'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Nederlandsche Christelijke Reisvereeniging, Reisboek (Reisprogramma's 1928).
Net zoals later Edith Piaf 'van straat' kwam, zo kwam Maurice Chevalier uit een volksbuurt, maar trok uiteindelijk volle zalen.
Maurice Chevalier de Ménilmontant au Casino de Paris' door André Rivollet, stammend uit 1927.
Razend populair was de charmeur Chevalier, ook in Nederland. Of hij ooit in het Amsterdamse Carré heeft opgetreden weet ik niet, maar Hollanders gingen mede om hem
naar Parijs, al was het op de fiets.
Zo zagen ze er in 1930 nog niet uit, maar het is wel het jaar dat het vak ontstond: die van stewardess.
Alain Pluckers, Histoire des hôtesses de l'air. Les filles du ciel. Éditions Du May, 2007.
Neen, in die eerste jaren zagen ze er zo uit:
Eén van de meest 'glamorous' banen ontstond en vele jonge vrouwen droomden ervan. Toch was het werk in het begin - door de instabiliteit van de vliegtuigen toen -
bepaald niet gemakkelijk, maar glamour had het, vele jaren. In het begin was het zelfs mannenwerk, want in vanaf 1931 nam KLM vooralsnog alleen stewards in dienst.
Pas in 1935 werden de eerste stewardessen in dienst genomen. Glamour dus. Zo tekenden voor de kleding onder andere Nina Ricci en later Mart Visser.
Maar toch, vliegen werd heel gewoon, de glamour taande ietwat en zeker de werkomstandigheden. Zo stond ik eens bij een tramhalte en herinnerde mij een buur'meisje' die als stewardess voor de
KLM werkte en immer met een taxi werd thuisgebracht. En nu stond bij die tramhalte zo'n zelfde KLM-stewardess. En ik vroeg haar verbaasd: "Wat doet u hier? Was er geen taxi
beschikbaar?" Haar antwoord liet niets aan twijfel over: "Ja, zo ging het vroeger, in de goede oude tijd, maar nu moet je gewoon de bus of de tram nemen."
Coll. 'de Franse verleiding'
Van M. C. M. Voorbeytel ben ik tot nu toe niet meer te weten gekomen dan dat hij meester in de rechten was en 'Parijsch Correspondent van het Algemeen Handelsblad'.
Ook weet ik dat hij getrouwd was met M. Voorbeytel en woonden op nr. 81 van de rue Caulaincourt. Mevrouw Voorbeytel was lid van de Raad van Bestuur van
de 'Nederlandsche Vereeniging voor Liefdadigheid te Parijs', een vereniging die hulp verleende aan Nederlanders die in Parijs in de problemen waren gekomen.
En duidelijk is dat M. C. M. Voorbeytel auteur was van 'Hoe Parijs Oarijs werd. Iets over het nu en vroeger van onze twintig arrondissementen', in 1931
verschenen in Zutpen bij W. J. Thieme & Cie.
'onze twintig arrondissementen?' De volgende openingszinnen moge duidelijk maken dat Voorbeytel zich na jarenlang verblijf Parijzenaar waande.
De titel doet vermoeden dat het een gortdroog historisch verhaal betreft, maar niets is minder waar.
Het is speels afwisselend en nu nog het lezen en doorbladeren waard, want het is gelardeerd met mooie, maar met helaas ietwat te statische fotografie.
Sindsdien hebben tientallen Nederlandse Parijs-correspondenten hem opgevolgd
en vele hebben zich in de traditie geplaats om 'achteraf' hun indrukken in boekvorm te publiceren, maar dan met meer aktuele maatschappelijk-politieke inhoud.
Tot nu toe is de laatste reeks de Volkskrant-correspondent Peter Giesen die heel Frankrijk onder de loep nam met 'Retour de France. Over de route nostalgique
naar het Frankrijk van nu'. Uit 2018 alweer.
Het woord is nu aan Mr. M. C. M. Voorbeytel:
"Parijs blijft toch altijd Parijs," zeggen mijn vrienden, als ze kans gezien hebben er een paar dagen uit te breken, en, na de beslommeringen van reis en installatie,
gelukzalig genieten achter een vermouth-citron of een Picon-curaçao op het volleterras van een Boulevard-dafé, de atmosfeer van de satd der steden ppnieuw op zich
laten inwerken.
Er ligt en wereld van gedachten en indrukken achter deze uiting à la Monsieur de de Palisse, de man die niit anders dan waarheden als koien verkocht. Ze wil zeggen:
wat er ook voortdurend veranderen mag er in de uiterlijke verschijning van de stad, haar individualiteit, haar eigen innerlijke wezen blijven onveranderd.
Zodraa ge ze terug ziet is het contact hersteld, als tusschen oude studie-kameraden. Zorgen en bezwaren, deftigheid en gewichtigheid, die zoo menige veroverde 'positie'
vereischt, vallan van u af als ballast ooit uit een ballon. Jong en jolig voelt ge u weer, als in uw besten tijd. Het tintelende, champagne-achtige, dat in de lucht zit,
doet uw hart opspringen van vreugde. Hier ademen we weer op, hier begrijpen we weer dat het leven genieten beteekent, en blij-zijn. Leve hetleven, en leve Parijs, dat het ons
leert, tot in lengte van dagen!
Zoo zingt en juicht het in de borst van elk der honderdduizenden vreemdelingen die wij, in de wisseling der seizoenen, otmoeten in de straten van Parijs. Niemand blijft
er ongevoelig voor, ook al staat zijn eigen innerlijke aard nog zoo ver af van den geest, waarvan Parijs doordrongen is. En wij allen, Parijzenaars, voelenhet door de zorgen en
moeilijkheden vanonzen drukken dagelijksche arbeid heen, als een kostelijk bezit.
Coll. 'de Franse verleiding'
Een drietalig gidsje uit 1933 voor Nice en voor Nizza, zoals de Duitsers Nice lange tijd bleven noemen. Trouwens, zo heette het eigenlijk ook
voordat Frankrijk op 24 maart 1860 er zeggenschap over kreeg. Dat gebeurde door een overeenkomst tussen de Franse keizer Napoléon III en de Italiaanse
koning Victor-Emmanuel II. In ruil voor Nizza zegde Napoléon III de Italiaanse koning steun toe in zijn conflict met de Oostenrijkers en bij
zijn streven van Italië een eenheidstaat te maken.
Coll. 'de Franse verleiding'
De eerste langwerpig karakteristieke Michelingidsen -'Les Guides Verts' - waren vlak voor en vlak na de Tweede Wereldoorlog nog niet in dat typerende en bekende groen, maar in rood.
Coll. 'de Franse verleiding'
Deze Reiswijzer voor Frankrijk voor automobilisten, motorrijders en wielrijders - Uitgave van den Kon. Ned. Toeristenbond A.N.W.B. stamt uit 1936 en
betreft de zesde editie. Vraag luidt natuurlijk wanneer de eerste uitgave verscheen. De 1936-inleiding biedt uitkomst.
"Binnen dertien jaren, nadat de eerste uitgave van den Reiswijzer voor Frankrijk is verschenen, ziet thans de zesde het licht. Wel een bewijs, dat
tegenwoordig zeer veel Nederlanders Frankrijk per automobiel, mototrijwiel of rijwiel bezoeken."
De eerste uitgave dateert dus van 1923, maar stelt U er zich niet veel vrolijks bij voor. 't Betreft voornamelijk gortdroge beschrijvingen van een aantal
hoofdroutes met aanduidingen waar je links of rechts af dient te slaan. Voorbeeld? "Aank. over de Gardon, vertr. oostwaarts. Voorbij R. is het terrein
heuvelachtig met een paar steile hellingen." Daar bleef het voornamelijk bij, plus natuurlijk wel de aantallen kilometers.
Coll. 'de Franse verleiding'
Rond, naar ik schat, 1935 verscheen van Machteld den Hertog haar 'Kampeertocht naar de Mont Blanc', een romantisch verslag dat werd uitgegeven door G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij te 's-Gravenhage.
Ter verduidelijking werd aangetekend:
"De schrijfster maakte enige tochten in de geest van de door haar beschrevene. Alle gegevens zijn dus juist, de practische details uit ondervinding voortgekomen.
Wanneer men zich tot een dergelijke tocht geïnspireerd voelt, zou men gerust op de gegevens kunnen vertrouwen."
Coll. 'de Franse verleiding'
Arbeiders Reisbureau van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling, Reisgids 1936.
Het was nog een tijd waarin door arbeiders en 'kleine luiden' nog volop strijd geleverd werd voor kortere werkdagen en vakantie zelfs. En dat kwam in Frankrijk
zelfs in één klap: twee weken doorbetaald verlof werd afgekondigd door de Franse links-progressieve Volksfrontregering onder leiding van Léon Blum. In Nederland
ging het allemaal geleidelijker en tal van verenigingen werden opgericht om die nog onwennige toerist te begeleiden. Hierboven een gidsje van de voorloper van het FNV
en hieronder een Frans gidsje voor 'volks'-toerisme in het noorden en het oosten van Frankrijk.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Annie Lacroix-Riz, Le choix de la défaite: Les élites françaises dans les années 1930. Deuxième édition. Paris, Armand Colin, 2010.
-----
(Annie Lacroix-Riz, De keuze van de nederlaag: Franse elites in de jaren '30. Tweede editie. Parijs, Armand Colin, 2010.)
---------------------
Wat waren de oorzaken van de nederlaag van 1940? De grote historicus Marc Bloch schreef in april 1944: "De dag zal komen [...] en misschien spoedig,
waarop het mogelijk zal zijn licht te werpen op de intriges die van 1933 tot 1939 in ons land zijn uitgevoerd ten gunste van de As Rome-Berlijn
om de heerschappij over Europa aan haar over te dragen door eigenhandig het hele bouwwerk van onze bondgenootschappen en onze vriendschappen te vernietigen."
Annie Lacroix-Riz analyseert de geschiedenis van de jaren '30 om licht te werpen op de oorzaken van de nederlaag van 1940. Volgens haar werden de Fransen
niet gewoon in vijf dagen verslagen door een onoverwinnelijke Wehrmacht; de hoogste bazen offerden hen op aan hun van hun fascistische buren afgekeken plan
van "staatshervorming" en aan hun obsessie voor overeenstemming met het Reich. Deze ongelooflijke bewering lijkt minder stoutmoedig wanneer men de archieven leest,
zowel de Franse als de buitenlandse, die betrekking hebben op een decennium van acties door de elites: militairen; politici; journalisten; vooral zakenlieden,
die heersten over alle anderen, aangevoerd door de Banque de France en het Comité des Forges.
De autonomie van politici en journalisten is dus een mythe, evenals die van het leger. Het was inderdaad het Frankrijk van de grote economische en financiële
belangen dat de keuze van Duitsland als bevoorrechte partner vanaf de jaren 1920 dicteerde en de Russische alliantie die in 1914 een nederlaag had voorkomen,
saboteerde. Vandaag werpt de toegang tot de archieven licht op de interne en externe oorzaken van de Vernedering en maakt het "onderzoek van het proces
van de grote onderneming van verraad" mogelijk, waar Marc Bloch om vroeg.
Coll. 'de Franse verleiding'
In Nederland werd gedurende de eerste helft van de twintigte eeuw wat betreft Frankrijk voornamelijk gepubliceerd over Parijs, ook al gaf
bijvoorbeeld de Nederlandsche Reisvereeniging brochures uit die een groepsreis naar Parijs of de Fransche Rivièra begeleidden. En er was dat
Nederlandsche buitenbeentje Ph. Zilcken die in Villefranche sur Mer woonde, aan die Fransche Rivièra dus. En die
Zilcken publiceerde in 1925 zijn met prachtige zwart-wit foto's verrijkte 'Langs wegen der Fransche Rivièra'.
De ANWB gaf weliswaar al een poosje de immer blauwe 'Reiswijzer voor Frankrijk' uit, 'voor automobilisten, motorrijders en wielrijders',
maar die waren gortdroog en gaven voornamelijk afstanden aan, de stijlheid van de wegen en waar je links of rechts af moest slaan.
Het hierboven afgebeelde
album, want dat is het, vormde een heuse doorbraak: 'Frankrijk als toeristenland - "zijn geneeskrachtige bronnen en vacantieoorden"
moet in 1935 of 1936 gepubliceerd zijn, misschien wel ter gelegenheid van de opening in 1936 door Koningin Wilhelmina
van de eerste brug voor automobielen, bij Moerdijk ook weer.
Met vele bruinachtige foto's en fraaie advertentie van luxe hotels en winkels, werden voor het eerst in Nederland
veel van de Franse streken beschreven. Maar aan de gewone man was het nog niet echt besteed, want in die tijd konden alleen
mensen als notarissen, artsen, hoogleraren, fabrieksdirecteuren en de rest van de bourgeoisie de reis op eigen houtje ondernemen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Deze folder ter promotie van treinreizen naar Atlantische badplaatsen moet uit zo ongeveer vlak na 1936 stammen, het jaar waarin door de linkse Volksfront-regering
als één van de eerste wetten die van 'les congés payés' door het Franse parlement joeg: in één klap voor iedereen twee doorbetaalde vakantieweken, een nieuwe
markt voor spoorwegmaatschappijen.
Coll. 'de Franse verleiding'
En dit is dan zo'n praktisch gidsje voor die notarissen, artsen, hoogleraren, fabrieksdirecteuren en de rest van de bourgeoisie, uit 1936 ook weer.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Na de Russische Revolutie intigeerde heel veel Fransen het Sowjet-systeem, ook toen het op een regelrechte stalinistische dictatuur was uitgedraaid.
De schrijver/filosoof André Gide was na een Ruslandreis één van de eerste intellectuelen die er openlijk zijn vraagtekens bij ging zitten, zoals in zijn
'Retour de l'U.R.S.S.' uit 1936.
"(-) le Retour de l'URSS , malgré l'éloge qu'il contient de certaines réalisations du régime, malgré la volonté qu'il exprime d'éviter le pamphlet,
est bien un ouvrage de dénonciation d'un régime totalitaire. Inégalités criantes, ravitaillement lamentable, alignements de taudis, inertie de la masse,
complète dépersonnalisation des individus, façonnement de l'esprit par la propagande, défaut généralisé d'esprit critique, conformisme dans tous les domaines,
stalinolâtrie, ignorance extraordinaire de l'étranger... "Dictature du prolétariat, nous promettait-on. Nous sommes loin du compte.
Oui : dictature, évidemment ; mais celle d'un homme, non plus celle des prolétaires unis, des Soviets.
Il importe de ne point se leurrer, et force est de reconnaître tout net : ce n'est point là ce qu'on voulait. Un pas de plus et nous dirons même:
c'est exactement ceci qu'on ne voulait pas."
Les injures pleuvent dès lors sur Gide. Romain Rolland s'insurge, L'Humanité se révolte et, là-bas, la Pravda s'indigne: ce Gide, en vérité, n'a pas été
très "rentable". Le cinéaste soviétique Eisenstein chargé de mission l'assimile à un valet des fascistes et des trotskistes.
A Nice, un meeting est organisé par les Amis de l'URSS, où le Retour est démoli. Tous les jours, le facteur apporte un monceau de lettres au domicile de Gide,
rue Vaneau. Jean Guéhenno, au nom de l'hebdomadaire antifasciste Vendredi , lui fait la leçon : "Nous vous avons vu si discipliné, il y a trois ans, André Gide !
Nous vous voyons maintenant si indiscipliné ! Quand donc êtes-vous vous-même ?" Mais les lettres ne sont pas toutes de reproche; bien des lecteurs se
sentent soulagés. "Vous avez aidé à délivrer certaines victimes de Hitler, écrit l'un d'eux , songez à toutes celles qui gémissent dans les camps de
concentration de la Russie soviétique."
Cependant, Gide a conscience du caractère trop impressionniste de son témoignage. Il veut remettre son ouvrage sur le métier, s'informer, justifier ses
analyses par des arguments indiscutables, des chiffres. Il lit alors les anciens communistes Yvon, Souvarine et autres, et publie en 1937 ses
Retouches à mon retour de l'URSS, plus sévères encore que le premier livre."
Geciteerd: 'André Gide lance une bombe', door Michel Winock in L'Histoire, N° 314, daté novembre 2006.
Het gekift zou, ook via Sartre tegen Camus, tot in de 80-er jaren van de vorige eeuw voorttetteren. (Vertaling volgt binnenkort.)
Coll. 'de Franse verleiding'
Toen al, in de jaren dertig, kwam een 'ruimere' francofolie op gang getuige dit reisverslag uit 1937:
'La Belle en haar aanbidders. Frankrijk bereisd, gezien, geproefd en ..... genoten met Jan Feith.'
Het betrof dus niet meer alleen Parijs en de Franse Rivièra, maar ook het Franse platteland.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Deze gids uit 1937 was het initiatief van een regionale drukker en uitgever tegelijk,
voluit: Imprimerie-Edition-Publicité J. Péquignot te Besançon
en het resultaat was er ook naar.
De beschrijvende teksten, zoals opgenomen in de 'nationale' Guides Bleus van Hachette en de Guide Michelin, waren wellicht 'gelikter, maar qua authenticiteit haalden
die gidsen het niet
bij de uitgaven van regionale drukkers-uitgevers. De verklaring ligt in het gegeven dat kapitaalkrachtige uitgevers als Hachette en Michelin het zonder adverteerders konden stellen
en de regionale niet. En zo bieden middels advertenties die regionaal uitgegeven gidsjes vaak een uitvoerig overzicht wat er zoal in de regio werd
geproduceerd en wat er aan diensten werd aangeboden. De ene na de andere advertentie-pagina volgde, fascineerde en streelde qua ontwerpen en opmaak het oog. Zeker nu!
Sterker nog: deze gidsjes vormen een historische goudmijn voor, bijvoorbeeld, sociaal-geografen, cultureel-antropologisten en met beide benen op de grond staande
economen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Hierboven een fascinerend retrospectief op de Parijse 'Exposition Universelles' waar tal van uitvindingen en nieuwe snufjes aan 'le grand public', het grote publiek,
getoond en gedemonstreerd werden. Ik heb zelfs jaren geleden tijdens mijn speurtochten een bejaarde heer ontmoet die in 1937 vanuit Nederland 'moest en zou' op
de fiets naar Parijs trapte. 't Waren de crisisjaren en dat blijkt uit de verbazingwekkende ontwikkeling van het aantal bezoekers van de Parijse Wereldtentoonstellingen:
1855 ---- 5 000 000
1867 --- 11 000 000
1878 --- 16 000 000
1889 --- 32 000 000
1900 --- 50 000 000
1937 --- 31 053 700
Coll. 'de Franse verleiding'
1937, het Duitse fascisme en het Russische stalinisme. En hun 'architecturaal totalitaire' paviljoens stonden nota bene,
voor de Eiffeltoren, hoe symbolisch, recht tegenover elkaar. Links het Duitse, met de Adelaar, en rechts het
Sovjetpaviljoen met, natuurlijk, heldhaftig en krachtdadig landbewerkend vrouw-manskoppel met sikkel.
Van Goor's Taalgidsjes. Coll. 'de Franse verleiding'
Paul Arnoldussen, Rue d'Amsterdam. Kleine Atlas van Nederlanders in Parijs. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2002.
Coll. 'de Franse verleiding'
Paul Arnoldussen besteedt in zijn boek veel aandacht aan de dertiger jaren in Frankijk en dat waren in vergelijk met de haar omringende fascistoïde landen ook spannende
tijden, maar in 1936 kwam er een links-progressieve regering aan de macht onder leiding van Léon Blum, het 'Front populaire' oftewel het Volksfront.
En nota bene de eerste wet die werd aangenomen betrof de invoering van twee weken doorbetaald verlof, vakantie dus, de 'Congés Payés', dat als begrip nog steeds
in het collectieve geheugen van de Fransen staat gegrifd. In Nederland waren de machthebbers zuinig met het invoeren van doorbetaalde vrije dagen, ook al verkregen in 1910
de diamantbewerkers als eerste recht op één doorbetaalde vakantieweek.
Geleidelijk verminderde het aantal werkuren, voor andere beroepsgroepen
volgden mondjesmaat ook regelingen voor wat vakantiedagen, maar pas in 1966 kwam de eerste wettelijke regeling tot stand waarin twee weken
doorbetaald verlof werd vastgelegd.
°° "Voor een sfeerbeeld uit die tijd: "Arbeidersleven in Nederland: resultaten der enquête, ingesteld door het Nederl. Verbond van Vakvereenigingen in het
najaar van 1907 naar de wenschelijkheid en mogelijkheid van beperking van den arbeidsduur voor volwassenen tot 10 uren per etmaal en afschaffing, respectievelijk
beperking van nacht- en kinderarbeid. 1908."
Maar dan ook werkelijk ècht alles in het Frans:
Dr. J. Smit, Je vais à Paris. Le français comme on le parle. Quatorzième édition, revue, corrigée et augmentée par Dr. J. Smit.
Gorcum, J. Noorduyn et Fils S.A., 1935.
Een veertiende editie! Of de oplagen waren klein of de Nederlander wilde in die tijd nog ècht iets van het Frans beheersen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Ooit was 'den automobiel' net zo vreemd als de digitale wereld soms voor mij nog is en zal blijven ook.
Dus tal van instructieboekwerken verschenen zo vanaf 1910. Hier eentje uit 1936, ook weer deel uitmakend van de Collectie 'de Franse verleiding'.
En omslagen maken konden ze in die tijd als de beste en wéér semiologisch te duiden: de eigenaar van 'den automobiel' in kostuum onder de auto 'op de brug'
met een vragende blik ("Hoeveel gaat me dat kosten!?") richting monteur, die 't allemaal uitlegt.
Hadden we maar zo'n ultiem handboek voor 'den bewoner van Moeder Aarde' en een monteur.
Coll. 'de Franse verleiding'
Guy Marchot (Avec la contribution de Henri Neimark et al.), Les indésirables. Tome 1, Les camps d'internes civils Français et Etrangers 1939-1946. Association Philatelie Aix, 2020.
Frankrijk was niet altijd zo even 'douce' ook al heeft men de omslag van dit boek onbegrijpelijkerwijs toch een ietwat fleurige 'look' gegeven.
Want wat was het geval? Gedurende de Tweede Werldoorlog kwam het in Frankrijk uiteindelijk tot maar liefst 1700 internerneringskampen waar in totaal
zo'n 650.000 personen werden vastgezet. En er werden tal van eufemistische nenamingen aan gegeven: 'verzamelkampen', 'huisvestingscentra', 'doorgangskampen'
en ook daadwerkelijk 'conentratiekampen'. De gevangenen hadden tal van nationaliteiten en overige persoonlijke karakteristieken: het werden 'indésirables' genoemd,
eigenlijk 'ongewenste vreemdelingen. Jood zijn, zigeuner, communist - tel maar op, heel velen werden gediscrimineerd in wat niet meer 'la République' heette, maar
'l'état français'. Er bevonden zich heel veel vluchtelingen onder die Frankrijk als veilige haven beschouwden. Nee, ze werden geinterneerd in kampen,
vaak van geimproviseerde aard, met slechte voeding en troosteloze hygiène: velen stierven er. Een groot aantal, joden met name, werd 'afgevoerd' naar Duitsland en
verder oostwaarts.
Van de 330.000 joden in Frankrijk werden er 74.182 gedeporteerd.
Ter onthullende vergelijk: van de ongeveer 140.000 joden in Nederland werden er maar liefst 107.000 gedeporteerd .... .
Arnaud (Préface de Serge Wolikow), Les homosexuel.le.s en France. Du bûcher aux camps de la mort. Histoire et mémoire d'une répression.
Éditions Tirésias-Michel Reynaud, 2018.
Sedert een tiental jaren is ook de onderdrukking van homosexuelen - ik geef trouwens de voorkeur aan het woord 'gay' - tijdens de Tweede Wereldoorlog eindelijk
onderwerp van wetenschappelijk onderzoek geworden. Tal van Franse maatregelen uit die tijd zijn op een rijtje gezet wat als 'onnatuurlijk gedrag' werd betiteld,
en onderdrukt moest worden. Sindsdien bleef het trouwens nog lange tijd betwistbaar gedrag en werden de maatregelen die gedurende het Vichy-régime pas in 1982,
tijdens het presidentschap van François Mitterrand, ingetrokken. Dat klaarde lucht in belangrijke mate, maar voor velen blijft het nog steeds 'een probleem',
ook in Nederland. Wordt er bijvoorbeeld aan jou weleens de vraag gesteld: "Ben jij eigenlijk heterosexueel?" En je zult ze de kost moeten geven, en niet alleen
tieners, die nog een enorme strijd leveren om voor hun geaardheid uit te komen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Op 14 juni 1940 vielen de Duitsers Parijs binnen, 'la chute', en meer dan vier jaar duurde de Nazi-bezetting. Tussen 19 augustus 1944 – 25 augustus 1944 togen ze af, dreigend Parijs in één totale, brandende puinhoop achter te laten. Het was door de Zweedse diplomaat Nordling dat de in Hôtel Meurice zetelende Duitse gouverneur van
Parijs Generaal von Gölnitz, tegen de zin van de waanzinnige Adolf Hitler in, er op het allerlaatste moment van afzag de overal aangelegde brandbommen door zijn soldaten tot ontsteking te doen brengen.
Hier laat ik Margot Dijkgraaf aan het woord (NRC, 1 juli 2016):
"Juni 1940, de Duitse legers rukken op naar Parijs. In paniek verlaten duizenden inwoners hun stad. Het is één grote karavaan naar het zuiden,
‘oude auto’s zijn uit hun holen te voorschijn gekomen’, beladen met koffers en matrassen. ‘Je zou denken dat het kostbaarste bezit van een Fransman zijn
matras is’, schrijft de verteller. In de auto’s liggen oude vrouwen, ‘ze kijken niet meer naar wat buiten henzelf ligt, en kinderen slapen alsof ze dood zijn’.
De wegen naar het zuiden raken verstopt, auto’s begeven het, mensen raken uitgeput en stranden, op zoek naar eten en benzine, op boerderijen in de Beauce of
elders op het platteland. De stedelingen houden hun hand op bij de plattelandsbewoners, verslinden een stukje brood dat ze toevallig onderweg vinden.
Inwoners van Parijs, mensen van standing, gewend aan welvaart, veranderen in een paar dagen in vluchtelingen, asielzoekers, smekelingen.
Het zijn woorden die door de Franse criticus en schrijver Léon Werth (1878-1955) in Adieu Paris 80 jaar geleden gebruikte. 33 dagen
(de titel van het Franse origineel) deed hij erover om van Parijs naar zijn buitenhuis in St. Amour, in de Bourgogne, te rijden.
Hij geeft het reisverslag mee aan zijn vriend Antoine de Saint-Exupéry (1900-1944), die ervan onder de indruk is en belooft dat
hij het in New York zal laten uitgeven. Een lange stilte volgt. Pas in 1992 verschijnt het bij de Franse uitgever Viviane Hamy."
Pas in 2016 volgde een Nederlandse vertaling. Trouwens, Margot Dijkgraaf onderschatte met haar 'duizenden' de werkelijke omvang van 'de exodus': het ging om vele
honderdduizenden.
Wie ontvluchtte eigenlijk Amsterdam?
Eric Alary, L'Exode. Paris, Tempus Perrin, 2013.
Ronald C. Rosbottom, When Paris went dark. The city of light under German occupation. 2015.
Coll. 'de Franse verleiding'
Aanvankelijk werd Frankrijk ten dele bezet. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, na de ondertekening van de wapenstilstand op 22 juni 1940, was de vrije zone het deel van het Franse grondgebied dat ten zuiden van de demarcatielijn lag, terwijl de door het Duitse leger bezette zone ten noorden van deze lijn lag.
De vrije zone stond, met de overzeese gebiedsdelen, onder het gezag van de Vichy-regering onder leiding van maarschalk Pétain, die de titel van hoofd van de Franse Staat droeg.
Op 11 november 1942, na Operatie Torch (Geallieerde landing in Noord-Afrika) op 8 november, werd de vrije zone binnengevallen door de Duitsers en de Italianen tijdens Operatie Anton. Vanaf dat moment werd de vrije zone de "zuidelijke zone" genoemd en de bezette zone de "noordelijke zone".
En toen, ja toen liepen Duitse soldaten niet alleen meer rond in, bijvoorbeeld, Parijs, nee ze liepen vanaf dat moment met hun Italiaanse fascistische broeders ook
op, bijvoorbeeld, de 'Boulevard des Anglais' in Nice.
Coll. 'de Franse verleiding'
Jean-Louis Panicacci, En territoire occupé. Italiens et Allemands à Nice. 1942-1944. Vendémiaire, 2012.
Jacques Semelin (Préface de Serge Klarsfeld), La survie des Juifs en France 1940-1944. Paris, CNRS, 2018.
De geschiedenis van de Franse kampen begon al voorafgaande aan de Tweede Wereldoorlog met 'la Retirada': bijkans een half miljoen Spaanse anti-fascistische republikeinen die in 1939 noordwaaarts op de vlucht sloegen om aan het wraakzuchtige Franco-régime te ontkomen. Ze werden opgevangen in geimproviseerde kampementen op stranden in de Zuid-Franse Roussillon waar nu tienduizenden toeristen hun zomervakantie doorbrengen, zoals het bekende Saint-Cyprien, Collioure, Valras-Plage of Argelès-sur-Mer.
Pas later kwam het tot meer permanente kampen en hoe! Na de Franse nederlaag tegen Nazi-Duitsland en de aanvankelijk gedeeltelijke bezetting werden door heel Frankrijk kampen gebouwd en naar categorie. Frankrijk telde uiteindelijk maar liefst 200 interneringskampen, maar er waren ook opvangkampen, verblijfskampen, bewakingskampen, gevangenenkampen, doorgangskampen en kampen voor 'indésirables', kampen voor 'ongewensten'.
De interneringskampen waren bestemd voor joden en zigeuners, hetgeen veelal een voorbode was voor de deporteringskampen Drancy en Pithiviers. En in de Elzas bouwden de Nazi's op Franse bodem een concentratiekamp uitgerust met gaskamers: Natzweiller-Struthof, waar experimenten werden uitgevoerd door vrienden van Joseph Mengele.
In 1940 telde Frankrijk ruim 300 000 joden, waarvan het Nazi-regime er ongeveer 76 000 naar de gaskamers deporteerden. Ook leverde het collaborerende Vichy-regime van Pétain ongeveer 87 000 verzetsstrijders uit, waarvan er slechts 41 000 terug konden keren.
Hoe dan ook, 75% van de joden in Frankrijk wisten aan de dood te ontsnappen. Dit aantal staat in schril contrast met de Nederlandse cijfers. Daar werd juist 75% gedeporteerd.
Over de redenen van dat verschil is veel nagedacht en geschreven. Er zijn politieke redenen voor aan te dragen zoals het feit dat Nederland rechtstreeks onder Duitse autoriteit werd geplaatst, terwijl gedurende enkele jaren 'la France libre' joden de gelegenheid bood de dodendans te ontspringen. En alhoewel in wezen anti-semitisch van aard kon Vichy-France het brute optreden van de Nazi's toch ietwat indempen, zeker ook toen Rooms-Katholieke bisschoppen publiekelijk aan de bel gingen trekken en massa-arrestaties fel veroordeelden. In Nederland werkte het onder Duitse autoriteit staande overheidsapparaat in meerderheid min of meer gewillig mee aan de Nazi-vervolgingspraktijk.
Over de verschillen tussen Frankrijk en Nederland valt natuurlijk veel meer te schrijven, maar hierbij wil ik het even laten. Behalve dan nog deze observatie: Frankrijk is en was natuurlijk veel ruimtelijker en uitgestrekter en met veel meer onderduikgelegenheid. Maar aangaande die + 75% / - 75% vallen vele pagina's te vullen, dicht bedrukte en bijna zwarte pagina's.
Voor een evenwichtig betoog over dit heikel onderwerp verwijs ik naar een afgewogen tekst van Pim Griffioen en Ron Zeller op de site van Het Anne Frank Huis in Amsterdam onder de kop: 'Nederland: het hoogste aantal Joodse slachtoffers in West-Europa': https://www.annefrank.org/nl/anne-frank/verdieping/nederland-het-hoogste-aantal-joodse-slachtoffers-west-europa/
De schrijver van het hierboven afgebeelde boek, 'La survie des juifs en France 1940-1944', stelt dat de titel met het woord 'survie (= 'overleven') heel goed de strekking weergeeft. "Het gaat niet aan dat die 75% van de joden in Frankrijk zijn 'gered'. Nee, ze hebben in dit land kunnen 'overleven' en dat zijn twee heel verschillende dingen."
Megan Koreman, De Dutch-Paris ontsnappingslijn 1942-1945. Amsterdam, Boom, 2016. / Omdat de Noordzeekust door de Duitse bezetter bijkans hermetisch
was afgesloten vluchtte de Nederlanders die Engeland wilde bereiken veelal via Frankrijk, trokken met de grootste moeite de Pyreneeën over, trokken door
het oorlogsneutrale Spanje naar Lissabon om daar de boot te nemen naar Londen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Mr. G. J. van Heuven Goedhart beschreef in de nadagen van WOII zijn ontsnappingstocht, zijn vlucht naar Londen en in zijn geval niet via Lissabon, maar via Gibraltar.
't Vormde een ontberende tocht ook weer door dat Frankrijk, over de Pyreneeën en door Spanje.
"Het is sedert mijn aankomst in Engeland op 17 juni 1944 mijn plan geweest om het verslag van mijn wonderlijke reis van 55 dagen, van Amsterdam naar Londen,
zwart op wit te zetten: niet omdat
omdat ik mijn eigen avonturen zoo belangrijk vind; maar alleen omdat ik twee dochtertjes heb, Karin Sophie en Bergliot Halldis, die nu nog te klein zijn om "alles" te begrijpen.,
en voor wie ik dit boekje wil bestemmen als het eerlijke relaas van de wijze, waarop een mensch in het beschavingsjaar 1944 door Europa reizen moest. Dat ik het
daarnaast aanmerk als een teeken van mijn diepe erkentelijkheid voor de alleen voor ondergrondsche werkers begrijpelijke mate van vriendschap, die ik in de bezettingsjaren van talloozen
heb ondervonden - het spreekt vanzelf. Zooals ook vanzelf spreekt, dat ik voor de getrouwheid van het verslag volldig insta. Slechts op één punt zal ik knoeien: met de
namen van menschen en plaatsen. Dat doe ik omdat dat ik niet weet of de Gestapo, welker lange armen ik zoo goed ken, dit boekje nog in handen zal krijgen vóór zij is uitgespeeld."
Philippe Bourdrel, L'épuration sauvage. Paris, Tempus Perrin, 2008.
Over 'de wilde zuivering' die plaatsvond nog voordat er van formele rechstspraak sprake was.
Pierre-Denis Boudriot, L'épuration 1944-1949. Grancher, 2011.
Bij de Bevrijding, vóór de oprichting van de rechtbanken en de burgerlijke kamers, en dankzij de bewegingen van de menigte, vielen verzetsstrijders en de
bevolking collaborateurs of degenen die als zodanig werden beschouwd aan, de zogeheten 'wilde zuivering'. Medewerking van vrouwen werd bestraft met het kaalscheren van hun haar en een
parade op straat, waarbij de schuldigen werden beschuldigd van horizontale samenwerking. De "buitengerechtelijke" zuivering leidde tot de dood van
ongeveer 9.000 mensen. Daarna nam een wettelijk kader de plaats in van deze standrechtelijke executies. Het werd uitgevoerd door speciale rechtbanken
en behandelde meer dan 300.000 zaken, waarvan er 97.000 tot een veroordeling leidden, met straffen variërend van 5 jaar "nationale vernedering" tot detentie,
tot de doodstraf. In totaal zullen nog ongeveer 2.000 Fransen worden geëxecuteerd. De regering van de Republiek heeft vervolgens drie keer amnestie verleend,
in 1947, 1951 en 1953. Lange tijd was de zuivering een taboe in het collectieve geheugen.
Michel Winock, La France libérée. 1944-1947. Paris, Perrin, 2021.
Zomer 1944. De 2e pantserdivisie ** trekt Parijs binnen en opent de Republikeinse inhuldiging van Charles de Gaulle op de Champs-Élysées. Een wind van hoop steekt op
en roept op tot de opbouw van een nieuw regime en een nieuwe samenleving. Drie jaar later was deze hoop vervlogen. De Koude Oorlog bracht een nieuwe verdeling van
de wereld teweeg, terwijl de ontluikende Vierde Republiek de instabiliteit van de Derde Republiek en de eeuwige terugkeer van wisselende parti-allianties
reproduceerde. Als bevlogen chroniqueur van deze vergeten periode, die toch ongelooflijk rijk is, heeft Michel Winock ervoor gekozen het verhaal te vertellen
in een twintigtal hoofdstukken, waarin niet alleen de grote politieke gebeurtenissen aan bod komen, maar ook culturele, gerechtelijke en sportieve gebeurtenissen,
om zo een globaal beeld te schetsen dat wordt ondersteund door een zeldzame schrijfvreugde.
De lezer maakt dus een reis van het epos van de Bevrijding naar het epos van de Exodus, waarbij hij met name de zuivering, de koloniale crisis, het vertrek van
De Gaulle en de geboorte van de RPF, de centrale positie van de PCF en de grote stakingen van 1947 passeert, maar ook het tribunaal van Neurenberg en
het proces Petiot, Sartre en Camus, het eerste festival van Cannes en de grote terugkeer van de Tour de France. Een historisch onderzoek dat het
Franse Mysterie in vraag stelt, haar eindeloze verdeeldheid zweert bij zijn universalistisch ideaal en zijn onveranderlijk vermogen om boven de
beproevingen uit te stijgen.
** Let op! De 2? pantserdivisie was een eenheid van het 1?? Franse leger van het pantser- en cavaleriepantser dat tijdens de Tweede Wereldoorlog door generaal
Leclerc werd opgericht. Het wordt soms de Leclerc Divisie of zelfs het Leclerc Leger genoemd.
Nog een voetnoot: Dat Generaal Leclerc en in zijn kielzog Charles de Gaulle qua bevrijding van Parijs de toon mochten zetten, had alles te maken met de
Franse binnenlandse politieke krachtsverhoudingen: door De Gaulle op de voorgrond te schuiven, zo rekenden de geallieerden, werden de machtige communisten
op een zijspoor gezet. En zo zou het 'voor altijd' blijven.
Dit is een derde (1 février,1944) 'bijna na-oorlogse' heruitgave van de vooroorlogse 'Manuel du Camping', geschreven door J. Loiseau i.s.m. een hele trits leden van
'la Commission technique du Camping Club de France'. In die tijd was kamperen nog een hele klus en kunde die de toen nog weinige vakantiegangers nog
niet zonder een praktische handleiding voor elkaar konden krijgen. Tegenwoordig hoef je, geloof ik, bij bepaalde tenten alleen nog maar aan een touwtje te trekken en
de tent staat..
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Bij mijn weten verscheen in 1900 voor het eerst in Nederland een boek over een dorp in Frankrijk - uit het 'Fransch' vertaald - en wel:
'De geschiedenis van een dorp van vòòr de Fransche revolutie' van ene Charles Delon en uitgegeven S.L. van Looy te Amsterdam.
Of het toen 'aansloeg' valt niet meer te achterhalen. Anders heeft dat gelegen met Clochemerle, geschreven door Gabriel Chevallier en in 1934 in Frankrijk
gepubliceerd. De dorpsschets werd geïnspireerd door Vaux-en-Beaujolais, gelegen in de regio Beaujolais, en haalde vele herdrukken.
Misschien dat het droombeeld van leven in een Frans dorp bij een steeds groter aantal Nederlanders begon met de publicatie vlak na de Tweede Wereldoorlog van
het boek 'Clochemerle' in Nederlandse vertaling, een vertaling verricht door D. Ypma in het kamp van St. Michielsgestel. 't Betrof een
kolderiek dorpsverhaal en op de binnenflap stonden en staan dus nog steeds de inleidende woorden:
"De puriteinen zullen zeggen dat dit kostelijke boek Clochemerle niet netjes is. Gelijk kunnen ze krijgen. Maar is dat een veroordeling -
het vonnis over een roman, die, eerlijk gezegd, wel schalks en een tikje ondeugend is, maar die nergens grof of lelijk wordt?
Clochemerle:
dat betekent een sfeer van levenskrachtige vreugde. Hoe verrukkelijk vertelt Gabriel Chevallier ons over de pastoor, wiens neus vertrouwen gaf aan heel de
streek, of over de brave Marius na zijn terugkomst uit het regiment, wanneer hij bij Adèle zijn eerste glas komt drinken en het hele dorp al weet, wat hem verborgen is:
hoe hij die lieve Rose, na alle vrijerij ...
En van Judith, met haar stralende, uitdagende schoonheid.
Maar dit boek is meer dan blijheid alleen, meer dan genereuze wijn en bekoorlijke vrouwen, meer dan een voorbijgaande stemming. Clochemerle gaat dieper.
Het is ook nog iets als een satire, een satire zoals die slechts kan voortkomen uit een zeer groot volk als het Franse, dat zijn eigen zware gebreken kent - en er om lacht ...
want bevordert men zo de regeneratie niet eerder dan door zich tot luidruchtige verontwaardiging op te winden?
Het is een goed volk daar in de streek van Beaujolais. Clochemerle's burgemeester is een zwaarwichtig, ambitieus man, die graag mag intrigeren, maar hij neemt U
voor zich in, met zijn hartelijke gemoedelijkheid, die waarlijk niet geveinsd wordt.
En de regering van Parijs ... ja, kan men daarover in het dorp wel anders spreken dan met een smakelijke lach van Rabelais, vernietigend en verzoenend tegelijk?
Inderdaad getuigen de mensen er van een volkomen illusieloze kijk op de toestanden. Het is of de schrijver ons zegt: "Ja, het is erg bij ons!" Doch meteen
voegt hij er speels aan toe - "Maar dat is zo heel erg niet," .... Misschien is het ook niet zo erg. Wie weet, hebben de toestanden toch minder diep op de mensen ingewerkt, dan de ergste pessimisten verwachtten. Het Franse volk blijft toch goed volk!
En daarom is Clochemerle meer dan het epos van een dorps-urinoir, al is dit gemeentelijk object de eerste oorzaak van vele particuliere en openbare rampen.
Gabriel Chevallier is geen grappenmaker. Maar in het hart van zijn provincie, aan het hart van zijn volk heeft hij de lach gevonden, die alleen aan een grote liefde
ontspringt."
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Weer zo'n introductie en handleiding, dit maal van Jean Hureau: 'Initiation au Voyage. Manuel du touriste en France. Paris, Éditions J. Susse, 1947.
Hiermee staan we aan de vooravond van het massatoerisme dat, want rond die tijd was slechts sprake van iets meer dan ht miljoen 'buitenlandse vakantie',
grensoverschijdend dus. Zoals met veel 'zaken', ooit rekende men nog in miljoenen en was je al onder de indruk. Tegenwoordig rekent men net zo gemakkelijk
in miljarden, ook wat het toerisme aangaat. Monsieur Hureau schreef meerdere kampeer- en caravaningboeken en was een soort Franse Ton Koot.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Tal van typen reizen zijn inmiddels de revue gepasseerd: strijdende en koloniserende Romeinen, de Frieze handelsvaart, de pelgrimsvaart, de vormende reis,
de pittoreske reis, de romantische reis en hier een illustratie van een nostalgische reis. En naar de Franse Rivièra nog wel, door Robert Graves die in 1948 verslag
legde hoe het er voor stond in vergelijk met vroeger. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de azuren kust overbevolkt met uitwijkelingen en vluchtelingen en,
weinigen realiseren zich dat,
vond er een grote geallieerde invasie plaats. Maar Charles Graves kon tot zijn grote genoegen vaststellen dat de Rivièra zich had hersteld en dat zelfs het mondaine
toerisme weer op gang was gekomen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Nu ogenschijnlijk iets anders. Ogenschijnlijk. Van Le Corbusier verscheen in 1950 het prachtig vormgegeven 'Le Modulor', maar dat als verradelijke
ondertitel droeg: 'essai sur une mesure harmonique à l'échelle humaine, applicable universellement à l'architecture et à la mécanique.
(Éditions de l'Architecture d'aujourd'hui). 'A l'échelle humaine' betekent 'op menselijke maat, net zoals reders nu hun gigantische cruiseschepen aanprijzen
waar wel meer dan 3000 passagiers op en in passen. Le Corbusier koesterde de droom het Parijs van Haussmann met de grond gelijk te maken en er voor in
de plaats een woud van hoge flatgebouwen neer te planten waar je zelfs tussen door kon vliegen.
Le Corbusier begon met zijn ellendige plannen al vroeg, getuige zijn 'Vers le Paris de l'époque machiniste: Le redressement français' uit 1928
of met zijn uit 1933 stammende 'La Ville Radieuse. Eléments d'une doctrine d'urbanisme pour l'équipement de la civilisation machiniste', ook al
uitgegeven door 'Éditions De L'Architecture D'Aujourd'hui'. Voorzover nog nodig was werd Le Corbusier recentelijk alsnog, en terecht, neergezet als een
totalitaire, zelfs als een fascistische architect en stadsplanner. Leze daartoe van Xavier Jarcy 'Le Corbusier, un fascisme français.'
Paris, Albin Michel, 2015.
Eric G. Leed, The Mind of the Traveller - From Gilgamesh to Global Tourism. New York, Basic Books, 1991.
En kijk! Er wordt uteraard eindeloos onderzoek gedaan naar wat een reiziger-toerist beweegt. Soms gewoon uit fascinatie, maar veelal
vanuit marketing-oogpunt: wat 'beweegt', 'drijft', elk te onderscheiden 'segment' van de markt en hoe die te verleiden tot ... . Natuurlijk zijn er die er zo maar
wat op los banjeren, maar de destinationmarketing wordt alsmaar krachtiger. Aanbieders van een product, ook als het een
toeristische betreft, hebben een broertje dood aan toeval.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Parijs werd na de Tweede Wereldoorlog de stad van het 'existentialisme', een kreet bedacht door romanschrijver en filosoof Jean-Paul Sartre met zijn in 1946
gepubliceerde werkje 'L'Existentialisme est un humanisme'. In Nederland was een beetje opgeleide nog redelijk de Franse taal machtig en het werd pas in 1967
door A.W. Bruna & Zoon onder de titel 'Over het existentialisme' uitgegeven. Naar mijn weten is er nimmer serieus onderzoek gedaan naar - met een duur woord-
de 'perceptie', zeg maar: 'hoe het werd begrepen'. Mijn inschatting is vooralsnog dat het vooral stond voor een levenstijltje van Gauloises roken, jazzkelders,
lekker je eigen gang gaan, hetgeen werd weerspiegeld in titel van Remco Campert's Parijse verhalenbundel uit 1955 'Alle dagen feest'. Tekenen aan de wand?
Sartre's trilogie 'De wegen der vrijheid' heb ik ooit eens gelezen, ook al vond ik 'Les Mandarins' van Simone de Beauvoir veel intrigerender, maar Sartre als filosoof
bleef voor mij immer ongrijpbaar, net zoals voor H.J.A. Hofland die hem eens in het luxueuze Amsterdamse Amstel Hotel waar Sartre verbleef, jawel, interviewde
en zich over dat gesprek liet ontvallen dat hij van de woorden van Sartre geen mallemoer begrepen had.
En zo ben ik in blijde verwachting van het verslag van een congres georganiseerd en samengevat door Ingrid Galster over "Het ontstaan van het 'fenomeen Sartre':
de redenen van een succes'. (La naissance du 'phénomène': les raisons d'un succès 1938-1945. Paris, 2001.)
En toen kwam het historisch en oh zo symbolisch-ideologische conflict tussen schrijver-filosoof Jean-Paul Sartre (1905-1980) en schrijver-filosoof Albert Camus (1913-1960) in een periode dat de Koude Oorlog goed op stoom kwam.
In 1951 publiceerde Camus zijn boek 'L'homme révolté' ('De mens in opstand') waarin hij zich afzette tegen alle vormen van totalitarisme, revolutionair geweld en dus ook het communisme. In tegenstelling tot Sartre, die de Tweede Wereldoorlog in de luwte doorstond, had Albert
actief deel uitgemaakt van het verzet, maar idealiseerde de strijd niet. Sartre, die in die tijd het communisme omarmde, juist wel.
Hij bezocht zelfs gevangen leden van de Duitse terroristische Baader-Meinhof Gruppe en als klap op de vuurpijl werd Sartre ook nog eens maoïst.
Helaas missen we het begeleidende verhaal van Camus, want op 4 januari 1960 kwam hij om het leven door een tragisch auto-ongeval.
Coll. 'de Franse verleiding'
Ronald Aronson, Camus et Sartre, Aamitié et Combat. Alvik Éditions, 2005,
Naar alle waarschijnijkheid dus de Franse vertaling van het oorspronkelijke
Ronald Aronson, Camus and Sartre. The Story of a Friendship and the Quarrel that Ended It. Chicago, University of Chicago Press, 2005.
Coll. 'de Franse verleiding'
Verontrusting over de vergrieping van Moeder Aarde stamt niet van vandaag, van gister, maar al van 'de dag ver vóór eergister'.
Hier van F. Osborn 'La Planète au pillage' uit 1949, de voor Franse begrippen rappe vertaling uit het Engels van Henry Fairfield Osborn's 'Our Plundered Planet'
uit 1948.
Ooit in het bezit van de Coll. 'de Franse verleiding'
Jean Boullet (1921-1970), Les trois visages, vers 1948. Huile sur toile signée - 66 x 81 cm.
Over de veelzijdige kunstenaar-artiest Jean Boullet valt veel te verhalen, ook over de ware toedracht van zijn dood, maar daar is hier nog even geen ruimte toe.
Die verhalen komen later wel.
Wat hierboven misschien wel als eerste in 't oog schiet is de karakteristieke Gallimard-omslag: crème-kleurig bedrukt met twee dunne rechthoekige kaderlijnen, zwart buiten, rood binnen met onder auteursnaam en titel het nrf-monogram. En zo geeft Gallimard nog steeds uit, een unicum in de uitgeverswereld. Dus: The Guinness Book of Records!
Maar nu waar het echt omgaat: titel en inhoud van 't boek. In 1949 verschenen in twee delen 'Le deuxième sex' van Simone de Beauvoir, een nogal wijdlopig, maar dichtgetimmerd feministisch en existentialistisch betoog. Daarin verzette zij zich tegen de veronderstelling dat het levenspad van vrouwen vanaf het vroegste moment van leven in grote lijnen al zijn bepaald en sloot elke vorm van determinisme uit: m.a.w. - heel existentialistisch - "Je bent zelf aan zet" en liever nog 'verenigd'.
Haar betoog sloeg in als een bom, werd een enorm succes, snel in vele landen in vertaling gepubliceerd, maar in het Nederlands pas 15 jaar later. Zou het Frans dat toen in Nederland op MMS, HBS en gymnasium nog een verplicht vak was, voldoende zijn geweest voor zo'n 'dichte' tekst? Ik waag het te betwijfelen: 't was lezen 'op de tast'. En zo wordt het betoog van Simone de Beauvoir in Nederland wel gezien als voorzet èn aanzet tot de 'tweede feministische golf' die in de jaren '60 en '70 op gang kwam.
Zonder universitaire graad in filosofie of culturele filosofie veroorloof ik me anno 2020 toch een kritische kanttekening.
Niet voor iedereen is bij zijn geboorte de bal 'even rond' als voor iedereen. 't Maakt verdraaid veel uit waar je geboren bent en kan opgroeien: in Almelo of Blaricum, in de Schildersbuurt of Rhenen, in Bloemendaal of Amsterdam Nieuw-West.
Maar goed, dit alles is misschien te kort door de bocht en da's dan in dit specifieke kader noodgedwongen.
Een gidsje Simca-servicepunten uit 1949 dat voornamelijk de grotere steden betrof.
Coll. 'de Franse verleiding'
De eerste gidsjes van Jan Brusse zijn qua jaar van uitgave slechts bij benadering in te schatten.
Waarschijnlijk in 1949 verscheen de eerste uitgave van zijn 'Gids voor Parijs en omgeving' en in 1950 zijn 'Gids voor de Franse Riviera en de Provence'.
In zijn als voorwoord bedoelde 'Kennismaking met een Sprookjesland' haalde Jan Brusse alles uit de kast:
“Ja, het is inderdaad een sprookje. Het is eind Februari. Sinds October is het koud en nat en guur geweest en er wil nog altijd maar geen einde aan die
winter komen. Toen ge in Amsterdam in de trein naar Parijs gestapt was, viel er zo waar een beetje natte sneeuw en u huiverde in uw winterjas.
In Parijs was het al niet veel beter. U moest een paar uur wachten op het vertrek van de trein naar het zuiden. U wandelde dus wat door Parijs,
waar het misschien een beetje minder guur was, maar u had uw kraag opgezet en in het kroegje op de hoek ging u dicht bij de warme kachel zitten
en u bestelde een hete wijn met suiker. Een half uur te vroeg ging u in de trein zitten, waar u niets beters te doen wist dan maar zo gauw mogelijk
in te dutten. Wordt ge de volgende morgen tussen Marseille en Toulon wakker dan denkt u eerst dat u droomt, of een sprookje beleeft.
De winter is verdwenen en u zit plotseling in de meest stralende lente.”
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
De Franse schrijver en filosoof Albert Camus beschouwde 'De mens in opstand', gepubliceerd in 1951, als zijn belangrijkste boek.
Het is een diepgaand essay over de ontsporing van het revolutionaire denken, vanaf de Franse Revolutie tot en met de concentratiekampen van Auschwitz en Kolyma.
Tegenover het onvermijdelijke geweld van de Revolutie plaatst Camus de redelijkheid van de persoonlijke revolte.
De opstandige vernedert niemand. De verschijning van het boek leidde tot hevige debatten, en tot de definitieve breuk met Jean-Paul Sartre,
de fiosoof die neigde naar het uiterste.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Bagnères-de-Bigorre. Guide Thermal et Touristique' uit 1951.
Kuren? Nederlanders? Die bijvoorbeeld voor Fransen en Duitsers 'als vanzelfsprekendheid' was de Nederlander totaal vreemd. In het minst slechte geval ging je naar
een 'openbaar badhuis'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Over de Touring Club Holland en zijn initiatiefnemer Jan Switzer valt veel te verhalen en dat zal later zeker ook uitgebreid gebeuren.
Hier vooralsnog in 't kort: Veluws pensionhouder Jan Switzer was qua gastvrijheid een 'précurseur', dat voorloper betekent. Nog vóór de Fransman Jean Trigano kwam
met zijn vakantiekampen, de later zo bekend geworden Club Méditerranée, improviseerde Jan Switzer al in 1949 met militair dumpmateriaal een eerste vakantieparkje
bij elkaar, met legertenten weliswaar, maar op een schitterende plek: La Garoupe op de Cap d'Antibes. Het bood ook Nederlanders met een wat smallere beurs de kans om
een droomvakantie mee te maken. In het vijfjarig jubileumgidsje uit 1954 blikte Jan Switzer terug op die eerste jaren en doet niet onder voor Jan Brusse:
"Wanneer wij de moeizaam voortzwoegende omnibus, die in 1949 - onversaagd weliswaar - zijn weg naar het zigeunerkamp in betoverend La Garoupe te Cap d'Antibes
wist te vinden, vergelijken met de uiterst comfortabele super-coaches, welke thans, bandenzingend, de 1500 km naar het schier niet te evenaren openlucht-hotel van 1953
afleggen; en wij daarbij bedenken voor hoeveel duizenden onze reizen gedurende deze jaren als een verfrissend geestelijk bad gewerkt hebben in hun dagelijkse
bestaanszorgen, dan doorstroomt ons een gevoel van dankbaarheid, een dankbaarheid zó groot, dat daarbij de talrijke moeilijkheden, welke wij moesten overwinnen om
dit doel te bereiken, als in het niet verzinken."
Lees hier een portret van hem uit die tijd.
Heel, héél langzaam kwam in de jaren '50 een automobiel de kleine burgerman binnen zijn bereik en er werd qua handboeken wat afgepubliceerd. Hier een Frans
instructieboekje uit 1951. 't Franse woord 'Mécanisme' krijgt een Nederlander nog wel mee, maar 'Conduire' betekent besturen, 'Entretien' staat voor onderhoud en 'Dépannage'
duidt op reparatie.
Het moet wel gek lopen of elk land heeft wel zo haar charmes, dus ook Nederland en Frankrijk.
Coll. 'de Franse verleiding'
Châteaurenard in de Provence.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
In de nacht van 31 januari op & februari 1953 voltrok zich de Watersnoodramp en van overal werd hulp geboden, ook vanuit Frankrijk. Hier een ansichtkaart
van de Franse 'Secours Catholique', een katholieke hulpverleningsorganisatie, die dus zelfs zo ver ging .... ansichtkaarten te laten drukken, waarmee Zeeuwen
hun dank konden betuigen voor de hulp.
Coll. 'de Franse verleiding'
Anduze in de Gard.
Geen idee om welke Amsterdamse gracht het hier gaat.
Coll. 'de Franse verleiding'
Isle-sur-Serein in de Yonne.
Coll. 'de Franse verleiding'
De viskraam bij de molen De Gooyer aan de Amsterdamse Funenkade, bij de Zeeburgerstraat, hoek einde Sarphatistraat.
Coll. 'de Franse verleiding'
Een propaganda/marketingfolder uit 1953: 'bezoekt Frankrijk' en een uitroepteken mankeert er nog aan. Want wat wil het geval in die na-oorlogse jaren?
In weerwil van de onderdrukkende Duitse Nazi-bezetting van Nederland was dàt Duitsland in die na-oorlogse jaren toch de meest opgezochte buitenlandse vakantiebestemming.
In vergelijk met nu ging het uiteraard nog om bescheiden aantallen, maar de verhouding Duitsland - Frankrijk was, nu terugkijkend, opmerkelijk:
in de zomerperiode van 1954
trokken 254.000 Nederlanders naar Duitsland, 174.000 naar België en Luxemburg en in verhouding 'slechts' 122.000 naar Frankrijk. De Franse overheden stelden alles in het werk
om die opmerkelijk scheve Duitsland - Frankrijk-verhouding ter Franse gunste te doen omslaan en dat lukte pas na vele jaren: Frankrijk werd uiteindelijk pas
rond 1980 voor Nederlanders de belangrijkste buitenlandse vakantiebestemming ... .
Souvenirs kennen ook een geschiedenis. Hier 't type souvenir dat van de jaren '20 tot en met de jaren '60 gewild was;
'de Franse verleiding' conserveert er honderden.
Toch waren er ook andere typen souvenirs, maar daar is hier nog even geen ruimte voor.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Van die 122.000 Nederlandse Frankrijkgangers ging het merendeel naar Parijs.
Door het Franse verzet ter plekke en de inzet van de Zweedse diplomaat Raoul Nordling die de Duitse bevelhebber in Parijs, Generaal Von Choltitz, ervan wist
te weerhouden Parijs goeddeels op te blazen, was Parijs nog de enige metropool in de buurt, want Berlijn lag immers in puin. En Jan Brusse en anderen werd bijgestaan.
Zo verscheen in 1953 van Mr. Ir. van Praag, 'Parijs. Rendez-vous der wereld'.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Parijs. Rendez-vous der wereld'? Ja, van werelden en van uitersten. In die tijd kende men in Nederland kennelijk geen of nauwelijks straatzwervers
in tegenstellingtot Parijs: de clochards. Zij mede werden onderdeel van het 'image' van Parijs, ook in Nederland. Tom Manders, alias Dorus, maakte er
met een sjofele regenjas een TV-typetje van en ene Henri van Leeuwen bereikte als verklede waaghals enige faam met zijn boek 'Zwerver in Parijs.
Hoe ik leefde als chemineau en clochard' (Uitgeverij Contact, Amsterdam-Antwerpen, 1952). Van Leeuwen maakte er zelfs een 'one man show' van, rondtrekkend
trekkend door Nederland. De boeken 'Zwerver in Marseille' en 'Zwerver in Marokko' volgden ook nog. 't Kan verkeren.
Coll. 'de Franse verleiding'
Guide Officiel du Syndicat d'Initatives - ESSI - de la Côte d'Amour et de la Presqu'île Guérandaise, ca. 1954 gedateerd.
't Kan verkeren, want nu helaas zullen vele 'zuiver op de graad'-wezenden dit fraaie, als bevrijdend bedoelde beeld, aanstootgevend vinden.
Monte-Carlo maakte het in die tijd helemaal te bont. Toch? 't Zou nu niet door de beugel van Facebook kunnen. Aanstootgevend. Niet correct.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Met de eerste na-oorlogse uitgaven was iets vreemds aan de hand. In de rechterbovenhoek stond in die jaren immer een rond stempeltje afgedrukt met de tekst:
"Vente en France exclusivement. Exportation interdite."
= "Verkoop exclusief in Frankrijk. Export verboden."
Zelfs in 1954 heerste er kennelijk nog steeds schaarste en gold nog steeds 'Eigen volk eerst'.
Diederik Stevens, Hoogtij langs de Seine. Nederlandse schrijvers en kunstenaars in Parijs. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2012.
Coll. 'de Franse verleiding'
Van Ed van der Elsken zijn fotoreeks 'Een liefdesgeschiedenis in Saint-Germain-des-Prés' uit 1956. Over de 'ontvangst' in Nederland valt veel te verhalen, o.a.
dat een scribent in het toen nog christelijke Vrij Nederland het 'een ziek werk' vond. Over 'perceptie' gesproken.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Er is door de jaren heen in Parijs wat afgefotografeerd, ook door Nederlanders en zeker niet alleen door Ed van der Elsken. De Amsterdamse schilder
George Breitner was er zeer vroeg bij, maar ook Henri Berssebrugge. Maria Austria volgde, maar ook Jan Coppens, Paul Huf, Max Koot,
Johan van der Keuken, Ad Windig, Cas Oorthuys, Sem presser en vele anderen zoals u en ik, en ook Kees Scherer ....
Coll. 'de Franse verleiding'
Gedurende de na-oorlogse jaren werd 't Parijse Saint-Germain-des-Prés een 'wereldje' op zich en ene Boris Vian (1920-1959) schreef er zelfs een 'Manuel'
(= handleiding) voor dat in 1951 verscheen.
Vian was een duizendpoot, toch wel ietsjes karakteristiek in de Franse culturele wereld; in Nederland heerst toch overwegend een 'Schoenmaker,
houdt je bij je leest'. Zoniet Vian die zich ontplooide in tal van richtingen: als ingenieur, schrijver van romans, filmscenarios en theaterstukken,
dichter, vertaler, acteur, chansonnier, schilder en jazztrompettist, bijvoorbeeld in de jazzclub "Tabou".
Ik geloof dat voor zo een iemand 't woord 'eclectisch' van toepassing is.
Zijn werk was vaak controversieel, zeker in het Frankrijk van de jaren 50. Vian schreef maar liefst zo'n 400 chansons,
waarvan de bekedste waarschijnlijk 'Le déserteur' is, een pacifistisch lied geschreven ten tijde van de oorlog in Frans Indochina.
Coll. 'de Franse verleiding'
Een kleine gidsje voor het rijden over Franse plattelandswegen uit 1954, rijkelijk geïllustreerd met zwart-wit foto's van een samenleving die nog in de overgang zat
van paard naar automobiel. Breed uitstekende landbouwtractoren, schapenkudden en koeien konden, zo blijkt uit de foto's, tot de meest rampzalige ongelukken leidden.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Josepha Mendels (1902-1995) woonde en schreef vanaf 1936 tot aan 1992 'in en vanuit' Parijs. Edoch met een lange onderbreking, vanwege 'de' oorlog. Daarvan hier een summiere Wikipedia-verslaglegging:
"Op 10 mei 1940 kreeg ze te horen dat ze niet meer onder haar eigen (joodse) naam mocht schrijven. Dat weigerde ze dus, ze stopte met werken. Ze zorgde voor valse identiteitspapieren en vertrok naar onbezet Frankrijk. Op 7 november 1942 bereikte zij Perpignan en ondanks de koude begon zij aan de tocht over de Pyreneeën. De passeur bleek geen goede bedoelingen te hebben en beroofde haar van alles, inclusief het manuscript van haar eerste roman. Bij aankomst in Spanje werd ze gearresteerd en naar de gevangenis van Figueres gebracht. Op 15 januari 1943 werd ze weer vrijgelaten, zodat ze de reis kon voortzetten, nu legaal, en Madrid bereikte. Daar moest ze op een visum wachten, maar al in mei 1943 mocht ze door naar Lissabon. Op 11 juni 1943 vloog ze naar Engeland. (-) Ze kreeg een baan in Stratton House. Op de Franse afdeling van de Inlichtingendienst moest zij berichten afluisteren.
Eenmaal terug in vrij Parijs schreef Joespha Mendels tal van romans, voor een goed deel 'Parijs ingegegeven' en zelfs, lang voor Wina Born, ook een Nederlands kookboekje 'à la française': Josepha Mendel, Bon appétit. Frans koken in de Lage Landen. A.W. Bruna & Zoon, Utrecht,1954.
Coll. 'de Franse verleiding'
Na 'Clochemerle' heeftde latere hoogleraar sociaal-economische geschiedenis Henri Baudet mede bijgedragen aan de in Nederland groeiende fascinatie met het Franse
dorp. Gedurende de jaren 1953 en 1954 woonde hij in het
Noord-Franse dorpje Saint-Soupplets, niet ver van Parijs en richting de Champagne. Hij zette zijn indrukken op papier, met als resultaat het in 1955 verschenen
boek 'Mijn dorp in Frankrijk'. En het werd een klassieker. De dorpsschets beleefde maar liefst zeven herdrukken, waarvan de laatste in 1984. In 1991 verscheen
nog zelfs een Franse vertaling met een voorwoord van nota bene de Franse cultuurhistoricus Emmanuel Le Roy Ladurie, bekend van zijn 'Boeren in de Languedoc' uit 1969
en van zijn
'Montaillou. Een ketters dorp in de Pyreneeën, 1294-1324' uit 1975 en dat na de vertaling in het Nederlands in 1984 in de Lage Landen zelfs een bestseller werd.
Inmiddels zijn de Nederlandse lieve Franse plattelandsboekjes niet meer op de vingers van twee handen te tellen.
Coll. 'de Franse verleiding'
In 1956, eigenlijk na eeuwen pas, verscheen weer eens een omvattend en niet zozeer toeristisch portret van de hand van Dr. W.J. Schuyt: 'Frankrijk. Land - Volk - Cultuur'.
Tot aan het eind van de jaren '60 verschenen er vele drukken van, 'omgewerkte en uitgebreid', en telkens met een andere, Frankrijk typerend omslag.
Coll. 'de Franse verleiding'
H.J. Peppink, Veredelde Rijkunst & Op Reis Met Uw Auto. A.N.W.B. & Ad.M.C. Stolk, Zuid-Holl. Uitgevers Mij, 1956.
Hoofdstuk 12 - Buitenlands druk stadsverkeer' heeft als eerste deel 'In Parijs ... zèlf aan 't Autostuur?'
Na tal van waarschuwingen volgt ergens in de tekst: "Het zal u waarlijk meevallen en inééns herkent u een of ander
'monument' ... bijvoorbeeld de Opéra. Dan weet u zeker, dat u in het hartje van de binnenstad bent.
Dan is 'het ijs gebroken', dan vindt u verder uw weg ook wel. Dan gaat u trots naar bed in de overtuiging dat
het Parijse verkeer waarlijk niet zo griezelig is, als u gedacht had."
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Veelal werd in de jaren '50 de auto de hemel in geprezen. 't Stond voor een nieuw verworven vrijheid die voor steeds meer mensen binnen bereik kwam. Maar er waren,
toen al, ook tegengeluiden. Lees mee:
DE AUTOMOBIEL
WERELDPLAAG
De voetgangers opgeofferd
Duizenden personen gedood
honderduizenden gewond
door de auto ieder jaar.
Moeten we niet het verkeer van de
eigen wagen verbieden in de steden?
De automobiel een wereldplaag? Waar ik woon kan ik niet van een paal spreken, er zijn er - als 't ware - niet veel en bovendien zou ik 'zonder' verhongeren.
Ik moet nu eenmaal 2 x 10 kilometer rijden om bij die supermarkt boodschappen te doen die je vroeger gewoon in je dorp kon verkrijgen. Edoch, de grootgrutters
hebben de kleinere dorpen hun middenstand ontnomen. Kaalslag.
De automobiel een wereldplaag? Het wordt er steeds geraffineerder op. Ik rij in een oud autootje, maar soms mag ik meerijden in zo'n nieuw model en weet niet wat me
overkomt aan technologie: GPS, beeldscherm voor 'naar achteren', inklapbare zijruitspiegels, signalering als je je in een gevarenzône manouvreert. De wereldplaag
verzint er alles op om het zo aangenaam en veilig mogelijk te maken.
Rond 1900 begon het nog met een 'pare-brise', een vooruit die de wind uit je gezicht hield tot en met de eerste autoradio's in de jaren '50.
Coll. 'de Franse verleiding'
Na het paard en de stoommachine was het de beurt van de verbrandingsmotor en daarvoor was uiteraard brandstof nodig.
Tal van middenstanders zagen er wel een bijverdienste in en boden benzine aan in 'bidons', in vaatjes dus of in jerricans zo men wil.
In autoland Amerika kwam het in 1913 tot een eerste waarachtig tankstation en Frankrijk volgde gedurende het begin van de jaren '20.
Aanvankelijk bleef het bij een hele simpele aangelegenheid: de pomp was een handpomp ....
Dominique Pascal, Garages de nos régions. Autodrome, 2018.
Dominique Pascal, Stations Service. ETAI, 2020.
Uiteindelijk hebben natuurlijk de grote oliemaatschappijen een genadeloze strijd geleverd om zich langs de wegen van Frankrijk te vestigen.
Esso, Shell, BP, Total behoren tot de bekendste, maar we mogen de tientallen andere niet vergeten, zoals Azur, Gargoil, Antar, Caltex, Lucilline, enz.
En de koetsenmaker moest het veld ruimen voor autogarages, veelal tegelijkertijd benzinestations of andersom, een wereld waar kleurrijke reclame koning was,
waar service een gouden regel was. De voorruit werd gelapt, de mede-passagier kreeg een vriendelijk woord,
de onberispelijke pompbediende in zijn uniform stak het 'pistool' van de benzineslang in de tankopening zonder dat je uit de auto hoefde te stappen en de
bandenspanning werd gemeten en zonodig werden jouw banden opgepompt.
Dat waren de dagen van het benzinestation! En, nu zie je nog af en toe aan de tand des tijds overgelaten garages, ze hadden qua architectuur vaak 'karakter'.
Nu wordt je geacht alles zelf te doen.
Maar om in die tijd van 'Veredelde rijkunst' met je portomonee de grens te passeren was een heel gehannes. Hier een Toeristen-Deviezenboekje,
deze stamt uit 1952, waarin aangetekend diende te worden met hoeveel geld je de grens overstak en op de terugweg wederom
aangeven met hoeveel geld je Nederland weer binnenkwam. Hoe de douanes dat controleerden?
In ieder geval, zo blijkt, werd er
door hen afgestempeld. Dat waren voor de gewone man en vrouw nog eens andere tijden dan nu met euro en offshore-banking! Hoe
lang die registratieplicht heeft bestaan valt voor mij tot nu toe helaas nog niet precies te achterhalen; maar een musembezoeker sprak
van tot het begin van de jaren '60.
Coll. 'de Franse verleiding'
De grensovergang 'Wernhout' tussen Nederland en België rond 1950, dat we nu kennen als 'Meer', of ook wel 'Hazeldonk-Meer'.
En let op wat er qua internationale, toeristische grensoverschrijdingen de laatste 70 jaar bij benadering is gebeurd. Nogmaals, wereldwijd dus:
1950 ------ 25.000.000
1960 ------ 80.000.000
1965 ----- 110.000.000
1970 ----- 170.000.000
1975 ----- 200.000.000
1980 ----- 245.000.000
1985 ----- 300.000.000
1990 ----- 410.000.000
1995 ----- 470.000.000
2000 ----- 690.000.000
2005 ----- 800.000.000
2012 --- 1.000.000.000
2018 --- 1.400.000.000
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Waren de eerste blauw-kartonlinnen Michelin-reisgidsen vanaf 1917 reeds macaber genoeg gewijd aan de tientallen slagvelden in Noord-Frankrijk, begin jaren '20
begon het met het uitgeven van regionale gidsen, rood-gekartonlinnen met geel-bruine stofomslag waarvan de meeste de tand des tijds niet hebben doorstaan. Vanaf
1939 starte Michelin met de langwerpig groene 'Guide du Pneu Michelin', die vervolgens door haar lange leven heen 'guide vert' genoemd werd, de groene gids, een
geduchte concurrent van 'Les Guides Bleus'. Hier een eerste uitgave van 'Chateaux de la Loire' voor het seizoen 1954-55. Curieus staat rechstboven een
stempeltje met de mededelig dat verkoop exclusief binnen Frankrijk was toegestaan; export was verboden. Gedurende de daaropvolgende decennia veranderde de
groene Michelingids van vormgeving en inhoud: historische informatie werd ingedikt en er werden aanbevelingen opgenomen voor hôtels en restaurants. Nu er maar van
uitgaan dat het geen vetbetaalde 'advertorials' betreft ... .
Coll. 'de Franse verleiding'
Een verdraaid handig klein wegenmapje uit 1955 met 'Les Grandes Routes de France'.
'Guide offert par la B.N.C.I.', de 'Banque Nationale pour la Commerce et l'Industrie',
toen een heel grote bank met talloze vestigingen en die werden natuurlijk op de kleine kaartjes met een symbooltje plus
adres aangegeven. 't Ging in die tijd alleen nog maar om de Routes Nationales, maar tijd verglijdt, voor de B.N.C.I. en
voor de Routes Nationales. Vanaf begin jaren '60 werd begonnen met de aanleg van de autoroutes en voor de B.N.C.I. was ook het uur 'U'
aangebroken. Ook tegenwoordig is de Staat in de Franse economie nog zeer machtig, 't draait vooral door een gedeelde opleiding aan elitescholen
om een relatief kleine groep van 'ons kent ons' en die met het grootste gemak heen en weer springen tussen 'publiek' en 'privaat'.
En zo decreteerde 'le ministre des Finances' Michel Debré in 1966
dat een paar banken dienden te worden samengesmeed tot de Banque national de Paris (BNP), waaronder de B.N.C.I..
Een fleurige folder, uitgegeven door hotelliers, betreffende de tweebaans Route Nationale 7 waarop nu met zoveel nostalgie wordt teruggekeken.
Er Ries van der Wouden, De ruimtelijke metamorfose van Nederland 1988-2015 - Het tijdperk van de vierde nota. Nai010 Uitgevers/Publishers, 2015. bestaat inmiddels zelfs een 'glossy' over die fameuze N7 van ooit.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Halverwege de jaren '50 beschikten de uitgevers nog steeds niet echt over de middelen om foto-albums in kleur op de markt te brengen, 't bleef vooralsnog bij zwart-wit, zoals hier met 'Vrouwen van Parijs' met tekst van André Maurois en, daar ging het natuurlijk om, foto's van de toen zo bekende fotogaaf Nico Jesse, die van vak
eigenlijk huisdokter was. 't Album werd in 1954 uitgegeven door A.W. Bruna & Zoon, een uitgeverij welke een overduidelijke band koesterde met Frankrijk.
Coll. 'de Franse verleiding'
Jan Brusse met foto's van Daniel Frasnay, 'Nachten in Parijs'. Utrecht, A.W. Bruna & Zoon, Zwarte Beertjes 101/102, 1957.
In de reeks piepkleine en summiere 'Kosmos Reisgidsen' kwamen talloze Westeuropese bestemmingen aan bod en natuurlijk ook Parijs, in 1956.
Ze werden uitgegeven in samenwerking met de Nederlandsche Reisvereeniging. Dit is wat de auteur J.P. Doedens onder andere schreef over de Parijse Hallen:
"Trek vooral niet uw mooiste keren aan, want u zult nog al eens opzijgeduwd worden door volgeladen transportwagentjes of bijna onder de voet gelopen worden door 'les forts des Halles',
die gekromd onder hun centenaarslasten zich zoonodig op hardhandige wijze een weg banen door het gedrang. Nog een soort bezoeker zult u er aantreffen. Het zijn de zwervers van Parijs,
de clochards die hun lugubere nachtverblijven in duistere portalen en onder de bruggen van de Seine verlaten hebben om te zien of er nog iets van hun gading is.
Daar zitten twee van die lompenridders. Ze hebben zich mester gemaakt van een groot weggeworpen bot en schrapen nu met een roestig mes de resten vlees er af, die ze ter plekke
plaatse broederlijk consumeren. Ook dat is Parijs! De finishing touch van uw bezoek is dan een bord traditionele uiensoep in zo'n onooglijk restaurantje temidden van de dagelijkse werkers der Hallen."
Dit nu bleef nog lange tijd één van de vele clichés aangaande Parijs.
G. van der Weyde e.a., Onder de luifel. Kampeer technisch handboek. Den Haag, ANWB, 1956.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
G. van der Weijde, Auto-kamperen. Koninklijke Nederlandsche Toeristenbond A.N.W.B., 2-de druk, 1957.
Rond 1900 verschenen er tal van semi-wetenschappelijke verhandelingen over het fietsen en daarna het autorijden. In de dertiger jaren volgden handleidingen om 'op bivak' te gaan.
Met de groeiende na-oorlogse welvaart kwamen tal van instructieboekjes op de markt over de techniek van het autorijden, kamperen en kennelijk dus ook over het 'auto-kamperen'.
't Bevatte aparte verhandelingen over 'de tent' en over de vraag van een 'dubbel- of enkeldakstent', 'de dwarsslapers' en, toen al, 'de pneumatische tent', over 'het
slapen en matrassen', over 'En wat kost 't nu allemaal' tot en met de 'Paperasserij'.
Coll. 'de Franse verleiding'
De laatste decennia werd er veel gepubliceerd over snelheid, over versnelling vooral en vaak zeer 'conceptueel.
Franse en Amerikaanse filisofen en anthropologen hebben inmiddels een halve boekenplank volgeschreven, over 'modernism',over 'post-modernité' en over 'liquid society'.
Halverwege de jaren '50 was journalist H.J.A. Hofland in zekere zin een ziener
en publiceerde in 1955 'Geen tijd. Op zoek naar oorzaken en gevolgen van het moderne tijdgebrek.' Heel nuchter.
De tekst op de binnenflap is reuze illustratief en zéér herkenbaar, zeker nu:
- Laten we een afspraak maken.
- Best. Laat eens zien. Deze week is vol. Volgende week vrijdagmiddag?
- Bezet. De week daarop?
- Goed. Ik heb nog openstaan maandagochtend. Daarna pas weer donderdag, en vrijdagavond na negenen.
- Nee, maandag commissarissen, dinsdag een bonte reeks, woensdag, en de rest van de week Londen, Liverpool, Manchester
- De daarop volgende week dan. Meteen maar maandag 9 uur 's ochtends?
- Best, maar kwart voor tien heb ik weer een bespreking.
Coll. 'de Franse verleiding'
Zo van halverwege de jaren '50 kwamen de Nederlanders danig in beweging en het bleef niet bij een zondagje 'bermtoerisme': een zitje maken langs de snelweg en
maar wezenloos staren naar de stoet van gemiddeld nieuwe auto's die voorbij kwamen sjesen. Waarheen? Het aantal vrije dagen nam toe en steeds meer ging men
'op vakantie'. Ondanks de voor hedendaagse begrippen piepkleine rotonde Ouderijn bij Utrecht was het ook toen al op hoogtijdagen 'file' geblazen en de journalist-schrijver- columnist
(1927-2016) bekeek het allemaal met enige verbazing aan en publiceerde er in 1957 prompt een boek over. Al eerder zoals u zag
had hij over beweging en tijd een essay geschreven, 'Geen tijd (op zoek naar oorzaken en gevolgen van het moderne tijdgebrek)', in 1955 verschenen bij
Uitgeverij Scheltema en Holkema.
Zijn 'Vakantie' had als lange ondertitel: 'Over zakelijk en onzakelijke kanten van de moderne volksverhuizing'
en de tekst op de binnenflap gaf een beeld van de tijdgeest van toen:
"De journalist Hofland, als schrijver bekend geworden door zijn vermaarde boekje Geen tijd (drie drukken in drie maanden), heeft zich, hoe kan het anders,
geworpen op het vakantiewezen en schreef daarover de studie die u in handen houdt.
Waarom gaat men op vakantie? Waarschijnlijk zijn er honderden redenen te geven, maar één daarvan ligt aan alle andere ten grondslag.
Met gaat met vakantie omdat men geen lust meer heeft tot werken en eindelijk de kans krijgt, aan de uitputtende banaliteit van het dagelijkse leven te ontsnappen.
Het is een reden die over het algemeen niet als geheel respectabel wordt beschouwd. Want in onze beschaving adelt de arbeid, is ledigheid des duivels oorkussen,
prijst men de nijvere bijen en gaat men tot de mieren om wijs te worden.
De hedendaagse maatschappij vertoont talrijke ongerijmde aspecten; het vakantiewezen behoort daartoe. Velen komen doodmoe van vakantie terug, dat ze dringend vakantie nodig hebben: de ogen nog tuitend, de longen vol gassen en dazmpen.
Hier is iets mis, en Hofland ontrafelt het op de hem eigen hoogst onderhoudende; doch tegelijk zeer informatieve wijze."
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Eén van de laatste Michelin-wegenkaarten die nog in blauw-oranje verscheen voordat de tot het vertrouwde geel werd overgestapt.
Coll. 'de Franse verleiding'
Voor kampeerders en autorijders zag de A.N.W.B er wel brood in om 'echte' gidsen te publiceren, maar voor Frankrijk, haar platteland dan? Nee dus en het bleef
bij duimelige mapjes samengehouden door twee nietjes en duidelijk met een schrijfmachine op stencilpapier getypt. Frankrijk? En de Auvergne in 1958?
Opmerkelijk genoeg was Duitsland, in weerwil van de Nazi-bezetting, toch de belangrijkste buitenlandse vakantiebestemming voor de Nederlanders .... .
Coll. 'de Franse verleiding'
A.W. Bruna & Zoon te Utrecht was in deze jaren mede een echt op Frankrijk gerichte uitgeverij en onvolprezen was hun pocketreeks 'Zwarte Beertjes' met de nu
klassieke omslagontwerpen van Dick Bruna. Hier de Zwarte Beertjes n° 143: Georges Simenon, 'Maigret op reis' uit 1958.
De Maigret-verhalen van Simenon plus de vele tv-uitzendingen met Jean Gabin als Commisaire in de hoofdrol vormden in die tijd voor vele Nederlanders de eerste kennismaking met Frankrijk. Mijn vader was er gek op en uiteindelijk ook ik. Voor mij was het een eerste bewustwording van het gegeven dat mensen kennelijk raar in elkaar kunnen steken ... .
Coll. 'de Franse verleiding'
Bibeb in Parijs. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, Zwarte Beertjes, 1957. (Omslag Dick Bruna)
Bibeb, een pseudoniem, was in de tweede helft van de vorige eeuw als journaliste een begrip. Met name werd zij bekend als interviewster,
zij was een beetje de uitvindster van het zogenaamde 'diepte-interview': voorheen werd er niet zo doorgevraagd. Haar interviews die vooral in
Vrij Nederland verschenen, toen nog een weekblad, werden gebundeld uitgegeven in de overbekende Zwarte Beertjes-pockets en ze was zeker niet alleen in
Parijs en aan de Rivièra aan de slag geweest. Bibeb (1914-2010) meed of schuwde de publiciteit, heeft zichzelf nimmer laten interviewen en
kreeg daarmee iets mysterieus.
Coll. 'de Franse verleiding'
Bibeb aan de Rivièra. Utrecht, A.W. Bruna & Zoon, Zwarte Beertjes 447, 1961. (Omslag Dick Bruna).
Coll. 'de Franse verleiding'
Voor ieder wat wils werd er geschreven, voor meisjes en ook voor jongens, want Pim Pandoer zette Parijs natuurlijk op stelten!
Hier van Cok Grashoff, De reis van hun leven! (Roman voor oudere meisjes) in 1958 uitgegeven door Uitgeverij Kluitman in Alkmaar.
Ook voor de volwassen vrouw werd er wat afgeschreven over Parijs.
Hier van Hans van Haefte, Folies Bergère. Amsterdam, A.J.G. Strengholt's Uitgeversmaatschappij, 1961.
Coll. 'de Franse verleiding'
En daar liet ze het niet bij, want tevens van haar hand verschenen 'Place Pigale' (1961) en 'Hotel Montmartre' (1962), beide ook uitgegeven door
A.J.G. Strengholt's Uitgeversmaatschappij te Amsterdam.
Coll. 'de Franse verleiding'
Claude Figus, Edith Piaf. Utrecht, A.W. Bruna & Zoon, Zwarte Beertjes 496, 1962.
Édith Piaf was het pseudoniem van Édith Giovanna Gassion (1915-1963), die als Franse zangeres wereldwijde bekendheid kreeg. Op haar vijftiende begon zij als
straatzangeres. Zij werd op twintigjarige leeftijd als zangeres ontdekt door de eigenaar van het Parijse Cirque Médrano. In 1936 trad zij voor het eerst op
in dat theater. Piaf was bij publieke optredens erg nerveus. Nachtclubeigenaar Louis Leplée moedigde haar aan desondanks door te gaan en gaf haar de bijnaam
'La Môme Piaf' (De kleine mus). 'Piaf' is informeel Frans voor 'mus'. Zij zong chansons, waarvan de bekendste zijn: 'La Vie en rose', 'Non, je ne regrette
rien' en 'Milord'. Het Parijse theater Olympia was de plaats waar Édith Piaf wereldfaam verwierf.
Sinds de Franse Revolutie van 1789 stond Frankrijk in Neerlands ogen nogal eens op haar kop. Zo was er daarna in 1830 de Juli-Revolutie die de liberale 'burger-koning
Luis-Philippe aan de macht bracht; in 1848 weer eentje die de monarchie omzette in een republiek, de tweede, met prins Louis Napoléon Bonaparte - zoon van de eerste
Nederlandse koning Louis Bonaparte en dus neef van de grote Napoléon lui-même - als president, maar die eind 1852 het staatsgebeuren transformeerde tot Tweede Keizerrijk
met hem zelf als keizer Napoleon III, empereur des français en ultra-liberalist. In 1870-1871 vonden met name de Parijzenaars het welletjes, de Commune van Parijs volgde
en kwam er een einde aan het tweede Empire. Vanaf dat moment zouden achtereenvolgende republieksvormen elkaar opvolgen, de Derde, de Vierde en met Charles de Gaulle sinds
1858 de Vijfde.
De ouderen onder ons zullen het zich nog herinneren, die Vierde Republiek was uitermate instabiel, mede door de de-kolonisatie en het Algerijnse vrijheidsstreven. Maar
de voorstanders van een 'Algérie française' schuwden de wapenen en de aanslagen niet. Kern vormde de OAS (Organisation de l'armée secrète) die keer op keer in zwart-witbeelden het
Nederlandse nieuwsjournaal haalde, aanslagen op het leven van De Gaulle incluis. En toe kregen we ook nog eens de Mei '68-revolte ... .
Zou al die onrust mede gemaakt hebben dat Duitsland ondanks het nazisme en 'de Bezetting' toch zo'n lange tijd nog de belangrijkste buitenlandse vakantiebestemming van de
Nederlanders bleef?
Of betrof het een verschil in volkskarakter en ik citeer de Indonesische politicus Soetan Sjahrir, uit 1936:
"Wat houdt dit geestesmerk (van Nederland), dit levensgevoel eigenlijk in? Nederland, zo vol met heggen, greppels en grenzen, geeft een volmaakt juist beeld van
de geest van den Nederlander. Zijn ethiek vindt haar oorsprong in het calvinisme, doch gekleurd met typisch Hollandse kenmerken: het gevoel van rust, orde, evenwicht, een min
of meer statische geestelijk leven. In zijn leven zijn méér grenzen dan vrije grond: zijn levensbeginsel, zijn streven is om te leven, zonder ooit die grenzen - die worden
bepaald door godsdienst, gewoonten, fatsoen - te overschrijden. Hij wenst vastheid, het behoudende in de geest."
Coll. 'de Franse verleiding'
Een folder uit circa 1958 van het 'Café de la Paix', uitspanning van het 'Grand Hotel' met uitzicht op de 'Opéra' van Garnier.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
De Franse uitgeverij Arthaud (Parijs en Grenoble) begon al aan het begin van de jaren '20 met het uitgeven van prachtige foto-albums en dekte daarmee zo goed als heel Frankrijk.
De fotografie was in fraaie grijs, zwart en witte tonen. Vele decennia gingen ze mee, zoals hier nog een proeve uit 1960.
De Amsterdamse 'Drukkerij en Uitgeverij J. H. de Bussy' bood in de jaren '20 daarvan Nederlandstalige versies, zoals van P. Devoluy & P. Borel 'In het rijk der zonneschijn.
De Fransche Rivièra' in 1924 en bijvoorbeeld in 1925 van Henri Ferrand 'Grenoble en de Alpen van Dauphiné'. Het spreekt voor zich dat die prachtwerken vooranemelijk
aangeschaft werden door de Nederlands maatschappelijke bovenlaag.
Coll. 'de Franse verleiding'
De rol van Montmartre van het 'Fin du Siècle' en 'La Belle Epoque' was tijdens 'Les Années Folles' inmiddels verschoven naar Montparnasse en na de Tweede Wereldoorlog,
tijdens de beginjaren van 'Les Trente Glorieuses', overgenomen door het Quartier Latin. Toch bleef Montmartre een toeristische trekpleister van jewelst getuige het
liefdevolle portret van Rits Kruissink, 'Montmarte van Tempel tot tingeltangel' uit 1960. Lees mee:
"Montmartre, zo heet de hoed van Parijs. Het is een rare hoed, waar moeder Parijs zich vaak wat verlegen mee voelt - een opvallende hoed met een hoge bol van oude, in
wezen wel degelijke, echter hier en daar lelijk verschoten stof en een, in het oog lopende, witte pluim. Maar de rand .... oh! la! la! .... die oer-ondegelijke, golvende,
klatergouden rand .... die toch ook wel weer bij die bol hoort.
De bol, dat is de Butte, de 128 meter hoge heuvel, die het Parijs van de rive-droite beheerst, zoas de Eiffeltoten dat het stadsdeel van de
rive-gauche doet.
De pluim, dat is de Sacré-Coeur, het meesterstuk van suikerbakkerskunst, waarmee de heuvel in het laatst der vorihge eeuw werd 'versierd'.
De rand, dat zjn de brede, dag en nacht lawaaierige, buitenboulevards: de boulevards Rochechourt en de Clichy."
Uit welk jaartal voorGPS zal deze schuifkaart stammen?
't Was immer gevouw en omslaan die wegenkaarten van papier.
Maar vanaf ca. 1960 kwamen er ingenieuze oplossingen voor, eerst van karton en kort daarop van plastic.
Coll. 'de Franse verleiding' beschikt over diverse uitvoeringen.
Eén betreft een rolbare kaart aan beide zijden door cylinders, tja, schuifbaar, bij elkaar gehouden. Je rolde de streek waar je was in zicht en met een handige dunne
plasti flap'lineaal' zette je het beeld vast.
Wéér een andere variant was en is nog in het museumpje te bewonderen en om mee te spelen: een langwerpge cassette met een voorruit en met handles aan de zijkant.
Schuif je aan een schuifknoje aan de zijkant dan verschuiven de kaartstroken zo dat je ziet waar je bent en welke kant je dient om te slaan. De mooiste stand vind ik
als je de Atlantische kust van Frankrijk zo schuift dat de oceaankust in niet-aansluitende uiteenvalt. Geen lange kustlijn, maar water na land, land na water,
water om land, strookje Pas de Calais, strookje Normandië, wéér er onder een strookje Les Landes, dus beneden Bordeaux.
Deze schuifkaart zal één van de eerste non-flapuit-kaarten geweest zijn die op de markt kwam en nog geeneens reclame! Maar het was slecht een afstandteller. Op het kaartje is
't vakje bij Montpellier op rood geschoven. Resultaat. afstand voor Lille 973 km. en 491 voor Bordeaux. En zo kwam je al schuivend tot talloze afstanden.
Er is ook een hier niet afgebeelde achterkant met West-Europese stedenafstanden en al met al toverde dit kartonnetje 1640 afstanden tevoorschijn!
Ik vind dit allemaal voor die tijd zeer ingenieus.
Coll. 'de Franse verleiding' beschikt over diverse uitvoeringen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Stemmen uit Lourdes. Jaargang 39 - Aflevering 6 - Juli 1961-Juli 1962.
Het avondgebed dat via de krakende intercom door de trein klinkt terwijl de zon zakt boven Frankrijk: pelgrims die op 11 september 2016,
op de bedevaarttrein naar Lourdes stapten beleefden dat voor de laatste keer. In 1883 vertrok de eerste Nederlandse trein naar Lourdes vanuit Maastricht.
Coll. 'de Franse verleiding'
Nogal wat BN-ers lieten zich door Franse merken fêteren en betalen natuurlijk ook: Jan Brusse voor en door o.a. Joseph Guy, Rijk de Gooijer voor en door Boursin,
de fotograaf Jan van Keulen voor en door Peugeot en deed Johan Cruijff niet zijn best voor Citroën? Ook met zijn 'Een avondjurk op de achterbank ...
naar het Filmfestival in Cannes met de 2cv van Jan Blokker' uit 1962 was deze schrijver/columnist in goede handen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Dat lijkt veelbelovend, 80 naturistenfoto's, maar afgezien van ontblote vrouwenborsten is deze 'revue naturiste internationale' uiterst preuts: er valt geen geslachtsdeel te bekennen.
Ofwel ontrekt het zich aan de lens door bijvoorbeeld een opgetrokken been, ofwel man of vrouw - indien frontaal gefotografeerd - draagt een verhullende string ....
Coll. 'de Franse verleiding'
Wat zou ik dit u op waar formaat willen tonen en doen doorbladeren, want het gaat om een groot fotoalbum Parijs en weer van Nico Jesse, uit 1962 en uitgegeven door
Elsevier en voorzien van een voorwoord van de hand van Jean Cocteau.
De binnenflap verhaalt:
"Nico Jesse, de bekende arts-fotograaf, wiens fotoboeken een begrip zijn geworden, heeft als een modern tovenaar alle facetten van deze verrukkelijke stad weten te vangen en vast te leggen.
In meer dan vijfhonderd meesterlijke foto's - wisselend van groots, speels en teder tot rauw en voor ons begrip onwerkelijk - toont Nico Jesse in dit nieuwe boek
het gezicht van Parijs, zoals het werkelijk is en zoals weinigen het kennen. Dit is Parijs!"
Coll. 'de Franse verleiding'
Maar het tij begon te keren en Nederlandse uitgevers durfde het aan om niet meer alleen over Parijs en de Franse Rivièra boeken uit te geven, maar ook over andere
streken van Frankrijk. Toegegeven, in 1961 durfde de uitgever Allert de Lange van de toen alom bekende Dr. L. van Egeraat 'Tien Franse toeristenwegen' uit te geven,
maar in 1962 kwam Uitgeverij Servire met 'Op zoek naar de Dordogne' van Marinus Schroevers, in 1971 heruitgegeven met als titel 'Het oudste Frankrijk. Een reisboek
over het land van de Dordogne'. Het buitenlandse reizen neemt aanzienlijk toe en Frankrijk raakt onder de Nederlanders steeds meer in trek.
Coll. 'de Franse verleiding'
En jawel, hier van de van radio en televisie toen bekende
Dr. L. van Egeraat (een uiterst interessant profiel trouwens) een stevige gids over de Franse Auvergne met Dordogne en Gorges du Tarn, in 1961 uitgegeven door die Allert de lange.
Coll. 'de Franse verleiding'
l'Auto-Stop. Liften! Naar Parijs! Hoe vaak heb ik wel niet tussen de Amsterdamse Utrechtsebrug en het tankstation gestaan voor een lift!
De tijdgeest is er nu niet meer naar.
Starten en een klap op 'automatische vergrendeling' .....
Dit gidsje voor de Zuidfranse 'terroirs' Corbières en Minervois dateert van 1962. 't Valt waarschijnlijk niet meer zijn te achterhalen, maar weinig Nederlanders
zullen in die tijd in de streek geweest zullen zijn. 158? Nu zijn het er tienduizenden ... .
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Uit 1963 en dat was handzamer en zag er vrolijker uit dan dat dikke donkerbruin-rode
Werckenrath
Dory
Frans
Woordenboek
II
Nederlands-
Frans.
van J. B. Wolters.
Coll. 'de Franse verleiding'
Dr. A. Alberts, De Franse Slag.
Zo maar wat ongewone en openhartige herinneringen van een Nederlander in Franse Staatsdienst. Amsterdam H. J. Paris, 1963.
Coll. 'de Franse verleiding'
Hubrecht Duyker was onvermoeibaar wat betreft het introduceren van wijn drinken in Nederland, met Jan Brusse overigens die ook nog eens de cognac van Joseph Guy
voor zijn rekening nam en Wina Born maakte naam met het wederom introduceren van de Franse keuken, maar dan voor 'Jan en alleman': immers, hogere kringen wisten niet beter.
Edoch, Robert J. Courtine, 'de echte Franse keuken' uit 1963, wederom uitgegeven door de francofiele uitgeverij A. W. Bruna & Zoon in Utrecht, werd een regelrechte bestseller. Met die pocket raakte de Nederlandse huisvrouw - zo was dat in die tijd nog, haar plaats was nog de aanrecht na eventueel de hele dag typewerk
verricht te hebben - maar goed, de Nederlanders raakten heel geleidelijk gewend aan teentjes knoflook, een 'bouquet garni', ragoût, artisjokbodems, koriander, een
vleugje thijm, een scheutje Chablis en ook basilicum .....
Coll. 'de Franse verleiding'
Wijnhandel Ferwerda & Tielman, Haarlem.
Uitgave van de Stichting Wijnpropaganda.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Deze foto doet me denken aan ons jaarlijks uitstapje naar de Amsterdamse Auto-RAI, zo in de jaren '50. We keken onze ogen uit, want Pap moest het eerst
nog doen met een Kever, maar een grotere
Opel volgde en toen een Peugeot 403, een diesel waar het starten tijd nam. Je stak wel de sleutel in het stuurslot, maar gaf die een eerst knik. Toen moest je
heel geduldig wachten en turen voordat links onder het dahboard achter een rond gaasje op een stangetje rood opgloeide. Pas dan kon er gestart worden.
Zie hier de explosieve groei van het autobezit in Frankrijk vanaf 1900 ... .
Date------------------- Nombre
1er janvier 2018------- 39.502.000
1er janvier 2017------- 39 140 000
1er janvier 2016------- 38 852 000
1er janvier 2015------- 38 408 000
1er janvier 2014------- 38 200 000
1er janvier 2013------- 38 138 000
1er janvier 2012------- 38 060 000
1er janvier 2011------- 37 744 000
1er janvier 2010------- 37 438 000
1er janvier 2009------- 37 212 000
1er janvier 2008------- 37 033 000
1er janvier 2007------- 36 661 000
1er janvier 2006------- 36 298 000
1er janvier 2005------- 36 039 000
1er janvier 2004------- 35 628 000
1er janvier 2003------- 35 144 000
1er janvier 2002------- 34 597 000
1er janvier 2001------- 33 819 000
1er janvier 2000------- 33 090 000
1er janvier 1995------- 30 040 000
1er janvier 1990------- 27 758 000
1er janvier 1985------- 24 110 000
1er janvier 1980------- 20 990 000
1er janvier 1970------- 13 710 000
1er janvier 1960------- 6 240 000
1er janvier 1950------- 2 310 000
1er janvier 1940------- 1 900 000
1er janvier 1930------- 1 400 000
1er janvier 1920------- 330 000
1er janvier 1910------- 53 000
1er janvier 1900------- 1 672
Nancy Mitford, Snobismes et voyages. Paris, Stock, 1964.
Coll. 'de Franse verleiding'
Uit een tijd dat nog niet, hoog uit de lucht geregisteerd, het peleton van de Franse Tour de France met prachtige vergezichten op al die afwisselende Franse
landschappen werd uitgezonden; men zat nog aan de radio gekluisterd, met de stem van Jan Cottaar.
'Finish in Parijs.
De veelbewogen geschiedenis van de Ronde van Frankrijk'.
Door Jan Cottaar (1965).
Vakantiekolonies? Bestaan ze nog? Hier een uit 1966 daterend aantekenboekje van een begeleider: 16e édition -180e mille.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Een folder uit ca.1967 van Saint Jean-de-Luz - Ciboure, in het uiterst zuid-westerse puntje van Frankrijk, nog onder 'Les Landes' en vlak boven de grens met Spaanse Baskenland.
Het prijst zich aan door vele attracties te benadrukken (zoals twee golfbanen met ieder 18 'trous'), maar de klapper is toch wel de duiding van de situering:
"Toeristisch platform van Baskenland: Biarritz, Anglet, Guétary, Bidart, Hendaye, St. Sébastien (in Spanje), dat alles als een kroon van stranden in een straal van 20 kilometer."
Paul E. Ehrlich, The Population Bomb, 1968.
En wat zien we?
Wereldbevolkingsgroei in miljoenen en miljarden:
1750 = 791
1800 = 978
1850 = 1.262
1900 = 1.650
1950 = 2.521
1999 = 5.978
2020 = 7,795
2050 = 8.909
2150 = 9.746
Coll. 'de Franse verleiding'
Hoe vergangkelijk is de tijd, want 't merendeel van minstens twee generaties zegt La Courtine niets meer.
En toch, tussen vanaf 1959 tot en met 1970, oefenden daar tussen keien en rotspartijen 'onze jongens' van de Koninklijke Landmacht voor een mogelijke aanstaand gevecht met die communistische Russen.
La Courtine ligt op de noordwestelijke kant van het woeste Franse Centrale Massief op zo' 750 meter hoogte en dààr, daar kon onze Veluwe en haar hoogste punt 'Signaal Imbosch' met haar 109,9 metertjes uiteraard niet aan tippen.
Iedere zondag, na de middagsoep meen ik, op de radio eerst het 'De toestand in de wereld(-praatje van G.B.J. Hiltermann, en dan volgde een uitzending waarin onze onverschrokken soldaten uit dat 'verre vreemde' de groeten deden aan hun geliefden en naasten in de Lage Landen.
Als de dag van gister herinner ik me die zondagssfeer nog met mijn ellendig knellende vlinderstrikje om.
Dat was kennelijk de training voor mijn aanstaande gevecht met de samenleving.
Op de achterflap van het boek uit 2009, geschreven door Henk Povée, de volgende inlevende woorden:
"Tuussen 1959 en 1970 zijn naar schatting 100.000 Nederlandse dienstplichtigen op oefening geweest naar de Franse legerplaats La Courtine. Voor bijna iedereen was het hun eerste
kennismaking met het buitenland. Drie dagen hobbelen in de laadbak van een 'dikke DAF', in colonnes van 80 kilometer lengte die niet harder mochten dan 50, en dan aankomen in een
legerplaats die dringend aan een schrobbeurt toe was.
Toch denken velen van hen nog altijd met veel nostalgie terug aan hun eerste confrontatie met stokbrood, hurk-wc's, haarspeldbochten en knoflookworst. Je dronk uit armoe 'vin blanc au citron'.
En voor thuis kocht je zo'n blauwe fles Soir de Paris of de eerste koffiemolen van Moulinex. Ria Valk, Rita Corita en het Cocktail Trio werden ingevlogen om je te vermaken.
Ook deed je mee aan sigarenrookwedstrijden georganiseerd door de dienst.
Maar het is ook wel eens heftig geweest, toen er doden vielen tijdens de oefeningen, of toen in 1960 de halve regio onder water liep. Maar vooral toen in 1962, bij de Cubacrisis,
bijna een kernoorlog uitbrak tussen Amerikanen en Russen, terwijl een groot deel van het Nederlandse leger duizend kilometer ver in Frankrijk zat, en een ander deel aan de andere kant van de wereld,
om Nieuw-Guinea te behouden. Dat zijn toch onvergetelijke tijden geweest voor al die 'fillers' en 'ouwe stompen' van toen."
Coll. 'de Franse verleiding'
Wie zegt 'La Courtine' zegt 'Koude oorlog'.
Coll. 'de Franse verleiding'
From the backcover:
"From the U.S. government's campaign to encourage American vacations in Western Europe as part of the Marshall Plan, to Charles de Gaulle's aggressive promotion of American
tourism to Frane in the 1960's, Endy reveals how consumerism and globalization played a major role in transatlantic affairs. Yet contrary to analyses of globalization that emphasize the decline of the
nation-state, Endy argues that an era notable for the rise of informal transnational exchanges was also a time of entrenched national identity and persistent state power."
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Eén van de vele inzetten van de toeristenindustrie is .... 'de verlenging van het seizoen'.
Dit is er een voorbeeld van. Met de Eerste Wereldoorlog kwam er aan de Côte d'Azur een einde aan het overwinteringstoerisme en na die wereldoorlog
waren het vooral Amerikaanse miljonairskinderen die daar het zomertoerisme introduceerde, het zonnebaden ook, de zwemshorts en ga zo maar door.
Maar wat is er mooier voor de toeristriëlen om het hele jaar 'door te draaien'.
Zie hier een veelzeggende brochure uit 1966:
L'Ete sur les plages
L'Hiver au soleil ...
sous les palmiers.
Zuidwaarts rijdend op de Autoroute du Soleil is het bij Orange een fundamenteel kiezen. Links houden betekent Provence en Côte d'Azur
of slaan we rechtsaf naar de Languedoc en wellicht nog wel verder, naar Spanje? Rechtsaf betekent 'La Languedocienne', later tot A9 bestempeld.
Het eerste deel tot Montpellier, eigenlijk een makkie met de rest van het traject, kwam eind 1967 gereed, maar daarna werd het veel meer een kwestie
van afgraven, uithakken en ophopen. Ge-asfalteerd tot Narbonne duurde tot 1975 maar liefst en dan werd het weer een kwestie van Route Nationale.
Uiteindelijk werd in 1978 bij Le Perthus de grens met Spanje bereikt.
Coll. 'de Franse verleiding'
Die doorgaande autoroute naar Spanje was vanuit Europees gezichtspunt wellict goed bedoeld, maar stond in wezen haaks op de belangen van de toeristische industrie
van de Languedoc. De 'toeristriëlen' aldaar zagen namelijk vanaf het begin van de jaren '60 een stroom van toeristen door hun contreien naar Spanje trekken
en zich niet verpozen in hun streek.
Daar nu werd prompt van staatswege groots werk van gemaakt: de kust van de Languedoc zou verrijkt worden met tal van nieuw te
ontwikkelen badplaatsen.
Om die badplaatsen tot bloei ta laten komen stond één karakteristiek daartoe in de weg: door de binnenmeren, moerassen en lagunes was de
kuststrook, en ook het achterland, vergeven van de vliegen en vooral van muggen.
Zelfs dààr waar ik me eind 2003 in een oud pand vestigde, stonden op
zolder nog oude raamhorren, terwijl mijn dorp toch 30 km. verscholen ligt in dat achterland. Kun je nagaan wat voor een plaag het was aan de mediterrane kust
van de Languedoc!
Voor de bestrijding van de vliegen en van vooral die muggen, de 'démoustication', werd geen middel ongebruik gelaten: zelfs vliegtuigen werden ingezet die het
gebied in een nevel van het nu inmiddels goeddeels verboden DDT hulden.
De massale 'démoustication' had een een bijkans doorslaaand succes. Bijkans, want nog steeds wordt er continue slag geleverd, maar nu met 'onschuldiger' middelen.
En waar ik woon? Een mug is een zeldzaamheid en is meestal te klein en te krachtenloos om mij te prikken.
Deze foto is van de ooit alom bekende Nederlandse fotograaf Kees Scherer van wiens werk nog steeds retrospectieven worden georganiseerd, zoals in 1998 nog 'Kees Scherer.
Het Parijs van de vijftiger jaren'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
De internationale uitstraling van Parijs kent qua beeld, qua 'image' - 'op z'n ingewikkelds' heet zoiets 'semiologisch' - een vaste kern, ijzersterk en onverwoestbaar,
maar de verbeeldende representatie mag nog wel eens wisselen. Zo 'verzinnelijkte' Parijs zich op het kruispunt van de jaren '50 / '60 vooral met
ballonnen,
zoals hier op de omslag van het 'Toeristisch Maandblad' REIZEN, jaargang 8, nr.5, augustus 1965.
Maar ooit overheerste bijvoorbeeld 'la Place du Têtre' of ook 'les Apaches,
dat waren gewoon ongure straatrovers, veelal afgebeeld met een rood sjaaltje.
Ik weet niet of er in Nederland, afgezien van 'de Kampioen', nog 'algemene' reistijdschriften bestaan.
Immers 'destination marketing' houdt uitgevers ook in de greep en 't zou me niets verbazen dat er een Nederlandse 'glossy'
bestaat die gewijd is aan Thailand.
In Nederland zijn minstens 4 'glossies' aan Frankrijk gewijd: 'En Route', 'Leven in Frankrijk', 'Maison en France' en Côte & Provence. En ik zie, geen 'glossies' wellicht, over het hoofd de soms fraai uitgegeven bladen van de vele 'Hollandse' verenigingen in tal van Franse regio, zoals bijvoorbeeld NieuwsNed
van de Nederlandse Vereniging Languedoc-Roussillon (NVLR).
Voor mijn Franse museumbezoekers is dit gegeven domweg niet behapbaar, niet vatbaar. Nee, Frankrijk komt om in Franse 'glossies' gewijd aan 'hun' Franse regio.
Wel zijn er Franse bladen gewijd aan
Afrika, tenslotte een deel van 'la francophonie'.En er bestaan naar ik meen twee onregelmatig verschijnende glossies gewijd aan 'les Etats-Unies' waar de Fransen
immer mee
in de clinch liggen: je hebt lezers die gefascineerd zijn door New York, Calfornia en uiteraard Sillicon Valley en je hebt lezers waarvoor het
'uitbundige' Amerika vrees inboezemt.
President Charles de Gaulle, 'le Général' had niet zozeer vrees, maar wel zijn bedenkingen betreffende de Verenigde Staten en, wat hij zag als hun
bruggenhoofd in Europa, Groot-Brittannië.
De oudere generaties onder ons weten veelal zich maar al te goed de zondagse radiopraatjes van Mr. G.B.J. Hiltermann te herinneren: 'De toestand in de wereld'.
'G.B.J.' publiceerde in 1967 een portret van deze, letterlijk en figuurlijk, imposante persoonlijkheid die regelmatig met zijn persconferenties de Nederlandse zwart-wit televisie haalde.
Coll. 'de Franse verleiding'
Met de toenemende welvaart en haar voor die tijd 'uitspattingen', nog voor de Parijse Mei '68-revolte, voelde de Franse observator Guy Debord de tijd goed aan en publiceerde in 1967 het opmerkelijke 'La Société du Spectacle'. Maar 'spektakel' is in wezen van alle tijden geweest en zo ontdekte ik kort geleden het
'Histoire des Spectacles', onderdeel van de prestigieuze Franse reeks 'La Pléiade' en in 1981 uitgegeven door Gallimard.
Ben J. Kuyper, Koken in de vakantie voor tenten, caravans en zomerhuisjes. (1968)
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
De Parijse revolte werd door velen gezien als de aanloop van een revolutie en ook in Nederland werd er veel over gepubliceerd. Let op de titel die Cees Nooteboom
aan zijn '68-impressies meegaf.
Coll. 'de Franse verleiding'
Serge Bellu, La Citroën 2CV. L'icône des Trente Glorieuses. Glénat Livres, 2021.
Op het eerste gezicht had de 2CV niet veel om het lijf, afgezien van de zeer lage aankoop- en onderhoudskosten, het gebruiksgemak en het grote interieurvolume...
Kortom, een perfect homogene auto, die voldeed aan de behoeften van het begin van de jaren 1950. We hebben echter meer dan 10 jaar moeten wachten om deze auto
met zijn verrassende specificaties op de weg te zien. Na de verbazing van het publiek bij zijn presentatie op de Autosalon van 1948, werd hij warm onthaald en
werden talrijke wachtlijsten aangelegd om het voertuig te kunnen bemachtigen. Het werd al snel een referentie in Frankrijk en daarbuiten,
zoals de auteurs laten zien aan de hand van foto's van de reizen en sportieve heldendaden van de kleine Citroën over de hele wereld.
Ik heb daar een klein verhaal aan toe te voegen. Zo gingen we op vakantie inmijn grijze 2CV en hoe we het ook volstouwden, twee kampeerstoetjes zaten er niet bij.
Dus dat werd aanvankelijk bij de tent op de grond zitten. Aanvankelijk. Of we het hebben afgekeken of zelf op het lumineuse idee kwamen, de stoelen van de 2CV
bleken met een eenvoudige handeling van het chassis los te koppelen en buiten te zetten!
Met vele evoluties maar geen revolutionaire verandering gedurende meer dan 40 jaar, blijft de 2CV een speciaal geval in de wereld van de automobiel.
De geschiedenis ervan is nauw verbonden met de veranderingen in de maatschappij en de mentaliteit tijdens de Dertig Glorieuze Jaren.
Dit iconische figuur blijft de wegen berijden dankzij clubs van liefhebbers. Sommigen van hen hebben ermee ingestemd hun liefde voor hun Deudeuche te delen
in de bladzijden van dit boek. Zij herinneren de lezers eraan dat de 2CV - en zijn variaties zoals de Charleston, de Dyane, de Mehari of de Ami-6 -
een Franse levenskunst vertegenwoordigt.
Wij zaten in ieder geval zeer comfortabel op onze 2CV-stoeltjes bij onze tent!
Langharig tuig dus, in een voertuig.
Maar wat voor een voertuig, wanneer en waar?
Goeie vragen!
Een Citroën Méhari, een 'openluchtwagen' met twee zitplaatsen, eventueel vier, in 1968 voor het eerst gepresenteerd in Deauville.
Citroën produceerde de wagen tot 1987. Maar ook nu nog is de Mehari present, geproduceerd door gespecialiseerde fabrikanten
en alle onderdelen, zoals chassis en carrosserie-onderdelen, zijn nog nieuw verkrijgbaar op de markt.
Ik weet niet waar ik het beeld vandaan haal, maar als ik er één in de smiezen heb krijg ik altijd Brigitte Bardot op weg naar het strand voor m'n ogen ... .
Jean-François Sirinelli, Génération sans pareille. Les baby-boomers de 1945 à nos jours. Éditions Tallandier, 2016.
'De baby-boomers, een generatie zonder zijns gelijke.
Die baby-boomers krijgen tegenwoordig wat over zich heen aan kritiek! Nee, zij zouden 'Gouden Jaren' hebben beleefd met groeiende welvaart, werk voor iedereen
en vooral ook zelfontplooing. En die 'arme' generaties die na hen kwamen kunnen mooi opdraaien voor hun pensioenen, hun rondtoeren in camping cars, all year round
en bovendien komen ze ook nog eens als eerste in aanmerking voor een Covid-19 vaccin. Het oordeel "Ze zorgen wel goed voor zichzelf" is niet van de lucht.
Ik geef het toe, ik ben ook een baby-boomer maar heb die jaren'60 en '70 nogal tweeslachtig beleefd: aan de ene kant was veel ontzettend 'leuk', maar aan de andere
kant maakte die generatie hun pretentie van naar 'vrijheid, gelijkheid en broederschap' strevende, volstrekt niet waar.
Er zat bijvoorbeeld een hoge dosis narcisme en egoïsme bij en dat egoïme nam met de voortschrijdende karen schaamteloos toe. Waar zijn ze allemaal gebleven, die leden van
'de protestgeneratie', van die 'revolutionairen' ook van diverse pluimage? Slechts een gestaag slinkende minderheid bleven echte 'wereldverbeteraars, maar het
merendeel nam zonder slag en stoot passief 'de consumptiemaatschappij' tot zich. Hoeveel maoïsten van toen zijn nu, als ze al niet gepensioneerd zijn, gedweeë
'beleidsmedewerkers' die - om maar iets te noemen - 'de toeslagenaffaire' op hun conto hebben te schrijven?
'Post-modern' zouden de baby-boomers ook merendeels zijn en dat draagt mijns inziens ook een dosis nihilisme in zich. Enfin, daar zijn ook al een aantal studies
aan gewijd. En zo kan het met me komen te verkeren: chargeren en generen.
Tijdens mijn eerste Parijse verblijf in 1969 waren Pierre en Colette Carlou mijn gidsen, maar vooral een groene Michelin, uit het voorjaar van 1965 nog wel;
in zo'n hoge versnelling zoals nu leefden we toen nog niet. Ik was zéér onder de indruk van de stad en zij kreeg mij in een ban, voor altijd. Van de grote
boulevards tot nauwe straatjes, van vergezichten en perspectieven en ook van de sjieke en oudere parisiennes met hun 'rouge', een verschijning die in
Nederland afkeurend werd uitgemaakt voor 'poederdoos'. En de metro? Die had ik meteen onder de knie.
Coll. 'de Franse verleiding'
Rond 1970 werd zelfs de genoegelijke schrijver Godfried Bomans, mede zeer geliefd door zijn droogkloterige televisie-optredens, ingezet om de Nederlanders nog
enigszins 'bij de Franse les' te houden. Met het oprukken van het Engels-Amerikaans bleek het uiteindelijk goeddeels een gevecht tegen de bierkaai.
Een folder uit 1971 verspreidt door de SNCF, de Franse staatsspoorwegen. Nu zou het je nagenoeg niet meer lukken, dat 'Om Frankrijk te zien', want heel veel
regionale en zeker nagenoeg alle lokale treinverbindingen zijn inmiddels opgedoekt en dat begon al tijdens het begin van de vorige eeuw. En waarom?
Juist: de opmars van de auto en de minder bedeelden hadden letterlijk het nakijken.
Coll. 'de Franse verleiding'
't Nakijken hebben. Zou dat ook niet voor dit gelden?
Coll. 'de Franse verleiding'
Het Nederlandse reizen zat deze jaren in de lift en dit veelbelovende boekje uit circa 1972 was al de zevende druk. In dat 'te leren lezen, te spreken en te verstaan'
zit nu net de kneep: je 'leert te leren'. Da's lang niet zo slecht nog niet, maar het Frans echt goed te spreken, goed te verstaan en goed te lezen, en dàt binnen een maand,
da's voor mensen die niet meer in hun kinderschoentjes staan echt een illusie.
Coll. 'de Franse verleiding'
1972
'Roc-Amadour'
'2e Site de France'.
Hier is natuurlijk sprake van nogal wat zelfoverschatting.
Mathieu Smedts, Leven als God in Frankrijk. Baarn Het Wereldvenster, 1972.
Coll. 'de Franse verleiding'
Tussen 1852 en 1870 werden in 't hartje van Parijs naar ontwerp van Henri Baltard tien markthallen van gietijzer en glas opgetrokken, 'De Buik van Parijs' zoals Emile Zola het noemde,
en wat dramatische was de sloop tussen 1971 en 1973 tijdens het regime van de 'modernistische' president Georges Pompidou, ook al schuldig aan de
foeilelijke Tour Montparnasse.
Coll. 'de Franse verleiding'
Jan Brusse, 1921-1996.
Coll. 'de Franse verleiding'
Vanaf 1950 verschenen er van de hand van Jan Brusse tal van edities van zijn 'Gids voor Parijs'uitgegeven door wijlen Uitgeverij Allert de Lange.
A.W. Bruna & Zoon gaf uiteraard ook boeken uit van Jan Brusse, maar dan - eindelijk - na exact 25 jaar na zijn vestiging in Parijs begon Holkema & Warendorf
vanaf 1973 zijn verhaaltjes van radio ('Paris vous parle'), tv ('Hier Parijs, hier Frankrijk, hier Jan Brusse') en uit Elsevier ('Qui mal y pense')
te bundelen in een overbekend geworden reeks van wel acht verhalenbundels met titels als 'Vrijheid, gelijkheid en
wat broederschap', 'Zwervend door het Franse leven' of 'Met de Franse lach'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Bij mij thuis stonden in de bescheiden boekenkast mooi in blauw linnen gebonden deeltjes van Zola en ik zal 'De buik van Parijs', over de Hallen, ongetwijfeld gelezen
hebben, maar Balzac stond er zeker niet bij; gewoon een kwestie van een onterecht terugzakken in het verleden. Thuis las ik, in het voetspoor van mijn vader graag
'Simenonnetjes' totdat ik op de HBS werd geconfronteerd met een voor mij toen nog stierlijk saaie Camus. Waardoor ik over een drempel stapte kwam door een klasgenoot,
die was begonnen aan Jean-Paul Sartre, een trilogie nog wel onder de uitnodigende verzamelnaam 'De wegen der vrijheid'. Ook ik moest en zou er aan beginnen en
toen ik het Franse eindelijk hakkelend kon lezen, begon ik zelfs aan 'Les Mandarins' van Simone de Beauvoir. Daarna, de Franse invloeden boetten in Nederland danig in,
kwam er halverwege
de 70-er jaren een opleving. Of 't er aan lag dat steeds meer mensen voor vakantie naar Frankrijk trokken weet ik niet, maar 'Montaillou -
Een ketters dorp in de Pyreneeën' van Emmanuel Le Roy Ladurie werd een bestseller en ook de herinneringen van de Franse
actrice Simone Signoret: 'De nostalgie is ook niet meer wat ze geweest was', zoiets zal de vertaling wel geweest zijn, maar ik las het in het Frans; kennelijk, want
met potlood heb ik er 11 mei 1979 in genoteerd. Ik lees ontzettend veel Frans, maar
dan non-fictie en tot mijn schande moet ik bekennen dat wat 't literaire aangaat ik me, sinds Simone, heb beperkt tot Houellebecq, Didier Eribon en Edouard Louis,
de laatste twee toch weer vooral feitelijk autobiografisch. Meer weten over de Frans literaire invloeden in Nederland? >>> Maaike Koffeman, Alicia C. Montoya,
Marc Smeets (red.), 'Literaire bruggenbouwers tussen Nederland en Frankrijk. Receptie, vertaling en cultuuroverdracht sinds de Middeleeuwen' uit 2017. 't Staat hier ergens rechts vermeld.
Nostalgie ook, van de 19-de eeuw naar de 20-ste.
Yvan Christ, Les metamorphoses de la Côte d'Azur.
Photographies anciennes rassemblées et commentées par Jean Derens.
Photographies modernes de Charles Ciccione.
Paris, Éditions André Balland, 1971.
Coll. 'de Franse verleiding'
Marinus Schroevers was een vastbijter na zijn in 1962 verschenen 'Op zoek naar de Dordogne'. In 1971 verscheen een nieuwe bewerking met als titel 'Het oudste
Frankrijk', onder andere verwijzend naar de grot van Lascaux en de 'Gouffre de Padirac'. De streek werd dan prompt ook één van de meest populaire
Franse bestemmingen van Nederlandse Frankrijkgangers.
Coll. 'de Franse verleiding'
In 1947 emigreerde boerin Wil den Hollander naar Frankrijk voor een nieuw bestaan en later begon ze haar herinneringen en ervaringen op te schrijven die in vier achtereenvolgende delen gedurende de zestiger jaren een enorm succes werden. DE NCRV besloot er zelfs een dertiendelige televisieserie over te maken die tussen 8 oktober '73 en 26 januari '74, ook weer met enorm succes, werd uitgezonden. Lia Dorana speelde de hoofdrol en sommige titels zijn spreekwoordelijke uitdrukkingen geworden in het Nederlandse taalgebied, zoals "En de boer hij ploegde voort."
In weerwil van al het geploeter en tegenslag droegen de verhalen van Wil den Hollander ietwat paradoxaal sterk bij aan de romantisering in Nederland van het leven op het Franse platteland.
Coll. 'de Franse verleiding'
Velen zullen naar Frankrijk op vakantie gaan in de eerste plaats vanwege de zon. Maar daarbij voegen zich waarschijnlijk al gauw de impressies van de
onmetelijk ruime landschappen,
voor Nederlanders in het bijzonder. Ruimte! Dat kunnen dan de volgende aanknopingspunten zijn. Voor mij ook, want Frankrijk 'verdiepte'zich dus en wel in historische zin.
Zo heb ik tal van riante of eenvoudige onderkomens bezocht van mensen die er ooit toe deden en er misschien nu ook nog nog wel toe doen. Van het Château de Montaigne
in de Dordogne dus, via
het Château de Bussy-Rabutin in de noordelijke Bourgogne tot 'La Boisserie', het huis van Charles de Gaulle, in het nog noorderlijker gelegen
Colombey-les -Deux Eglises,
in de Haute-Marne. Vanaf hier, in Fontcouverte in 'Les Corbières' en op nog geen 20 kilometer afstand 'staat' / 'ligt' de Abdij van Fontfroide, nog steeds.
Dat het er daar nog van mocht komen danken we aan een gepassioneerde familie waarvan onderstaand albumpje getuigt.
Coll. 'de Franse verleiding'
Het mooie verhaal, vergezeld door prachtige fotografie, over de aankoop in 1908 door de Familie Fayet
van de ruineuse Abdij van Fontfroide en het begin van haar restauratie. Nu is de abdij, samen met de katharenkastelen,
de Cité van Carcassonne, het Canal du Midi en natuurlijk de prachtige stranden, één van de belangrijkste publiektrekkers in de Aude.
Coll. 'de Franse verleiding'
Het massatoerisme is inmiddels ruimschoots op gang gekomen, inclusief de daarmee gepaard gaande 'massabouw'. Hier een uit 1975 stammende noodkreet:
'De landschapsvreter. Toerisme en vrije tijds-landschap.
Vergrieping of zegen?'
Coll. 'de Franse verleiding'
Er is voor het aanzwellende massatoerisme wat 'gebetonniseerd, vooral aan de kusten. Neem de Spaanse Costa's en de Côte d'Azur ontsnapte er ook niet aan.
Eén man had een andere visie, de Franse architect, o.g. ontwikkelaar en stedenbouwkundige François Spoerry (1912-1999). Hij ontwierp en ontwikkelde onder andere
in min of meer authentieke mediterrane stijl de badplaats en aanleghaventje - een 'marina' - Port-Grimaud, in de baai van Saint-Tropez.
De hierbij gaande foto's spreken boekdelen: het project dat tussen 1966 tot net na 't jaar 2009 werd gerealiseerd is in harmonie met de
traditionele bouw aldaar en op menselijke schaal,
l'architecture douce.
Coll. 'de Franse verleiding'
Uit 1976 stamt alweer van Leonard Huizinga, La Douce. Het zoete Frankrijk. Bekentenissen van een francofiel uit de Lage Landen.
Expositions itinérantes CCI n°: 4. Centre de Création Industrielle / Centre national d'art et de culture Georges Pompidou, Paris, 1977.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Door mij zeer intensief gebruikt en haar zelfs opgezocht:
Jacqueline Wesselius, Neem nou Parijs. Utrecht, A.W. Bruna & Zoon, 1977.
Uit het volle Nederland zuidwaarts rijdend, zeker uit de Randstad, dien je het in België ook nog vooralsnog te stellen hebben met de dichtgebouwde snelweg Antwerpen, Gent en verder. Maar eenmaal de verkeersrommeligheid bij Lille overleefd te hebben 'landt' je uiteindelijk in de onmetelijke ruimte van de glooiende Noord-Franse
graanvelden. Nauwelijks ongeschonden vergezichten. Ruimte! En al rijdend bemerk je bijvoorbeeld dat het type dakbedekking per streek verschilt.
Nicole Vallery-Radot (Réalisation), Les Toits dans le Paysage. Réalisé par la Maison de Marie Claire, 1977.
Coll. 'de Franse verleiding'
Zo is die Noord-Franse verademing nog steeds en met de daken is het nog steeds hetzelfde gesteld.
Maar wat heeft de wat oudere en trouwe Frankrijkganger het land gedurende de laatste veertig jaar tòch qua aanzicht zien veranderen, in die immer uitdijende bebouwde 'kommen' van steden tot provincieplaatjes met name: ze worden nu omgeven door je toeschreeuwende reclameborden.
Ze zijn bedoeld je te verlokken die vaak immense 'supermarchés' en 'halles' te betreden, soms met een oppervlak van een voetbalveld.
Daartoe dien je tal van rotonden te nemen. Heeft Frankrijk inmiddels de hoogste dichtheidsgraad van McDonald's ter wereld, ook qua rotonden spant het land de kroon.
En natuurlik zijn ze meestal opgetuigd met 'kunstuitingen'. Deze doet denken aan de HEMA-worsten. Kom er maar om (heen).
Vaak zie je de aanduiding 'giratoire' staan, maar wat het verschil is met een rotonde blijft mistig:
"Du point de vue de leur forme, les carrefours à sens giratoire et les ronds-points sont identiques.
La différence entre un rond-point et un carrefour à sens giratoire réside dans le régime de priorité.
Rond-point : c'est la priorité à droite qui s'applique. Dans ce cas, il n'y a pas de marquage au sol ou de panneau."
Neem dit maar met een een 'Franse slag' en houdt je er maar aan voorrang te verlenen aan hen die op de rotonde rijden: "Cédez le passage" = "Geef voorrrang."
Coll. 'de Franse verleiding'
Dit beeld uit 1978 geeft echter nog maar eens aan dat je de steedse vergrieping in dat, in vergelijk met Nederland, grote Frankrijk nog betrekkelijk makkelijk kunt ontsnappen.
Het is zo'n dertien maal groter dan de Lage Landen. In Nederland wonen er 411,58 per km², in Frankrijk 118,36, waarvan 80% in de grotere en grote steden. Op de
mondiale bevolkingsranglijst staat Nederland op n° 17, Duitsland op n° 40 en Frankrijk op n° 60.
Vandaar.
Coll. 'de Franse verleiding'
Soms is 't waarom niet precies te achterhalen, maar het restaurant Chartier, was (en is misschien nog wel) een trekpleister voor Nederlanders. Eigenlijk heet het
'Bouillon Chartier, want in bij de oprichting in 1896 was het eigenlijk nog bedoeld als gaarkeuken, maar de vroegere fabriekshal werd in de prachtige stijl van 'la Belle
Epoque gedecoreerd. In 1989 werd het zelfs tot 'monument historique' uitgeroepen. De schotels zijn traditioneel Frans, net als de kleding van de obers: over het
witte overhemd een zwart vestje met talloze zakjes waarin ze blindelings wisselgeld instoppen of uithalen en daaronder een wit lang schort
Coll. 'de Franse verleiding'
Tony Dumoulin, Wat eten me nu.
Culinair dictionaire
Frans - Nederlands
Français - Néerlandais
Drukkerij/Uitgeverij Boosten & Stols, 1979.
Het restaurant is veelal bomvol en is het ook vaak een kwestie van aanschuiven, een tafel delen.
Voor sfeer, het vrolijke geroezemoes, 't tinkelen van het bestek en het uitstekende eten voor een zeer bescheiden prijs nog steeds een aanrader.
7, Rue du Fauburg Montmartre.
1949, het startpunt van een nu legendarisch merk, ooit Camping Gaz, nu Campinggaz. In Oullins, een voorstadje van Lyon, begon het, eerst met standaard éénpitsgasbrandertjes en lampen, nu in tal van maten en tal van toepassingen. Franser kon het niet zou je denken, maar sinds 1994 is het in handen van de Amerikaanse Coleman Company Ltd. Die overname zal wel gepaard zijn gegaan met veel heisa: Amerikaans imperialisme.
Voor mij bestond de toepassing toch voornamelijk uit het opwarmen van ravioli en soepen uit blik, maar kennelijk brachten velen het verder. Hier een Campinggaz-kookboekje uit 1980.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
In 1979 publiceerde de econoom Jean Fouratié een studie, een portret van de Franse samenleving tussen 1946 tot 1975, met als titel 'Les trente glorieuses', nu een
gevleugeld begrip in Frankrijk: 'de glorieuze dertig jaar'. In weerwil van de Koude Oorlog met haar atoombommen en ook de latere oorlog in Vietnam was het voor de Westerse wereld een tijd van
gestage groei van de welvaart, onstuimig zelfs. Misschien dat met het boek van Annegreet van Bergen, 'Gouden jaren', wij dat tijdperk voortaan zo gaan noemen.
Maar rond 1979 kwam daar een abrupt een einde aan. Sedert die tijd werd economie en politiek bijkans aanhoudend gekleurd door 'crisis' en 'bezuinigingen'.
In de onderstaande bundel wordt inmiddels die periode met een wat kritischer oog belicht: 't was dus modernisering wat de klok sloeg. Nou heb ik zelf daar niets op tegen
en in tegenstelling tot vroeger de meeste Nederlanders van nu ook niet meer. Maar hier klinkt waarschijnlijk de conservatieve grondhouding van vele Fransen door.
't Was ook een tijd van maatschappelijke onrust en bovendien ook nog eens vervuiling. Niets nieuws onder de zon dus? Ik denk van niet. Sinds zo rond 1980 is de wereld
een weg ingeslagen van een galopperende globalisering waarbij produktie- en handelslijnen steeds langer worden en de financiële om die wereld een flitsend net spant
waar iedereen in gespannen hangt. Als één hoofddraad daarvan breekt belanden we in de zoveelst economische crisis. Naar mijn inschatting leven we maatschappelijk
op een kruidvat en de vervuiling destabiliseert inmiddels het klimaat, onze biosfeer.
ik schat zo in dat de corona-pandemie van begin 2020 niet als zo maar bij toeval in één van de meest vervuilde oorden van China kon overslaan op de mensheid en
zich rap over de wereld kon verspreiden. Om bij het hoofdonderwerp te blijven, het reizen: eind maart 2020 was er al sprake van 40% minder
internationale verplaatsingen en de toeristenindustrie beleeft een gigantische duikval.
In Frankrijk, veel meer dan in Nederland, hoor en lees je kritische geluiden wat voor een model we gecreëerd hebben, zelfs de Franse president zette er
publiekelijk vraagtekens bij. Ook van dàt Frankrijk wil ik u binnenkort uitvoerig verslag doen. In wat voor land kom je terecht als je naar Frankrijk op reis
of op vakantie gaat? Hoe zagen onze voorouders 'Vranckryck'?
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Op de avond van de tiende mei 1981 blijkt François Mitterrand na een jarenlange aanloop op een links-progressieve golf zijn derde gooi naar het Franse presidentschap
gewonnen te hebben. Zijn eerste gooi, die tegen De Gaulle dateerde van 1965, kort voordat Guy Debord in 1967 zijn maatschappelijke reflexies vervatte in
'La société du Spectacle'. Van onder andere die reflexies zou Mitterrand geleidelijk aan veel leren qua het bespelen van het electoraat en zijn image-building bij te vijlen.
Dat werd nog geraffineerder toen hij na het mislukken van zijn tweede gooi in 1974 de hulp zou inroepen van publiciteits- en merkengenie Jacques Séguéla.
Tussen de tiende en de negentiende mei '81 was er de tijd om een magistraal 'évènement' tot in de puntjes te orkestreren, niets werd aan het toeval overgelaten: Mitterrand
zou zich, door televisiecamera's begeleid en nationaal rechtstreeks uitgezonden, pontificaal naar het Parijse Panthéon begeven. De massale bedevaart met Mitterrand voorop,
een rode roos in zijn hand houdend en nagenoeg de verzamelde top van West-Europees links in zijn kielzog betrad hij in zijn eentje majestueus
de trappen van het monument waar vele Franse groten bijgezet zijn en worden: 'Aux Grands Hommes La Patrie Reconnaissante',
ogenschijnlijk zeer privé en persoonlijk, maar in de donkere grafkelders onderin het Panthéon werden zijn handelingen vanuit tal van hoeken gefilmd, het leggen van
de rode roos op de tombe van Jean Jaurès, ooit de eerste en bovendien vermoorde voorman van de Franse socialisten.
Jaren later, in een september 2015-nummer van het Franse weekblad 'Le Point', zou de immer in de media aanwezige Franse intellectueel Régis Debray aanloop en
spektakel bondig samenvatten: "Men geloofde, en ik geloofde het ook, dat hij de lijn van Jaurès en Blum zou voortzetten en weer doen opleven, had hij zoniet de ideeën,
dan had hij tenminste wel de hoed, de taal en bezieling, en, tot slot van rekening, werd deze meneer door Séguéla op het schild gehesen als een Berlusconi en Tapie
die nog niet werkelijk op het program stonden. Men dacht dat die bedevaart naar het Panthéon in 1981 voor een 'opwekking' stond, maar het was een afscheidsceremonie!"
Coll. 'de Franse verleiding'
Hier een Franse 'praktische' gids voor camping-cars uit 1981. De eerste camping-car dateert uit de jaren '30 van de vorige eeuw en - hoe kan het ook anders -
een vinding van een Engelsman: op het vlak van het toerisme zijn de Britten lange tijd voorloper geweest.
De eerste camping-cars waren simpele en lage wagentjes, veelal uitklapbaar. Pas in de jaren '60 kregen ze ietsjes allure, maar nog onvergelijkbaar met wat
er nu rondrijdt: WC, douche, 'lounch' - je kunt het zo gek niet bedenken of het is ingenieus ingepast. En kennelijk zijn de modellen van de laatste jaren
ook winterbestendig: in de Franse streek waar ik woon, zie je ze zelfs veel in maanden als januari en februari. En, betrekkelijk opmerkelijk, zijn de
vaak voorzien van een aanhangwagen waar scooters op staan of zelfs een klein autootje. Prijsklasse? € 70.000 tot € 100.000!
Coll. 'de Franse verleiding'
Herman Besselaar, Hors d'oeuvre varié. Amsterdam - Antwerpen, Kosmos, 1981.
Eén van die boekjes die mijn gevoel van inleving sterk verdiepte.
Op de achterflap:
Bij het Nauw van Calais start de romantische reiziger Herman Besselaar zijn eigen 'Tour de France'. Uit de bezienswaardigheden die hij op zijn ronde
door Frankrijk ontdekte, is hier een keuze gemaakt. Deze bundel is als een hors d'oeuvre varié samengesteld uit diverse aspecten
van het Franse heden en verleden. Treffende foto's die bijna allemaal door de auteur zelf zijn genomen illustreren het geheel. Een aantal foto's werd
gemaakt door zijn goede vriend Aart Klein, die hem vergezelde op verscheidene tochten door het Franse land.
En toen, toen voltrok zich iets volstrekt nieuws in Frankrijk, de introductie van Minitel, de Franse voorloper van het internet.
En het veranderde het aanzien van het Franse land, want overal langs de wegen verrezen 'panneaux publicitaires' - billboards - met een mysterieus aandoend viercijferig
nummer. Geen idee hadden wij Nederlanders natuurlijk, maar vele Fransen wel.
SEX!
Coll. 'de Franse verleiding'
Ach, misschien ontsnapten de dames daarmee wel een pooier, maar een hel - 'un enfer' - bleef het.
Coll. 'de Franse verleiding'
Oorspronkelijk voor het eerst in 1975 gepubliceerd in Frankrijk, verscheen na nogal wat jaren - in 1984 - een Nederlandse vertaling. En het taaie boek
werd een bestseller: het haalde meer dan 20 herdrukken in de Lage Landen. Een bijzonder fenomeen!
Brian Moynahan, The Tourist Trap. The hidden horrors of the holiday business and how to avoid them. London and Sidney, Pan Books, 1985.
Brian Moynaham publiceerde eerder, in 1978, 'Airport International. The sensational book that takes the lid of the world of international Air Travel' en later,
in 1983 'Fool's Paridise. To the great tourist rip-off'.
Coll. 'de Franse verleiding'
'De Franse verleiding' is natuurlijk gebed in een wereldsysteem dat met de neo-liberalisering vanaf de jaren '80 wéér een stevige impuls kreeg tot financialisering
van de wereldeconomie en idem machtsconcentraties die nationale staten min of meer op de hielen gingen zitten. Een betrekkelijke onbekende Britse econome deed er
langdurig studie naar en trok aan de noodbel, min of meer tevergeefs en het systeem draaide, zoals we weten, herhaalde malen door. En dat zal weer gebeuren.
Hier een aantal veelzeggende titels van die bijzondere Susan Strange (1923-1998):
Casino Capitalism. 1986.
States and markets. 1988.
The Retreat of the State. The Diffusion of Power in the World Economy. 1996.
Mad Money. When Markets Outgrow Governments. 1998.
Coll. 'de Franse verleiding'
Vooral grafisch was Jan van Keulen (1913-1994) buitengemeen begaafd, maar hij was niet alleen tekenaar en illustrator (en graag van de boeken van Jan Brusse),
hij was ook cineast, fotograaf, typograaf, grafisch ontwerper dus ook en nog eens reporter en schrijver. En Van Keulen had een speciale band met Frankrijk.
Zo publiceerde hij in 1974 samen met Wim Alings de prachtig rijk geillustreerde vierkante bundel
'op de franse toer'
(en let op: geen hoofdletters)
met als uitvoerige ondertitel:
oftewel een tour de france met zeeën van tijd vol landelijke vrede met een route die niet de snelste verbinding tussen twee punten vormt waar ruimschoots
tijd genomen wordt om te kijken, te ontdekken en in alle rust van het goede der aarde te genieten
(weer zonder punt).
In 1987, en waarschijnlijk al tijdens wat voorafgaande seizoenen, waagde Jan van Keulen het in zijn eentje al zijn talenten te bundelen
met als resultaat het ook weer wonderschone
'met Van Gogh in de Provence verblijf brieven werk'
(weer zonder punten of streepjes).
En nu, alweer van ruim dertig jaar geleden stammend, zou het zo weer uitgegeven kunnen worden!
Coll. 'de Franse verleiding'
Djamila Mefti, Sophie Grouard, 1981-1991, les grands travaux sous François Mitterrand. Éditions du Rocher, 1991.
Op 1 april 1989 - 1 april, Mitterrand hield van symboliek / in Frankrijk noemen ze dat 'un poison d'avril' - inaugureerde hij de pyramide op het binnenhof van het
Louvre.
Dit was één van de resultaten van een grandioos plan dat in 1982 een aanvang nam, een exercitie in stedelijke planning. 't Werden acht monumentale 'grand projets'
dat de 'skyline' van Parijs zou doen veranderen. Het omvatte de 'Pyramide du Louvre', het 'Musée d'Orsay', het 'Parc de la Villette', het 'Institute du Monde Arabe',
de 'Opéra Bastille', de 'Grande Arche de La Défense', het nieuwe Ministerie van Financiën, ook wel 'Bercy' genaamd en de 'Bibliothèque nationale de France',
het laatst en meest dure van de acht projecten. Met een aantal van die projecten was al een eerder aanvang genomen, namelijk onder President Valéry Giscard d'Estaing,
maar ze worden uiteindelijk toch gezien als Mitterrand's verdienste omdat hij er zo nadrukkelijk zijn stempel op zette. 't Ging zelf zo ver dat hij zelf de
bouwmaterialen op hun kwaliteit testte.
Coll. 'de Franse verleiding'
Deze 'Guides des maisons d'hommes célèbres - écrivains, artistes, savants, militaires, saints, hommes politiques', een vierde editie alweer, uit 1991, is
niet 'des Hollands'. Ooit het huis van Thorbecke bezocht, mocht het er nog staan? Van Colijn? Van Vadertje Drees? Het huis van Simon Vestdijk? Ja,
verdraaid, het huis van Louis Couperus is er, het Sint Hubertusslot, het pandje van Theo Thyssen schiet me te binnen en natuurlijk het Achterhuis van Anne Frank.
Maar voor de rest? Vele Fransen koesteren toch meer hun erfgoed
dan de gemiddelde Nederlander.
Coll. 'de Franse verleiding'
Dragen alle Fransen een alpino? Nee, natuurlijk niet. Zo zie je maar.
Vooroordelen, oordelen, veroordelen?
'Liberté, égalité, fraternité.
In 1993 kon je bij de Grenswisselkantoren - zouden ze nog bestaan? - een klein boekje zo maar voor niets meenemen.
Ging je naar Duitsland dan betrof het 'Alle Duitsers dragen een Lederhose ...', geschreven door Bert Tigchelaar en
ging je zuidwaarts dan ging het om 'Alle Fransen dragen een alpino ...' door Philip Freriks.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
In mijn ogen gelden de 'Guides Gallimard' qua tekst, rijkelijk voorzien van prachtig illustratiemateriaal en fascinerende opmaak als de best recente reeks van reisgidsen. Recent? Ze werden uitgegeven in de jaren '90 en verdienen het wat betreft de praktisch informatie bijgewerkt opnieuw uitgegeven te worden.
Coll. 'de Franse verleiding'
De relatie Nederland - Frankrijk? Ooit werd er, zoals we boven zagen, zelfs gesproken en geschreven over de 'Fransche Tyrannie', dat was tijdens het rampjaar van 1672 toen de Fransen
de Lage Landen hadden binnengevallen. En het laatste hoogtepunt was naar ik meen in 1996 toen president Jaques Chirac Nederland uitriep tot 'narco-staat'.
En zo ontbrandde het lontje van onderbuikgevoelens en vooroordelen weer. Die hypocriete Fransen gaven Chirac gelijk en ook hun ergernis aan die niet of nauwelijks Frans
sprekende Hollanders met hun sleurhutten volgeladen met aardappelen, pakken DE-koffie, Unox-worsten en kratten met bier laaide
weer een beetje op. Dat op haar beurt versterkte nog weer eens de sluimerende Nederlandse vooroordelen over die arrogante Fransen die geen woord Engels wilden spreken.
Kennelijk werden op diplomatiek niveau de koppen bij elkaar gestoken: er werd in 1998 een uitklapbare folder gedrukt waarin in het Nederlands een gesprek tussen een Marjan en
een Marianne in scene werd gezet. "Ja, me dit en me zus en zo!" zei Marjan kritisch en Marjan kreeg van Marianne sussende uitleg over de Franse gewoonten .....
Coll. 'de Franse verleiding'
En voor de rest? Ach, het botert wel weer een beetje tussen die twee landen, behalve dan dat de 'samenwerking' of betrof het toch eigenlijk een Franse overname,
precies, dat wil vanwege detotaal verschillende managementstijlen niet echt vlotten. Kunnen de Nederlanders af met drie velletjes zonder stempels, de Fransen
maken er een vuistdik dossier van mèt die onvermijdelijke stempels. Ik weet er alles van. En ook binnen die voor de gewone burger ondoorzichtige EU-krochten,
daar schijnt het vaak hommeles te zijn tusen de twee landen.
En toch speelden in die tijd nog enkele zaken: twee Franse journalisten meenden ons de maat te kunnen nemen. De eerste was Christian Chartier - vanaf 1989 gedurende
enige jaren correspondent voor de gedegen Franse 'Le Monde' - met zijn in 1992 verschenen 'Het verdriet van Nederland. Een Fransman stoeit met de Hollandse ziel'. Daarin zaagt hij op zijn minst één poot onder de stoel van het genoegzame zelfbeeld van de gemiddelde Nederlander af.
Coll. 'de Franse verleiding'
De ander is de hier te lande nog steeds actieve sarcastische Sylvain Ephimenco, van 1981 tot 1998 correspondent voor het linksige Franse 'Libération'. Van zijn hand verschenen 'Hollandse kost. Het gidsland ontmaskerd' (1994) en in 1997 'Hollandse nieuwe. De keerzijde van de Nederlandse mentaliteit'.
De achterflap daarvan laat niets aan duidelijkheid qua inschatting te wensen:
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
'Wim Kok smaakt en ruikt naar niets. Je zou vermoeden dat hij in de synthetische wol van een computergestuurde tuinderskas is geteeld.
Zelden heeft een land zo'n osmose met zijn politieke leider bereikt.'
In Hollandse nieuwe trekt Sylvain Ephimenco, de schrijver van Hollandse kost, weer flink te keer tegen zijn tweede vaderland. Dit land wordt bevolkt door
correcte rechters, ritselende politici, hebberige varkensfokkers, drugsdealende politieambtenaren of saaie rayonhoofden. Van calvino Wim Kok tot de gezellige goedzak
Willem-Alexander, van notulist Voskuil tot detective Van Traa, niets blijft onbesproken. Ephimenco prikt de nationale mythe aangaande consensus, tolerantie en
zindelijkheid genadeloos door. De achterkant van dit gelijk vertoont veel hebzucht, vervuiling en hypocrisie.
Coll. 'de Franse verleiding'
Sedert eeuwen is er immer wrevel geweest tussen de Britten en de Fransen. Toch kan ik in mijn verhaal niet om de Britten heen. Zij waren de voorlopers van het
toerisme, zeker met betrekking tot Frankrijk. Zo was het de Britse aristocratie die al in de achttiende eeuw het overwinterigstoerisme aan de Côte d'Azur
introduceerden. Ook op Parijs hebben zij, met de Amerikanen, hun stempel gezet.
Vanaf rond 1750 werd er al over één of andere vaste 'Het Kanaal'-verbinding nagedacht en gespeculeerd, van een brug, van een onderwaterlocomotief zelfs en ook van
een tunnel. Gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw werd er weer opnieuw serieus over nagedacht en het was de vers gekozen Franse president François
Mitterrand die in 1n zijn jaar van verkiezing nog, 1981, dat denken een stevige duw gaf hetgeen leidde tot een besluit in 1984 om er nu echt serieus werk van te
gaan maken. Ingenieurs kwamen er aan te pas, financiers, juristen, politici weer en grote bouwondernemingen en in 1987 kwam het waarachtig tot een
Frans-Brits consortium. In 1988 begon men aan de constructie van een driebuizige tunnel voor treinverkeer met de middelste een kleinere buis bestemd werd voor
'service' en de tunnel werd 50,5 km lang. De rit zou trouwens zo'n 35 minuten nemen. Eind 1993 was de Tunnel min of meer af, maar het duurde nog tot 6 mei
1994 dat Konining Elizabeth II en François Mitterrand de officiële opening, zeg maar gerust inauguratie, zouden verrichten. We willen natuurlijk ook weten wat
dit staaltje van wilskracht en kunnen heeft gekost. 't Kan aan mij liggen, maar een eensluidend antwoord kon ik in de gauwigheid niet vinden en 't werd een
kwestie van optellen. Resultaat? Nagenoeg dertien en een half miljard euro. Ik vind het eigenlijk wel goed besteed, maar 't is jammer dat het de Brexit niet heeft
kunnen voorkomen.
Was - en is nog af en toe - Philip Freriks toch vooral van het hedendaagse Frankrijk, met als in een flits tevens Wilfred de Bruijn.
Prof. Dr. M. A. Wes leerde ons met zijn 'Ceasar in Gallië, God in Frankrijk. Notities van een toerist' uit 1995 over het Frankrijk van heel lang geleden.
Coll. 'de Franse verleiding'
"Het idee voor dit boek is ontstaan tijdens een vakantie in Frankrijk. Doel is de lezer engszins wegwijs te maken in 'Frankrijk vóór Frankrijk',
dus in het onafhankelijke Gallië in de tijd van voor de verovering van het land door Julius Ceasar (ca. 50 v.C.) en in het Gallië dat ruwweg vijf
eeuwen deel is geweest van het Romeinse rijk."
't Kan verkeren ... .
Gilles de Janzé, Le savoir-vivre en France. Éditions Ouest-France. 1997.
Zoals iedere cultuur er zo haar manieren op nahoudt, zo geldt dat ook voor de Franse. Alleen, veel Fransen denken dat hun savoir-vivre universeel is of,
tenminste, universeel zou moeten zijn.
Zo ben ik in spannende afwachting van:
Dominique Perrin & Brigitte du Tanney, Savoir vivre international. Le guide indispensable dès que vous quittez la France. Hermé, 1987.
Oftewel: wat staat Fransen te wachten als ze hun landsgrenzen overschrijden en hoe hebben ze zich elders aan te passen? Dat boekje zal me ongetwijfeld veel leren
aangaande juist die Franse cultuur in vergelijk met andere.
Coll. 'de Franse verleiding'
Na zijn misplaatst getitelde 'Gallische brieven' (1991) beheerste Rudolf Bakker (1927-2017) voor een poosje de Nederlandse 'oh la la'-Frankrijkmarkt.
Wat volgde er allemaal niet van de hork, deze voor mij onaardige man?
- Een pil van een reisgids 'Provence en Côte d'Azur' (1995);
- het autobiografische 'Hoe komt het dat ik nog leef' (1998) waar ik geen zin in had;
- het hier boven afgebeelde 'Altijd weer Frankrijk en andere Gallische hartenkreten' (1999);
- 'Het treintje van weemoed. Een wandeling in de Provence' (2001) en
- 'Gewoon doorlopen, er is niets te zien' (2006).
Sindsdien zat hij tot aan zijn dood waarschijnlijk te mokken in zijn huis in Saint-Rémy-de-Provence.
Lucas Reijnders, Reislust. Op weg naar het paradijs en andere bestemmingen. Amsterdam, Van Gennep, 2000.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Cees van Lotringen en Maurice Bood, Het gedroomde paradijs. Cultuurwijzer voor het Franse leven. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2001.
Uit 2001 stamt dit Frankrijkportret alweer èn met een omslagfoto zoals we ook graag Frankrijk willen beleven.
Een paar zinnen op de achterflap zeggen al genoeg:
"Deze cultuurwijzer voor het Franse leven is een perfecte ingang voor de Nederlanders die Frankrijk als hun paradijs beschouwen.
Want velen vinden daar wat Nederland niet meer heeft: ruimte, een overweldigende natuur, een sterk historisch besef en een onwrikbaar geloof in de eenvoudige geneugten
van het bestaan als tegengif voor de opmars van het marktdenken."
Coll. 'de Franse verleiding'
Op reis of op vakantie kijken we natuurlijk naar anderen en soms hebben we iets met ze. Zo worden natuurlijk ook Nederlanders ingeschat.
De rond de millenium-wisseling in Nederland wonende française Sophie Perrier had ooit weer eens een depri-moment, nota bene in Zuid-Frankrijk,
en iemand suggereerde haar aan een boek te beginnen.
Saaie onderwerpen volgden de revue en ze antwoordde daarbij ironisch: "Dan schrijf ik nog liever een boek over Nederlandse mannen."
En ik citeer verder:
'Op de terugreis naar Amsterdam bleef dat grapje door mijn hoofd spemen. Nederlandse mannen, over dat onderwerp had ik toch wel wat te vertellen.
Direct na mijn aankomst in Nederland, negen jaar geleden, merkte ik al dat ze hemelsbreed verschilden van de mannen die ik in Parijs had ontmoet.
Nederlanders waren aardig, zeker. Maar op straat, in bibliotheken, op de uinversiteit, nergens besteedden ze aandacht aan me vanwege mijn vrouwelijkheid.
Ik raakte de kluts kwijt.'
Dit moge veel weg hebben van iemand die een verwende en teleurgestelde ijdeltuit is, maar Sophie liet het er niet bij zitten en ondervroeg maar liefst 35 vrouwen
uit niet-Nederlandse windstreken over hun ervaring met de Nederlandse man.
Achterflaptekst: 'Wie zijn oor te luisteren legt bij buitenlandse vrouwen, komt al snel tot één conclusie: de Nederlandse man is een uniek verschijnsel.
Hij is het toonbeeld van redelijkheid, gematigdheid en evenwicht. Maar voor heftige passie en romantiek lijkt hij niet in de wieg gelegd,
zo luidt het oordeel van hen die het weten kunnen.'
Sophie Perrier, De mannen van Nederland. Het onverbiddelijke oordeel van buitenlandse vrouwen. Zutphen/Apeldoorn, Uitgeverij Plataan, 2001. '
Wat zouden de statistieken uitwijzen? Hoevele Nederlanders zullen in het Parijse Gare du Nord uit- en weer ingestapt zijn? Ik schat dat het door al die jaren
heen in de miljoenen loopt en geen wonder dat Philip Freriks in 2004 aan zijn boeiende Frankrijkbundel juist die titel meegaf.
Eerst dat slingerend rangeren naar één van de perrons in het immense station, je, veelal iemand die volgens jou staat te klungelen aanstotend, een weg banen
naar die ongemakkelijke eerste stap op het perron - de 'quai', zoals de Fransen het noemen -'de kade' - en waarom niet zoals wij gewoon op z'n Frans 'perron'?
En dan ongetwifeld met rolkoffer en rugzak tussen het gewoel richting uitgang.
Zoals voor Amsterdam CS is geen sprake van een stationsplein en je steekt de boulevard over en als je verstandig bent dan neem je plaats op bijvoorbeeld het terras 'Terminus'
aan de andere zijde, op zo'n 'Parijs'-rotan stoeltje, aan zo'n rond bistrotafeltje, rugzak van je schouders afwurmen en hem samen met je rolkoffer dicht tegen je benen plaatsen, ... .
je weet maar nooit. Eindelijk zittend en je nadrukkelijk tegen de rugleuning drukkend neem je mentaal 'bezit' van Parijs. En de eerste misser heb je al begaan, ik
althans, èn bij hoge uitzondering: ik heb niet rondgesnuffeld in de stationskiosk. Ik ben nu eenmaal een kioskenfreak. Stom.
Maar dat is één van die bijzonderheden
van Parijs: overal op de boulevards zijn kiosken te vinden en wee zijn of haar gebeente die het plan doorzet om ze te 'moderniseren'. Afblijven! Of op z'n
Google translates: "Ils devraient les laisser intacts!" ("Ze dienen ze onaangeroerd te laten!") Zoiets beleefds komt waarschijnlijk uit je Iphone.
[Spreek en Vertaal - Vertaler 4+ / Stem- en Tekst Vertaling / Apalon Apps.]
Maar beter is een "Blijf met je poten van ze af, Anne Hidalgo!" in te spreken en dat draait dan uit
op "Gardez vos pattes loin d'eux, Anne Hidalgo!" Hier komt het tot de term 'vos', dat is het meer beleefde 'uw'. Apalon zal wel een extra beetje AI - Artificial
Intelligence - hebben meegekregen en 'construeert' je: Anne Hidalgo is immers de 'socialistische' burgemeester van Parijs.
Een item over dat fenomeen uit de literatuurlijst? Een lijst dat eigenlijk veel
meer is dan een literatuuropgave! "4YANG, Traducteur Parlant Instantané Vocal 138 Langues, Appareil de Traduction de Photo Portable et Traducteur Instantané Bidirectionnel,
Réponse rapide en 0,2 secondes, Précision de 97%.
Marque : 4YANG. Vue le 9 mars, 2021."
"Qu-est ce que je vous sert, Monsieur?" Je zult ze de kost hebben te geven die zelfs dat niet verstaan, maar het kan toch niet veel anders betekenen als zoiets van
"Wat zal ik u serveren?" Wat komt er zoal niet in je op? Koffie, een orangina of toch een glas rode wijn. Une pression wellicht? 't Lukt je te krijgen wat je
hartje begeert en je staart nu naar de overkant, naar de enorme gevel van het Gare du Nord. Maar eigenlijk ben je nog onder de indruk van het rappe vingerwerk
van de ober die routineus het wisselgeld uit al die gleujes van zijn brede zwartleren heupriem wriemelt, op een schoteltje op zijn dienblad legt, het bonnetje een scheurtje
geeft en het plastic rondje op uw tafeltje plaats, met zo'n klipje om het bonnetje niet te laten wegwaaien. Non-verbale communicatie. Ook semiologie.
En 'Boter bij de vis', want de 'garçon' kent zijn klanten: stel, je betaalt niet direct, verscheurt zelf het bonnetje en laat slechts wat klein geld achter, symbolisch,
semiologisch en weer dwaalt je blik af naar die imposante gevel van dat Gare du Nord.
In feite heb je geen idee van wat je ziet, maar 'mijn' geo-lokaliserende 'app' die ik hierbij produceer biedt uitkomst.
In 1846 was er al sprake van een treinstation, maar het enorm
groeiende aantal treinreizigers noopte tot iets veel groters. Toen Haussmann het middeleeuwse Parijs op de schop nam werd tussen 1861 en 1866 aan iets reusachtig gewerkt
en het staat er nog steeds, inmiddels als 'Monument Historique'.
De gevel wordt als modernistisch neo-klassiek beschouwd en is met 23 beelden versierd die bestemmingen symboliseren en daaronder bevindt er zich ook één voor Amsterdam.
Tussen 2008 en 2010 werd de gevel grondig schoongemaakt en sinds 2014 wordt het met 'raffinement' prachtig verlicht.
Met meer dan 700.000 reizigers per dag en bijna 300 miljoen per jaar is het Gare du Nord het belangrijkste treinstation in Europa en na twee grotere stations
in Japan het derde belangrijkste station in de wereld! Daar zit je dan op je stoeltje, da's wat je waarneemt!
Daar kwam in al die jaren heel wat voor kijken. In 1877 telde het kopstation 13 sporen, in 1900 al 28 en nu, na gigantische werkzaamhedenw maar liefst 44,
want men ging de diepte in: het Gare du Nord telt nu vijf niveaus, heeft een oppervlak van 80.000 vierkante meter, goed voor 11 voetbalvelden.
Nog wat leuke weetjes: tussen 1950 en 1960 kwamen er steeds meer elektrischez treinen en de laatste stoomlocomotief vertrok in 1970. Nog wat:
in 1994 kwam door het gereedskomen van de Chunnel onder het Kanaal met de Eurostar de verbinding Londen-Parijs tot stand en in 1996 met de
Thalys de 'snelverbinding' Amsterdam-Parijs.
Coll. 'de Franse verleiding'
'Gare du Nord': Uitgeverij Conserve, 2004.
Philips Freriks: Utrecht, 1944.
Overbekend is Philip Freriks in Nederland en onder andere zijn Parijse correspondentschap van ooit heeft gemaakt dat hij immer iets van een 'Frans aureool' met zich meedraagt.
Tijdens zijn jonge jaren was hij een poosje slaapwagenconducteur heen en weer Amsterdam - Parijs, je dient dan enige representatie uit te stralen, ja, representatief
zijn en met juist die ervaring is het met hem misschien ook wel tot 'presentator' gekomen.
De bundel 'Gare du Nord' gaat voor een klein deel inderdaad over dat, zeker voor Nederlandse Parijs-gangers, inmiddels klassieke Parijse kopstation, maar Freriks
blift er niet hangen. Nee, dat Gare du Nord verleidt tot overstappen, dieper Frankrijk in. Zo kwam een veelzijdige verhalenbundel tot stand en waaraan ik in bescheiden mate
met nogal wat gegevens heb kunnen bijdragen.
Coll. 'de Franse verleiding'
De Autoroute A 75 die het Centrale Massief 'bestijgt' en met 340 kilometer Clermont-Ferrand met Bézier verbindt werd op 28 mei 2004 verder vervolmaakt met het Viaduc van Millau en op 14 december 2004 werd het door de toenmalige president Jacques Chirac officieel voor het verkeer opengesteld. 13 jaar studie en ontwerpen gingen daar aan vooraf, uiteindelijk werd gekozen voor het ontwerp van de architect Lord Norman Foster, ruim drie jaar werd er aan gebouwd en de tuiconstructie weegt 36 maal zwaarder dan de Eiffeltoren. De enorme brug overspant met een lengte van 2 460 meter de vallei van de rivier de Tarn op een hoogte van 270 en de hoogste van de 7 pilaren meet 343 meter. Dat verklaart zich door de metalen spankabels die zo karakteristiek zijn voor de brug. Het is tot nu toe de hoogste brug van de wereld.
Dit, en nog veel meer, valt na te lezen in:
Didier Thomas-Radux (Rédaction en chef de hors-série), Le Viaduc de Millau. Un défi humain, une prouesse technologique. Saint-Jean-de-Védas, Midi Libre - Centre Presse, Hors Série Spécial, juin 2004.
Hans Pars, En we gaan nog niet naar huis! 100 jaar Nederlanders op vakantie. Schiedam, Scriptum Publishers, 2006.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Stephen Clarke, Talk to the Snail. Ten Commandments for Understanding the French." (2006)
"Praten tegen een slak - Tien dringende adviezen om de Fransen te begrijpen."
Tussen 'Het Kanaal'en tussen 'de Grote Rivieren' zijn de verschillen met de Fransen vaak vergelijkbaar.
Coll. 'de Franse verleiding'
In Nederland wordt vaak met enige weerzin gesproken van 'de grachtengordel', in de VS wel van de 'limousin liberal' en in Frankrijk heet het 'kaviaar-links':
een verondersteld links-progressieve elite die je vanuit de hoogte de les leest, zich er zelf niet naar gedraagt, goeddeels losgetrild van hun natuurlijke achterban.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Het Franse dorp wordt, nog steeds, door vele Nederlanders geromantiseerd. Ook dorpen in de Bourgogne. Pascal Dibie woonde in zo'n Bourgondisch dorp, maakte een lange
exotische reis en keerde weer terug: 'Le village retrouvé' - 'Het hervonden dorp'. Best wel veel was tijdens zijn afwezigheid veranderd, maar nog steeds was de boer een boer
en geen mechanicien. En Pascal Dibie schreef na zijn lange reis en een beetje als buitenstaander een portret van het dorp Chichery, in de Yonne en niet ver van Auxerre.
Wat er tussen 1979 en 2006 met Pascal Dibie is gebeurd heb ik nog niet weten te achterhalen, behalve dan dat hij als ethnoloog nogal wat boeken schreef, ook over de
Yonne, één van mijn favoriete streken. Waarschijnlijk zal hij met tussenpozen - de Fransen eigen - terug zijn gegaan naar zijn dorp en was getuige van de enorm snelle
veranderingen in en rond het boerendorp. Landschapsinrichters werden de baas, het boerenbedrijf 'verwetenschappelijkte' en werd onderdeel van een mondiale logica. En
van dat alles onder de indruk schreef hij halverwege de jaren '10 'Het gemetamorfeerde dorp - Revolutie op het Franse platteland'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Van de Amerikaan Richard Z. Chesnoff 'De arrogantie van de Fransen.
Waarom de Fransen ons niet kunnen uitstaan en waarom dat sentiment wederzijds is' (2005).
Grappig?
De Fransen houden er al een héél lange tijd een haat-liefdeverhouding met de de Amerikanen op na, terwijl Frankrijk wel de hooste dichtheidsgraad van McDonald's
ter wereld heeft. Rara. 'The Arrogance of the French' werd geschreven nadat de Fransen bedankten om deel te nemen aan de oorlog in Irak. 'French fries' - Franse
frieten - werden in the States nota bene zelfs geboycot. Het fenomeen is onderwerp van studie.
Hier van de 'rechtse' - natuurlijk was hij 'rechts' - Jean-François Revel (1924-2006) 'De anti-Amerikaanse obsessie. Hoe het werkt - haar oorzaken - haar gevolgen' uit 2002.
Hem ging het om de kloof tussen beeld en werkelijkheid. Ingewikkeld. Toch?
Ook voor Nederlanders.
Coll. 'de Franse verleiding'
Stammend uit 2002.
Patrick Declerck, Les naufragés - Avec les clochards de Paris. Paris, Plon, coll. "Terre humaine", 2001.
'Vroegah', zeker gedurende de vijftiger en zestiger jaren van de vorige eeuw, was de Parijse clochard - een dakloze zwerver dus - voor de Nederlander een bijkans
romantische bezienswaardigheid, het paste Parijs zoals een Volendammer zijn broek.
Maar toen kreeg Nederland eerst haar junkies, toen ook simpelweg daklozen waar het Leger des Heils haar handen aan vol kreeg en nu zijn er ook de voedselbanken.
Ongetwijfeld zullen nu de Nederlanders die Parijs bezoeken met meer bedenkelijke blik naar de Parijse clochards kijken en sommigen zullen wellicht denken:
"Er is weinig voor nodig."
En uit 2004 stamt het volgende werk.
Zijn die Fransen no zo eigenaardig en eigenzinnig? Voor vele Nederlanders toch nog steeds. 't Begint al met irritatie over de Parijse rappe kellne. Hij zwoegt, bedient
u snel en toch vinden vele Nederlanders hem 'arrogant'. Geen tijd om even te 'ouwehoeren' mocht die Nederlander daartoe al in staat zijn. In dit boek wordt een
redelijk goed beeld gegeven van 'de' Français en 'de' Française. 't Is weliswaar uit het Engels vertaald, maar Nederlanders zijn bepaalde niet de enigen die in het Franse
vast lopen De Britse en Amerikaanse titels zijn legio.
Coll. 'de Franse verleiding'
Tekst achterflap?
"De fransen staan te boek als chauvinistisch, arrogant en conservatief - om maar enkele van de ondeugden te noemen die de wereld dit raadselachtig volk toedicht.
Dat beeld klopt van geen kant, stelde het Canadese journalistenpaar Jean-Benoît Nadeau en Julie Barloww vast na een verblijf van drie jar in Frankrijk.
Op zoek naar de ware aard van de Fransen, ontdekten zij tot hun eigen verrassing een volk van louter gastvrije, dynamische en modern denkende mensen. Dat de Fransen graag staken, weinig van fastfood moeten hebben
(Hier ben ik het absoluut niet mee eens: de bestelpizzeria's draaien op volle toeren, préfab-maaltijden te over in de supermarché's en Frankrijk kent de hoogste
concentratiegraad van McDonald's van de hele wereld. Dus wéér krijgen we stereotypen, clichés en de ontkenning daarvan voorgeschoteld: het valt bijkans niet
te vermijden. Maar toch, nergens smaakt een Franse croissant 's morgens beter dan op een Frans terrasje of in een hotel.
Was het vroeger een ansichtkaart, nu sturen we onze beelden naar huis middels onze smartphone en hebben 'la Poste' niet meer nodig.
Voor wie in Frankrijk woont is 'la Poste' nog steeds onontbeerlijk. Sterker, ik krijg zelfs de indruk dat 'la Poste' in belangrijke mate de rol van de
Rooms-Katholieke Kerk in Frankrijk heeft overgenomen. 'Le bureau de Poste' als pastoraat en de postbodes en -boden als priesters, voor een praatje en
zelfs een luisterend oor, zeker in de kleinere, soms ver afgelegen, dorpen.
Sylvie Brunel, La Planète disneylandisée. Chronique d'un tour de monde. Auxerre, Sciences Humaines Éditions, 2006.
Deze titel behoeft verder geen vertaling.
Coll. 'de Franse verleiding'
Om je te bescheuren en zoiets passeerde al eerder de revue: 'Frans binnen een maand' en nu dus voor de Fransen het Nederlands 'meteen' / 'tout de suite'!
Dat lukt natuurlijk de meesten niet en voor hen zijn er tegenwoordig handige vertaal-apps.
Michel Demonceau, Le néerlandais tout de suite. Pocket, 2007.
Coll. 'de Franse verleiding'
Isabel Babou, Philippe Callot, Les dilemmes du tourisme. Vuibert, 2007.
Als toerist was er al eerder sprake van ergernis. Neem campings die overvol raakten en rustieke plaatsjes die plots, nadat er een filmserie was opgenomen,
's zomers dichtslibten. En er kwamen steeds meer plekken waar je als vakantieganger je kont niet meer kon keren.
Tot rond het begin van dit tweede milennium bleef het bij persoonlijke ergernissen, maar toen werd toerisme van steeds vaker individueel problematisch tot
een maatschappelijk vraagstuk, wereldwijd. Men begon zelfs te spreken van 'overtoerisme', want her en der was de maat vol.
Hier een profiel van een betoog waarin die ontwikkeling beschreven wordt en perspectief wordt geboden op een 'duurzaam' toerisme.
'Duurzaam', met dat woord zou je steeds vaker om de oren geslagen gaan worden, net zoals met de kreet BIO.
"Toerisme vandaag de dag, een verrijking voor wie? Moet het toerisme onder de huidige omstandigheden worden voortgezet? De popularisering van het toerisme,
die de ontwikkeling van de koopkracht in de geïndustrialiseerde landen volgt, leidt paradoxaal genoeg tot de ondergang van het toerisme.
Als 's werelds grootste bedrijfstak beïnvloedt het toerisme het leven van vele miljoenen mensen over de hele wereld - maar hoewel het winst genereert,
worden deze winsten zelden eerlijk verdeeld. De bevolking van vele toeristische bestemmingen maakt nu de balans op van een ontwikkeling
waarbij hun rechten en belangen niet op gelijke voet staan met die van de bezoekers.
Nadat de auteurs hebben aangetoond wat er allemaal mis is, stellen zij een verandering van perspectief voor. Zij stellen vragen aan de professionals van
de sector en aan de consumenten, en bieden concrete wegen voor een vernieuwd toerisme.
In acht hoofdstukken behandelt dit essay ethiek, olie, duurzaam toerisme, de sociologie van het toerisme, de economie, rampen en terrorisme,
die de uitdagingen vormen van het toerisme van morgen. Dit boek is bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in de ontwikkeling van ethisch, duurzaam toerisme."
Coll. 'de Franse verleiding'
'Parijs denkt' stamt alweer uit 2009 en het lijkt me de hoogste tijd dat Marijn Kruk met een vernieuwd 'filosofisch' portret komt.
En het zou mooi zijn als hij dan ook uitvoerige aandacht besteed aan sociaal wetenschappers, zij van 'les sciences humaines et sociales', die in kleine universiteitskamertjes
hard werken aan kritische maatschappij-analyses waar men in Nederland nauwelijks of niet weet van heeft. En da's spijtig voor een land dat goeddeels door de
VVD met de meeste 'mainstream media' die schaapachtig naar haar pijpen dansen, wordt 'bewerkt' en geregeerd.
Want ook het onderstaande werd in Parljs overwogen en neergepend en kwam in 'Parijs denkt' niet aan bod.
Jacques Généreux (1956) is een Frans econoom en hoofddocent aan het gerenommeerde 'Institut d'études politiques' (IEP) te Parijs,
naast de sinds enige tijd terecht onder vuur liggende 'Ecole National d'Administration' (ENA), dè elite-opleiding voor juist dàt slag dat in zeer belangrijke mate uiteindelijk de toppen van de
Franse staat en de private sector bestierd. Toch krijgt Jacques Généreux, als één van de luizen in de pels, als 'links-kritische' beschouwer, denker
en zelfs politiek activist alle ruimte. Zo was hij van 2008 tot 2013 leider van de overigens onbeduidend gebleven 'Parti de gauche' ('gauche' betekent 'links')
en voor de presidentsverkiezingen van 2017, waarmee 'niet links'/'niet rechts' Emmanuel Macron als een duveltje uit een doosje aan de haal ging, coördineerde hij het economisch deel van het
verkiezingsprogramma van 'La France insoumise' (zeg maar 'Het opstandige Frankrijk') van de nogal gemakzuchtig als extreem-links betitelde Jean-Luc Mélanchon.
Jacques Généreux heeft inmiddels een indrukwekkend aantal publicaties op zijn naam staan en ik houdt het hier bij de trilogie 'A la recherche du progrès humain'
('Op zoek naar de menselijke vooruitgang') en een korte duiding daarvan.
'La Dissociété' (moeilijk vertaalbaar, maar houdt het maar op zoiets als 'ontkoppelde', 'ontwortelde' of zelfs 'wezenloze' samenleving) uit
2006 werd geschreven in de overtuiging dat werelwijde rampen op de loer liggen, dat daarmee de ene mens tegenover de ander komt te staan, samenwerking
en samenhang ver te zoeken zullen zijn, versterkt door de daarmee gepaarde bewustzijnsverandering. Een nogal apocalyptisch toekomstvisioen,
maar - nu - met de Covid-pandemie blijkt Jacques Généreux niet stekeblind te zijn geweest.
Coll. 'de Franse verleiding'
In 'L'autre société' (gepubliceerd in 2009 en te vertalen als 'De andere samenleving') stelt Généreux dat de cultus van het individu en de mondialisering niet
de belofte van moderne emancipatie hebben waargemaakt.
Het hyperliberalisme draagt een geweldadige en loshangende 'ontwortelde samenleving' ('dissociété') in zich waarbij sociale banden afgekalfd zijn en obscurantistische
en antidemocratische krachten worden versterkt, en dàt terwijl slechts alleen sociale banden en samenhang individuen vrijheid kunnen brengen.
Zo sluit Généreux weer aan bij de essentie van het 'projet socialiste', maar dan op basis van de hedendaagse inzichten wat betreft het functioneren van de mens,
tegenovergesteld aan een zogenaamd 'modern links' - hij duidt hiermee op de ideologie van 'De Derde Weg' - dat achterhaalde liberale ideeën heeft omarmd.
Jacques Généreux pleit voor een sociale en ecologische republiek die de belofte van moderne emancipatie wèl waarmaakt.
Coll. 'de Franse verleiding'
In 'La grande régression' ('De grote regressie' oftewel 'Het grote verval') stelt Généreux dat vanaf de jaren '80 tot op heden de territoriale, politieke en
morele grenzen goeddeels zijn weggevaagd en plaats hebben gemaakt voor persoonlijk belang en de macht van het geld. Sindsdien heeft de mondialisering van het
- ongelukkig uitgedrukt - 'neoliberalisme' verworvenheden van de moderne beschaving teniet gedaan. De vooruitgang gaan ten onder aan de verwoesting van
ecosystemen; sociale samenhang verdwijnt als sneeuw voor de zon door onderlinge wedijver; persoonlijke vrijheden en rechten van de mens worden vertrapt uit
naam van 'veiligheid' en het obscurantisme en de slaafsheid van werkers nemen toe ten koste van de autonomie van de mens. Jacques Généreux tracht aan te tonen dat dit
algehele verval past in de dynamiek van de menselijke samenleving sinds de steden in de oudheid. 'La Grande Régression' is wellicht de ultieme en onvermijdelijke
fase van een moderniteit die alle onjuist gefundeerde projecten van emancipatie heeft verkend, van impasses zoals die van 'hyper-socialisme' tot en met
'hyper-individualisme'. Deze ervaringen zouden mogelijkerwijs kunnen uitlopen op een 'nieuwe Renaissance'.
Coll. 'de Franse verleiding'
De afgelopen hondervijftig jaar zijn qua aanzien de Franse kusten veel veranderd. Een fraai beeld daarvan geeft
Bernard Toulier in zijn 'Villégiature des bords de mer. Architecture et urbanisme.' Paris, Éditions du Patrimoine, 2010.
'Villégiature' is trouwens moeilijk in het Nederlands te vertalen, het komt dicht bij 'hutje bouwen'. Maar hier betreft het natuurlijk volwassenen
en dan kom je uit op 'een aangenaam onderkomen in een mooie omgeving om uit te rusten'.
En inderdaad hebben we Frankrijk behoorlijk zien veranderen. De 'ronds points' hebben we al gehad, maar onderwijl verrezen rondom steden en stadjes enorme supermarkten,
soms zelfs 'hypermarchés'. En gemak dient de mens. Toch?
Coll. 'de Franse verleiding'
Yves Soulabail, Carrefour. Un combat pour la liberté. Le Loup Hurlant Éditions, 2010.
't Gemak dient de mens zo op het eerste gezicht, maar je als bedrijf presenteren met de slogan 'Een strijd voor de vrijheid'?
Die supermarchés leidden er wel toe dat centra van provincieplaatsjes leegbloedden, om maar niet te spreken van dorpen en van dorpjes.
Ik woon nu zo'n 17 jaar in het dorpje Fontcouverte en gedurende die tijd is het al zijn middenstanders kwijtgeraakt. In Frankrijk spreekt men dan ook wel over 'het einde van het dorp'.
't Leven trekt eruit weg. Een Nederlandse kennis, die een weekje bij me doorbracht, maakte wel eens een tochtje in de omgeving en één keer kwam hij terug met de
opmerking: "Denken ze hier dat het nog oorlog is? In de dorpen is nauwelijks iemand te bekennen!"
Precies. En ik moet voor een fles melk een retourtje supermarkt maken van bij elkaar opgeteld twintig kilometer. Een 'strijd voor de vrijheid'?
Coll. 'de Franse verleiding'
Christophe Guilluy (1964) is een spraakmakend Franse geograaf, een sociaal geograaf zou zo iemand in Nederland heten, die zich met name richt op onderwerpen
als de verhouding tussen stad en het Franse platteland, het 'perifere Frankrijk', met speciaal oog voor de lagere klassen. In 'Fracture françaises'
('Franse breuklijnen') uit 2010 trekt hij - na enkele decennia van mondialisering - van leer tegen het beeld van een 'vreedzame natie' en hij dat door de
groeiende ongelijkheden het'republikeinse model' wel eens zou kunnen exploderen.
Coll. 'de Franse verleiding'
In 'Le scrépuscule de la France d'en haut' (hetgeen ik maar vrij vertaal met 'Het Frankrijk door de bourgeoisie door een sluier bezien') uit 2014
werkt hij zijn hoofdthema's verder uit. De lagere klassen verbreken hun banden met de politieke klasse, met de vakbonden en met de media.
Dit wegvluchten - vergelijkbaar met het ontsnappen van de slaven aan de plantages - is begonnen, terwijl men dacht dat de klassenstrijd ten einde was gekomen.
Edoch, zie hier, zij laait weer in hevige mate op.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Olivier Razemon, Comment la France a tué ses villes. L'écopoche, 2017.
'Hoe Frankrijk haar steden om zeep hielp'. Lees voor steden: provincieplaatsen, dorpen en dorpjes.
En daar sta je dan.
'Ooit was er ... een kruidenier.'
Over de landschappelijke verandering in Nederland, dat veelal afzichtelijk dichtslibben, zal ik het maar niet hebben. Toch kunnen de Fransen er ook wat van.
Neem al die reclameborden langs de weg als je een stadje nadert. In Frankrijk is er gelukkig nog veel ruimte, zodat je weer snel die ellende achter je kunt laten.
Er zijn genoeg Fransen die er zich terecht aan ergeren en een strijdbare vereniging hebben
opgericht: 'Les Paysages de France', 'de landschappen van Frankrijk'. Zoals hieronder blijkt lukt het hen om hier en daar die jou toeschreeuwende plakkaten
weg te krijgen, met de wet - of wat dan ook - bij de hand.
Zo zie je maar, dus wordt ook lid, net zoals ik. Kijk op www.paysagesdefrance.org of bel 00.33.4.76032375 en je wordt allervriendelijkst te woord gestaan.
Het is trouwens maar al te vaak opmerkelijk waar Franse historici, sociologen en noem maar op zich zoal mee bezig houden.
Hier een paar verleidelijke, zo niet intrigerende voorbeelden:
Coll. 'de Franse verleiding'
Anne-Marie Sohn, Sois un homme! La construction de la masculinité. Paris, Seuil, 2009.
Over de 'constructie' van mannelijkheid: "Wees een kerel!"
Coll. 'de Franse verleiding'
Christine Bard, Une histoire politique du pantalon. Paris, Seuil, 2010.
Hoe bedenk je het: een politieke geschiedenis van de pantalon!
Coll. 'de Franse verleiding'
Anne-Marie Sohn, La fabrique des garçons. L'éducation des garçons de 1870 à aujourd'hui. Paris, Textuel, 2015.
Intrigerend ook, de geschiedenis van het opvoeden van jongens, want daarin zal geleidelijk veel veranderd zijn en zal nog moeten veranderen.
Dean MacCannell, The Ethics of Sight-seeing. Berkeley-Los Angeles-London, University of California Press, 2011.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Wat voor ethiek?
Rudolphe Christin et Philippe Bourdeau, Le tourisme: émancipation ou contrôle social? (2011).
Ook deze titel is bijna voor alle westerlingen begrijpelijk.
Coll. 'de Franse verleiding'
Met deze afbeeldingen belanden we in boeiende sferen. Waar dromen we van? Zouden we nog een glimp kunnen opvangen van die vroegere chique? Of kunnen we het ons veroorloven? Immers, 't bestaat nog steeds.
(Trouwens: Maréchal Pétain, die Frankrijk in wezen ondergeschikt maakte aan Nazi-Duitsland, had wel een slechter hoofdkwartier gekozen kunnen hebben .... .)
Coll. 'de Franse verleiding'
Rachid Amirou, L'Imaginaire touristique. Paris, Éditions du CNRS, 2012.
Waar waren en zijn al die toeristen dan op zoek naar, want thuiskomen lukten hen meestal nog wel, nu nog vaker zelfs.
Wat is dat, dat 'alles' tussen elders en weer thuis? 'Wat nemen ze mee terug aan ervaringen, lessen en indrukken?
Zo herinneren de oudere generatie Frankrijkgangers nog dondersgoed die vaak smerige 'staptoilletten'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Er zijn zeker wel Fransen die kritisch naar zich zelf en hun cultuur durven durven te kijken. Hier twee voorbeelden.
Coll. 'de Franse verleiding'
Yann Algan, Pierre Canuc en André Zylberberg en hun vlijmscherpe 'La Fabrique de la défiance' uit 2012.
Veel Nederlanders hebben een 'joie de vivre'-beeld van het Franse, maar als je er woont en met instantie van doen krijgt weet je al gauww beter.
'Défiance' staat voor argwaan, wantrouwen, achterdocht en, daardoor, ook ietwat voor twijfel. De Franse Franse samenleving is doortokken van
argwaan, wantrouwen en achterdocht.
Yann Algan, Pierre Canuc en André Zylberberg beginnen hun relaas aldus:
"Dit is het verhaal van een Franse jongetje.Heel jong ontdekt hij een eigenaardige school. Terwijl zijn leeftijdgenootjes in andere landen leren gezamelijk bezigheden
te ontwikkelen, besteedt hij zijn tijd, op een vaste plek, te luisteren naar een onderwijzer die zijn kennis spuit en dat vanaf het bord in zijn cahier overschrijft.
Zijn onderwijzer is vervuld van goede wil, maar hij lijkt net zo gedesorienteerd als het jongetje. In tegenstelling tot zijn Europese collega's heeft hij geen
enkele diepgaande pedagogische vorming gekregen. Al heel snel is ons Frans jongetje onderworpen aan een ritueel van 'classering' waarmee door slechte cijfers en
over doen de beteren van de slechten gescheiden worden. 't Is geen verrassing dat hij de meest angstige leerling wordt. Maar dat alles is niets in vergelijk met
wat hem nog te wachten staat.
Onze kleine Fransman is jong volwassene geworden en klaargestoomd om zich in 'het grote leven' te storten. En hij begint zijn eerste antidepressiva te slikken.
De stress verlaat hem niet meer. Hij moet om te beginnen een vaste baan weten te bemachtigen om een redelijk onderkomen te kunnen huren en krediet op te kunnen nemen
zonder hulp van zijn ouders. Zoekend naar dit soelaas bemerkt hij dat de relatie tussen superieuren en werknemers gelijk staat als tussen die van meester en
leerling. Hij ontdekt een bedrijf waar de verhoudingen tussen ondergeschikten en managers het meest conflictueus zijn van de ontwikkelde landen.
Al gauw maakt hij de goude regel zich eigen: "Mijn superieuren respecteer ik, mijn ondergeschikten minacht ik en mijn collega's wantrouw ik. Een President
(Hier wordt gedoeld op Nicolas Sarkozy -n.v.d.r.) had hem verzekerd dat door harder te werken hij meer zou kunnen verdienen en zich te ontplooien.
Hij kan niet anders dan constateren dat daar niets van waar is en dat vooral de conflicten binnen de arbeidsverhoudingen en de vrees voor werkeloosheid hem
deprimeren. Hij is de meest ontevreden arbeider geworden van de ontwikkelde landen om hem heen en met de meest beperkte zelfstandigheid, zonder autonomie. Om in zo'n
vijandige omgeving te overleven rekent hij op de vakbonden en overweegt zelfs aktief lid te worden. Maar wederom moet hij zijn hoop laten varen.
Het corporatisme heerst overal en de 'sociale dialoog' is veelal een gotspe en niet in het algemeen belang. In deze situatie rest hem geen andere oplossing dan
nog een tweede soort antidepressiepil te slikken. En snel!
Maar ja, het leven bestaat niet alleen uit werken! Tragisch genoeg lijken de politieke voormannen op alle punten gelijk aan bedrijfsleiders. En da's geen
toeval. Ze hebben allemaal op dezelfde speciale hogescholen en universiteiten gezeten en komen elkaar nu tegen in de raden van bestuur van de grote ondernemingen, ook
in ministriele kabinetten en op de banken van het parlement en de senaat. Hij constateert, nogal beduusd, dat ale deze heren en dames elkaar de handen boven het
hoofd houden en aan banen helpen en zelfs vaak hun eigen belang vereenzelvigen met het algemeen belang. Hun devies? 'Hierarchie. Ongelijkheid. Achterdocht.' Hij heeft
het gevoel in een samenleving te verkeren waar de hogere kringen ieder met zijn of haar eigen hachje bezig is en hij heeft alle hoop opgegeven dat het land in staat is
aan een door nagenoeg iedereen gedeelde toekomst te werken.
Dit verhaal is verre van verzonnen."
Coll. 'de Franse verleiding'
Eric Anceau, Les élites françaises. De Lumières au grand confinement. Paris, Passés Composés, 2020.
'Confinement' staat trouwens voor het Nederlands euphemistische 'lock down', dat klinkt kennelijk minder erg dan 'afzondering', 'ophokplicht' of 'isolering'.
Elke samenleving is gelaagd, gestratificeerd en de ene een beetje of veel meer dan de andere. De noordelijke Europese landen, behalve Groot-Britannië, willen graag van
zichzelf geloven dat het min of meer egalitaire samenlevingen zijn, maar daar is dat ook zelfbedrog, zeker qua macht en vermogensverschillen. Groot-Britannië en ook
Frankrijk kunnen het simpelweg niet verhullen. Na het Middeleeuwse feodalisme was er tijdens de Renaissanc en ook gedurende de 'Eeuw van Verlichting' een soort van
neo-feodalisme: adel versus de lagere klassen. De Franse Revolutie hief dat verschil vooral grondwettelijk op, maar er bleef sprake van een elite: oude adel en de nieuwe
bourgeoisie. 't Bleef een kwestie van zeer grote inkomens- en vermogensverschillen. Pas in de twintigste eeuw groeide er een middenklasse van aansienlijke betekenis.
Maar toch, de 'défiance' ( = argwaan, wantrouwen en achterdocht) bleef overheersend, mede door het onderwijssysteem zoals het eerder aangehaalde geschrift
duidelijk maakt:
"Ze hebben allemaal op dezelfde speciale hogescholen en universiteiten gezeten en komen elkaar nu tegen in de raden van bestuur van de grote ondernemingen,
in ministriele kabinetten en op de banken van het parlement en de senaat. Hij constateerd, nogal beduusd, dat ale deze heren en dames elkaar de hande boven het
hoofd houden en aan banen helpen en zelfs vaak hun eigen belang vereenzelvigen met het algemeen belang. Hun devies? 'Hierarchie. Ongelijkheid. Achterdocht. Hij heeft
het gevoel in een samenleving te verkeren waar de hogere kringen ieder met zijn of haar eigen hachje bezig is."
Coll. 'de Franse verleiding'
Vooral gedurende de negentiende eeuw werden veel zedenschetsen aan Parijs gewijd (Zie hiernaast onder ('PARIJS ALS METROPOOL') en dit kwam zojuist binnen:
Philippe Porret, Paris sur le divan. Les ombres de la ville lumière. Un essai de psychanalyse urbaine. Paris, Parigramme, 2013.
Na lezing doe ik er hier kort verslag van.
Ik hoop wat op te steken van 'La mondialisation de la culture', geschreven door Jean-Pierre Warnier, Paris, La Découverte, Paris, 1999. Vaak zijn die
Franse studies voor Nederlanders gesteld in te pompeus en abstract Frans. Zal het ook concreet gaan over de plots zonaanbiddende Amerikaanse miljonairskinderen
aan de Côte d'Azur in the twenties, over the boxershorts in the thirties, over de bikini in the fifties, over de topless in the sixties en over dat voor Nederlanders
toen nog onbekende, over die verse basilicum of over die zongedroogde tomaten. Het zette wel de oude vertrouwde Hollandsche keuken op stelten.
'La mondialisation de la culture' en geschreven door een Fransman: het zal mij benieuwen. Zal het gaan over gemakkelijke onderwerpen als Coca-Cola
dat in 1936 haar intrede deed op de Franse markt? Of over McDonalds dat inmiddels in 'haute cuisine'-Frankrijk wereldwijd over de hoogste 'dichtheid' beschikt?
Sterker: Parijs en de Côte d'Azur werden plots verbeeld door Amerikaanse ogen, door de ogen van Hollywood.
De Côte d'Azur was natuurlijk wat moeilijker, maar Parijs? Amerikaanse producers stuurden er fotografen op af om 'ambiances' vast te leggen en vervolgens
in hun studios na te bootsen voor een inmiddels wereldwijd publiek. 'La mondialisation de la culture'?
Jean-Pierre Warnier, La mondialisation de la culture. Paris, La Découverte, 1999.
Coll. 'de Franse verleiding'
Antoine De Baecque, Paris by Hollywood. Paris, Flammarion, 2012.
Coll. 'de Franse verleiding'
Gilbert Salachas, Le Paris d'Hollywood. Sur un air de réalité. Paris, Caisse Nationale des Monuments Historiques et des Sites, 1994.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Vanessa R. Schwartz, It's So French! Hollywood, Paris, and the Making of Cosmopolitain Film Culture. Chicago & London, The University of Chicago Press, 2007.
Coll. 'de Franse verleiding'
Uit 2015 stammmen deze bespiegelingen van Frankrijkkenner Leo Prick en de titel is voor viererlei uitleg vatbaar.
1. je moet ervan houden = 't kan vriezen en dooien;
2. je moet ervan houden = anders vindt je er niks aan;
4. je moet ervan houden = Leo Prick ziet dat als 'plicht'.
En inderdaad, Leo Prick is onmiskenbaar een francofiel.
Coll. 'de Franse verleiding'
Sudhir Hazareesingh, How the French Think. An Affectionate Portrait of an Intellectual People. Allen Lane, 2015.
Coll. 'de Franse verleiding'
François Mitterrand (Jarnac, 26-10-1916 / Paris, 08-01-1996), de vroegere Franse president van mei 1981 tot mei 1995 leidde naast zijn huwelijk met
Daniëlle Mitterrand een 'dubbel' liefdesleven. In 1957 ontmoette hij de toen nog maar 14-jarige Anne Pingeot, hetgeen zou uitlopen op een liefdesrelatie en
een dochtertje,
de eind 1974 geboren Mazarine Pingeot. 'Tout Paris' - de incrowd wist ervan, maar niemand praatte er 'en publique' over. Zoiets behoort in Frankrijk tot
'la vie privée'.
Dat is dan waar wij Nederlanders wèl over spreken, al dan niet besmuikt. In Frankrijk niet, vandaar al die omheide en ommuurde tuintjes bijvoorbeeld.
Geen pottenkijkers.
Zelfs de Franse sensatiepers hield zich koest. Pas in november publiceerde Paris Match door paparazzi geschoten foto's van vader en dochter.
François was gek op Anne Pingeot, zo zielsverliefd dat hij op al zijn politieke rondzwervigen tijd nam om met grote frequentie briefjes aan haar te schrijven of,
beter gezegd, woorden en collages. Dat hij er tijd voor had! Dat hij lijm en schaar op zak had!
En zo ziet zo'n vel er dan uit. Dacht hij toen al aan de Pyramide van het Louvre? Want - oh, er zijn hem zo veel bijnamen gegeven -superintelligent en sluw had hij
zijn weg uitgestippeld op weg wat in Frankrijk doorgaat als de hoogste en grootste macht. Mitterrand won politiek, maar dat wilde nog niet zeggen economisch. Een
groot verschil.
Anne bewaarde alle schrijfsels van Mitterrand en 10 jaar na zijn dood besloot ze de vellen vrij te geven.
Nogmaals sta ik stil bij een uitvoerige argumentatie van Jacques Généreux, 'La déconnomie. Quand l'empire de la bêtise surpasse celui de l'argent.'
(= 'Wanneer het rijk van de domheid die van het geld overtreft.') (Paris, Seuil, 2016.)
Coll. 'de Franse verleiding'
De serie letters 'Déconnomie' is een knappe en speelse samentrekking van diverse Franse begrippen. 'Deconn' komt van begrippen als 'déconnecter'
(= 'uitschakelen', 'ontkoppelen'), 'se déconnecter' (= 'uitloggen), 'déconner' (= 'onzin uitkramen') en ook 'déconnecté' (= 'apathisch').
Hierbij de strekking van dit betoog van Jacques Généreux.
"Het huidige management van het kapitalisme is niet 'vruchteloos' of 'zonder uitwerking', het beneemt mensen van het leven. De dominante economische theorie is
niet 'ter discussie staand', ze is absurd. En de 'anti-crisis'-politiek verergert juis de crisis. Dat alles is werkelijk 'onzinnig', dat wil zeggen catastrofaal
en ongelooflijk. Niets is meer verbijsterend dan het gemak waarmee een hele generatie van intellectuelen, politiek verantwoordelijken en journalisten zich
schikken naar hetzelfde samenraapsel van economische blunders en zich opsluiten in de ontkenning van de rampspoed opgeroepen door haar bevliegingen,
zoals de aanbodeconomie, hyperconcurrentie, de jacht op tekorten en het 'Duitse model'. Het doel van dit boek is begrip te kweken van dit algeheel
ineenzakken van het verstand. De achtereenvolgende hoofdstukken leggen de absurditeit uit van de in de mode zijnde economische recepten.
Vervolgens wordt uitgelegd waarom men het 'losgetrilde' beleid niet alleen maar kan toedichten aan een complot van een elite ten dienste van de rijken.
Het gaat erom de 'stomheid van de intelligenten' en bijvoorbeeld de obscuurheid van de Nobelprijswinnaar voor economie (2014) Jean Tirole te begrijpen.
Een deel van de verklaring is het economisch onderwijs. Een ander is de tendens van het huidige democratische kiesstelsel minder begaafden voor de
publieke zaak aan te trekken.
Zo wordt er dus ook gedacht in Frankrijk en Jacques Généreux is bepaald niet de enige.
Coll. 'de Franse verleiding'
Michel Durrieu, Tourisme, La France N° 1 Mondial. Paris, le cherche midi, 2017.
Coll. 'de Franse verleiding'
Een persoonlijk verslag van de coordinerende en investeringsinspanningen van overheidswege qua inkomend toerisme.
Wat betreft de betalingsbalans is inkomend toerisme natuurlijk een 'exportproduct' - valuta! -,
alhoewel het in wezen om 'import' gaat. En een heel apparaat wordt daartoe ingezet. Dat dan wat betreft de overheids- en semi-overheidssector. Maar de private sector
blaast, ook gecoordineerd, haar deuntje mee. Neem bijvoorbeeld de 'Alliance 46.2' en vraag me niet waar die naam vandaan komt. Maar in die alliantie hebben zich
de meeste van de Frans-mondiale reisbedrijven verenigd, van hotelketens als Accor tot Les Galeries Lafayette. Dus denk niet dat het alleen maar toeval is dat
wereldburgers naar juist dàt Frankrijk komen ... . 'Tourisme, La France N° 1 Mondial'. 'Ze'doen er alles aan.
Niet alleen handel, kapitaal en technologie droegen bij aan de mondialisering, ook het toerisme.
Jean-Michel Hoerner, Le tourisme dans la nmondialisation. Les mutations de l'industrie touristique. Paris, L'Harmattan, 2010.
De tekst op de achterflap liegt er niet om:
Sinds het ontstaan in het Middeleeuwse Europa, begeleidt het kapitalisme de toeristische ontwikkeling, van zakenreizigers in het begin
tot het massatoerisme, internationaal en toen gemondialiseerd. Dat is waarom het kapitalisme en het toerisme delen in
de opkomst van de middenklassen, met name hen aan de bovenkant, die meer en meer nadrukkelijk aanwezig zijn.
De toeristenindustrie, die perfect ontplooit met de financiële globalisering met name vliegtuigmaatschappijen en hotelketens
ontwikkelt, tegenwoordig zeer dynamische kapitalistische activiteiten, in weerwil van de ernstie gevolgen van de economische crisis
die vaak als rode draad van onze tekst fungeert. Bovendien brengt de toeristische ontwikkeling steeds meer het kunstmatige, zoals 'the new
resort, en trekt gezamelijk op qua onroerend goed-speculatie.
Coll. 'de Franse verleiding'
Over de Franse filosoof en socioloog Didier Erbon (1953) valt veel te verhalen, maar daar kom ik pas later aan toe. Geduld!
Coll. 'de Franse verleiding'
'Bespiegelingen over het gay zijn' (2012)
'De samenleving als veroordeling' (2013)
Coll. 'de Franse verleiding'
'Terugkeer naar Reims' met in deze editie (2018) een tweegesprek met Edouard Louis, auteur van o.a. het ook in het Nederlands vertaalde 'En finir avec Eddy Bellegueulle'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Ooit Parijs-correspondent voor NRC-H opendeEric Boogerman in 1986 iets van een traditie en wel het terugblikken op een langere periode van zich in 'het Franse vreemde' vertoefd te hebben. Eric Boogerman publiceerde in 1986 het veelzeggende 'Frankrijk 1981-1986. De socialistische metamorfose en het plotselinge heimwee naar het
liberalisme'. In 2000 volgde de nieuwe NRC-Parijscorrespondent met 'Frankrijk achter de schermen. De stille revolutie van een trotse naties'. Volkskrant-corresondent
Ariejan Korteweg volgde in 2013 met 'Surplace. Over de ziel van Frankrijk' en zijn opvolger Peter Giesen in 2018 met 'Retour de France. Over de route nostalgique
naar het Frankrijk van nu'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
Nostalgie maakt maar al te vaak onderdeel uit van het reiservaren. Of je denkt je in hoe het vroeger was in sjieke oorden zoals Deauville, Cannes of Biarritz - of je
verlangt weer naar je vertrouwde stek van ooit.
Rob & Wouter Jansen, Over Frankrijks wegen. Nostalgische Reisgids voor de Citroënrijder. CitroExpert, 2014.
Jean Viard, Le triomphe d'une utopie. Vacances, loisirs, voyages: La révolution des temps libres. Éditions de l'Aube, 2015.
Coll. 'de Franse verleiding'
Mark Tungate, The Escape Industry. How iconic and innovative brands built the travel business. London Uk / New York NY / New Delhi, Kogan Page Ltd., 2016.
Ooit vroeg de legendarische Amerikaanse presentator Jimmy Carson aan Mr. Hilton Sr.: "Wat is nu nog uw grootste wens?"
En Hilton Sr. antwoordde droog met een:
"Alstublieft, hang het douchegordijn IN de bak en niet DAARBUITEN."
'The Escape Industry' zit vol met dat soort doorkijkjes:
'a must read'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
In Frankrijk valt het 'binnenkomende' toerisme onder het Ministerie van Buitenlandse Zaken en
dat heeft een heel apparaat ter beschikking om dat internationale toerisme juist naar Frankrijk te lokken en met succes.
Alhoewel? Qua aantallen buitenlandse toeristen staat Frankrijk dus n)) uno, maar Spanje staat qua bestedingen aan kop.
De Fransen doen er alles aan om dat te veranderen, want hun binnenkomende toerisme moet aan de betalingsbalans nog meer bijdragen.
Coll. 'de Franse verleiding'
Dit is een alleraardigst boekje dat de ontwikkeling van communicatietechnieken beschrijft vanaf 'de Slag bij Valmy' waar in september de Franse revolutionaire
troepen de Pruisische en Oostenrijkse leger in hun opmars naar Parijs stopten. De dag na de overwinning werd op 21 september de Franse Republiek uitgeroepen,
want dat was het nog steeds niet.
Da's 't ene woord, voor de Fransen zwaar beladen, en het andere is 'microprocesseur' en inderdaad, de kloeke pocket verscheen in 1981. Wie gebruikt
dat woord tegenwoordig nog, net zo min als 'transistor'. Tegenwoordig draait het om het woord 'chip' (de moderne bankpas - 'la carte au chip' is trouwens een Franse vinding trouwens) en ik geloof dat het allemaal
op hetzelfde neerkomt, maar dat het electronische 'mechaniekje' voortdurend kleiner wordt. Zou er iets soortgelijks, maar dan weer kleiner dan de 'chip' komen?
Ongetwijfeld.
Hier een heus standaardwerk van het Franse télécommunicatie-erfgoed tot 2002 aan toe:
'Le Patrimoine des Télécommunications Françaises.'
Coll. 'de Franse verleiding'
Een Apple iPhone 12 Pro Max 256 Gb à raison van € 1.379,00, maar dan heb je ook wat. Je kunt er een hele dag in 4K hoge resolutie mee filmen!
Francis Jauréguiberry et Jocelyn Lachance, Le voyageur hypermoderne, partir dans un monde connecté. Toulouse,
Éditions érès, 2016.
Elizabeth Becker, Overbooked. The Exploding Business of Travel and Tourism. New York, etc., Simon & Schuster Paperbacks, 2013.
Coll. 'de Franse verleiding'
Coll. 'de Franse verleiding'
De titel van dit door Leo Prick in 2015 gepubliceerde portret van Frankrijk is voor meerder uitleg vatbaar: 'móét'.
En met zo'n titel schift het kopers- en lezerspubliek als vanzelf.
Coll. 'de Franse verleiding'
Boze Bisko, Le rayonnement de la France dans le monde. Histoire, économie, fin du XXe siècle. Éditions de l'Onde, 2015.
'Rayonnement' = 'uitstraling'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Jean-Paul Loubes, Tourisme, arme de destruction massive. Paris, Éditions du Sextant, 2015.
Coll. 'de Franse verleiding'
Wie vaak Franse televisie kijkt zal bekend zijn met deze gezichten, want ze zijn net van het scherm te slaan: Franse 'intellectuels', een fenomeen 'an sich'.
Geen onderwerp of ze hebben er wel een mening over, zelfs met aanzienlijke status. Vaak zijn het ook veelschrijvers en wel over de meest uiteenlopende onderwerpen. Een Régis Debray
of een Jacques Attalie zijn daar mooie voorbeelden van. Ook prijken zij zeer vaak op de omslagen van week- en maandbladen. En op zee zijn ze zelfs te vinden, op
luxe cruiseschepen namelijk, als statusverhogende conferencier, voor een dikbetaalde schnabbel ... .
Lees 'déchirure' maar als 'splijtzwam', daar leven ze van, van debat, debat op het puntje van een speld, meestal ellenlang met heel veel vage woorden
heen en weer mekkeren over bijvoorbeeld een minimale spleet tussen deur en sponning zonder het over de deur en de sponning zelf te hebben. Voor een buitenlander
zoals ik valt er geen speld tussen te krijgen. Zelfs niet tussen die kier en sponning ... .
VOOR MIJ IS PARIJS DE STAD VAN VELE 'EERSTE KEREN'.
Aan het begin van een vrijdagavond in Parijs, en ik kan nu nog steeds nagaan welke vrijdagavond dat was, 't was de avond van de elfde maart 2016, zat ik van
een volle dag bij te komen op het terrasje van 'Les Têtes Brulées'. Meer duid ik niet, want het buurtje is mijn geheim.
Coll. 'de Franse verleiding'
Dat ik dat allemaal nog zo precies weet te dateren dank ik niet aan de algoritme-tentakels van Google, maar daarover heb ik het een ander keer uitvoerig,
want anders kom ik op Nietzsche en zijn 'Die Umwertung aller Werte' uit en ik wil trachten 't hier zo kort mogelijk te houden.
Dus, kortheidshalve: ik bewaar mijn rijkelijk geannoteerde agenda’s.
Zoals voor mij in Parijs normaal, was er mij die dag nogal 't één en ander overkomen. 't Begon met het bijwonen van de ontvangst door de Parijse burgemeester
Anne Hidalgo van het Nederlands koninklijke paar. In vergelijk met het inspirerende betoog van Hidalgo was de toespraak van Willem-Alexander nogal flets en ik
schaamde mij eigenlijk. En tijdens de afsluitende receptie voelde ik mij tussen al de aanwezige, voornamelijk 'well to do'- Nederlanders, al evenmin op mijn gemak.
Gauw wegwezen dus, naar een afspraak met de directrice van de gespecialiseerde 'Bibliothèque du tourisme et des voyages - Germaine Tillion' dat onder andere ook
het archief van de inmiddels lang geleden ter ziele geraakte 'Touring Club de France' onder haar hoede heeft. En met Madame besprak ik mijn voorgenomen legaat
van mijn archieven aan 'la Ville de Paris', de metropool die mij zoveel geboden heeft. ’t Zal feitelijk dus een schenking aan haar instituut zijn-
in geval mijn kleine museum geen vleugels zou krijgen. En wij kwamen tot overeenstemming: mijn archieven zullen te zijner tijd daar ondergebracht worden,
onverdeeld en alleen raadpleegbaar door onderzoekers.
Eenmaal terug in mijn 'formica tafel'-hotelletje maakte ik nog iets spannends mee: voor de eerste keer deed ik mee met een online veiling en ik had het
oog op de 1780-uitgave van Piganiol de la Force, 'Nouveau voyage de France avec un itinéraire, et des cartes faites exprès, qui marquent exactement les
routes qu'il faut suivre pour voyager dan toutes les Provinces de ce Royaume. Nouvelle édition, revue, corrigée & augmentée. Paris, Bailly.'
Wist ik veel, maar 't lukte mij in te zetten en een ander bood hoger. Ik overtroefde de ander stevig in de hoop dat hij of zij het er bij zou laten zitten.
Nee dus en het werd geleidelijk duidelijk: wij waren de enig overgebleven bieders. En er was een tijdslimiet qua bieden. Daar zat ik op scherp aan mijn
formica tafeltje met m'n laptop. Van minuten werd het uiteindelijk een kwestie van seconden, ik dacht voor te liggen maar op het nippertje waren m'n aanslagen
niet snel genoeg en de ander had 'mijn prooi'.
Na die ervaring kocht ik buiten de kersverse Le Monde, streek dus weer neer op dat terras van 'Les Têtes Brulées', bladerde wat - ik ben daar heel goed in -
en stuitte prompt op een intrigerend bericht: de volgende ochtend zou de PUF, de 'Presses Universitaires de France' ergens in het Quartier Latin de eerste
'livre sur demande' (= 'book on demand') boekwinkel in Frankrijk openen, voor mij wéér een eerste keer.
's Morgens vroeg op af en ik was de derde. 't Gebeuren draaide om een 'robot imprimeur' - een drukrobot' - en wel de 'L'Espresso Book Machine'.
Tussen schamel gevulde boekenkasten vertoonde de centraal opgestelde l'Espresso al haar kunsten. En ik, ik had zo graag de eerste geweest zijn!
De 'robot' was intrigerend en zo open dat je in wezen het hele proces van drukken en lijmen - binden lukte haar niet - kon volgen.
Opgewonden liep ik er omheen en omheen om de hele productielijn van het begin tot het eind in me op te nemen.
Maar waar bestond het begin uit? Dat was simpelweg een kwestie van een titel kiezen. De uitgaven van de PUF lagen voor de hand, maar feitelijk kon de Espresso
ruim drie miljoen '!) verschillende titels aan. Ik dacht in mijn naïviteit de Espresso het simpel te maken en koos voor een PUF-titel: 'François Mitterrand,
le pouvoir et la plume' - hoe toepasselijk - van François Hournant en gepubliceerd in 2010.
"Monsieur?", daarmee startte de mij overrompelende vraag, "wilt u een opdracht op het tweede schutblad afgedrukt zien?"
Ik stamelde: "Doet u mij maar
'Mon Paris, ma mémoire et mon présent.
Gerrit Verhoeve 12 mars 2016 à Paris'.
Die onderste regel zou overigens uit de hoed van de boekhandel komen, want zoals gebruikelijk gingen er enige formaliteiten aan het drukken vooraf.
Espresso zette zich vervolgens aan haar derde klus van haar jonge bestaan, gefascineerd cirkelde Gerrit Verhoeve om zijn boek in wording heen en voilà,
daar lag het na enige minuten, mèt omslag in full colour en met de woorden:
'Mon Paris ma mémoire et mon présent'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Als een prins verguld verliet ik 'la librairie des puf', 60 rue Monsieur-le-Prince, op weg naar wéér 'een eerste keer'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Robert Colvile, The Great Acceleration. How the World Is Getting Faster, Faster. Bloomsbury USA, 2016.
Bijkans iedereen ervaart het met het ouder worden: de tijd lijkt steeds sneller te gaan. Een verkaring daarvan is mede het 'déjà vu'-effect. Snelheid.
Sociaal en ruimtelijk neemt die al sedert vele eeuwen steeds meer toe, maar nu lijkt het allemaal wel héél snel te gaan. Hoe zouden de generaties die
niets anders hebben gekend dan dat het digitale er al was, zulks ervaren?
John Palfrey & Urs Gasser, Born Digital. How Children Grow Up in a Digital Age. New York, Basic Books, second expanded édition, 2016.
Net zoals in de VS wordt er in Frankrijk ook veel aandacht aan besteed: die platforms zijn niet neutraal. We worden een slag in de rondte gemanipuleerd, dus jij ook,
ook als je reist .... .
Marc Dugain, Christophe Labbé, L'Homme Nu. La dictature invisible du numérique. Paris, Robert Laffont - Plon, 2016.
'De naakte mens. De onzichtbare dictatuur van het digitale.'
Tijden geleden al zagen sommige scherpzinnigen de bui al hangen: een toenemende kans op wereldwijde pandemieën. Vanaf het begin van dit tweede milennium kreeg
het steeds meer aandacht gedurende het tweede decennium werd het wetenschappelijk onderbouwd voorspeld. En zie.
Serge Morand, La prochaine peste. Une histoire globale des maladies infectieuses. Paris, Fayard, 2016.
Nog even in het Frans, voordat ik aan de Nederlandse vertaling toekom:
"Craintes et parfois diabolisées, les maladies infectieuses font pourtant partie intégrante de l’histoire de l’humanité. L’homme est en effet l’espèce animale la plus parasitée sur terre, étant l’hôte de plus de mille parasites et pathogènes. La majorité d’entre eux sont d’origine animale, et beaucoup sont partagés avec les animaux sauvages ou domestiques.
S’appuyant sur les dernières avancées scientifiques, cet essai propose un panorama inédit des relations évolutives entre les hommes et les primates non humains, mais aussi des relations écologiques que nous entretenons avec les autres animaux, par le biais de la chasse et de la domestication. Si ces relations sont à l’origine du parasitage des humains, on oublie trop souvent que nous pouvons aussi transmettre des maladies aux animaux.
Les émergences ou réémergences actuelles de maladies infectieuses comme Ebola, Zika ou les grippes aviaires et porcines doivent être appréhendées à la fois dans le cadre historique de cette longue co-évolution et dans un cadre géographique global lié à la mondialisation des échanges. L’urgence est d’en tirer des leçons pour la gestion des crises sanitaires actuelles et futures."
Michel Jaltel (Préface du professeur Patrice Queneau), Eau minérale et médecine thermale. Deux millénaires d'histoire. Paris, Éditions L'Harmattan, 2017.
Het zal u in Frankrijk best weleens opgevallen zijn, al die 'ABC-les-Bains' en die 'XYZ-les-Thermes'. Ook, in een supermarché, het groot aantal merken
mineraalwater en nog wel in enorme hoeveelheden. Ik geloof dat Nederland alleen Bar-le-Duc en Sourcy als mineraalwaters heeft, de rest wordt geimporteerd. Kuren is ook
al geen Nederlandse gewoonte, laat staan traditie. In Frankrijk is het een geschiedenis van twee duizend jaar.
Tot voor kort vond ik dat gedoe met mineraalwater maar flauwekul. Nee dus, werd mijn harde les. Na een hevige constipatie ben ik na een doktersvoorschrift aan de Hépar,
dat is een bron vlakbij Vittel in de Vogezen. Je valt er zelfs van af en nu zweer ik erbij.
De plek waar de bron van Hépar ontspringt.
De 'laafplaats' zo'n honderd jaar geleden.
Serge Abiteboul et Gilles Dowek, Le temps des algorithmes. Ils transforment les sciences, l'industrie, la société ... Ils bouleversent les notions de travail, de propriété, de gouvernement, de vie privée ... et d'humanité. Qui n'a pas entendu parler des algorithmes? Ils nous facilitent la vie, mais nous redoutons également qu'ils nous asservissent ... . Éditions le Pommier, 2017.
'Het tijdperk van de algorithmes. Zij transformeren de wetenschappen, de industrie, de samenleving ... Zij zetten onze gedachten over werk, over eigendom, over
regeersystemen, over het privé-leven ... en over de mensheid op z'n kop. Wie heeft nooit horen spreken over algorithmes? Zij vergemakkelijken het leven, maar vrezen
evenzeer dat zij ons tot slaven maken ... .'
Serge Abiteboul scheef meer boeken over het digitale en ook:
'Le bot qui murmurait à l'oreille de la vieille dame et autres nouvelles numériques.' Éditions le Pommier, 2018.
'De robot die iets in het oor van een bejaarde vrouw fluisterde en andere digitale nieuwtjes.'
David Guilbaud, L'Illusion méritocratique. Paris, Odile Jacob, 2018.
Coll. 'de Franse verleiding'
Hier sluit ik weer aan bij het hierboven vermelde 'La Fabrique de la défiance' van Yann Algan, Pierre Canuc en André Zylberberg uit 2012.
Over het werk van David Guilbaud nog even in het Frans een profiel, totdat de vertaling in het Nederlands volgt:
« Bravo, tu l’as bien mérité ! » Tous ceux qui ont rejoint le camp des vainqueurs du jeu scolaire et universitaire voient ainsi salués leurs efforts et leur « mérite », leurs « capacités » et leurs « talents ». Mais ces éloges ont un revers : en élevant les uns, ils rabaissent les autres, définis précisément par ce qu’ils ne sont pas.
David Guilbaud, lui-même issu de ce système méritocratique, montre comment, en dépit des travaux de Bourdieu et de ses successeurs, en dépit des dispositifs d’« égalité des chances » qui se développent, tout concourt à maintenir un statu quo inégalitaire dès les premières années du parcours scolaire.
C’est cette discordance entre les discours et la réalité que ce livre examine. Avec une question : pourquoi ce système est-il si ardemment défendu non seulement par les gagnants du jeu « méritocratique », mais aussi par ceux qu’il a laissés de côté ? Bref, quels sont les ressorts de cette illusion méritocratique et pourquoi est-il important de la dissiper ?
Thomas Daum et Eudes Girard, Du voyage rêvé au tourisme de masse. Paris, CNRS éditions, 2018.
'Van droomreis tot massatoerisme'.
Coll. 'de Franse verleiding'
Ten tijde van Elise van Calcar (1822-1904) en zeker nog niet in 1858 was er sprake van massatoerisme: Elise, en dan nog eens vrouw, was een hoge uitzondering
en wellicht dient ze nu gekarakteriseerd te worden als reizigster en niet als toeriste.
Haar uit 1859 stammende 'Wat Parijs mij te zien en te denken gaf' (Haarlem, A.C. Kruseman) is op vele punten boeiend, maar ook door bijvoorbeeld wijdlopigheid
aangaande onderwijsmethoden - zij was niet alleen één van de eesrte Nederlandse feministes, maar tevens onderwijsvernieuwster - moeilijk door te komen.
Reisverslagen van vroeger kunnen ons onnoemelijk veel leren en daarom is het meer dan prijzenswaard dat Frieda van Essen in de reeks 'Reislugtige Vrouwen'
Elise van Calcar bewerkt, aangevuld en met prachtige tijdsgebonden illustraties voorzien aan de vergetelheid heeft ontrukt. Gelet op het aantal genoemde medewerkers
aan de boekproduktie en het vele namen tellende 'Met dank aan' zal er best een tijd overheen gegaan zijn voordat het in 2018 tot publikatie kwam.
Coll. 'de Franse verleiding'
TEKST OP DE ACHTERFLAP:
"Elise verbleef een maand in de Franse hoofdstad, nazomer 1858. Ze schreef er een boek over. Haar verhaal wordt nu grotendeels herverteld in de serie Reislustige Vrouwen.
In een modern jasje, voorzien van achtergrondweetjes en gelardeerd met veel illustratiemateriaal.
Elise kijkt, vraagt en verkent. Er valt haar van alles op: buitenshuis werkende vrouwen, het bijzondere metier van visverkoopsters in de Hallen, hoe de stad in de
ban is van een theatergekte en dat slechts een minderheid van de Parijzenaars van de Parijzenaars gewoon thuis aan de eigen keukentafel eet.
Ze beschrijft hoe donkere trappenhuizen naar knoflook geuren en flanerende dandy's op het Bal Mabille jonge vrouwen het hoofd op hol brengen. Herkenbare
taferelen bschreven door een vrouw die geen blad voor de mond neemt. Het zijn de jaren waarin Parijs transformeert naar de moderne metropool zoals we die
ook vandaag de dag nog kennen.
In 1858 gaat de reis per stoomtrein en bepalen hoepelrokken of crinolines het modebeeld. Het zijn de hoogtijdagen van de Franse spotprenttekenaar Honoré Daumier.
Ruil twintig van zijn tekeningen staan afgebeeld in dit boek. Tekstintermezzo's, zoals over het reizen per trein in de 19e eeuw of obstakels die
draagsters van hoepelrokken moeten trotseren, geven het boek extra kleur."
Op de 'Exposition universelle, internationale et coloniale' van 1894 in Lyon had bandenfabrikant Michelin een stand ingericht met bij de toegang een
stapel banden. Édouard Michelin nam het schouwspel in zich op en zei tegen zijn broer André: "Kijk, met twee armpjes stelt het een aardig mannetje voor!"
Enige tijd later toonde de ontwerper O’Galop - what's in a name - een aantal schetsen voor affiches en hij had ook als voorbeeld een schets bij zich, gemaakt
voor een bierbrouwer die er niets in zag. 't Verbeelde een gezet manneke die met zijn uitgestrekte hand een bierpul vasthield, een Latijnse spreuk uitroepende:
"Nunc est bibendum !" ("Nu met er gedronken worden!"). En André Michelin moest denken aan de eerdere observatie van zijn broer frère Édouard.
En waarempel, in april 1989 zag een schets 't daglicht: een stevig mannetje, bestaande uit banden en de bierpul vervangen door een schaaltje met stukjes ijzer
en spijkers. Er stond de slogan bij: "De banden van Michelin weerstaan elk obstakel." In juni van hetzelfde jaar maakte een imposante 'bonhomme Michelin' zijn
opmerkelijke debut op de Parijse Salon de l'automobile. En in juli, tijdens de race Parijs - Amsterdam - Parijs, riep een jonge automonteur toen hij
André Michelin in zicht kreeg: "Voilà Bibendum, vive Bibendum." ("Zie daar Bibendum, leve Bibendum.")
André Michelin realiseerde zich dat hij beet had en het Michelinmannetje werd één van de bekendste logo's van de wereld.
Coll. 'de Franse verleiding'
Hervé Le Bras, Se sentir mal dans une France qui va bien - la societe paradoxale. La Tour-d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2019.
"Zich rottig voelen in een Frankrijk waarmee het goed gaat - de paradoxale samenleving."
Het in aanzien staande 'World Happiness Report' volgt Frankrijk na:
Plaats 1: Finland
Plaats 2: Denemarken
Plaats 3: Zwitserland
Plaats 4: IJsland
Plaats 5: Nederland
Plaats 6: Noorwegen
Plaats 7: Zweden
Plaats 8: Luxemburg
Plaats 9: Nieuw-Zeeland
Plaats 10: Oostenrijk
op:
Plaats 20: Frankrijk.
Toch gaven, volgens een peiling, in maart 2018 94?% van de Fransen aan content te zijn te leven in Frankrijk. Let op mijn woordkeuze, want ik zou er
ook nog aan toe kunnen voegen: "en niet elders."
Statistieken zijn veelal niet 'objectief': qua vraagstelling niet en wat precies gemeten wordt evenmin. Er liggen al keuzes in besloten die de
werkelijkheid vertekenen. Zo wordt in Nederland de absurde stijging van de gemiddelde koopwoning in wezen niet meegewogen,
want slechts door een afgeleide: het zit in wezen niet in dat fameuze consumptie-'mandje'.
Maar dit terzijde. We gaan door.
En toch ook gingen zes maanden later 280.000 'Gilets jaunes', de 'Gele hesjes' de straat op en ze kregen ook nog eens 70?% van de publieke
opinie achter zich! Hoe kan dat? Ikzelf heb zo mijn vermoedens, maar Hervé Le Bras is grondig en meer systematisch als ik achter dit
paradoxale aan gegaan. Zijn studie wordt aangeprezen als passionerend en onontbeerlijk,
'de Franse verleiding' kijkt uit naar ontvangst en ik doe binnenkort verslag.
Coll. 'de Franse verleiding'
Jérôme Pozzi (Sous la direction de), De l'attachée de presse au conseiller en communication. Pour une histoire des spin doctors.
Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2019.
De middelen die worden ingezet om ideeën of een politiek program een samenleving te doen doordringen geven maar al te vaak de indruk dat de vorm belangrijker is dan de inhoud.
Centraal staat daarmee de vraag naar het karakter van hen die de formele polititieke machthebbers omringen en hen van advies voorzien, met name binnen de hoogste strata van
staat en politiek geladen organisaties. Sedert de tweede helft van de XXe eeuw kwam de figuur van persvoorlichter in zwang, vervolgens de communicatie-adviseur oftewel
de spin doctor en zij werden geleidelijkaan zo machtig dat ze zo goed als onmisbaar en onvermijdelijk werden. Doorspekt van semi-wetenschappelijke rethoriek worden
nu toespraken geschreven, worden mediatrainingen geveven, kledijvoorschriten gehanteerd en bij ieder publiek optreden trachten de aanbieders, c.q. de politici en hun entourage, onvoorzien toeval
uit te sluiten en hun strategie zonder enige rimpeling te doen uitrollen. Deze studie geeft een overzicht van deze ontwikkeling, gestaafd door 'cases' en analyses van
bijzondere 'events'.
Over 'events' gesproken.
Parijs, 15 april 2019. Rond 18.20 uur ontstond er brand onder het dak van de Notre-Dame de Paris. Een half uur later verspreidde het vuur zich naar de hele kathedraal.
En ondanks het felle en heldhaftige optreden van de brandweerlieden gebeurde uiteindelijk het ondenkbare: de torenspits, het werk van de architect Viollet-le-Duc,
stortte in in een stortvloed van puin, rook en vlammen. De ogen van de wereld keken hulpeloos toe hoe een groot deel van één van de grootste juwelen van het erfgoed
van de mensheid werd vernietigd.
Aanvankelijk wer er geschermd met de meest vreemde voorstellen om 'iets nieuws' te construeren in de plaats van de eeuwenoude dakpartij en de van latere datum
stammende torenspits. Gelukkig is gekozen voor integrale restauratie en dat kan men met gerust hart aan de Fransen overgelaten worden. Frankrijk, met al haar
erfgoed dat onderhouden dient te worden, beschikt nog over een hele schare zeer vakkundige restaurateurs met tal van specialismen.
Stephane Bern et al., Notre-Dame de Paris. La nuit du feu. Glénat, 2020.
Coll. 'de Franse verleiding'
Michel Onfray (Dir.), L'État profond. Le vrai pouvoir à abattre. Lobbies, hauts fonctionnaires, médias, cercles d'influence, réseaux parallèles ... .
Front populaire N° 2, septembre 2020. Éditions du plenitre, 2020.
Michel Onfray (1959) is een typisch Franse 'hétéroclite', zeg maar een allesdoener. Hij was onderwijzer, richtte in het Normandische Caen een volksuniversiteit
op, maakt films en tv-programma's, is politiek activist - en niet vies trouwens van anarchisme, trotskisme en soevereinisme - en schrijft romans en over van
alles en nog wat. Zo bijvoorbeeld een pil van een boek waarin hij Charles de Gaulle en François Mitterrand met elkaar vergelijkt en hij windt er geen doekjes om:
"In de vergelijking tussen De Gaulle en Mitterrand plaatst zich een man die strijdt tegen de ineenschrompeling van een civilisatie tegenover een individu die het
geen zier kan schelen als hij maar comfortabel als potentaat in haar ruines kan vertoeven. De één geeft zijn leven om Frankrijk te redden; de tweede gooit
Frankrijk te grabbel om zelf te overleven. De één wil een sterk, groots en machtig Frankrijk, de ander ziet haar als zwak, klein en onmachtig, bestierd door
het Europees kapitalisme."
Tso.
En alsof dàt nog niet genoeg is geeft hij sinds de zomer van 2020 dikke kwartaalcahiers uit, het 'Front Populaire' (niet 'Front Nationale' ...) met achtereenvolgende
thema's als 'Souverainisme',
'L'Etat profond', 'Le Génie français' en 'Immigrations'.
Kortom, hij is een 'intellectuel' en ook 'philosophe' en wel in karakteristiek Franse gedaante. Vanwege zijn onaflaatbare uitingen is hij voortdurend present in de media.
Ook weer zo'n typisch Frans verschijnsel: dat van - wat ik noem - een 'media-soof', één van al de velen die zelfs prijken op de omslagen van 'people'-magazines.
Een aantal van hen varen zelfs mee op cruiseschepen, als 'intellectuele kers op de pudding', in wezen als conferenciers die voor enig
mogelijkerwijs intelligent 'spectacle' zorgen en daarmee mogelijke schuldgevoelens omtrent 'leegte' compenseren. Voor die 'intellectuels' is het de zoveelste schnabbel.
Tenslotte, Onfray betiteld zichzelf als atheist en hedonist ('een levensgenieter') en bekend zijn z'n woorden:
"Het kan niet zo zijn dat God aan de mensen verlangen en genot heeft geschonken om deze vervolgens weer van ze af te pakken."
'Tso'. Wederom.
Sylvain Bersinger, Les entrepreneurs français qui ont conquis le monde. Gaumont, Parhé, Citroen, L'Oréal, Renault, Louis Vuttton, Christian Dior ....
Enrick B. Éditions, 2020.
Vaste raadgevers van de de Franse staat, het Elysée incluis, zijn de consultants van McKinsey & Company, een van oorsprong Amerikaans organisatie-adviesbureau,
dat zich richt op de strategische vraagstukken van organisaties. Wereldwijd heeft McKinsey circa 7.500 consultants en in totaal zo'n 27.000 werknemers,
verspreid over 90 vestigingen in 51 landen.
'de Franse verleiding'
'De la création d'En Marche! (het politieke vehikel waarmee Emmanuel Macron - 'ni droite, ni gauche' - het presidentschap veroverde) à la campagne de vaccination, McKinsey,
un cabinet au coeur de l'Etat.' in: M Le magazine du Monde, samedi 6 février, 2021.
'de Franse verleiding'
Maar eerst over 'mijn' cabanon.
Tijdens onze vakanties zo rond 1980 vertoefden wij regelmatig in een afgelegen cabanon, vlak onder Saint-Hypolyte-du-Fort, aan de zuidkant van de Montagnes Noires,
net in de mediterrane Languedoc. Als je in Saint-Hypolyte westwaarts de heuvel op reed dan belannde je bovenaan meteen in het Atlantische klimaat.
De cabanon was eigendom van een schatrijke Rotterdamse redersfamilie, maar er was - afgezien van een waterput - geen stromend water, geen electriciteit,
geen telefoon en zelfs geen toilet. Onze behoeften deden we in de bosjes. Wel hadden we 'snacht last van relmuizen, die we met het werpen van schoenen
tot rust trachtten te manen.
Prachtig was het allemaal, helemaal weg van de bewoonde wereld.
En ik beleefde daar mijn eerste echte milieudreiging ervaring.
We stoken op ons plateautje fikkie en op de gloeiende kooltjes roosterdan wij met thym en nog zo wat kruiden onze cotes d'agneaux.
En toen dacht ik plotsklaps: "Als de hele wereld dat doet, dat gaat dus niet, dat trekt Moeder Aarde niet." En zie.
En zo werden die karakteristieke cabanons, meestal ergens afgelegen, ook onderdeel van het 'imaginaire' van Frankrijk.
Daar heb je haar weer en als een harmonica uit te flappen reeks wonderschone Hollandse beelden.
'de Franse verleiding'
En dit:
Walter Brandligt e.a., (Tekst van), Karel Kleyn, Cas Oorthuys e.a., (Foto's van), De schoonheid van ons land. Land en volk. Het Landschap. Amsterdam en Antwerpen, Uitgeverij Contact, 1948.
'de Franse verleiding'
En dan zie je nu dit, vooral in de Randstad en Brabant, maar helaas ook elders in Nederland:
Laten we er geen doekjes om winden: redenen genoeg om voor onze vakanties naar het buitenland te gaan, weg uit het volle 'Nederland Distributieland'.
In Nederland wonen 17.362.019 mensen (18 september 2019) op een oppervlakte van slechts 41.543 km².
Dit houdt in dat er per vierkante kilometer zo'n 411 mensen wonen.
Daarentegen heeft Frankrijk 'métropolitaine', dus zonder de overzeese gebiedsdelen, een oppervlak van 551.500 km² en telt 62.814.233 inwoners.
Dat houdt in dat er per vierkante kilometer er 114 mensen wonen .... .
Tussen haakjes:
(Duitsland heeft een grondgebied van 357.021 vierkante kilometer. Op deze oppervlakte wonen in 2019 zo’n 82.887.000 mensen met meer dan 232 inwoners per km².)
'de Franse verleiding'
Een heel circus valt te vermaken en versteld doen staan met cijfers en statistieken die het verschijnsel toerisme trachten te vatten en waarmee men googelt.
Zo bleek de bovenstaande cover van 'Les dossiers du Canard enchainé' uit 2019, een satarisch blad overigens, aan het eind van het jaar inmiddels alweer
achterhaal: de teller bereikte wereldwijd 1,460 miljard toeristen. En wat wil je met de toenmalige groeicijfers van tussen de 4 tot 5 %!
En de cijfers liegen er niet om, ze zijn 'stunning', zeker ook als het om internationaal toerisme gaat. In 1950 was er nog sprake van 25 miljoen
grensoverschrijdend reisverkeer en dat groeide 'betrekkelijk' snel tot ca. 250 miljoen in 1980 en in 2019 zaten we dus op die verbijsterende 1,460 miljard.
West-Europa heeft daar overigens een buitensporig hoog aandeel in.
Nog wat cijfers. Alleen al 2019, dus voor de Covid-pandemie, was de toeristenindustrie goed voor 10.3% van de wereldeconomie, in US$ 8.9 biljoen.
In dat jaar was het ook goed voor 330 miljoen banen, terwijl 1 op de 4 nieuwe banen tot stand kwam in de toeristensector.
Verbijsterend? De voorspellingen waren dat we in 2030 zouden uitkomen op 1,8 miljard.
De letters en cijfers zijn nauwelijks te lezen, maar het geeft een algemeen beeld van de ontwikkeling tussen 1950 en een schatting tot 2030. Totdat de
Covid-19 pandemie wereldwijd de kop op stook. Wereldwijd, en dat geeft te denken over dat steeds intensievere reisverkeer en goederenvervoer. Hoe dan ook,
sinds het begin van de pandemie is het internationaal toerisme tussen de 70 en 80 % gedaald en is er wereldwijd van 1.700 tot 4.000 miljard dollars omzet
gedaald. Als we tenminste het cijfercircus willen geloven.
'de Franse verleiding'
Isabel Babou et Philippe Callot, Tourisme: Stop ou encore? Baudelaire, 2019.
Als toerisme een continent was, zou het op de 5e plaats van grootste CO2-uitstoters staan.
Moeten we, in een wereldwijde context van klimaatverandering, stoppen met reizen voor ontspanning? Is deze sector niet, net als onze overconsumptie,
het resultaat van verslavingen? Er worden verschillende radicaal nieuwe vragen gesteld.
Moeten we nu denken aan een universeel milieurecht, een individueel CO2-krediet?
Op de muren van sommige toeristenoorden staat geschreven: "Alle toeristen zijn klootzakken". Dus stop of anders?
De auteurs nemen ons mee naar een toerisme waar voorouderlijke praktijken worden vermengd met andere, science fiction waardige praktijken,
en ze proberen een antwoord te geven op de vraag: wat voor soort toerisme voor morgen?
'de Franse verleiding'
Eind 2020 verscheen het zoveelste werk van Michel Houellebecq: Interventions 2020. (Paris, Flammarion, 2020), maar wonderlijk genoeg ging het niet met die
ophef gepaard als zijn Plateforme (Paris, Flammarion, 2001) of zijn La carte et le territoire (Paris, Flammarion, 2010).
In beide werken wordt Frankrijk grosso modo neergezet als een openluchtmuseum waar massa's buitenlandse toeristen komen koekeloeren.
Worden de Franse lezers en vooral de spraakmakende intellectuelen Houellebecq moe? Of zit zijn betoog, de strekking van zijn woorden, hun dwars?
Het liegt er inderdaad niet om, dat wat hij schetst.
In een interview verwoordde Houellebecq het aldus: "Ik werd in het bijzonder getroffen door een anecdote die zich afspeelt in een Provençaals dorp. Daar worden
bejaarden in ruil voor een klein centje van de gemeente verleidt om hun dagelijkse gedrag, zoals de verhalen van Pagnol werden verfilmd, steevast te blijven
vertolken:
een spelletje jeux de boules, een pastis op een terrasje onder de platanen. Hun enige dwingende verplichting is om dat alles te spelen op die momenten dat
touringcars met buitenlandse toeristen 't dorp aandoen en zichzelf welwillende laten fotograferen."
De criticasters, in casu 'de intellectuelen', hielden zich opvallend stil. Staan ze soms zelf ook te kijk?
'de Franse verleiding'
Francois Saltiel, La société du sans contact. Selfie d'un monde en chute. Paris, Flammarion, 2020.
'Een samenleving van zonder contact te hebben. Een selfie van een wereld in vrije val.'
Het is toch wonderbaarlijk. Nederlanders hebben niet zelden een romantisch beeld van het Franse dorpsleven waar 't een gezellig en levendig toeven is.
Mijn ervaring is een andere. Het merendeel van mijn sociale contacten voltrekt zich 'virtueel', overigens een verraderlijk en tè gemakkelijk gebruikt begrip.
Mijn werkelijkheid gebiedt te constateren dat mijn sociale contacten zich niet zozeer binnen het dorp voltrekken maar - via koperen draadjes, wifi en satellieten - met mensen 'elders', soms zelfs aan de andere kant van de wereld, maar niet met mijn overburen.
------------------------
VERTALING VOLGT LATER:
"Toute notre existence peut désormais se vivre derrière un écran. Le travail s'exécute à distance, l'amour se filtre sous algorithmes, et notre
intimité se travestit sur les réseaux sociaux. Sous l'emprise d'une connexion permanente, nous nous éloignons paradoxalement les uns des autres.
Uber a licencié 3 500 employés en quelques minutes via l'application de visioconférence Zoom ; Twitter envisage de proposer le " télétravail à vie " ;
Google tente de privatiser des mégalopoles ; des individus esseulés tombent sous le charme de machines parlantes et des âmes endeuillées ressuscitent
leurs morts en discutant avec l'avatar de l'être disparu. Rien n'échappe aux architectes de la Silicon Valley. Ces nouveaux maîtres du monde partagent
de nombreuses valeurs, du transhumanisme, qui redéfinit les frontières de l'au-delà, à la philosophie libertarienne, qui sape les fondements
de notre démocratie en mettant à mal la souveraineté des Etats. Dans cet essai, qui se nourrit d'histoires aussi insolites que saisissantes,
François Saltiel dresse le portrait inédit d'une terrifiante dérive vers la " société du sans-contact ".
Une plongée dans le grand bain bouillonnant des nouvelles technologies et une exhortation à résister aux sirènes des GAFAM."
Cláudia Seabra, Odete Paiva, Carla Silva, José Luís Abrantes (Editors), Pandemics and Travel. Covid-19 Impacts in the Tourism Industry. Emerald Publishing Limited., 2021.
Hyperloop Advanced Research Partnership, Hyperloop. The future of high-speed. Alder Press, 2021.
Hyperloop is een nieuwe vorm van vervoer die schoon, duurzaam en sneller zal zijn dan Jets!
Het potentieel van de hyperloop om het vervoer en de verbindingen te verbeteren is verbluffend. Toch zijn er technische uitdagingen en afwegingen bij het ontwerp.
De gecombineerde inspanning van deskundigen op vele gebieden, beschrijft de technologie, economie, milieuvoordelen, en resterende uitdagingen om de kloof te overbruggen
dichten tussen de prototypes van vandaag en een wereld van morgen die verbonden is door de snelheid van de hyperloop.
'de Franse verleiding'
Henri Mora, Miguel Amorós, Désastres touristiques. Effets politiques, sociaux et environnementaux d’une industrie dévorante. L'Echappée, 2022.
Toeristische rampen. Politieke, sociale en milieu-effecten van een alles verslindende industrie.
Een synopsis van deze wel zeer sombere, maar wellicht ook wel voor vele plekken realistische visie:
Als een van de meest vervuilende activiteiten in een context waarin voortdurend wordt verwezen naar de "ecologische transitie", genieten het
toerisme en zijn handlangers in de luchtvaart niettemin de onvoorwaardelijke steun van de overheden, organisaties, de economische en culturele
wereld, alsmede van bepaalde sociale en milieukrachten.
Want wie zou bereid zijn om 's werelds leidende industrie en hypermobiliteit op te geven?
Ontstaan uit het industrieel kapitalisme, nam het toerisme een hoge vlucht in de jaren 1950. In een wereld van massaproduktie en -consumptie
heeft zij zich op een vanzelfsprekende wijze doen gelden, en ertoe bijgedragen dat de commerciële sfeer zich tot vele terreinen heeft uitgebreid
en volledig in het dagelijks leven is geïntegreerd. Dit proces van touristisering op alle fronten maakt deel uit van het functioneren van de wereld.
Het beheer van gebieden om ze aantrekkelijker te maken dan andere, veroorzaakt een ravage: uitstoot van broeikasgassen en talrijke milieuschade,
artificiëring van de natuur, overbezichtiging, wijziging van de menselijke relaties, folklorisering, bouw van grote nutteloze projecten,
stijging van de vastgoedprijzen, enz.
Tegenover dit verwoestende toerisme, dat als een pijler van de groei wordt beschouwd, kan de kritiek,
die met name door dit boek wordt gedragen, niet anders dan een meer algemene aanval vormen op de markteconomie, de machtige verbeelding die zij
uitdraagt en de levensstijlen die zij teweegbrengt.
De toeristriëlen van Narbonne en omgeving, Grand Narbonne, realiseerden dinsdagavond 16 november 2021 op hun congres een meesterzet: de kuststrook bij Narbonne,
tussen het noordelijke Les Cabanes de Fleury - aan de monding van de Aude - en het zuidelijke Gruissan-Plage, draagt voortaan de naam 'Côte du Midi'. Geniaal!
Behalve de meest zuidelijke strook van de kust, bij Collioure en Banyuls, heeft een stukje méditerrane kust wèl een naam, la Côte Vermeille, maar de rest van de
kust van de Languedoc heeft een naam zoals 'la Côte d'Azur' wonderlijk genoeg altijd moeten ontberen.
Tot 'le Midi' werd immer gemakshalve zo'n beetje alles gerekend wat ook maar een beetje de geur had van la Méditerrannée, maar niets is minder waar.
Formeel opgevat strekt 'le Midi' zich uit van de Camargue tot en met Toulouse.
Wedden dat ook de rest van de kuststrook van de Languedoc hiermee een eigen benaming krijgt: la Côte du Midi ... .
|
Ik heb een aanvang gemaakt met de lijst van literatuur in categorieën te ordenen, een tijdrovende aangelegenheid.
Bijvoorbeeld bespiegelingen aangaande het fenomeen 'toerisme',
de ontwikkeling van transport en mobiliteit, de technologische ontwikkelingen die van invloed zijn geweest op transport, reizen, communicatie en betalen,
persoonlijke reiservaringen en indrukken, cijfermatige benaderingen, de ontwikkeling van het mondiale reizen en toerisme,
de ontwikkeling van vrije tijd
als zodanig, de geschiedenis van reisgidsen plus 'enzovoorts', want de geschiedenis van het reizen en het toerisme kent ontzettend veel specifieke facetten en het onderzoek
daar naar en het denken daarover resulteerde en resulteert in talloze deelstudies.
Ik wil er ooit aan toekomen tot verdere onderscheid, neem alleen al bijvoorbeeld de 'Bataafsche Revolutie in samenhang met de latere Franse. Er dient een
uitsplitsing te komen aangaande de 'Bataafsche' als zodanig, de relatie met Frankrijk waar veel patriotten naar toevluchtten, ten lange met Franse troepen naar
de Lage Landen terugkeerden en het uiteindelijk kwam van de eerste koning der Nederlanden, Louis Bonaparte, broer van dè Napoléon. Die tijdsperiode kent fascinerende
aspecten, zoals ook de rol van vele vrouwen waar ik apart op in wil gaan. Zo geldt dat voor veel meer categorieën. Een ander onderdeel betreft met name ook de
titels aangaande onder andere 'François Mitterrand, socialisme en sociaal-democratie'. Daar dient 'Le tournant de la rigeuer', zijn ommezwaai in 1983 naar een in wezen
liberale koers, apart uitgelicht te worden ... .
Een opsomming van de talloze reisgidsen die Frankrijk betreffen en waarover 'de Franse verleiding' beschikt, blijft vooralsnog even een wensdroom.
Maar met deze schijnbaar uitputtende lijst is meer aan de hand, want heel bewust heb ik het overgrote merendeel van mijn oorspronkelijke Nederlandse bronnen onvermeld
gelaten - 't is nu al veel - en ook die aangaande de streek waar ik woon, de Zuid-Franse Languedoc. Daarvan zal een volledige, maar naar categoriën onderverdeelde opsomming worden opgenomen in het verhalende bundel dat mij voor ogen staat met als voorlopige werktitel:
Mijn Franse verleiding
Een speurtocht in verhalen en verhaaltjes.
------------
GESCHIEDENIS EN AKTUALITEIT VAN HET WERELDSYSTEEM, COVID-19, ECONOMISCHE EN FINANCIELE MARKTEN, MONDIALISERING / GLOBALISERING, TRANSNATIONALISME, COSMOPOLITISERING, WERELD-ELITEN EN ONGELIJKHEDEN:
*** GESCHIEDENIS VAN HET WERELDSYSTEEM:
Nadjib Abdelkader; Jérôme Maucourant, Sébastien Plociniczak, & l'maginaire économique. Le Passager Clandestin, 2020.
Jean Baechler, Le capitalisme. 1. Les origines. Paris, Gallimard - Folio Histoire, 1995.
Jean Baechler, Le capitalisme. 2. L'économie capitaliste. Paris, Gallimard - Folio Histoire, 1995.
Jean-François Bayart, Les études postcoloniales, un carnival académique. Paris, 2010.
Michel Beaud, Histoire du capitalisme de 1500 à 2000. Paris, Seuil, 2000.
Henri Bergeron, Olivier Borraz, Patrick Castel, François Dedieu, Covid-19 : une crise organisationnelle. Paris, Les Presses de Sciences Po, 2020.
Robert Boyer, Les capitalismes à l'épreuve de la pandémie. Paris, La Découverte, 2020.
Fernand Braudel, La dynamique du capitalisme. Paris, Éditions Arthaud, 1985.
Klaus-Jürgen Bremm, Das Zeitalter der Industrialisierung. Theiss, Konrad, 2014.
James Burnham, The Managerial Revolution. What is Happening in the World. New York: John Day Co., 1941.
Chantal Cabé (Rédactrice en chef), L'Atlas de la Terre. Comment l'homme a dominé la nature. Paris, Le Monde / La Vie, Hors-Série, mars 2021.
Vincent Capdepuy. 50 histoires de mondialisations. De Néanderthaler à Wikipedia. Alma éditeur, 2018.
François Caron, Les deux révolutions industrielles du XXe siècle. Paris, Albin Michel, 1997.
François Caron, La dynamique de l'innovation. Changement technique et changement social (XVIe-XXe siècle). Paris, Gallimard, 2010.
Fernando Claudin, The Communist Movement. From Comintern to Cominform. Penguin Books, 1975.
Philip Coggan, More: A History of the World Economy from the Iron Age to the Information Age. The Economist, 2020.
Jean-Marc Daniel, Histoire de l'économie mondiale. Des chasseurs-cueilleurs aux cybertravailleurs. Tallandier, 2021.
Jared Diamond, Guns, Germs, and Steel: A Short History of Everybody for the Last 13,000 Years. Vintage, 1998.
Jared Diamond, Collapse. How Societies Choose to Fail or Succeed. Penguin Books, 2005.
Paul R. Ehrlich, The Population Bomb. Sierra Club / Ballantine Books, 1968.
Henry Fairfield Osborn Jr., Our Plundered Planet. Little, Brown and Company, 1948.
Marc Ferro (ed.), Le livre noir du colonialisme: XVIe-XXIe siècle, de l'extermination à la repentance. Paris, Hachette, 2004.
W. Fischer, R. Mac Innes, J. Schneider, The emergence of a world economie (1500-1914). 2 tomes. 1986.
Augusto Forti, Franco Ferrarotti, et al., Aux origines de l'Occident: machines, bourgeoisie et capitalisme. Paris, Presses Universitaires de France, 2011.
Pierre François, Claire Lemercier, Sociologie historique du capitalisme. Paris, La Découverte, 2021.
-- (Voire aussi: Hervé Joly, Les trois âges du capitalisme. À propos de : Pierre François, Claire Lemercier, Sociologie historique du capitalisme, La Découverte, 2021. In: La vie des idées, le 26 mars, 2021.
Via: https://laviedesidees.fr/Francois-Lemercier-Sociologie-historique-capitalisme.html
Joshua B. Freeman, Behemoth: A History of the Factory and the Making of the Modern World. New York, Norton, 2018.
Peter Fritsche, Stranded in the Present: Modern Time and the Melancholy of History. Cambridge, MA, 2004.
Akira Iriye, Jürgen Osterhammel (Herausgebers), Geschichte der Welt 1350-1750. Weltreiche und Weltmeere. C.H.Beck, 2014.
John Kenneth Galbraith, The Great Crash 1929. Penguin Books, 1975.
Pierre-Noël Giraud, L'Homme Inutile. Du bon usage de l'économie. Paris, Odile Jacob, 2015.
David Graeber and David Wengrow, The Dawn of Everything. A New History of Humanity. Farrar, Straus and Giroux, 2021.
Jean-Louis Guigou, Afrique-Méditerranée-Europe / La verticale de l'avenir. Nevicata, 2017.
Valerie Hansen, The Year 1000. When Explorers Connected the World and Globalization Began. Scribner, 2020.
Yuval Noah Harari, Sapiens. A Brief History of Humankind. (2011). London, Vintage Books, 2014.
Tim Harford, Fifty Things that Made the Modern Economy. London, Little, Brown, 2017.
Peter Heather, Empores and Barbarian: The Fall of Rome and the Birth of Europe. Oxford, Oxford University Press, 2010.
Jacques Heers, La naissance du capitalisme au Moyen Âge. Paris, Tempus Perrin, 2014.
E. J. Hobsbawn, The Age of Revolution. Europe 1789 - 1848. London, Abacus edition, 1977.
E. J. Hobsbawn, The Age of Capital. 1848 - 1875. London, Abacus edition, 1977.
E. J. Hobsbawn, 'Inventing Traditions'. In: E.J. Hobsbawn and T. Rangers, eds., The Inventions of Traditions. Cambridge, University of Cambridge Press, 1983.
E. J. Hobsbawn, The Age of Empire. 1875 - 1914. New York NY, Vintage Books Edition, 1989.
E. J. Hobsbawn, The Age of Extremes. A History of the World, 1914 - 1991. New York NY, Vintage Books edition, 1996.
E. J. Hobsbawn with Antonio Polito, On the Edge of the New Century. New York, The New Press, 2000.
E. J. Hobsbawn, Interesting Times. A Twentieth-Century Life. London, Abacus, 2002.
E. J. Hobsbawn, Globalization, Democracy and Terrorism. London, Abacus, 2007.
E. J. Hobsbawn, Fractured Times. Culture and Society in the Twentieth Century. London, Abacus, 2014.
Richard Horton, The COVID-19 Catastrophe. What's Gone Wrong and How to Stop It Happening Again. Polity Press, 2020.
Peter-Matthias Gaede, Die industrielle Revolution - Wie Dampf, Stahl und Strom die Welt veränderten (mit DVD). Geo Epoche 30/08. München, C. Bertelsmann GmbH, 2008.
David Graeber, David Wengrow, The Dawn of Everything. A New History of Humanity. Allen Lane, 2021.
Jan C. Jansen, Jürgen Osterhammel, Dekolonisation. Das Ende der Imperien. C.H.Beck, 2013.
Ian Kershaw, To Hell and Back. Europe 1914-1949. Allan Lane, 2015.
John Maynard Keynes, The Economic Consequences of the Peace. London, MacMillan and Co., Limited, 1920.
Melvin Kranzberg and Carroll W. Pursell Jr. (Eds.), Technology in Western Civilization: The Emergence of Modern Industrial Society. Earliest Times to 1900. New York, Lodon & Toronto, 1967.
Ekkehart Krippendorff, Internationales System als Geschichte. Einführung in die internationalen Beziehungen 1. Frankfurt, Campus Verlag, 1975.
Philipp Lepenies, The Power of a Single Number. A Political History of GDP. New York, Columbia University Press, 2016.
Marc Levinson, The Box: How the Shipping Container Made the World Smaller and the World Economy Bigger. Princeton, N.J., Princeton University Press, 2006.
Marc Levinson, The Box. Comment le conteneur a changé le monde. Paris, Max Milo, 2011.
Rosa Luxemburg, Die Akkumulation des Kapitals. Ein Beitrag zur ökonomischen Erklärung des Imperialismus. (1913)
Frankfurt, Verlag Neue Kritik, Archiv sozialistischer Literatur 1, Vierte Auflage, 1970.
Margaret MacMillan, War. How conflict shaped us. London, Profile Books, 2020.
Ernest Mandel, Der Spätkapitalismus. Versuch einer marxistischen Erklärung. Frankfurt am Main, SuhrkampVerlag, 1973.
Ernest Mandel, La crise 1974-1982. Les faits, leur interprétention marxiste. Paris, Flammarion, 1982.
Jérôme Maucourant, Avez-vous lu Polanyi? Paris, Flammarion, 2011.
John R. McNeil, William H. McNeil, The Human Web: A Bird's-Eye View of World History. New York, 2003.
Agnès Mirambet-Paris, Didier Frémond, Deux mille ans de commerce maritime. De l'amphore au conteneur. Paris, Découvertes Gallimard, 2014.
Joel Mokyr, La culture de la croissance. Les origines de l’économie moderne. Paris, Gallimard, 2020.
Le Monde Diplomatique - Manière de voir N° 167, La bombe humaine. Pression démographique sur la planète. Octobre-Novembre, 2019.
Ian Morris, Why The West Rules - For Now: The Patterns of History and what they reveal about the Future. Profile Books Ltd., 2011.
Ian Morris, The Measure of Civilization – How Social Development Decides the Fate of Nations. Princeton University Press, 2013.
F. Osborn, La Planète au pillage. Paris, Payot, 1949 (1e édition 1948).
Jürgen Osterhammel, Niels P. Petersson, Geschichte der Globalisierung: Dimensionen, Prozesse, Epochen. C.H.Beck, 6-sten aktualisierte edition, 2019.
Kees van der Pijl, Vordenker Der Weltpolitik. Einführung in Die Internationale Politik Aus Ideengeschichtlicher Perspektive. Vs Verlag Fur Sozialwissenschaften, 1996.
Karl Polanyi, The Great Transformation. Politische und ökonomische Ursprünge von Gesellschaften und Wirtschaftssystemen.(1944). Suhrkamp Taschenbuch Verlag, 2015.
Jürgen Osterhammel, Die Verwandlung der Welt: Eine Geschichte des 19. Jahrhunderts. München, Verlag C.H. Beck, 2nd edition, 2016.
Jürgen Osterhammel, Jan C. Jansen, Kolonialismus: Geschichte, Formen, Folgen. C.H.Beck; 8., aktualisierte edition, 2017.
Jean-François Revel, Ni Marx Ni Jésus. De la seconde révolution américaine à la seconde révolution mondiale. Paris, Éditions Robert Laffont, 1970.
Pale Rider: The Spanish Flu of 1918 and How It Changed the World. Public Affairs, septembre 2017.
Jeremy Rifkin, The Empathic Civilization. The race to global consciousness in a world in crisis. New York, Jeremy P. Tarcher / Penguin, 2009.
Jean-Pierre Rioux, La révolution industrielle 1780-1880. Paris, Éditions du Seuil, Points Histoire, 1971.
Richard H. Robbins, Global Problems and the Culture of Capitalism. Pearson, 2019.
Jérémy Rocteur, Les révolutions industrielles ou la naissance du monde moderne: La métamorphose par le progrès. 50Minutes.fr, Collection 'Grands Événements', 2015.
Emmanuel Le Roy Ladurie, Histoire du climat depuis l'an mil: Tome 1 et Tome 2. Paris, Flammarion, Collection Champs Histoire, 2009.
Waltraud Schreiber (Hg.), Von Imperium Romanum zum Global Village. 'Globalisietungen' im Spiegel der Gechichte. Neuried, 2000.
Alessandro Stanziani, Les entrelacements du monde. Histoire globale, pensée globale. Paris, CNRS, 2018.
Paul M. Sweezy, The Theory of Capitalist Development. Principles of Marxian Politial Economy (1942). London, Dennis Dobson Limited, 1962.
Octave Uzanne, Études de sociologie féminine. Parisiennes de ce temps. En leurs divers milieux, états et conditions. Études pour servir à l'histoire des femmes, de la société, de la galanterie française, des moeurs contemporaines et de l'égoïsme masculin. Ménagères, Ouvrières et courtisanes, bourgeoises et mondaines, Artistes et comédiennes. Paris, Mercure de France, 1910.
Immanuel Wallerstein, The Modern World-System, vol. I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century.
New York/London, Academic Press, 1974.
Immanuel Wallerstein, The Modern World-System, vol. II: Mercantilism and the Consolidation of the European World-Economy, 1600-1750. New York, Academic Press, 1980.
Immanuel Wallerstein, The Modern World-System, vol. III: The Second Great Expansion of the Capitalist World-Economy, 1730-1840's. San Diego, Academic Press, 1989.
Immanuel Wallerstein, l'Après-Libéralisme. Essai sur un système-monde à réinventer. Éditions de l'Aube, 1999.
Immanuel Wallerstein, The Modern World-System, vol. IV: Centrist Liberalism Triumphant, 1789–1914. Berkeley: University of California Press, 2011.
Immanuel Wallerstein et al., Does Capitalism has a Future? Oxford, New York etc., Oxford University Press, 2013.
Alexis Wichowski, The Information Trade. How Big Tech Conquers Countries, Challenges Our Rights, and Transforms Our World. New York, NY, HarperOne, 2020.
*** AKTUALITEIT VAN HET WERELDSYSTEEM:
(*** Uiteraard ook nog op te splitsen.)
Philippe Aghion, Repenser la croissance économique. Paris, Fayard, 2016.
Philippe Aghion, Céline Antonin, Simon Bunel, Le pouvoir de la destruction créatrice. Innovation, croissance et avenir du capitalisme. Paris, Odile Jacob, 2020.
Michel Aglietta et al., Capitalisme. Le temps des Ruptures. Paris, Odile Jacob, 2019.
Michel Aglietta (Propos recueillis par Antoine Reverchon), "La vraie richesse des nations est leur capital public." In: Le Monde, 17-18 mai, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/05/15/michel-aglietta-la-vraie-richesse-des-nations-est-leur-capital-public_6039727_3232.html
Éric Albert et Julien Bouissou, La pandémie provoque un grand chaos logistique. Bois, cuivre, Placoplatre, carrelage, puces électroniques, voitures ... Les pénuries de biens se multiplient en Europe et aux États-Unis. Partout, les chaînes d'approvisionnement ont été bousculées et désorganisées par le Covid-19. In: Le Monde, samedi 15 mars 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/05/14/pandemie-le-grand-chaos-logistique_6080172_3234.html
Pareick Artus et Marie-Paule Virard, Le capitalisme est en train de s'autodétruire. Paris, La Découverte, 2007.
David Attenborough, A Life on Our Planet. My Witness Statement and a Vision for the Future. Ebury Press, 2020.
Albena Azmanova, Capitalism on Edge. How Fighting Precarity Can Achieve Radical Change Without Crisis or Utopia. Columbia University Press, 2020.
Aurélien Barrau, Le Plus Grand Défi de l'Humanité. Face à la catastrophe écologique et sociale. Michel Laffon, 2020.
Thierry Baudet (Interview door blckbx.tv oprichter en producent Flavio Pasquino), Lock Step, Great Reset, Build Back Better ... "Wij willen nu antwoorden", zegt Thierry Baudet in een openhartig interview.
Via: https://www.blckbx.tv/videos/wij-willen-nu-antwoorden
Ulrich Beck, The Metamorphosis of the World. Polity Press, 2017.
Daniel Bell, The coming of Post industrial Society. A venture in Social Forecasting. Basic Books, 1973.
Walden Bello, Deglobalization. Ideas for a New World Economy. London - New-York, Zed Books Ltd., 2004.
Walden Bello, Capitalism's Last Stand? Deglobalization in the Age of Austerity. Zed Books Ltd., 2013.
Mike Berners-Lee, How Bad Are Bananas? The carbon footprint of everything. (2009). Profile Books Ltd., new edition, 2020.
Mike Berners-Lee, Il n'y a pas de planète B. Comment être soi-même un acteur du changement. De Boeck Sup, 1er édition, 2020.
Mike Berners-Lee, There Is No Planet B. Cambridge University Press; Revised édition, 2021.
Sophie Boisseau du Rocher, Emmanuel Dubois de Prisque, La Chine e(s)t le monde. Essai sur la sino-mondialisation. Paris, Odile Jacob, 2019.
Christophe Bonneuil, Jean-Baptiste Fressoz, L'Événement Anthropocène. La Terre, l'histoire et nous. Paris, Seuil, 2016.
Christophe Bonneuil and Jean-Baptiste Fressoz, The Shock of the Anthropocene: The Earth, history and us. London, Verso Books, 2016.
Pascal Boniface, Les relations internationales de 1945 à nos jours. Comment en sommes-nous arrives là? Eyrolles, 2020.
Julien Bouissou, Le prix du fret pèse sur le commerce commercial. En un an, le coût d'expédition d'un conteneur de Chine vers l'Europe ou les Etats-Unis a quintuplé.
In: Le Monde, vendredi 5 février, 2021.
Julien Bouissou, Les vulnérabilités du commerce mondial mises en lumière par le blocage du canal de Suez. In. Le Monde, 30 mars 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/03/30/les-vulnerabilites-du-commerce-mondial-mises-en-lumiere-par-le-blocage-du-canal-de-suez_6074908_3234.html
Gaston Bouthol, La surpopulation dans le monde. Paris, Payot, 1958.
Robert Brenner, The Economics of Global Turbulance. The Advanced Capitalist Economies from Long Boom to Long Downturn (1945-2005). New York, Verso Books, 2006.
Erik Brynjolfsson, Andrew McAfee, The Second Machine Age. Work, Progress, and Prosperity in a Time of Brilliant Technologies. New York - London, W.W. Norton & Company, 2014.
Geert Buelens, Essay: Vijftig jaar na het rapport van de Club van Rome. ‘De mens verandert de harmonieën van de natuur in wanklanken’. In 1972 meldde de Club van Rome in haar rapport dat de planeet in gevaar was. Zijn we een halve eeuw later veel opgeschoten? Wat hebben we gedaan met de lessen van 1972? Met wat we toen al wisten? Een beschaving gedreven door geloof in de vooruitgang heeft een permanent gehavende wereld voortgebracht – en Moeder Aarde uitgewoond. In: de Groene, 26 januari 2022.
Via: https://www.groene.nl/artikel/de-mens-verandert-de-harmonieen-van-de-natuur-in-wanklanken
Geert Buelens, Wat we toen al wisten. De vergeten groene geschiedenis van 1972. Amsterdam, Querido, 2022.
Les Dossiers du Canard enchaîné, 1,4 milliard de touristes! Et moi, et moi, et moi ... . Paris, Les Éditions Maréchal - Le Canard enchaîné, juillet 2019.
Chantal Cabé (Rédactrice en chef), L'Atlas de la Terre. Comment l'homme a dominé la nature. Paris, Le Monde / La Vie, Hors-Série, mars 2021.
Rachel Carson, Silent Spring. Hamish Hamilton, 1962.
Cepii, Economie mondiale 1980-1990: la fracture? Paris, Économica, 1984.
Alfred D. Chandler Jr. and Bruce Mazlich, Leviathans. Multinational Corporations and the New Global History. Cambridge University Press, 2005.
Éric Charmes & Max Rousseau, La mondialisation du confinement. Une faille dans la planétarisation de l’urbain? La Vie des Idées, Le 12 mai 2020.
Via: https://laviedesidees.fr/La-mondialisation-du-confinement.html
Gregory Claeys, After Consumerism. Utopianism for a Dying Planet. Princeton University Press, 2021.
Geneviève Clastres, À la recherche du voyage « écoresponsable ». In: Le Monde Diplomatique, juillet 2020.
Daniel Cohen, Homo Economicus, prophète (égaré) des temps nouveaux. Paris, Albin Michel, 1212.
Daniel Cohen, Le monde est clos et le désir infini. Paris, Albin Michel, 2015.
C. Colomb & J. Novy, J. (Eds.), Protest and resistance in the tourist city. London, Routledge, 2016.
Benjamin Coriat, La pandémie. L'anthropocène et le bien commun. Les Liens Qui Libèrent, 2020.
Mickaël Correia, Criminels climatiques. Enquête sur les multinationales que brûlent notre planète. Paris, La Découverte, 2022.
Cyrille P. Coutansais (Préface de Pascal Lamy), La (re)localisation du monde. Paris, CNRS, 2021.
Régis Debray, Le Siècle Vert. Un changement de civilisation. Paris, Gallimard, 2020.
Cheikh Dieng, Covid-19: le monde d'après sera une dictature. Le Lys Bleu, 2021.
Peter Dietsch and Thomas Rixen (Eds.), Global Tax Governance: What is Wrong with It and How to Fix It. ECPR Press, 2015.
Gaëlle Dupont et Simon Roger (Sous la direction de), Planète. État des lieux, État d'urgence. Paris, Gallimard / Le Monde, 2021.
David Edgerton, The contradictions of techno-nationalism and techno-globalism: A historical perspective. In: New Global Studies 1.1, 2007.
B. Eichengreen and P. Gupta, Managing Sudden Stops. World Bank, Policy research Working Paper, n° 7639, 2016.
Ewald Engelen, Marianne Thieme, De kanarie in de kolenmijn. Amsterdam, Prometheus, 2017.
Ewald Engelen, Thomas Piketty’s utopische impuls. ‘Ik ben een historicus’. Met Kapitaal en ideologie pleit de Franse econoom Thomas Piketty voor meer
historisch onderzoek in de economie. Weet hij het traditionele economische discours over ongelijkheid te ontstijgen? In: De Groene, nr. 11, 11 maart 2020.
Via: https://www.groene.nl/artikel/ik-ben-een-historicus?utm_source=De+Groene&utm_campaign=487a43a9b6-Wekelijks-2020-03-11&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-487a43a9b6-70676005
Megan Epler Wood, Sustainable Tourism on a Finite Planet. London, Routledge, 2017.
Philippe Escande, Sandrine Cassini, Bienvenue dans le capitalisme 3.0. Paris, Albin Michel, 2015.
Eduardo Fayos-Sola et Chris Cooper, The Future of Tourism: Innovation and Sustainability. Springer, 2018.
Robert Fletcher, Ivan Murray, Asunción Blanco-Romero, Macià Blázquez-Salom (Editors), Tourism and Degrowth: Towards a Truly Sustainable Tourism. London, Routledge, 2020.
Stéphane Foucart et Martine Valo, Quinze mille scientifiques alertent sur l'état de la planète. (En couverture: "Il sera bientôt trop tard ...". In: Le Monde, 14 novembre, 2017.
Jean-Baptiste Fressoz, L'Apocalypse joyeuse. Une histoire du risque technologique. Paris, Seuil, 2012.
George Friedman, The Next 100 Years. A Forecast for the 21st Century. New York etc., Doubleday, 2009.
Thomas L. Friedman, The World is Flat. The globalized world in the twenty-first century. Penguin Books, 2016.
Marc Furió et Pere Figuerola, L'Espèce humaine. Les chemins pour éviter l'extinction. Barcelone, RBA Coleccionables S.B.U., 2019.
The Future of Capitalism. Foreign Affairs, issue January / February, 2020.
Cyril Gâté, Les véritables objectifs derrière le covid-19. Le monde d'après. Independently published, 2020.
Susan George, Les usurpateurs. Comment les entreprises transnationales prennent le pouvoir. Paris, Seuil, 2014.
Cynthia Ghorra-Gobin (Sous la direction de), Dictionnaire critique de la mondialisation. Paris, Armand Colin, 2012.
Pierre Giorgini, La transition fulgurante. Vers un bouleversement systémique du monde? Bayard Culture, 2014.
Pierre-Noël Giraud, L'Homme Inutile. Du bon usage de l'économie. Paris, Odile Jacob, 2015.
Malcolm Gladwell, The Tipping Point: How Little Things Can Make a Big Difference. Back Bay Books, 2002.
S. Gössling & P. M. Peeters, Assessing tourism's global environmental impact 1900–2050. Journal of Sustainable Tourism, 23(5), 639-659, 2015.
Green Global Travel, The effects of mass tourism. (How overtourism is destroying 30+ destinations).
Via: https://greenglobaltravel.com/effects-mass-tourism-overtourism-destroying-destinations/. 2018 (?).
Michel Guerrin, « Le touriste entre-t-il pour la culture dans la catégorie des nuisibles? ». In: Le Monde, Publié le 23 novembre 2018 à 11h12 - Mis à jour le 24 novembre 2018 à 01h33.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2018/11/23/le-touriste-entre-t-il-pour-la-culture-dans-la-categorie-des-nuisibles_5387389_3232.html
David Graeber, The Democracy Project. A History, a Crisis, a Movement. Penguin Books Ltd., 2014.
Clement Guillou, Après la crise du Covid-19, un tourisme plus stable que durable. In: Le Monde ('Tourisme, la pause est finie'), 7 Juillet, pp. 18-19, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2020/07/06/apres-la-crise-du-covid-19-un-tourisme-plus-stable-que-durable_6045303_3234.html (Publié le 06 juillet 2020 à 06h06 - Mis à jour le 06 juillet 2020 à 11h48).
Mayur Gupta, Tourism and Social Impact. Tourism and society pre and post COVID-19.Lambert Academic Publishing, 2020.
C. M. Hall, Tourism, biodiversity and global environmental change. In S. Gössling & C. M. Hall (Eds.), Tourism and global environmental change: Ecological, economic, social and political interrelationships (pp. 142–156). Routledge, 2006.
C. M. Hall, Degrowing tourism: Décroissance, sustainable consumption and steady-state tourism. Anatolia, 20(1), 46–61, 2009.
Via: https://doi.org/10.1080/13032917.2009.10518894 [Taylor & Francis Online],
C. M. Hall, Biological invasion, biosecurity, tourism, and globalisation. In Dallen J. Timothy (Ed.), Handbook of globalisation and tourism (pp. 114–125). Edward Elgar Publishing, 2019.
Michal H. Hall, Human Extinction. The Ignored Threat. Independently published, 2019.
Yuval Noah Harari, Homo Deus. A Brief History of Tomorrow. London, Vintage, 2017.
Yuval Noah Harari, 21 Lessons for the 21st Century. London, Jonathan Cape, 2018.
Jason Hickel, The Divide. A Brief Guide to Global Inequality and its Solutions. William Heinemann, 2017.
Jason Hickel & Giorgos Kallis, Is Green Growth Possible? New Political Economy, Routledge, 2019.
Via: https://doi.org/10.1080/13563467.2019.1598964
Jason Hickel, The Contradiction of the Sustainable Development Goals: Growth versus Ecology on a Finite Planet. In: Sustainable Development, Wiley, 2019.
Via: https://static1.squarespace.com/static/59bc0e610abd04bd1e067ccc/t/5cb6db91a4222f60ea156798/1555487636747/Hickel+-+The+Contradiction+of+the+SDGs.pdf
Jason Hickel, Less is More. How Degrowth Will Save the World. William Heinemann, 2020.
Freya Higgins-Desbiolles et al., Degrowing tourism: rethinking tourism. In: Journal of Sustainable Tourism, Volume 27, 2019 - Issue 12.
Via: https://www.tandfonline.com/toc/rsus20/27/12
Joseph Hincks, How That Massive Container Ship Stuck in the Suez Canal Is Already Costing the World Billions of Dollars. In: Time, March 25, 2021.
Via: https://time.com/5950030/suez-canal-boat-stuck-cost-billions/
Fred Hisch, Social Limits to Growth. Routledge, 1978.
Cornelius Holtorf and Anders Hogberg 5eds.), Cultural Heritage and the Future. London, Taylor & Francis Ltd, 2019.
Alf Hornburg, John R. McNeil and Joan Martinez-Alier (dir), Rethinking Environmental History. World-System History and Global Environmental Change. New York, Alta Mira Press, 2007.
Samuel P. Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. (1996) New York NY, Simon & Schuster Paperbacks, 2011.
Eugène Huzar, La Fin du monde par la science. Paris, Dentu, 1855, (rééd. Ère, 2008).
Eugène Huzar, L'Arbre de la science. Paris, Dentu, 1857.
Martin Jacques, When China Rules the World: The Rise of the Middle Kingdom and the End of the Western World. London, 2009.
Raoul Marc Jennar, Le Grand Marché transatlantique. La menace sur les peuples d'Europe. Perpignan, Cap Bear Éditions, 2014.
C. Hamilton, F. Gemene, et C. Bonneuil (dir.), The Anthropocene and the Global Environmental Crisis: Rethinking Modernity in a new Epoch. Routledge, 2015.
Tony Judt, Postwar. A History of Europe Since 1945. New York, The Penguin Press, 2005.
Tony Judt, Ill fares the land. A Treatise On Our Present Discontents. London, Allen Lane, 2010.
Tony Judt and Timothy Snyder, Thinking the Twentieth Century. London, Penguin Press, 2012.
Tony Judt (Edited and introduced by Jennifer Homans), When the Facts Change. Essays 1955-2010. London, Vintage, 2015.
Giorgis Kallis, Susan Paulson, Giacomo D'Alisa, Federico Demaria, The Case for Degrowth. 2020.
Narjes Kandi, Olga Battaïa, Ramzi,Hammami, Globalisation vs. Slowbalisation: a literature review of analytical models for sourcing decisions in supply chain management. In: Annual Reviews in Control
Volume 49, 2020, Pages 277-287.
Via: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1367578820300146
Kevin Kelly, Out of Control. The New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World. Cambridge, Massachusetts, 1994.
Hervé Kempf, Comment les riches détruisent la planète. Paris, Seuil, coll. 'Points', 2009.
Hervé Kempf, Pour sauver la planète, sortez du capitalisme. Paris, Seuil, 2014.
Christine Kerdellant, Le Suicide du Capitalisme. Comment les premiers bénéficiares du sytème sont en train de le détruire. Paris, Robert Laffont, 2018.
Naomi Klein, No Logo. Knopf Canada and Picador, 1999.
Naomi Klein, The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism. Knopf Canada, 2007.
Naomi Klein, On Fire. The (Burning) Case for a Green New Deal. Simon & Schuster, 2019.
Elizabeth Kolbert, The Sixth Extinction. An unnatural history. London etc., Bloomsbury, 2014.
Joel Kotkin, The Coming of Neo-Feudalism: A Warning to the Global Middle Class. Encounter Books, USA, 2020.
Paul Krugman, Pourquoi les crises reviennent toujours. Paris, Éditions du Seuil, 2000.
Joshua Kurlantzick, Democracy in Retreat. The Revolt of the Middle Class and the Worldwide Decline of Representative Government. New Haven & London, Yale University Press, 2013.
Robert Kuttner, Can Democracy Survive Global Capitalism? W. W. Norton & Company, 2018.
Greg Land, How Artificial Intelligenc will impact the Future of Tourism. Lecture UNWTO World Conference on Smart Destinations. Oviedo, 25-27 June 2018.
Via: https://www.youtube.com/watch?v=Osym1I8hIjg
Jacques Langlois, Modernité du capital ou capital de la modernité? In: Monique Boireau-Rouillé et al. (Rédaction de ce numéro), De Mai 68 au débat sur la postmodernité. Enjeux actuels de l'émancipation. Lyon, Réfractions - recherches et expressions anarchistes, N° 20, pp. 121-132, mai 2008.
Serge Latouche, La décroissance. Paris, Presses Universitaires de France, 2019.
Bruno Latour, Facing Gaia. Six lectures on the political theology of nature. Gifford Lectures, 2013.
Bruno Latour, Face à Gaïa. Huits conférences sur le nouveau régime climatique. Paris, La Découverte, 2015.
Bruno Latour, Où atterrir? Comment s'orienter en politique. La Decouverte, Cahiers Libres, 2017.
Bruno Latour, Où suis-je? Leçons du confinement à l'usage des terrestres. Paris, La Decouverte - Les Empecheurs De Penser En Rond, 2021.
Charles de Laubier, Pourquoi le numérique contribue de plus en plus au réchauffement climatique. La France s’attaque à l’empreinte carbone du numérique et enjoint aux acteurs et utilisateurs de devenir plus vertueux car l’écosystème mondial lié à Internet, énergivore, contribue de manière de plus en plus importante au réchauffement de la planète. In: Le Monde, 9 janvier 2022 à 17h30 - Mis à jour le 10 janvier 2022 à 22h41.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2022/01/09/le-numerique-dans-le-piege-climatique_6108779_3234.html
Andreé Le beau, L'enfermement planétaire. Paris, Gallimard, 2008.
Nicolas Lecaussin et Jean-Philippe Delsol, Anti-Piketty: Vive le capital au XXIe siècle! Les Éditions Libréchange, 2015.
Kai-Fu Lee, AI Superpowers: China, Silicon Valley, and the New World Order. Boston, Houghton Mifflin, 2018.
Kai-Fu Lee, I.A. La plus grande mutation de l'histoire. Comment la Chine devient le leader de l'Intelligence Artificielle et pourquoi nos vies vont changer. Paris, Les Arènes Éditions, 2019.
Corine Lesnes, En Californie, embouteillage de porte-conteneurs à Oakland. Saturé, le quatrième port des États-Unis fait face au gigantesques afflux de produits venus d'Asie. Une situation inédite. In: Le Monde, samedi 15 mars 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/05/14/en-californie-oakland-face-a-l-engorgement-des-porte-conteneurs_6080173_3234.html
François Lévêque, Les Entreprises hyperpuissantes. Géants et Titans, la fin du modèle global? Paris, Odile Jacob, 2021.
Finbarr Livesey, From Global To Local. The making of things and the end of globalisation. Profile Books, 2017.
Björn Lomborg, The Skeptical Environmentalist. Measuring the Real State of the World. Cambridge University Press, 2001.
Frédéric Lordon, La démondialisation et ses ennemis. Comment rompre avec le libre-échange. In: Le Monde Diplomatique, Août 2011, pages 1, 8 et 9.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2011/08/LORDON/20843
Frédéric Lordon, Avec Piketty, pas de danger pour le capital au XXIe siècle. In: Le Monde Diplomatique, avril 2015, pp.18-19.
Claude Lorius et Laurent Carpentier, Voyage dans l'Anthropocène: cette nouvelle ère dont nous sommes les héros. Arles, Actes Sud, 2010.
Frédéric Lordon, Le jour où Wall Street est devenu socialiste. In: Le Monde Diplomatique, octobre 2008.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2008/10/LORDON/16354
Jean-Paul Loubes, Tourisme, arme de destruction massive. Paris, Éditions du Sextant, 2015.
James Lovelock, Gaia: A New Look at Life on Earth. Oxford University Press, 1979.
James Lovelock, The Revenge of Gaia. Lodon, Allen Lane, 2006.
Mark Lynas, Our Final Warning. Six Degrees of Climate Emergency. Fourth Estate Ltd., 2020.
Alexander MacGillivray, A Brief History of Globalization. The Untold Story of our Incredible Shrinking Planet. Robinson, 2006.
Kishore Mahbubani, Le jour où la Chine va gagner. La fin de la suprématie américaine. Éditions Saint-Simon, 2021.
André Marchal (Avec la contribution de Jean-Paul Gaerner et Laure Bavant), Supply Chain Management. Logistique globale. Ellipses, 2e édition, 2018.
Evangelia Marinakou, Charalampos Giousmpasoglou and Vasileios Paliktzoglou, The Impact of Social Media on Cultural Tourism.
In: Vladlena Benston and Stephanie Morgan, Implications of Social Media Use in Personal and Professional Settings. Hershey PA, Information Science Reference (IGI Global), 2015.
George Perkins Marsh, Man and Nature. Or, Physical Geography As Modified by Human Action (1864). Dover Publications Inc., 2021.
Paul Mason, Post Capitalism. A Guide to our Future. Allen Lane, 2015.
Mariana Mazzucato,The Value of Everything. Making and Taking in the Global Economy. Public Affairs, May, 2020.
Dennis Meadows (MIT), Rapport van de Club van Rome, (The Limits of Growth). Utrecht / Antwerpen, Uitgeverij Het Spectrum N.V., 1972.
Donella H. Meadows, Dennis L. Meadows, Jorgen Randers (Foreword by Jan Tinbergen), Beyond the Limits. Global Collapse or a Sustainable Future. Earthscan Ltd., 1992.
Donella H. Meadows, Jorgen Randers, Dennis L. Meadows, Limits to Growth. The 30-Year Update. Chelsea Green Publishing, 2004.
Dennis Meadows, Donella Meadows, Jorgen Randers, Les Limites à la croissance (dans un monde fini). Le rapport Meadows, 30 ans après. Rue Echiquier, 2017.
Dennis Meadows, Donella Meadows, Jorgen Randers, Les Limites à la croissance - Edition spéciale 50 ans. Rue Echiquier, 2022.
Dennis Meadows (Propos recueillis par Audrey Garric), « Il faut mettre fin à la croissance incontrôlée, le cancer de la société »
Dans un entretien au « Monde », le physicien, coauteur il y a cinquante ans du rapport du Club de Rome « Les Limites à la croissance »,
estime que l’impératif est aujourd’hui de changer « les valeurs et les objectifs » des sociétés contemporaines, qui courent à leur perte.
In: Le Monde, le 08 avril 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2022/04/08/dennis-meadows-il-faut-mettre-fin-a-la-croissance-incontrolee-le-cancer-de-la-societe_6121114_3232.html
J. Mistral, Le Climat va-t-il changer le capitalisme? Paris, Eyrolles, 2015.
François Mitterrand, La Chine au défi. Paris, Julliard, 1961.
George Monbiot, How Did We Get Into This Mess? Politics, Equality, Nature. Verso, 2020.
Le Monde diplomatique. Manière de voir. N° 141. Libre-échange. La déferlante. Juin-juillet, 2015.
Le Monde Diplomatique - Manière de voir N° 167, La bombe humaine. Pression démographique sur la planète. Octobre-Novembre, 2019.
Le Monde diplomatique. Manière de voir. N° 170. Chine États-Unis. Le choc du XXIe siècle. Avril-mai 2020.
Arnaud Montebourg (Préface d'Emmanuel Todd), Votez pour la démondialisation! Paris, Flammarion, 2011.
Serge Morand, Gwenola Le Naour, Sébastien Gardon et Amandine Gautier, Sortir des crises, One Health en pratiques. Quae, 2021.
Philippe Moreau Defarges, La Tentation du repli: mondialisation, démondialisation (XVe-XXIe siècles). Paris, Odile Jacob, 2018.
Edgar Morin, Sur la crise. Pour une crisologie suivi de où va le monde? Paris, Flammarion, 2020.
Edgar Morin (Propos recueillis par Nicolas Trung), Cette crise devrait ouvrir nos esprits depuis longtemps confinés sur l'immediat. In Le Monde, 19-20 avril 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/04/19/edgar-morin-la-crise-due-au-coronavirus-devrait-ouvrir-nos-esprits-depuis-longtemps-confines-sur-l-immediat_6037066_3232.html?fbclid=IwAR3YaEtcHKqGWWdQyZYrZVZ6fvwM9JkITtFWMxPdNHgIDfqhjOrRAx21jTo
Baptiste Mylondo, Benjamin, pionnier de la décroissance. Préface de 'Walter Benjamin, Le capitalisme comme réligion et autres critiques de l'économie suivi de Le caractère fétiche de la marchandise et son secret Karl Marx.' Paris, Éditions Payot & Rivages, 2019.
Margherita Nasi, « Le Pouvoir de la destruction créatrice »: le capitalisme en pleine crise d’identité.
Dans leur essai, Philippe Aghion, Céline Antonin et Simon Bunel proposent des voies de sortie optimistes de la crise due au Covid-19, ou comment mieux maîtriser le capitalisme pour en exclure les excès. In: Le Monde, 13 janvier, 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/emploi/article/2021/01/13/le-pouvoir-de-la-destruction-creatrice-le-capitalisme-en-pleine-crise-d-identite_6066053_1698637.html
OECD, “Megatrends shaping the future of tourism”. In: OECD Tourism Trends and Policies 2018, OECD Publishing, Paris.
Via: https://doi.org/10.1787/tour-2018-6-en
K. Ohmae, The End of the Nation State. London, HarperCollins, 1995.
F. Osborn, La Planète au pillage. Paris, Payot, 1949 (1e édition 1948).
Jürgen Osterhammel, Die Flughöhe der Adler. Historische Essays zur globalen Gegenwart. München, Verlag C.H. Beck oHG, 2017.
Overtourism and Tourismphobia: A Journey Through Four Decades of Tourism Development, Planning and Local Concerns. In: Tourism Planning & Development, 2019, Vol. 16, No. 4, 353-357.
Via: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/21568316.2019.1599604
Amelia Pang, Made in China. A Prisoner, an SOS Letter, and the Hidden Cost of America’s Cheap Goods. Algonquin Books, 2021.
Olivier Passet, De la financiarisation a` la digitalisation: la mondialisation en folie. In: La Tribune, 18/05/20.
Pierre Péan, Après Mao, les managers. Fayolle, 1977.
Nicolas Petit, Big Tech and the Digital Economy. The Moligopoly Scenario. Oxford, Oxford University Press, 2020.
Olivier Piacentini, La mondialisation totalitaire. Paris, Éditions de Paris, 2018.
Thomas Piketty, Le capital au XXIe siècle. Paris, Seuil, 2013.
Thomas Piketty, Pourquoi ses corbes affolent la planète (Par Pierre Jaxel-Truer). In: M Le Magazine du Monde, 28 juin 2014, pp. 27-33.
Thomas Piketty , Gourou Mondial. Comment l'économiste français a conquis la planète, ('Dossier' par Sophie Fay et al.). In: L'Obs, Édition n 2611 du Nouvel Observateur du 20 au 26 novembre 2014, pp. 40-54.
Thomas Piketty, L'économie des inégalités. (1997). Paris, Éditions La Découverte, 7e édition, 2015.
Thomas Piketty, Les Hauts Revenus en France au XXe siècle. Inégalités et redistribution, 1901-1998 (2001). Paris, Éditions du Seuil, Points Histoire, 2016.
Thomas Piketty, Capital et idéologie. Paris, Éditions du Seuil, 2019.
Thomas Piketty (Propos recueillis par Christian Chavagneux), Le monde selon Piketty. In: Alternatives Économiques, Octobre 2019, N° 394, pp. 22-34.
Leo Panitch and Sam Gindin, The Making of Global Capitalism. The Political Economy of American Empire. London UK - Brooklyn NY, Verso, 2012.
Nicos Poulantzas, Pouvoir politique et classes sociales. Tome I. Paris, Librairie François Maspero, 1968.
Nicos Poulantzas, Pouvoir politique et classes sociales. Tome II. Paris, Librairie François Maspero, 1971.
Nicos Poulantzas, Classes sociales dans le capitalisme aujourd'hui. Paris, Éditions du Seuil, 1974.
Pierre Rabhi, Vers la sobriété heureuse. Actes Sud, 2013.
Kate Raworth, Doughnut Economics. Seven Ways to Think Like a 21st Century Economist. Chelsea Green Publishing Company, 2017.
Donald G. Reid, A New World-System. From Chaos to Sustainability. Routledge, 2020.
Shaun Rein, The End of Cheap China. Economic and Cultural Trends that Will Disrupt the World. John Wiley & Sons; Revised, Updated édition, 2014.
Nathaniel Rich, Losing Earth. The Decade We Could Have Stopped Climate Change. Picador, 2019.
Jeremy Rifkin, The End of Work. The Decline of the Global Labor Force and the Dawn of the Post-Market Era. Putnam Publishing Group, 1995.
Jeremy Rifkin, The Empathic Civilization. The Race to Global Consciousness in a World in Crisis. New York, Jeremy P. Tarcher / Penguin, 2009.
Jeremy Rifkin, The Third Industrial Revolution. How lateral power is transforming energy, the economy, and the world. Palgrave-MacMillan, 2011.
Jeremy Rifkin, The Zero Marginal Costs Society. The internet of things, the collaborative commons, and the eclipse of capitalism. Palgrave McMillan, 2914.
Simon Roger et Gaëlle Dupont (Dir.), Planète. État de lieux - État d'urgence. Paris, Gallimard / Le Monde, 2021.
Jan Romein, De eeuw van Azië. Leiden, 1956.
Yves Roucaute, L'Hommo creator face à une Nature Impitoyable: 7 millions d’années contre l’idolâtrie de la nature. Contemporary Bookstore, 2020.
Yves Roucaute: L'Harmonie perdu, cette pensée archaïco-magique: "Les écologistes ont oublié 7 millions d’années de combats acharnés de l’humanité pour survivre face à une nature impitoyable" In: Atlantico, 7 juin 2020.
Via: https://www.atlantico.fr/decryptage/3590174/yves-roucaute--les-ecologistes-ont-oublie-7-millions-d-annees-de-combats-acharnes-de-l-humanite-pour-survivre-face-a-une-nature-impitoyable-
Patrick Saint-Paul (Rédacteur en chef), Faut-il avoir peur de la Chine? La République Populaire veut devenir la première puissance mondiale en 2050.
Elle développe pour cela sa propre voie, mélange de libéralisme économique et d'autoritarisme politique. Paris, Le Figaro Enquête, 2019.
Jacques Sapir, La démondialisation. Paris, Seuil Points, 2012.
Saskia Sassen, Losing Control? Sovereingty in a Age of Globalization. New York, Columbia University Press, 1996.
Saskia Sassen, Globalisation and its Discontents. Essay on the New Mobility of People and Money. New York, 1998.
Saskia Sassen, A Sociology of Globalization. New York - London, W. W. Norton & Company, 2007.
Klaus Schwab, La quatrième révolution industrielle. Dunod, 2017.
Klaus Schwab, Thierry Malleret, COVID-19: The Great Reset. Forum Publishing, 2020.
Klaus Schwab (With Peter Vanham), Stakeholder Capitalism. A Global Economy that Works for Progress, People and Planet. Wiley, 2021.
Koos Schwartz, Containers zijn duur, spullen te laat in havens, maar de grote rederijen boeken recordwinsten.
Containerrederijen beleven gouden tijden. De grootste onder hen, zoals Maersk, maken nu winsten die
doen denken aan die van grote olieconcerns in hun goede tijden. In: Trouw, z9 februari 2022.
Via: https://www.trouw.nl/economie/containers-zijn-duur-spullen-te-laat-in-havens-maar-de-grote-rederijen-boeken-recordwinsten~bd1815d2/
Michel Serres, Le Contrat naturel. Paris, Champs Flammarion, 2020.
Erin Silver, Rush Hour. Navigating Our Global Traffic Jam. Orca Book Publishers, 2022.
Zoltán Boldizsár Simon, The Epochal Event. Transformations in the Entangled Human, Technological, and Natural Worlds. Springer Nature Switzerland AG, 2020.
Blair H. Sheppard et al., Ten Years to Midnight. Four Urgent Global Crises and Their Strategic Solutions. Berrett-Koehler Publishers, 2020.
Piotr Smolar (Préface de), Le monde en 2040 vu par la CIA. Un monde contesté. Éditions des Équateurs, 2021.
Alain Soral, Comprendre l'empire. Demain la gouvernance global ou la révolte des Nations? Essai. Paris, Éditions Blanche, 2011.
Jonathan Sperber, The Age of Interconnection. A Global History of the Second Half of the Twentieth Century. Oxford University Press, 2022.
W. Steffen, P.J. Crutzen and J.R. McNeill, The Anthropocene: Are humans now overwhelming the great forces of nature? In: Ambio, vol. 36, n° 8_, p. 614-621, 2007.
W. Steffen, J. Grinevald, P.J. Critzen, J.R. McNeill, The Anthropocene: Conceptual and historical perspectives.
In: Philosofical Transactions of the Royal Society A, vol. 369, n° 1938, p. 842-867, 2011.
Matt Stoller, Goliath: The 100-Year War Between Monopoly Power and Democracy. New York, NY, Simon & Schuster, 2019.
Wolfgang Streeck, Gekaufte Zeit. Die vertagte Krise des demokratischen Kapitalismus. Erweiterte Ausgabe. Berlin, Suhrkamp Verlag, 2015.
Wolfgang Streeck, How Will Capitalism End? Essays on a Failing System. Verso, 2017.
Pieter Stuurman (Interview door Ramon Bril), De ultieme machtsgreep van een onzichtbare vijand. Café Weltschmerz, 2020.
Via: https://www.youtube.com/watch?v=FOYRtEkWYrM&feature=share&fbclid=IwAR3GAEfvVtBo5RhjkBqN-uwBaoLVEdHSjYSxnUkUokLA_D0pGwBkmJ7NQWc
Jonathan Tepperman (Managing editor), The World Is Flat. Surviving Slow Growth. New York NY, Foreign Affairs, March/April, 2016.
Alvin Toffler, The Third Wave. New York, Bantam Books, 1980.
Martine Valo, Pollution: la planète est devenue la première victime de l’industrie textile. In: Le Monde, 26 février 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2020/02/25/la-planete-victime-de-la-mode_6030760_3234.html
Patrick Verley, La révolution industrielle 1760-1870. Paris, MA Éditions, 1985.
Patrick Verley, La première révolution industrielle 1750-1880. Paris, Armand Colin, 2016.
Jean Viard, « Une bonne dictature pourrait décider qu’on ne peut pas aller à plus de 100 kilomètres de chez soi le week-end ». In: Revue Espaces, Mars 2021.
David Wallace-Wells, The Uninhabitable Earth. New York, New York Magazine, July 10; 2017.
Via: http://nymag.com/intelligencer/2017/07/climate-change-earth-too-hot-for-humans.html
David Wallace-Wells, The Uninhabitable Earth. A Story of the Future. London, Allen Lane - Penguin Books Ltd., 2019.
Immanuel Maurice Wallerstein, The End of the World as We Know It. Social Science for the Twenty-First Century. University of Minnesota Press, 1999.
Immanuel Wallerstein et al., Does Capitalism has a Future? Oxford, New York etc., Oxford University Press, 2013.
Jeffrey N. Wasserstrom, China in the 21st Century. What Everyone Needs To Know. Oxford, Oxford University Press, 2013.
Dirk Waterval, Problemen met zeecontainers lijken voorlopig nog niet voorbij. Containerschaarste is één van de redenen waarom alles zo duur is tegenwoordig. En die schaarste is voorlopig niet ineens weg. In: Trouw, 10 januari 2022.
Via: https://www.trouw.nl/economie/problemen-met-zeecontainers-lijken-voorlopig-nog-niet-voorbij~b367a5e6/
Jens Wernicke, Dirk Pohlmann (Hrg.), Die Öko-Katastrophe. Den Planeten zu retten, heißt die herrschenden Eliten zu stürzen. Rubikon, 2019.
**** SARS-CoV-2, COVID-19, CORONA:
Raphaëlle Bacqué et Brice Pedroletti, Coronavirus: les laboratoires de Wuhan, épicentres de la rumeur. Le coronavirus a-t-il pu s’échapper accidentellement de l’un des centres de recherche de cette ville chinoise, d’où est partie l’épidémie ? « Le Monde » s’est plongé dans cet univers particulier, où la coopération franco-chinoise a montré ses limites. In: Le Monde, 25 avril 2020.
Christophe Barbier. Les tyrannies de l'épidémie. Nos libertés sacrifiées. Paris, Fayard, 2021.
Alain Berrebi, Les grandes épidémies et pandémies de l’Histoire. De la peste au Covid-19. Sydney Laurent Éditions, 2021.
Jean-Michel Bezat, La coronavirus et la démondialisation. In: Le Monde, 3 mars, 2020.
Grace Blakeley, The Corona Crash. How the Pandemic Will Change Capitalism. Verso Books, 2020.
Yohan Blavignat et al., Aux origines du Covid. Fuite de laboratoire ou transmission animale? (En couverture). Enquête. Covid-19: le mystère des origines. In: L'Express, n° 3649, semaine du 10 au 16 juin 2021.
Anne Chemin, Ce que les grandes épidémie disent de notre manière d'habiter le monde. Comme la peste ou la grippe espagnole, le Covid-19 a envahi le monde en
époussant les déplacements des hommes. S'il l'a fait, cette fois, très rapidement, c'est parce que la planète est devenue une nébuleuse urbaine hyperconnectée.
In: Le Monde, 23 mai, 2020.
Daniel Cohen (Propos recueillis par Antoine Reverchon), 'Cette crise sanitaire signale l'accélération du capitalisme numérique'. In: Le Monde, vendredi 3 avril, 2020.
Vittoria Colizza et al., « Predictability and epidemic pathways in global outbreaks of infectious diseases : The SARS study », BMC Medicine, Londres, 21 novembre 2007.
Henri Deleersnijder, Les grandes épidémies dans l'histoire. Quand peste, grippe espagnole, coronavirus... façonnent nos sociétés. Mardaga, 2021.
Philippe Descola, 'Nous sommes devenus des virus pour la planète'. (Propos receuillis par Nicolas Truong). In: Le Monde, jeudi 21 - vendredi 22 mai, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/05/20/philippe-descola-nous-sommes-devenus-des-virus-pour-la-planete_6040207_3232.html
Christopher Elliott, What will travel be like after the coronavirus? In: Forbes, Retrieved March 31, 2020.
Via: https://www.forbes.com/sites/christopherelliott/2020/03/18/what-will-travel-be-like-after-the-coronavirus/#4febdd623329
Stéphane Foucart (avec Chloé Hecketsweiler), Les origines toujours énigmtiques du SARS-CoV-2. Une piste menant droit au pangolin, finalement peu convaincante. Une mystérieuse pneumonie affectant des mineurs, nettoyeurs de guano de chauve-souris. Une précieuse base de données qui disparaît sans explication. Des expériences de laboratoire interdites ici et menées là ... La quête de la source de la pandémie de Covid-19 a tout du polar, et reste pour l'heure infructueuse. In: Le Monde, 23 décembre 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/sciences/article/2020/12/22/a-l-origine-de-la-pandemie-de-covid-19-un-virus-sars-cov-2-aux-sources-toujours-enigmatiques_6064168_1650684.html
Stéphane Foucart et Frédéric Lemaître, La Chine, grande gagnante de la mission d’enquête de l’OMS sur les origines du Covid-19. Les autorités chinoises et l’Organisation mondiale de la santé (OMS) ont présenté, mardi 9 février, les résultats de la mission commune mandatée pour enquêter sur les origines du SARS-CoV-2. In: Le Monde, 10 février 2021.
Stéphane Foucart, Covid-19: des scientifiques appellent à une enquête indépendante sur les origines de la pandémie en Chine. Le groupe demande à la communauté internationale de créer une nouvelle structure, constatant les limites d’accès et les conflits d’intérêts de la mission actuelle. In: Le Monde, 4 mars 2021.
Stéphane Foucart, Appel à une nouvelle étude de l'origine du virus. Relevant les failles de la mission de l'OMS à Wuhan, des scientifiques demandent une enquête indépendante. In/ Le Monde, 6 mars 2021.
Stéphane Foucart, Origine du SARS-CoV-2: le très sensible rapport de la mission à Wuhan se fait attendre. Le texte doit être validé par Pékin et la dizaine d’experts internationaux réunis par l’OMS pour enquêter avant d’être rendu public. In: Le Monde, 26 mars 2021.
Stéphane Foucart et al., L'offensive de Pékin pour faire oublier le virus <>. Des réseaux sociaux à l'Organisation mondiale de la santé, la Chine s'est lancée depuis plus d'un an dans une guerre informationnelle sur les origines du Covid-19. Enquête. In: Le Monde, 27 mars 2021.
Stéphane Foucart et Chloé Hecketsweiler, Origines du SARS-CoV-2: l'OMS priée d'éclaircir les zones d'ombre. Une trentaine de scientifiques de renom demandent une enquête. In: Le Monde, 2-3 mai 2021.
Stéphane Foucart, Origine du virus: les dissimulations chinoises. De nouveaux chercheurs appallent à poursuivre les investigations sur l(hypothèse d'un accident de laboratoire. In: Le Monde, samedi 15 mai 2021.
Stéphane Foucart, Sept questions-clés sur l’origines du SARS-CoV-2. De la quête d’un éventuel hôte intermédiaire entre la chauve-souris et l’homme aux interrogations sur les travaux menés par l’Institut de virologie de Wuhan, retour sur les sept grandes questions ouvertes sur les débuts de la pandémie de Covid-19. In: Le Monde, le 08 juin 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/planete/article/2021/06/07/sept-questions-cles-sur-l-origine-du-sars-cov-2_6083149_3244.html
Shane Harris, Greg Miller and Josh Dawsey, U.S. intelligence reports from January and February warned about a likely pandemic. In: Washington Post, March 21, 2020.
Via: https://www.washingtonpost.com/national-security/us-intelligence-reports-from-january-and-february-warned-about-a-likely-pandemic/2020/03/20/299d8cda-6ad5-11ea-b5f1-a5a804158597_story.html
Chloé Hecketsweiler, Le SARS-CoV-2 est-il sorti d’un laboratoire? Le nouveau coronavirus n’a pas livré le secret de ses origines. Rien ne filtre des investigations menées en Chine, ce qui laisse la porte ouverte à des hypothèses. En revanche, celle d’une origine synthétique est écartée. In: Le Monde, 17 avril 2020.
Richard Horton, The COVID-19 Catastrophe. What's Gone Wrong and How to Stop It Happening Again. Polity Press, 2020.
Dr. Ali S. Khan (With William Patrick), The Next Pandemic. On the Front Lines Against Humankind's Gravest Dangers. Public Affairs, May 24, 2016.
Kai Kupferschmidt, Outbreak of virus from China declared global emergency. In: Science Magazine, Jan. 30, 2020.
Via: https://www.sciencemag.org/news/2020/01/outbreak-virus-china-declared-global-emergency
R. Labonte, K. Mohindra & T. Schrecker, The growing impact of globalization for health and public health practice. Annual Review of Public Health, 32(1), 263–283, 2011.
Via: https://doi.org/10.1146/annurev-publhealth-031210-101225
William Lancaster, The Spanish Flu. History of The Great Influenza of 1918. Analogies and Differences with The World Pandemic of 2020 and How to Prevent New Pandemics with Lessons to Remember from The Deadliest Plague. Independently published, 2020.
Arnaud Leparmentier, Coronavirus: le monde d’après… selon Wall Street. A voir les parcours boursiers d’Amazon, Tesla ou Procter & Gamble, les investisseurs estiment que le monde de demain sera plus cartellisé, plus globalisé et plus technologique. A rebours de ceux qui plaident en faveur d’une démondialisation et d’un retour au local. In: Le Monde, le 02 mai 2020.
Via: ttps://www.lemonde.fr/economie/article/2020/05/02/coronavirus-le-monde-d-apres-selon-wall-street_6038424_3234.html
Pascal Marichalar, Savoir et prévoir. Première chronologie de l’émergence du Covid-19. Que pouvait-on savoir et prévoir de l’actuelle pandémie et de son arrivée sur le territoire français? Premiers éléments de réponse à partir d’un corpus bien défini: le très réputé magazine « Science », et les déclarations de l’OMS depuis fin décembre 2019. In: La Vie des Idées, le 25 mars 2020.
Via: https://laviedesidees.fr/Savoir-et-prevoir.html
W. McKibbin & R. Fernando, The global macroeconomic impacts of COVID-19: Seven scenarios (CAMA Working paper 19/2020). Australian National University, 2020.
Serge Morand & Boris R. Krasnov (Edited by), The Biogeography Of Host-Parasite Interactions. Oxford University Press, U.S.A., 2009.
Serge Morand, Gilles Pipien (Préfaces Hubert Reeves et Dr. Pierre Souvet), Notre santé et la biodiversité. Tous ensemble pour préserver le vivant. Buchet Chastel, 2013.
Serge Morand, Jean-Pierre Dujardin, Régine Lefait-Robin, Chamnarn Apiwathnasorn (Editors), Socio-Ecological Dimensions of Infectious Diseases in Southeast Asia (2015). Springer, 2016.
Serge Morand, La prochaine peste. Une histoire globale des maladies infectieuses. Paris, Fayard, 2016.
Serge Morand et Claire Lajaunie, Biodiversité et santé. Les liens entre le vivant, les écosystèmes et les sociétés. ISTE Éditions, 2018.
Serge Morand, Muriel Figuié (Eds.), Emergence of infectious diseases. Risks and issues for societies. Quae, Format Kindle, 2018.
Serge Morand, L'homme, la faune sauvage et la peste. Paris, Fayard, 2020.
Edgar Morin (avec la colaboration de Sabah Abouessalam), Changeons de voie. Les leçons du coronavirus. Paris, Denoël, 2020.
Godwell Nhamo, Kaitano Dube, David Chikodzi, Counting the Cost of Covid-19 on the Global Tourism Industry. Springer Nature Switzerland AG, 2020.
Dennis Normile, Novel human virus? Pneumonia cases linked to seafood market in China stir concern. In: Science Magazine, January 3, 2020.
Via: https://www.sciencemag.org/news/2020/01/novel-human-virus-pneumonia-cases-linked-seafood-market-china-stir-concern
Corine Pelluchon (Propos receuillis par Claire Legros), "L'épidémie doit nous conduire à habiter autrement le monde." In: Le Monde, 24 mars, 2020.
Marie-Monique Robin (Avec la contribution de Serge Morand), La fabrique des pandémies. Préserver la biodiversité, un impératif pour la santé planétaire. Paris, La Découverte, 2021.
Philippe Sansonetti, « Covid-19 ou la chronique d’une émergence annoncée ». Paris, Collège de France, 18 mars 2020.
Paul Schreyer, Chronik einer angekündigten Krise. Wie ein Virus die Welt verändern konnte. Westend, 2020.
Michael J. Selgelid, corresponding author, Gain-of-Function Research: Ethical Analysis. In: Science and Engineering Ethics, 22(4), 2016. Published online Aug 8, 2016.
Via: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4996883/
Klaus Schwab, Thierry Malleret, COVID-19: The Great Reset. Forum Publishing, 2020.
Nicolas Truong, Philippe Descola: « Nous sommes devenus des virus pour la planète ». In: Le Monde, 20 mai, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/05/20/philippe-descola-nous-sommes-devenus-des-virus-pour-la-planete_6040207_3232.html
Jean Vitaux, Histoire de la peste. Paris, Presses Universitaires de France, 2010.
Philippe Violier, Et le Covid tua le tourisme...
La mort du tourisme, la fin du monde d’après... c’est ce que certains prévoient et d’autres espèrent depuis le début de la pandémie de Covid-19.
Mais c’est oublier que le tourisme a résisté à la seconde guerre mondiale et que dans sa forme d’avant, il avait du bon. Ne le transformons pas en
activités pour élites. Respectons certains déséquilibres. Et n’oublions pas l’intérêt de la vacance.In: Espaces - tourisme & loisirs, Avril 2021.
Fareed Zakaria, Ten Lessons for a Post-Pandemic World. W. W. Norton & Company, 2020.
*** ECONOMISCHE EN FINANCIÉLE MARKTEN / POLITIEKE FINANCIÉLE ECONOMIE:
Rawi Abdelal, Capital Rules. The Construction of Global Finance. Cambridge MA, Harvard University Press, 2007.
Hans Achterhuis, De utopie van de vrije markt. Rotterdam, Uitgeverij Lemniscaat B.V., 2010
Patrick Artus et Marie-Paule Virard, La folie des banques centrales. Pourquoi la prochaine crise sera pire. Paris, Fayard, 2016.
Patrick Artus et Marie-Paule Virard, Euro. Par ici la sortie? Paris, Fayard, 2017.
Patrick Artus, Discipliner la finance. Paris, Odile Jacob, 2019.
Libby Assassi, Anastasia Nesvetailova, Duncan Wigan (Edited by), Global Finance in the New Century. Beyond Deregulation. Palgrave Macmillan, 2006.
Libby Assassi, The Gendering of Global Finance. Palgrave MacMillan, 2009.
Diederik Baazil, Profiel: Susan Strange. Meer dan vraag en aanbod. In: De Groene Amsterdammer, 6 januari 2021.
Via: https://www.groene.nl/artikel/meer-dan-vraag-en-aanbod?utm_source=De+Groene+Amsterdammer&utm_campaign=72fa6ef6cb-Wekelijks-2021-01-06&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-72fa6ef6cb-70676005
Cécile Bastidon, Jacques Brasseul, Philippe Gilles, Histoire de la globalisation financière. Paris, Armand Colin, 2010.
Nicolas Baverez, Après nous le déluge. La grande crise de la mondialisation. Paris, Perrin, 2009.
Catherine Belton, Putin’s People. How the KGB Took Back Russia and Then Took on the West. William Collins, 2021.
Hamza Benaïssa, Introduction à l'étude de l'influence politique du pouvoir financier. Fiat-Lux éditions, 2016.
Marlene Benquet, Theo Bourgeron, La finance autoritaire - Vers la fin du néolibéralisme. Raisons d'agir, 2021.
Suzanne Berger, Made in monde. Les nouvelles frontières de l'économie. Paris, Seuil, 2006.
Rajiv Biswas (Ed.), International Tax Competition: Globalisation and Fiscal Sovereignty. Commonwealth Secretariat, 2002.
Grace Blakeley, Stolen. How to Save the World from Financialisation. Repeater, 2019.
Javier Blas & Jack Farchy, The World for Sale. Money, Power and the Traders Who Barter the Earth’s Resources. Random House Business, 2021.
Raphaël Bloch, BlackRock: les secrets d'un géant de la finance. Grâce à ses produits et à sa technologie,
le gestionaire d'actifs est assis sur une montagne de près de 10.000 milliards de dollars. Du jamais vu.
In: L'Express, n° 3671 du 10 au 17 novembre 2021.
Julien Bouissou et Anne Michel, Vers une taxe mondiale sur les multinationales. (En couverture)
Les ministres des finances du G20 ont pris acte, mercredi, du soutien de l’administration Biden au projet d’instauration d’un seuil minimal de taxation confié depuis quatre ans à l’OCDE. Un accord pourrait intervenir « d’ici à la mi-2021 » sur un tel taux plancher. In: Le Monde, vendredi 9 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/04/08/impots-des-multinationales-un-aggiornamento-fiscal-se-prepare_6075954_3234.html
Heike Buchter, BlackRock. Eine heimliche Weltmacht greift nach unserem Geld. Campus Verlag GmbH, 2020.
Heike Buchter, BlackRock. Ces financiers qui s'emparent de notre argent. Massot éditions, 2020.
Oliver Bullough, Moneyland. Why Thieves & Crooks Now Rule the World & How to Take it Back. London, Profile Books Ltd., 2018.
Oliver Bullough, Moneyland. The Inside Story of the Crooks and Kleptocrats Who Rule the World. St. Martin's Griffin, 2020.
Tom Burgis, Kleptopia. How Dirty Money Is Conquering The World. William The 4th, 2021.
Laurent Carroué, La planète financière. Capital, pouvoirs, espace et territoires. Paris, Armand Colin, 2015.
Isabelle Chaperon, BlackRock, gourou de la finance qui conseille les puissants. In: Le Monde, 20 juillet 2020.
Isabelle Chaperon et Marie Charrel, Particuliers, investisseurs, banques: pourquoi la fièvre spéculative se propage. Les signes de surchauffe se multiplient sur de nombreux marchés. Les liquidités déversées par les banques centrales, la recherche de rendement et l’arrivée de nouveaux boursicoteurs alimentent des bulles. Au risque qu’elles explosent. In: Le Monde, 7 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/04/06/particuliers-investisseurs-banques-la-fievre-speculative-se-propage_6075653_3234.html
François Chesnais (dir.), La finance mondialisée. Racines sociales et politiques, configuration, conséquences. Paris, La Découverte, 2004.
Marc Chesney, La crise permanente. L'oligarchie financière et l'échec de la démocratie. EPFL Press, 2020.
Noam Chomsky, Who rules the world? Penguin Books, 2017.
William D. Cohan, Money and Power. How Goldman Sachs Came to Rule the World. Doubleday, 2011.
Jézabel Couppey-Soubeyran, Blablabanque. Le discours de l'inaction. Paris, Michalon Éditeur, 2015.
Colin Crouch, The Knowledge Corrupters. Hidden Consequences of the Financial Takeover of Public Life. Cambridge UK, Polity Press, 2016.
Steven Drobny, Inside the House of Money. Top Hedge Fund Traders on Profiting in the Global Markets. Wiley, Revised and Updated edition, 2013.
Heike Duchter, BlackRock. Eine heimliche Weltmacht greift nach unserem Geld. Campus Verlag GmbH., 2020.
Cédric Durand, Le capital fictif. Comment la finance s'approprie notre avenir. Les Prairies Ordinaires, 2014.
Cédric Durand, Fictitious Capital. How Finance Is Appropriating Our Future. Verso, 2017.
Cédric Durand, Techno-féodalisme. Critique de l'économie numérique. Paris, La Découverte, 202O.
Ewald Engelen, Een ongeluk in slow motion: aantekeningen van een ramptoerist. Amsterdam, Bert Bakker, 2012.
Stéphane Foucart, La fabrique du mensonge. Comment les industriels manipulent la science et nous mettent en danger. Paris, Folio, 2014.
Stéphane Foucart, Comment l’économie est devenue réligion. Pari, Folio, 2020.
Fabien Foureault, Le Capital en action. Comment les fonds d'investissement prennent le contrôle des entreprises. Transvalor - Presses des Mines, 2019.
Markus Gabel (Préface et rédacteur en chef des hors-série), Comprendre la finance. Paris, Problèmes économique, Hors-Série numéro 10, Septembre 2016.
Catherine Le Gall, Denis Robert, Les Prédateurs. Des Milliardaires Contre Les Etats. Cherche Midi, 2018.
Michel Geoffroy (Préface de Jean-Yves Le Gallou), La super-classe mondiale contre les peuples. Via Romana, 2018.
Randall Germain (Editor), Susan Strange and the Future of Global Political Economy. Routledge, 2019.
Geoffrey Geuens, La finance imaginaire. Anatomie du capitalisme des "marchés financiers" à l'oligarchie. Bruxelles, Éditions Aden, 2011.
Alain Grandjean, Julien Lefournier (Préface de Gaël Giraud), L'illusion de la finance verte. Éditions de l'Atelier, 2021.
J.L. Gréau, Le capitalism malade de sa finance. Paris, Gallimard / Le Débat, 1998.
Robert G. Hagstrom, Warren Buffett. Inside the Ultimate Money Mind. John Wiley & Sons Inc., 2021.
Norbert Häring, Schönes neues Geld. PayPal, WeChat, Amazon Go - Uns droht eine totalitäre Weltwährung. Campus Verlag GmbH, 2018.
J.-M. Harribey et al (Les Économistes atterrés), La monnaie. Un enjeu politique. Manuel critique d'économie monétaire. Paris, Seuil Points, 2018.
Brooke Harrington, Capital without Borders. Wealth Managers and the One Percent. Cambridge, MA and London, Harvard University Press, 2016.
Shu Hattori, The Mckinsey Edge. Success Principles from the World's Most Powerful Consulting Firm. McGraw-Hill, 2016.
Friedrich A. Hayek, The Road to Serfdom. Routledge, 1944.
Liliane Held-Khawam, Dépossession. Comment l'hyperpuissance d'une élite financière met États et citoyens à genoux. Éditions réorganisation du Monde, 2018.
Patrick Hénaff, Tristan Roulot, Philippe Sabbah, Hedge Fund. Tome 1, Des hommes d'argent; Tome 2, Actifs toxiques; Tome 3, La stratégie du chaos. Les Éditions du Lombard, 2018.
Diana Henriques, Fidelity's World. The Secret Life and Public Power of the Mutual Fund Giant. Prentice Hall & IBD, 1995.
Jean-Michel Hoerner, Géopolitique du capital. Paris, Éditions Ellipses, 2007.
Michael Hudson, Dette, rente et prédation néolibérale. Éditions Le Bord de l'eau, 2021.
Jean-Baptiste Hugot, Isabelle Lefrançois, Le guide des sociétés de capital-investissement. Toutes les sociétés de private equity. Pour les 70 premières une opinion indépendante et des renseignements précis: entreprises recherchées, capitaux disponibles, portefeuille géré, profil de l'équipe ... Management, 2020 (annuel).
International Business Publications USA, Monaco Offshore Tax Guide (World Strategic and Business Information Library). International Business Publications USA, 2007.
International Business Publications USA, Monaco Taxation Laws and Regulations Handbook. International Business Publications USA, 2008
Daniel Stedman Jones, Masters of the Universe – Hayek, Friedman, and the Birth of Neoliberal Politics. Princeton NJ, Princeton University Press, Updated edition, 2014.
Jason Kelly, The New Tycoons. Inside the Trillion Dollar Private Equity Industry That Owns Everything. Bloomberg Press, 2012.
Lina M. Khan, Amazon’s Antitrust Paradox. In: The Yale Law Journal, Volume 2016-2017, n° 3, January, 2017.
Via: https://www.yalelawjournal.org/note/amazons-antitrust-paradox
Tim Koller, Richard Dobbs, Bill Huyett (McKinsey & Company), Value. The Four Cornerstones of Corporate Finance. John Wiley & Sons, 2010.
Augustin Landier, David Thesmar, Le grand méchant marché. Décryptage d'un fantasme français. Paris, Éditions Flammarion, 2008.
Vincent Lannoye (Sous la direction de), La monnaie et les banques de la Mésopotamie à Manhattan. Le Cri Edition, 2005.
François Lévêque, Les Entreprises hyperpuissantes. Géants et Titans, la fin du modèle global? Paris, Odile Jacob, 2021.
Micheal Lewis, Liar's Poker. Rising through the Wreckage on Wall Street. New York, W. W. Norton & Company, 1989.
Micheal Lewis, The Money Culture. New York, W. W. Norton & Company, 1991.
Micheal Lewis, The New New Thing. A Silicon Valley Story. New York, W. W. Norton & Company, 1999.
Micheal Lewis, Panic. The Story of Modern Financial Insanity. New York, W. W. Norton & Company, 2009.
Michael Lewis, The Big Short. Inside the Doomsday Machine. New York: W. W. Norton & Company, 2010.
Michael Lewis, The New New Thing. A Silicon Valley Story. New York, W. W. Norton & Company, 2014.
Michael Lewis, Flash Boys: A Wall Street Revolt. New York, W. W. Norton & Company, 2014.
Ken-Hou Lin, Megan Tobias Neely, Divested. Inequality in the Age of Finance. New York, Oxford University Press, 2020.
Jonathan Lüscher, Frühling der Barbaren. München, C. H. Beck Verlag oHG, 2013.
Jonas Lüscher, Kraft. München, C.H. Beck, 2017.
Joris Luyendijk, Dit kan niet waar zijn. Amsterdam/Antwerpen, Uitgeverij Atlas Contact, 2015.
(Édition en français: Joris Luyendijk, Plongée en eau trouble. Enquête explosive chez les banquiers. Paris, Plon, 2016.
Jack Lawrence Luzkow, Monopoly Restored. How the Super-Rich Robbed Main Street. Palgrave Macmillan, 2018.
Donald MacKenzie; Trading at the Speed of Light. How Ultrafast Algorithms Are Transforming Financial Markets. Princeton University Press, 2021.
Sebastian Mallaby, More Money Than God. Hedge Funds and the Making of the New Elite. London - New York, Bloomsbury Publishing, 2011.
Sebastian Mallaby, The Power Law. Venture Capital and the Making of the New Future. Penguin Press, 2022.
Tim Mattli and Walter Mattli, The New Global Rulers – The Privatization of Regulation in the World Economy. Princeton University Press, 2011.
Laurent Mauduit, Prédations. Histoire des privatisations des biens publics. Paris, La Découverte, septembre 2020.
Duff McDonald, The Firm. The Inside Story of McKinsey, The World's Most Controversial Management Consultancy. Oneworld Publications, 2015.
Alex Moazed, Nicholas L. Johnson, Modern Monopolies. What It Takes to Dominate the 21st-Century Economy. Saint Martin's Griffin, U.S., 2016.
George Monbiot’s How Did We Get into This Mess? Verso, 2016.
George Monbiot, Neoliberalism - the ideology at the root of all our problems. In: The Guardian, 15 April 2016.
Via: https://www.theguardian.com/books/2016/apr/15/neoliberalism-ideology-problem-george-monbiot
Georgina Murray & John Scott (Edited by), Financial Elites and Transnational Business: Who Rules the World? Edward Elgar Publishing Ltd., 2012.
Sandra Navidi, Superhubs. How the Financial Elite and Their Networks Rule our World. Nicholas Brealey Publishing US, 2017.
Sighard Neckel, Flucht nach vorn. Die Erfolgskultur der Marktgesellschaft. Frankfurt am Main / New York, Campus, 2008.
Anastasia Nesvetailova & Ronen Palan, Sabotage: The Business of Finance. Allen Lane, 2020.
Dominique Nora, Les possédés de Wall Street. Paris, Denoël, 1987.
Martine Orange, Rothschild, une banque au pouvoir. Paris, Albin Michel, 2012.
Organization for Economic Co-operation and Development- OECD, Forum mondial sur la transparence et l'échange de renseignements à des fins fiscales: Monaco 2018 (Deuxième cycle):
Rapport d'examen par les pairs sur la demande d'échange de renseignements. Paris, Organization for Economic Co-operation and Development(OECD), avril 2018.
Shira Ovide, The Big Deal in Amazon’s Antitrust Case. The claim that Amazon is crushing competition is both novel and railroad baron-style old-school. In: The New York Times, May 25, 2021.
Via: https://www.nytimes.com/2021/05/25/technology/amazon-antitrust-lawsuit.html
Ronen Palan, The Offshore World. Sovereign Markets, Virtual Place, and Nomad Millionaires. Ithaca, NY., Cornell University Press, 2003.
Arnaud Parienty, Le mythe de la "théorie du ruissellement". Paris, La Découverte, 2018.
Frank Pasquale, The Black Box Society: The Secret Algorithms That Control Money and Information. Cambridge MA, Harvard University Press, 2016.
Nicolas Petit, Big Tech and the Digital Economy. The Moligopoly Scenario. Oxford, Oxford University Press, 2020.
Ann Pettifor, The Production of Money. How to Break the Power of Bankers. London-New York, Verso, 2017.
Peter Phillips, Giants. The Global Power Elite. A look at the top 300 most powerful players in world capitalism. Seven Stories Press, 2018.
Pierre Rabhi, Juliette Duquesne, Les excès de la finance ou l'art de la prédation légalisée. Presses du Châtelet, 2017.
Raghuram G. Rajan, Luigi Zingales, Saving Capitalism from the Capitalists – Unleashing the Power of Financial Markets to Create Wealth and Spread Opportunity. Princeton University Press, 2004.
Eric Reinhardt, Cendrillon. Paris, Stock, 2007.
Eric Reinhardt, Le système Victoria. Paris, Stock, 2011.
James Rickards, The Road to Ruin. The Global Elites' Secret Plan for the Next Financial Crisis. Portfolio, 2016.
Thomas Rixen, Tax Competition and Inequality - The Case for Global Tax Governance (December 13, 2010). Global Governance: A Review of Multilateralism and International Institutions, Vol. 17, 2011.
Via: https://ssrn.com/abstract=1488066 + http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1488066 + https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1488066
Denis Robert, Larry et moi - Comment BlackRock nous aime, nous surveille et nous détruit. Massot éditions, 2020.
Werner Rügemer, Die Kapitalisten des 21. Jahrhunderts. Allgemeinverständliche Notizen zu den neuen Finanzakteuren. PapyRossa Verlag, 2018.
Werner Rügemer, Die Kapitalisten des 21. Jahrhunderts: Gemeinverständlicher Abriss zum Aufstieg der neuen Finanzakteure. PapyRossa Verlag, 2021.
Werner Rügemer, BlackRock & Co. enteignen! Auf den Spuren einer unbekannten Weltmacht. Nomen Verlag, 2021.
Elie Sadigh, La financiarisation: capital contre travail. Les traders au service des bandits des temps modernes. Paris, Éditions L'Harmattan, 2010.
Michael J. Sandel, Ce que l'argent ne saurait acheter: les limites morales du marché. Paris, Seuil, 2014.
Malcolm Sawyer, The Power of Finance. Financialization and the Real Economy. Agenda Publishing, 2021.
Matthew Scarpino, Algorithmic Trading with Interactive Brokers (Python and C++). Quiller Technologies LLC, 2019.
Paul Schreyer, Wer regiert das Geld? Banken, Demokratie und Täuschung. Piper Taschenbuch, 2018.
Nicholas Shaxson, The Finance Curse. How Global Finance Is Making Us All Poorer. Black Cat, 2019.
Nick Srnicek, Platform Capitalism. Polity Press, 2016.
Susan Strange, Casino Capitalism (Basil Blackwell, 1986). Manchester University Press (With an Introduction by Matthew Watson), 2015.
Susan Strange, The Retreat of the State. The Diffusion of Power in the World Economy. Cambridge University Press, 1996.
Susan Strange, Mad Money. When Markets Outgrow Governments (1998). Manchester University Press, (With an Introduction by Benjamin J. Cohen), Reprint edition, 2015.
Susan Strange, States and Markets. Bloomsbury Academic, Reprint edition, 2015.
Chunlei Tang, Data Capital. How Data Is Reinventing Capital for Globalization. Springer Nature Switzerland AG, 2021.
Jonathan Tepper with Denise Hearn, The Myth of Capitalism. Monopolies and the Death of Competition. Wiley, 2018.
Nicolas Teterel, Les esclaves de l'anthropocène. Pétrodollars, interêts financiers, manipulationde masse. Gap, Yves Michel, 2020.
Adam Tooze, Crashed. How a Decade of Financial Crises Changed the World. Penguin Books Ltd., 2019.
Roger Tooze (Edited by), Authority and Markets. Susan Strange's Writings on International Political Economy. Palgrave Macmillan, 2002.
Robin Wigglesworth, Trillions. How a Band of Wall Street Renegades Invented the Index Fund and Changed Finance Forever. Portfolio, 2021.
Tom Wolfe, The Bonfire of the Vanities. London, Panbooks Ltd., Picador, 1988.
Ernst Wollf, Finanz-Tsunami. Wie das globale Finanzsystem uns alle bedroht. Edition E. Wollf, 2017.
Ernst Wolff, Wolff of Wall Street. Ernst Wolff erklärt das globale Finanzsystem. Promedia, 2020.
Tim Wu, The Curse of Bigness. Antitrust in the New Gilded Age. Columbia Global Reports, 2018.
Tim Wu, The Curse of Bigness. How Corporate Giants Came to Rule. Atlantic Books, 2020.
Gabriel Zucman, The Hidden Wealth of Nations. The Scourge of Tax Havens. Chicago, Il., University of Chicago Press, 2015.
*** MONDIALISERING / GLOBALISERING / TRANSNATONALISME:
Jacques Addan La mondialisation de l'économie. Paris, La Découverte, 2012.
Glenn A. Albrecht, Earth Emotions: New Words for a New World. Cornell University Press, 2019.
L'Apocalypse. Le Monde des Réligions - Collection Histoire. Hors-série, n° 26 juin 2016.
A. Appadurai, Modernity at Large. Cultural Dimensions of Globalization. Minneapolis, University of Minnesota Press, 1999.
Arjun Appadurai, The Future as Cultural Fact. Essays in the Global Condition. London, Verso, 2013.
Juan Manuel Aragüés, Karl Marx. La Révolution Anticapitaliste. Le Monde - La Vie, Hors-Série Grands Philosophes, 2016.
Patrick Artus et Marie-Paule Virard, Globalization, le pire est à venir. Paris, La Découverte, 2008.
Patrick Artus et Marie-Paule Virard, Le capitalisme est en train de s'autodétruire. Paris, Éditions La Découverte, 2005.
Patrick Artus, Marie-Paule Virard, La dernière chance du capitalisme. Paris, Odile Jacob, 2021.
Cécile Bastidon, Jacques Brasseul, Philippe Gilles, Histoire de la globalisation financière. Paris, Armand Colin, 2010.
Suzanne Berger, Notre première mondialisation: leçons d'un échec oublié. Paris, Seuil, 2003.
Robert Bonnaud, Y a-t-il des tournants historiques mondiaux? Kimé, 1992.
A. Brummer, Bad Banks: Greed, Incompetence and the Next Global Crisis, London, Business Books, 2014.
Vincent Capdepuy. 50 histoires de mondialisations. De Néanderthaler à Wikipedia. Alma éditeur, 2018.
William K. Carroll, The Making of a Transnational Capitalist Class. Corporate Power in the Twenty-First Century. Zed Books Ltd., 2010.
Ekaterina Chertkovskaya, Alexander Paulsson, Stefania Barca (Editors), Towards a Political Economy of Degrowth. Rowman & Littlefield Publishers, 2019.
Martin Della Chiesa, François Hiault, Clément Téqui (avec Nicolas Bouzou et Thibaut Gress), Blockchain. Vers de nouvelles chaines de valeur. Eyrolles, 2019.
Neil M. Coe, Henry Wai-chung Yeung, Global Production Networks. Theorizing Economic Development in an Interconnected World. Oxford, Oxford University Press, 2015.
Yves Dezalay et al., Élites transnationales. Paris, Éditions L'Harmattan, 2015.
Yves Enrègle, Pascal Lardellier, Richard Delaye, Identité(s): Métamorphoses identitaires à l'ère d'Internet et de la globalisation. Paris, Éditions L'Harmattan, 2018.
Lionel Fontagné, La feuille de paye et le caddie. Mondialisation, salaires et emploi. Paris, Les Presses de Sciences Po, 2021.
Thomas L. Friedman, The World is Flat: The Globalized World in the Twenty-first Century. Penguin, second revised edition, 2007.
Gary Gereffi and M. Korzeniewicz (Eds), Commodity Chains and Global Capitalism. Westport, CT, Praeger, 1994.
Gary Gereffi, Global Value Chains and Development. Redefining the Contours of 21st Century Capitalism. Cambridge, Cambridge University Press, 2019.
Gary Gereffi, John Humphrey, and Timothy Sturgeon, “The governance of global value chains.”In: Review of International Political Economy, vol. 12, no. 1, 2005.
Gary Gereffi, Global Value Chains and Development. Redefining the Contours of 21st Century Capitalism. Cambridge, Cambridge University Press, 2018.
Grazia Ietto-Gillies, Transnational Corporations and International Production. Concepts. Theories and Effects. Edward Elgar Publishing Ltd; 3e édition, 2019.
Hervé Juvin et Gilles Lipovetsky, L'Occident mondialisé. Controverse sur la culture planétaire. Paris, Grasset & Fasquelle, 2010..
Andrea Komlosy, Goran Music (Edited by), Global Commodity Chains and Labor Relations. Brill, 2021.
Joel Kotkin, The Coming of Neo-Feudalism: A Warning to the Global Middle Class. Encounter Books, USA, 2020.
Marc Levinson, Outside the Box. How Globalization Changed from Moving Stuff to Spreading Ideas. Princeton University Press, 2020.
Louis Lourme, Qu'est-ce que le cosmopolitisme? Vrin, 2012.
Bert Lundy, Telegraph, Telephone and Wireless. How Telecom Changed the World. BookSurge Publishing, 2009.
Alexander MacGillivray, A Brief History of Globalization. The Untold Story of our Incredible Shrinking Planet. Robinson, 2006.
Armand Mattelart, Diversité culturelle et mondialisation. Paris, La Découverte, 2007.
Alain Minc, La mondialisation heureuse. La France sera-t-elle le mauvais élève de la modernité? Elle mérite mieux. Paris, Pocket, 1999.
Suman Mishra, Rebecca Kern–Stone (Edited by), Transnational Media. Concepts and Cases. John Wiley & Sons Inc., 2019.
Georgina Murray and John Scott (Editors), Financial Elites and Transnational Business. Who Rules the World? Edward Elgar Publishing Ltd., 2012.
Sandra Navidi, Superhubs. How the Financial Elite & Their Networks Rule our World. Nicholas Brealey Publishing US, 2017.
Jeffrey Neilson, Bill Pritchard, Henry Wai-Chung Yeung (Edited by), Global Value Chains and Global Production Networks. Changes in the International Political Economy. Routledge, 2017.
Le Nouvel Observateur Hors-Série, n° 65. Comprendre le capitalisme. Des théories fondatrices aux dérives de la mondialisation. Paris, Le Nouvel Observateur, mai-juin, 2007.
Peter Phillips, Giants. The Global Power Elite. A look at the top 300 most powerful players in world capitalism. Seven Stories Press, 2018.
Olivier Piacentini, La mondialisation totalitaire. Paris, Éditions de Paris, 2018.
Kees van der Pijl, Transnational Classes and International Relations. Routledge, 1999.
Kees van der Pijl, The Making of an Atlantic Ruling Class. Verso, 2012.
Chunlei Tang, Data Capital. How Data Is Reinventing Capital for Globalization. Springer Nature Switzerland AG, 2021.
Dallen J. Timothy (Ed.), Handbook of globalisation and tourism. Edward Elgar Publishing, 2019.
*** COSMOPOLITISERING EN WERELD-ELITEN:
Marc Abélès, Les nouveaux riches. Un ethnologue dans la Silicon Valley, Paris, Odile Jacob, 2002.
Atossa Araxia Abrahamian, The Cosmopolites: The Coming of the Global Citizen. Colombia Global Reports, November, 2015.
Kwame Anthuny Appiah, Cosmopolitanism: Ethics in a World of Strangers. New York, W.W. Norton & Co., 2006.
Ulrich Beck, Elisabeth Beck-Gernsheim, Fernliebe. Lebensformen im globalen Zeitalter. Berlin, Suhrkamp, 2011.
David Callahan, The Givers. Wealth, Power and Philanthropy in a New Gilded Age. New York, Vintage Books, 2017.
Daniel Estulin, Le Club Bilderberg, l'histoire secrète des maîtres du monde. Macro, 2017.
Pierre Daninos, Doré Ogrizek, Savoir-Vivre International. Code de la Susceptibilité et des Bons Usages à travers le monde. Paris, Éditions Odé, 1950.
Yves Dezalay, Élites transnationales. Paris, Éditions L'Harmattan, 2015.
Daniel Estulin, Le Club Bilderberg. L'histoire secrète des maîtres du monde. Macro éditions, 2021.
Chrystia Freeland, Plutocrats. The Rise of the New Global Super-Rich. London, Penguin Books, 2012.
Michel Geoffroy (Préface par Jean-Yves Le Gallou), La super-classe mondiale contre les peuples. Via Romana Éditions, 2018.
Peter Hägel, Billionaires in World Politics. Oxford, Oxford University Press, 2020.
Voire aussi: https://laviedesidees.fr/Grandes-fortunes-et-ordre-mondial.html
Peter Hägel, The Power of Billionaire Philanthropy in World Politics. At a time when billionaires are being targeted by conspiracy theories, what is the actual power of philanthropic billionaires such as Soros in the Georgian Revolution in 2003, or Gates in the global health ecosystem? In: Books and Ideas, 10 May 2021.
Via: https://booksandideas.net/The-Power-of-Billionaire-Philanthropy-in-World-Politics.html
Sophie Harman, The Bill and Melinda Gates Foundation and Legitimacy in Global Health Governance. In: Global Governance 22/3, 349-368, 2016.
Camille Herlin Giret, Rester riche. Enquête sur les gestionnaires de fortune et leurs clients. Le Bord de l’Eau, Lormont, 2019.
Andrew and Nada Kakabadse, Global Elites. The Opaque Nature of Transnational Policy Determination. Palgrave Macmillan, 2012.
Serge Latouche, L'occidentalisation du monde. Essai sur la signification, la portée et les limites de l'uniformisation planétaire. Paris, La Découverte, 1989.
Louis Lourme, Qu'est-ce que le cosmopolitisme? Vrin, 2012.
Domenico Moro, Le groupe Bilderberg. "L'élite" du pouvoir mondial. Éditions Delga, 2015.
Georgina Murray, John Scott (Edited by), Financial Elites and Transnational Business. Who Rules the World? Edward Elgar Publishing Ltd., 2012.
Sandra Navidi, Superhubs. How the Financial Elite and Their Networks Rule our World. Nicholas Brealey Publishing US, 2017.
Julie Patou-Senez, Robert Beauvillain, Coca-Cola Story. L'épopée d'une grande star. Paris, Éditions Guy Authier, 1978.
Kees van der Pijl, Transnational Classes and International Relations. Taylor & Francis Ltd., 1998.
Peter Phillips, Giants. The Global Power Elite. Seven Stories Press, 2018.
Pietro Ratto, Rothschild et Co. Les secrets des familles les plus puissantes. Macro éditions, 2018.
Ian Richardson, Andrew Kakabadse, Nada Kakabadse, Bilderberg People. Elite Power and Consensus in World Affairs. Routledge, 2011.
David Rothkopf, Superclass. The Global Power Elite and the World They Are Making. London, Little Brown, 2008.
Guy Scarpette, Eloge du cosmopolitisme. Paris, Grasset, 1981.
Nancy Snow, Propaganda, Inc.: Selling America's Culture to the World. New York, NY, Seven Stories Press, 2002.
John Trumpbour, Selling Hollywood to the World: U.S. and European Struggles for Mastery of the Global Film Industry, 1920-1950. Ca,bridge University Press, 2002.
Sylvain Venayre, Pierre Singaravélou, Le magasin du monde. La mondialisation par les objets du XVIIIe siècle à nos jours. Paris, Fayard, 2020.
Jean-Pierre Warnier, La mondialisation de la culture. Paris, La Découverte, 1999.
*** MONDIALISMEN:
Arjun Appadurai, The Future as Cultural Fact. Essays in the Global Condition. London, Verso, 2013.
Jan Blommaert, The Sociolinguistics of Globalization. Cambridge University Press, 2010.
Sylvie Brunel, La planète disneylandisée. Chronique d'un tour du monde. Auxerre, Éditions Sciences Humaines, 2006.
Alan Bryman, The Disneyization of Society. SAGE Publications Inc., 2004.
N. Celeyrette-Pietri, Isabelle Lescent-Giles, Dominique Barjot, Marc de Ferrière (Sous la direction de), L'américanisation en Europe au XXe siècle : économie, culture, politique. Publications de l’Institut de recherches historiques du Septentrion, 2018.
Olivier Dard, Hans-Jürgen Lüsebrink (Éds.), Américanisations et anti-américanismes comparés. Presses Universitaires du Septentrion, 2008.
Laurent Fides, Face au discours intimidant: Essai sur le formatage de la pensée à l'ère du mondialisme. L'Artilleur, 2015.
Chrystia Freeland, Plutocrats. The Rise of the New Global Super-Rich. London, Penguin Books, 2012.
Anand Giridharadas, Winners Take All. The Elite Charade of Changing the World. New York, Knopf, 2018.
Pierre Hillard, Chroniques du mondialisme 2010-2020 (version revue et augmentée). Culture & Racines, 2020.
Roger D. Nelson, Connected. The Emergence of Global Consciousness. ICRL Press, 2019.
Roger D. Nelson, Georg Kindel, Der Welt-Geist. Wie wir alle miteinander verbunden sind. Goldmann TB, 2021.
George Ritzer, The MacDonaldisation of Society. Thousand Oaks, Pine Forge Press, 1993.
Christian Rouas, L'Emprise du Mondialisme - Le Secret des Hautes Technologies. Omnia Veritas Ltd., 2015.
Vanessa R. Schwartz, It's So French! Hollywood, Paris, and the Making of Cosmopolitan Film Culture. Chicago & London, The University of Chicago Press, 2007.
Ludovic Tournès, Américanisation. Une histoire mondiale XVIIIe-XXIe siècles. Paris, Fayard, 2020.
Adam Wilson, Sylvie Wharton. « Parler étranger ». La mobilité de langues, de locuteurs et de normes dans les interactions exolingues de service en milieu touristique.
Hétérogénéité et changements: perspectives sociolinguistiques, Grenoble, June 2015. e.
Adam Wilson. International tourism and (linguistic) accommodation: Convergence towards and through English in tourist information interactions.
Anglophonia / Caliban - French Journal of English Linguistics, Presses universitaires du Midi, 2018.
Via: http://idea.univ-lorraine.fr/publication/hal-02177788
Adam Wilson. The positioning of English as a key skill in the labour market of Marseille's Tourist Office. International Journal of Language,
Translation and Intercultural Communication, EKT Publishing, 2018, 7, pp.21 - 32.
Via: http://idea.univ-lorraine.fr/publication/hal-01766646
Adam Wilson. Normes interactionnelles globalisées et communautés de pratique discontinues : les dynamiques sociolinguistiques du tourisme international.
Glottopol, Université de Rouen, Laboratoire Dylis, 2020, 33, pp.113-132.
Via: http://idea.univ-lorraine.fr/publication/hal-02503795
Stefan Zweig, Die Monotonisierung der Welt. Essay. Berliner Börsen-Courier, 1. Februar 1925 / Stefan Zweig, L'Uniformisation du monde. Éditions Allia, 2021.
*** LEVENSNIVEAU; ONGELIJKHEDEN EN MERITOCRATIE:
Patrick Artus et Marie-Paule Virard, La France sans ses usines. Paris, Fayard, 2011.
Patrick Artus, Marie-Paule Virard, Et si les salariés se révoltaient? Paris, Fayard, 2018.
Patrick Artus, 40 ans d'austérité salariale. Comment en sortir? Paris, Odile Jacob, 2020.
Philippe Askenazy et al., Manifeste d'économistes atterrés. Éditions Les Liens qui libèrent, 2011.
Anthony B. Atkinson, Inequality. What can be done?. Cambridge MA, Harvard University Press, 2015.
Jacques Attali, Tous ruinés dans dix ans? Dette publique: la dernière chance. Paris, Fayard, 2010.
D. Autor, Why are there still so many jobs? The history anf future of workplace automation. In: Journal of Econmic Perspectives, vol. 29, n° 3, 2015.
D. Autor, D. Dorn, L. Katz, C. Patterson, J. van Reenen, The fall of the labor share and the rise of superstar firms. NBER Working Paper n° 23396, 2017.
Albena Azmanova, Capitalism on Edge: How Fighting Precarity Can Achieve Radical Change Without Crisis or Utopia. Columbia University Press, 2020.
Olivier Babeau, Le nouveau désordre numérique. Comment le digital fait exploser les inégalités. Buchet Chastel, 2020.
Maude Barlow, A qui appartient l'eau? Faire barrage à la privatisation d'une ressource vitale. Éditions Écosociété, 2021.
André Barre, Au pays des clochards. Paris, Éditions de La Renaissance du Livre, Paris, 1932.
Zygmunt Bauman, Globalization: The human consequences. New York, Columbia University Press, 1998.
Nicolas Baverez, Nouveau monde. Vieille France. Paris, Perrin, 2006.
Ghislain Bazin, Sans Domicile Fixe. Édilivre, 2017.
Paul de Beer, Maisha van Pinxteren (Onder redactie van), Meritocratie. Op weg naar een nieuwe klassensamenleving? Amsterdam, Amsterdam University Press, 2016.
Louis Bergeron, Les Rothschild et les autres ... La gloire des banquiers. Paris, Perrin, 1991.
Maurice Bernard, La méritocratie française. Les élites françaises, tome 1. Paris, Éditions L'Harmattan, 2010.
Céline Bessière, Sibylle Gollac, Le genre du capital. Comment la famille reproduit les inégalités. Paris, La Découverte, 2020.
Régis Bigot, Fins de mois difficiles pour lesclasses moyenne. La Tour-d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2009.
James Bloodworth, The Myth of Meritocracy. Why Working Class Kids Still Get Working Class Jobs. Biteback Publishing, 2016.
Paul Bouffartigue Charles Gadea, Sophie Pochic (dir.), Cadres, classes moyennes: vers éclatement? Paris, Armand Colin, 2011.
Paul Bouffartigue (Dir.), Le Retour des classes sociales: inégalités, dominations, conflits. Paris, La Dispute, 2015.
Pierre Bourdieu et Jean-Claude Passeron, Die Illusion der Chancengleichheit. Stuttgart, Klet, 1971.
Pierre Bourdieu et L. Wacquant, La nouvelle vulgate planétaire. In. Le Monde Diplomatique, mars, 2000.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2000/05/BOURDIEU/2269
Mark Bovens and Anchrit Wille, Diploma Democracy. The Rise of Political Meritocracy. Oxford, Oxford University Press, 2017.
Anton Brender, Capitalisme et progrès social. Paris, La Dévouverte, 2020.
Anton Brender (Propos recueillis par Alain Beuve-Méry), Il faut cesser d'être passifs face au capitalisme globalisé.
In. Le Monde, Idées, p. 18, dimanche 15 - lundi 16 mars, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/03/13/nous-devons-reprendre-le-gouvernail-pour-que-le-capitalisme-nous-mene-la-ou-nous-voulons-aller_6032960_3232.html?fbclid=IwAR2AtQ_sC2NcGGJ3zI-A862gJ_MaH_Nzgoo7zgHTOHoCmMBGj7ur7ptf4Dw
Denise Brigou, Soupes de nuits. Paris, Éditions Pierre Belfond, 1989.
Heinz Bude, Die Ausgeschlossenen. Das Ende vom Traum einer gerechten Gesellschaft. München, Carl Hanser Verlag GmbH & Co., 2008.
Heinz Bude, Solidarität: Die Zukunft einer großen Idee. München, Carl Hanser Verlag GmbH & Co., 2019.
Oliver Bullough, Moneyland. Why Thieves & Crooks Now Rule the World & How to Take it Back. London, Profile Books Ltd., 2018.
David Callahan, The Givers. Wealth, Power, and Philanthropy in a New Gilded Age. Knopf, 2017.
Marie Charrel et al., Comment les inégalités rongent la planète (Couverture). In: Le Monde, le 8 décembre 2021.
Via (e.a.): https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/12/07/revenus-education-sante-genre-climat-la-pandemie-de-covid-19-a-exacerbe-un-peu-plus-encore-les-inegalites-mondiales_6104984_3234.html et aussi
via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2021/12/07/inegalites-mondiales-agir-avantqu-il-ne-soit-trop-tard_6105030_3232.html
Louis Chauvel, Les Classes moyennes à la dérive. Paris, Seuil, 2006.
Louis Chauvel, La Spirale du déclassement. Essay sur la société des illusions. Paris, Seuil, 2016.
Geneviève Clastres, Vacances pour tous, une utopie qui s'éloigne. Du projet d'émancipation au consumerisme. In: Le Monde Diplomatique, Juillet 2021.
François de Closets, Toujours plus!. Paris, Éditions Grasset & Fasquelle, 1982.
François de Closets, Plus encore! Ces vérités qu'on ne veut pas entendre. Paris, Fayard / Plon, 2006.
François de Closets, Le divorce français. Les élites contre le peuple ... Le peuple contre les élites. Pari, Fayard, 2008.
Françoisde Closets, La France à quitte ou double. Pour en finir avec 40 ans de mensonges. Paris, Fayard, 2015.
Patrick Declerck, Les naufragés - Avec les clochards de Paris. Paris, Plon, coll. "Terre humaine", 2001.
Maroussia Dubreuil, Candide à Monaco. Une ethnologue chez les ultra-riches. Paris, JC Lattès, 2021.
Dr. Bernard Durou, Vagabonds et Clochards. Étude Biologique, psychopathologique et sociale du Vagabondage. Agen, Imprimerie Moderne, 1966.
Dr. Bernard Durou et André Rimailho, Les "vagueux"" dans la société industrielle. Vagabonds, clochards, Beatniks, Hippies. Toulouse, Privat, 1970.
Sophie Divry, Cinq mains coupées. Paris, Seuil, 2020.
Ewald Engelen, Armer & rijker. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2015.
Sébastien Le Fol, Reste à ta place ...! Paris. Albin Michel, 2021.
Rana Foroohar, Makers and Takers. How Wall Street Destroyed Main Street. Currency, Reprint edition, 2017.
Jean Fourrastié, Machinisme et bien-être: niveau de vie et genre de vie en France de 1700 à nos jours. Paris, Les Éditions de Minuit, 1962.
Patrick Gaboriau, SDF à la Belle Époque. L'univers des mendiants vagabonds au tournant des XIXe et XXe siècles. Desclée de Brouwer, 1998.
Michel Geoffroy (Préface par Jean-Yves Le Gallou), La super-classe mondiale contre les peuples. Via Romana Éditions, 2018.
Amory Gethin, Clara Martínez-Toledano, Thomas Piketty (Edited by), Political Cleavages and Social Inequalities. A Study of Fifty Democracies, 1948–2020, Harvard University Press, 2021.
Voire aussi: Charlotte Cavaillé, Why Social Democratic Parties no longer expropriate the Rich, 20 October 2021.
Via: https://booksandideas.net/Why-Social-Democratic-Parties-no-longer-expropriate-the-Rich.html
Amory Gethin, Clara Martinez-Toledano, Thomas Piketty (Sous la direction de), Clivages politiques et inégalités sociales - Une étude de 50 démocraties (1948-2020). Paris, Le Seuil, 2021.
Dominique Girardot (Préfaces de Alain Caillé et Philippe Chanial), La société du mérite. Idéologie méritocratique et violence néolibérale.
Éditions Le Bord de l'eau, 2011.
Anand Giridharadas, Winners Take All: The Elite Charade of Changing the World. Knopf, 2018.
Anand Giridharadas, Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen. Volt, 2019.
Sébastien Goudeau, Comment l'école reproduit-elle les inégalités? Égalité des chances, réussite, psychologie sociale. Coédition PUG, 2020.
Mark Graham and Martin Dittus, Geographies of Digital Exclusion: Data Power and Inequality. Pluto Press, 2021.
David Guilbaud, L'Illusion méritocratique. Paris, Odile Jacob, 2018.
Maurice Halbwachs, La classe ouvrière et les niveaux de vie. ParisNLondres, Gordon & Breach, 1970.
Onno Havermans, Alleen al met de uitstoot van de rijkste mensen ter wereld, warmt de aarde 1,5 graad op.
De rijkste mensen ter wereld stoten met elkaar zoveel broeikasgas uit dat de aarde alleen al door hen meer dan 1,5 graad zal opwarmen, stelt Oxfam Novib. In: Trouw, 5 november 2021.
Via: https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/alleen-al-met-de-uitstoot-van-de-rijkste-mensen-ter-wereld-warmt-de-aarde-1-5-graad-op~b42a2ef8/
Sander Heijne en Hendrik Noten, Fantoomgroei. Waarom we steeds harder werken voor steeds minder. Business Contact, 2020.
Camille Herlin-Giret, Rester riche. Enquête sur les gestionnaires de fortune et leurs clients. Le Bord de l’eau, 2019.
B. Keeley, Inégalités de revenu: l'écart entre les riches et les pauvres. Les Essentiels de l'OCDE. Paris, 2018.
Joel Kotkin, The Coming of Neo-Feudalism: A Warning to the Global Middle Class. Encounter Books, USA, 2020.
Monique Kremer, Mark Bovens, Erik Schrijver, Hoe ongelijk is Nederland? Een verkenning van de ontwikkeling en gevolgen van economische ongelijkheid. WRR Verkenningen 28. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2014.
Bernard Lahire, Culture écrite et inégalités scolaires. Sociologie de l'"échec scolaire" à l'école primaire. Lyon, Presses Universitaires de Lyon, 2021.
Ken-Hou Lin, Megan Tobias Neely, Divested. Inequality in the Age of Finance. New York, Oxford University Press, 2020.
Silvio Lorusso, Entreprecariat. Brescia, Krisis Publishing, 2018.
Jack Lawrence Luzkow, Monopoly Restored. How the Super-Rich Robbed Main Street. Palgrave Macmillan, 2019.
Daiel Markovits, The Meritocracy Trap. Allen Lane, 2019.
Jacques Marseille, La Guerre des deux France. Celle qui avance et celle qui freine. Paris, Plon, 2004.
Louis Maurin, Patrick Savidan, L'état des inégalités en France. Données et analyses. Paris, Belin, 2009.
Maurin Louis, Comprendre les inégalités. Obs Inégalités, 2018.
Louis Maurin, Encore Plus? Enquête sur ces priviléges qui n'en ont jamais assez. Paris, Plon, 2021.
Linsey McGoey, No Such Thing as a Free Gift. The Gates Foundation and the Price of Philanthropy. Verso, Reprint edition, 2016.
Branko Milanovic, Inégalités mondiales. Le destin des classes moyennes, les ultra-riches et l'égalité des chances (2016). Paris, La Découverte, 2019.
Branko Milanovic, Capitalism, Alone: The Future of the System That Rules the World. Harvard University Press, 2019.
Hans Nauta, Oxfam: 26 superrijken bezitten evenveel als de armste helft van de mensheid. Ook vorig jaar zijn de rijken weer rijker geworden en de armen armer. Miljardairs zagen hun vermogens in 2018 dagelijks met 2,5 miljard dollar groeien, een stijging van 12 procent. Het vermogen van de 3,8 miljard armsten nam in dezelfde periode met 11 procent af. In: Trouw, 21 januari 2019.
Via: https://www.trouw.nl/nieuws/oxfam-26-superrijken-bezitten-evenveel-als-de-armste-helft-van-de-mensheid~b4cdf5f4/
Julien Netter, L'école fragmentée. Division du travail et inégalités dans l'école primaire. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2018.
A. Nonyme et le Marquis d'Aphrodite, L’Exclusion à la Française des Gens qui ne sont rien!.
Manuel et Guide de Survie d’une Vie sans Domicile Fixe dans la France du 21e siècle. Independently published, 2018.
Vance Packard, The Ultra Rich: How Much Is Too Much? Little Brown & Co, 1989.
Paul Pasquali, Passer les frontières sociales. Paris, Fayard, 2014.
Paul Pasquali, Héritocratie. Les élites, les grandes écoles et les mésaventures du mérite. Paris, La Découverte, 2021.
Jean-Michel Paul, The Economics of Discontent. From Failing Elites to The Rise of Populism. Tomson, 2019.
Valérie Péronnet, Les Restaurants du cœur, 1985-2000, Michel Lafont, 2000.
Thomas Piketty, Une brève histoire de l'égalité. Paris, Seuil, 2021.
Michel Pinçon, Monique Pinçon-Charlot, Châteaux et Châtelains. Les siècles passent, le symbole demeure. Éditions Anne Carrière, 2005.
Michel Pinçon, Monique Pinçon-Charlot, Grandes fortunes. Dynasties familiales et formes de richesse en France. Paris, Payot, 2006.
Michel Pinçon, Monique Pinçon-Charlot, Les Ghettos du Gotha. Comment la bourgeoisie défend ses espaces. Paris, Seuil, 2007.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Paris. Quinze promenades sociologiques. Paris, Payot, 2009.
Michel Pinçon & Monique Pinçon-Charlot, Les Ghettos du Gotha. Au coeur de la grande bourgeoisie. Paris, Seuil, Points, 2010.
Monique Pinçon-Charlot & Michel Pinçon, Stéphane Beaud & Michel Pialoux, Annie Collovald - François Ruffin (Introduction de Jeaqnne Fiddaz), Classes en lutte. Entretiens. Graffic - Bruno Leprince, 2010.
Michel Pinçon, Monique Pinçon-Charlot, Le président des ultre-riches. Enquête sur l'oligarchie dans la France de Nicolas Sarkozy. Paris, Le Découverte, 2011.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, La violence des riches. Chronique d'une immense casse sociale. Zones, 2013.
Michel Pinçon, Monique Pinçon-Charlot, Tentative d'évasion (fiscale). Zones, 2015.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Voyage en grande bourgeoisie. Journal d'enquête. Paris, Presses Universitaires de France, 2015.
Michel Pinçon, Monique Pinçon-Charlot, Sociologie de la bourgeoisie. Paris, La Découverte, 2016.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Les prédateurs au pouvoir. Main basse sur notre avenir. Textuel, 2017.
Thomas Porcher, Les délaissés. Comment transformer un bloc divisé en force majoritaire. Paris, Fayard, 2020.
Robert Reich, Saving Capitalism. For the Many. Not the Few. New York NY, Vintage, 2016.
Robert B. Reich, The System. Who Rigged It. How We Fix It. Knopf, 2020.
Isabelle Rey-Fefebvre (et correspondents), Un million de nouveaux pauvres d'ici à fin 2020. In: Le Monde, 7 octobre 2020.
Pierre Rimbert, La bourgeoisie intellectuelle, une élite héréditaire. Quand un groupe sociale cumule le savoir, le pouvoir et l'argent. in: Le Monde Diplomatique, août 2020.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2020/08/RIMBERT/62101
Jean-Jacques Rousseau (Présentation de Blaise Bachofen et Bruno Bernardi), Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes. (1755). Paris, Éditions Flammarion, 2008.
François Ruffin (Réalisateur), Merci Patron ! 2016.
Emmanuel Saez, Gabriel Zuckman, The Triumph of Injustice. How the Rich Dodge Taxes and How to Make Them Pay. New York, NY, W.W. Norton & Co., 2019.
Michael J. Sandel, Justice. What's the right thing to do? New York, Farrar, Straus and Giroux, 2009.
Michael J. Sandel, The Tyranny of Merit. What's Become of the Common Good? New York, Farrar, Straus and Giroux, 2020.
Michael J. Sandel, La tyrannie du mérite.Pais, Albin Michel, 2021.
Saskia Sassen, Expulsions. Brutality and Complexity in the Global Economy. Cambridge, Massachusetts - London UK, The Belknap Press of Harvard University Press, 2014.
Philippe Sassier, ?Du bon usage des pauvres. Histoire d'un theme politique XVI°-XX° siecle. ?Paris, Fayard, 1990.
Andrew Sayer, Why we can't afford the rich. Policy Press, 2015.
Walter Scheidel, The Great Leveler. Violence and the History of Inequality from the Stone Age to the Twenty-First Century. Princeton University Press, 2018.
Walter Scheidel, Une histoire des inégalités de l'âge de pierre au XXIe siècle. Actes Sud, 2021.
Pan Ke Shon, De plus en plus de Français renoncent à se soigner faute d'argent. In: Le Figaro, 7 septembre 2016.
Guy Standing, Le Précariat: les dangers d'une nouvelle classe. Paris, Les Éditions de l'Opportun, 2017.
Joseph E. Stiglitz, Globalization and Its Discontents. New York - London, W.W. Norton, 2002.
Joseph E. Stiglitz, The Price of Inequality – How Today`s Divided Society Endangers Our Future. W. W. Norton & Company, 2012.
Joseph E. Stiglitz, The Great Divide. Unequal Societies and What We Can Do About Them. New York, W.W. Norton & Company, Inc., 2015.
Joseph E. Stiglitz, People, Power, and Profits: Progressive Capitalism for an Age of Discontent. Allen Lane, 2019.
Francis Teal, The Poor and the Plutocrats. From the poorest of the poor to the richest of the rich. Oxforf, Oxford University Press, 2021.
Audrey Tonnelier, Après la suppression de l’ISF, les revenus des 0,1 % les plus riches ont explosé en France. Un rapport sur les effets des réformes Macron sur le capital fait ce constat, alors que le gouvernement cherche à convaincre de l’intérêt de nouvelles mesures proentreprises. In: Le Monde, 8 octobre 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2020/10/08/apres-la-suppression-de-l-isf-les-revenus-des-tres-aises-et-la-distribution-de-dividendes-ont-explose-en-france_6055276_823448.html
A. Vexliard, Henry Ey, Le Clochard. étude de psychologie sociale. Desclee de Brouwer, coll. « Bibliothèque Neuro-Psychiatrique de Langue Française », 1957.
J. Walgraffe, Clochards...! Extraits du journal d'un sans-logis. Bruxelles, Éditions Jocistes, 1938.
Nico Wilterdink, Vermogensongelijkheid in Nederland. Amsterdam, Uitgeverij Van Gennep B.V., 2015.
----------
DE GESCHIEDENIS VAN HET REIZEN EN VAN HET TOERISME:
*** REIS- EN TOERISMEGESCHIEDENIS IN HET ALGEMEEN:
Percy G. Adams, Travelers and Travel Liars 1660-1800. Berkeley/Los Angeles, 1962.
A. Alberts, Per mailboot naar de oost: Reizen met de Lloyd en de Nederlandse
Maatschappij tussen 1920–1940. Bussum, de Boer Maritiem, 1979.
Henk Alting (m.m.v. Reinhilde van der Kroef en Gino Huiskes), Thomas Cook 100 jaar in Nederland.
Amsterdam, Historisch Onderzoeksburo Histodata, 1998.
Jean-Marie André et Marie-Françoise Baslez, Voyager dans l'Antiquité. Paris, Fayard, 1993.
G. J. Ashworth, P. J. Larkham (eds.), Building a new Heritage. Tourism, Culture and Identity in the New Europe. London-New York, 1994.
R.G. Badger, Travel Among the Ancient Romans. Boston, The Gorham Press, 1920.
Ernest Stuart Bates, Touring in 1600: a study in the Development of Travel as a Means of Education.
Boston and New York, Houghton Mifflin Company, 1912.
Hans Bauer, Wenn einer eine Reise tat. Eine Kulturgeschichte des Reizens von Homer bis Baedeker. Leipzig, 1971.
Hermann Bausinger, Klaus Beyrer, Gottfried Korff (Herausgebers), Reisekultur. Von der Pilgerfahrt zum modernen Tourismus.
München, Verlag C. H. Beck, 1991.
H. Berghoff et al., (Eds.), The Making of Modern Tourism. The Cultural Historyof the British Experience, 1600-2000. Basingstoke, 2002.
J. Black, The British Abroad. The Grand Tour in the Eighteenth Century. Stroud, History Press, 2003.
Marc Boyer, L’invention du tourisme. Paris, Découvertes Gallimard, 1996.
Marc Boyer, Histoire du tourisme de masse. Paris, Le Tourisme de masse. Paris, PUF, 1999.
Marc Boyer, Histoire de l’invention du tourisme, XVIe – XIXe siècles. La Tour d’Aigues, Éditions de l’Aube, 2000.
Marc Boyer, Histoire générale du tourisme du XVIe au XXIe siècle. Paris, L'Harmattan, 2005.
P. Brendon, Thomas Cook. 150 Years of Popular Tourism. Londen, Secker & Warburg, 1991.
Attilio Brilli, Als Reisen eine Kunst war. Vom Beginn des modernen Tourismus: Die 'Grand Tour'. Berlin, 2001.
B. ten Broecke Hoekstra, Met de auto op reis. Wenken uit de praktijk voor den automobilist.
In samenwerking met den Kon. Ned. Toeristenbond A.N.W.B.. Amsterdam, N.V. Uitg.-Mij 'Kosmos', 1936.
J. Buzard, The Beaten Track: European Tourism, Literature and the Ways to Culture, 1800 – 1918. Oxford, Clarendon Press, 1993.
Georges Cazes et Françoise Potier, Le tourisme urbain. Paris, PUF, Coll. 'Que sais-je?, 1996.
Georges Cazes et Françoise Potier (Dir.), Le tourisme et la ville: expériences européennes. Paris, L'Harmattan, 1998.
C. Chard, Pleasure and guilt on the Grand Tour. Travel writing and imaginative geography 1600-1830. Manchester en New York, 1999.
Francis Claudon, De romantische reis. Utrecht, Kwadraat, 1988.
José Cubero, Histoire du vagabondage du Moyen-Age à nos jours. Paris, Éditions Imago, 1998.
Wim Daniëls, Op vakantie. Een geschiedenis van onze vrije tijd. Alfabet Uitgevers, 2021.
Jan Das en Louis van Ollefen, Wat je thuislaat is meegenomen. Honderd jaar actief en sportief kamperen 1912-2012.
Leusden, Nederlandse Toeristen Kampeer Club, 2012.
J. van Dorp, Kampeeridyllen. Amsterdam, Van Holkema & Warendorf, 1929.
Karl Enenkel, Paul van Heck en Bart Westerweel (red.), Reizen en reizigers in de Renaissance. Eigen en vreemd in oude en nieuwe werelden.
Amsterdam, Amsterdam University Press, 1998.
Maxine Feifer, Tourism in History. From Imperial Rome to the Present. Biarcliff Manor, NY, Stein and Day, 1986.
Clément Guillou, Les géants de l'hôtellerie cumulent les pertes. Les perspectives de reprise du voyage d'affaires, moteur de ces grands groupes,
sont encore très incertaines. In: Le Monde, jeudi 25 février 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/02/24/marriott-hilton-accor-les-geants-de-l-hotellerie-essuient-des-pertes-inegalees_6071030_3234.html
Clément Guillou, Dans le monde, la fin des voyages provoque un tsunami social. La chute du tourisme menace 100 millions d'emplois, surtout occupés par des femmes,
des jeunes et des personnes peu diplômées. In: Le Monde, 11-12 avril, 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/04/11/dans-le-monde-l-arret-du-voyage-provoque-un-tsunami-social_6076341_3234.html
Ueli Gyr, The History of Tourism : Structures on the Path to Modernity.
http://ieg-ego.eu/en/threads/europe-on-the-road/the-history-of-tourism, 2010.
Jill Hamilton, Thomas Cook. The Holiday-Maker. Stroud, Sutton Publishing Ltd., 2005.
C. Hibbert, The Grand Tour. London, Thames Methuen, 1987.
Geoffry Hindley, Tourists, Travellers and Pilgrims. London, Hutchinson, 1983.
R. Hudson (ed.), The Grand Tour, 1592 - 1796. London, The Folio Society, 1993.
F. Inglis, The Delicious History of the Holiday. London, Routledge, 2000.
Petra Langen en Jan Hein van Furnée (Red.), Op reis in de negentiende eeuw. Speciaal uitgave 'De negentiende eeuw', no. 37, 2013.
Eric G. Leed, The Mind of the Traveller - From Gilgamesh to Global Tourism. New York, Basic Books, 1991.
Claire Levasseur, Sébastien Jacquot, et al., Atlas mondial du tourisme et des loisirs: Du Grand Tour aux voyages low cost. 2018.
Orvar Löfgren, On Holiday. A History of Vacationing. Berkeley – Los Angeles – London, University of California Press, 1999.
Loyke Lomine, Tourisme in Augustan Society (44 BC-AD 69). In: John K Walton (Ed.), Histories of Tourism.
Representation, Identity and Conflict. Clevedon - Buffalo - Toronto, Channel View Publications, 2005. (pp. 69-87).
Antoni Maczak, De ontdekking van het reizen. Europa in de vroeg-moderne tijd. Utrecht, Het Spectrum, 1998.
Nancy Mitford, Snobismes et voyages. Paris, Stock, 1964.
Börn W. Mundt, Thomas Cook. Pionier des Tourismus. UVK Verlagsgesellschaft, 2014.
A.P. Newton, ed., Travel and Travellers of the Middle Ages. London, Routledge and Kegan Paul, 1949.
Carmelo Pellejero Martinez et Marta Luque Aranda (Sous la direction de), Inter and Post-war Tourism in Western Europe, 1916-1960. Springer Nature Switzerland AG, 2020.
Virginie Picon-Lefebvre, La fabrique du bonheur: Architectures du tourisme et des loisirs. Parenthèses, 2019.
Hans-Werner Prahl, Albrecht Steinecke, Der Millionen-Urlaub. Von der Bildungsreise zur totalen Freizeit. Darmstadt/Neuwied, 1979.
Branislav Rabotic, Special-Purpose Travel in Ancient Times: "Tourism" before Tourism? in: Broj 14, pp. 5-17, december 2014.
Bertrand Réau, Eliten auf Reisen. Junge Adlige gingen einst auf die "Grand Tour", um von der Fremde zu lernen. In: Le Monde Diplomatique (Deutsche Ausgabe), Juli 2012.
Via: https://www.monde-diplomatique.de/pm/2012/07/13.mondeText.artikel,a0054.idx,17
Daniel Roche, Humeurs vagabondes: de la circulation des hommes et de l'utilité des voyages. Paris, Fayard, 2003.
Daniel Roche, Les circulations dans l'Europe moderne. XVIIe-XVIIIe siècle. Pluriel, 2011.
Prof. Dr. A. Sizoo, Reizen en trekken in de oudheid. Kampen, Uitgeversmaatschappij J. H. Kok N.V., 1962.
P. Smith, The History of Tourism: Thomas Cook and the Origins of Leisure Travel. London, Routledge, 1998.
Edmund Swinglehurst, Cook's Tours: The Story of Popular Travel. Poole, Dorset, Blandford Press, 1982.
Edmuns Swinglehurst, The Romantic Journey: the Story of Thomas Cook and Victorian Travel. London, Pica, 1974.
Gerrit Verhoeven, Calvinist pilgrimages and popish encounters: religious identity and sacred space on the Dutch Grand Tour (1598-1685).
In: Journal of social history, 43:3, pp. 615-634, 2010.
Gerrit Verhoeven, Foreshadowing Tourism. Looking for modern and obsolete features – or some missing link – in early modern travel behavior (1675–1750).
In: Annals of Tourism Research, Volume 42, Pages 262-283, July 2013.
Gerrit Verhoeven, Europe Within Reach: Netherlandish Travellers on the Grand Tour and Beyond (1585-1750). Series: Egodocuments and History Series, Volume: 9. Brill, 2015.
Evert Verreth, Baedeker achterna. De reiscultuur van hoogburgerlijke families aan het einde van denegentiende eeuw.
Leuven, Meesterproef aangeboden binnen de opleidingmaster in de Geschiedenis, Universiteit Leuven, 2014-2015.
Dr. Anna Frank van Westrienen, De Groote Tour. Tekening van de educatiereis der Nederlanders in de zeventiende eeuw. Amsterdam, Noord-Hollandsche Uitgeversmaatschappij BV, 1983.
*** REIS- EN TOERISMEGESCHIEDENIS, SPECIAAL BETREFFENDE FRANKRIJK:
Jules Adenis, Les étapes d'un touriste en France. De Marseille à Menton. Illustré de 33 gravures dont 20 hors texte, de 2 vues panoramiques et de 2 cartes du littoral méditérranéen. A. Hennuyer, 1892.
L'Administration des Douanes en France sous l'Ancien Régime. Neuilly, Association pour l'Histoire de l'adminstration des Douanes, 1976.
A la gloire du tourisme français - Ses createurs, ses animateurs, son succes ... In: L'Animateur des Temps Nouveaux, Numéro Spécial, N°271, 6e année, 15 Mai 1931.
Henry d'Almeras, À pied, à cheval, en carosse, voyages et moyens de transport du bon vieux temps.
Pélerins, troubadours et jongleurs - Dante étudiant à Paris - Les chevauchés de Froissart - Les tournées de Molière - Carosses et coches d'eau - Auberges d'autrefois - Un voyage de la Fontaine - Mme de Sévigné en Provence. Paris, Albin Michel, 1929.
Henry d'Alméras, Au bon vieux temps des diligences. Maître de poste, conducteurs et postillons - Voyage en diligence, en berline et en chaise de poste - Arrestations de diligences - Le Courier de Lyon - Les auberges sanglantes - Les premies trains. Paris, Albin Michel, 1931.
Jean-Yves Andrieux et Patrick Harismendy (Sous la direction de), Initiateurs et entrepreneurs culturels du tourisme (1850 - 1950). Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2011.
Aurélien Antoine, Alpes: vers un tourisme mélancolique? In: Alti-Mag, Le Mag Loisirs et Art de Vivre dans les Alpes, 5 août 2019.
Via: https://www.alti-mag.com/alti-actus/alpes-vers-un-tourisme-melancolique
Philippe Antoine, Quand le voyage devient promenade. Ecritures du voyage au temps du romantisme. Paris, Presses de l'université Paris-Sorbonne, 2011.
Pierre d'Arcangues, Rois en vacances à Biarritz. Bordeaux, Delmas, 1947.
Atout France, Les clientèles allemandes et néerlandaises du tourisme à vélo en France. Paris, Atout France, 2018.
Atout France, Observatoire de la connectivité aérienne de la France: Focus sur les principaux flux touristiques long-courriers et moyen-courriers. Paris, Atout France, 2018.
Atout France, Observatoire de la connectivité aérienne de la France: Panorama sur les principaux flux touristiques long-courriers. Paris, Atout France, 2019.
Atout France, Image et attractivité internationales de la France pour les 18 - 35 ans. Paris, Atout France, 2019.
L. Auscher, L'importance économique du tourisme. Paris, Office du Tourisme, 1928.
Albert Babau, Les voyageurs en France depuis la Renaissance jusqu'à la Revolution. Paris, Librairie Firmin-Didot et Cie, 1885.
Alain Becchia, Voyages et déplacements au début du XIXe siècle. Etude des passeports intérieurs conservés à Elbeuf.
In: Annales de Normandie, Année 1991, 41-3, pp. 179-215. https://www.persee.fr/doc/annor_0003-4134_1991_num_41_3_1888
Alexis Belloc, La manière de voyager autrefois et de nos jours. Paris, 1903.
Edmond Bonnaffé, Voyages et voyageurs de la Renaissance. Paris, 1895, reprint Slatkine, Genève, 1970.
L. Bonnard, Le Voyage en France à travers les Siècles. Paris, Touring Club de France, 1927.
A. Borrel, Le tourisme en France. Paris, Tallandier, 1933.
Alain Bottaro et al., Hôtels & palaces Nice. Une histoire du tourisme à de 1780 à nos jours. Gilletta Éditions, 2019.
J.-J. Bousquet, Le camping, évasion vers la nature? Paris, Vigot, 2é èdition, 1945.
P. Boussel, Histoire des vacances. Berger-Levrault, 1961.
Marc Boyer, L’invention du tourisme. Paris, Découvertes Gallimard, 1996.
Marc Boyer, Histoire du tourisme de masse. Paris, Le Tourisme de masse. Paris, PUF, 1999.
Marc Boyer, Histoire de l’invention du tourisme, XVIe – XIXe siècles. La Tour d’Aigues, Éditions de l’Aube, 2000.
Marc Boyer, Vade-mecum - Le tourisme en France. Caen, Éditions Management et Société, 2003.
Marc Boyer, Histoire de l’invention du tourisme dans le Sud-Est de la France. Grenoble, Presses Universitaires de Grenoble, 2005.
Marc Boyer, La Maison de campagne XVIIIe-XXIe siècle. Une histoire culturelle de la résidence de villégiature. Paris, Autrement, 2007.
Marc Boyer, Les villégiatures du XVIe au XXIe siècle. Panorama du tourisme sédentaire. Caen, Éditions Management et Société, 2008.
Cyriel Buysse, Reizen van toen. Met de automobiel door Frankrijk. (Samengesteld en ingeleid door Luc van Dorslaer.) Antwerpen/Amsterdam, Manteau, 1992.
Nicolien Hendriks Buysse, H.M.T. Buts-Van der Ven, 125 jaar betekenisvol ontmoeten. Jubileumuitgave ter gelegenheid van 125 jaar VNB Nationale Bedevaarten. ‘s Hertogenbosch, Stichting VNB Nationale Bedevaarten, 2008.
René Cabannes, Les congés payés en France et à l'Étranger. Les Publications Sociales, vers 1930.
J. Céard, J.-C. Margolin (sous la direction de), Voyages et voyageurs à la renaissance. Actes du Colloque de Tours, Maisonneuve, et Larose, 1987.
Jean Chéline & Henry Branthomme, Les Chemins de Dieu. Histoire des pélerinages chrétiens des origines à nos jours. Paris, Hachette, 1982.
Claudine Chevrel, Béatrice Cornet, Les vacances, un siècle d’images, des milliers de rêves. Paris, Paris Bibliothèques Éditions, 2006.
Loly Clerc, Hier, nos vacances. Genève, Aubanel, 2007.
Sylva Consul, Les Petits Touristes. Premier voyage de vacances. Paris, Éditeurs Tolba, 1892.
Jean M. Coulemot, Paul Lidsky et Didier Masseau (eds.), Le Voyage en France. Anthologie des voyageurs européens en France, du Moyen Age à la fin de l'Empire. Paris, Robert Laffont, 1995.
Jean M. Coulemot, Paul Lidsky et Didier Masseau (eds.), Le Voyage en France. Anthologie des voyageurs français et étrangers en France, aux XIXe et XXe siècles (1815 - 1914). Paris, Robert Laffont, 1997.
Normand Doiron, L'Art de voyager. Le déplacement à l'époque classique. Paris/Saint-Foy, Klincksieck/Presses de l'université Laval, 1995.
Laura Lee Downs, Childhood in the Promised Land: Working-class Mouvements and the 'Colonies de Vacances' in Franc, 1880-1960. Durham and London, 2002.
Jean-François Dubost, Les étrangers en France. XVIe siècle -1789. Guides des recherches aux Archives Nationales. Paris, Archives Nationales, 1993.
René Duchet, Le Tourisme à travers les âge, sa place dans la vie moderne. Paris, Vigot frères, éditeurs, 1949.
R. Dufour, Mythologie du week-end. Paris, Cerf, 1980.
Aimé Dupuy, Voyageurs à la découverte de l'ancienne France, 1500 – 1850. Paris, Le Club du livre d’histoire, 1957.
Marie-Therése et Louis Duval et.a, Carnet du Moniteur de Colonie de Vacances. Un guide, un répertoire, un aide-mémoire - avec vous au service des enfants. Nogent-sur-Marne, Chez l'auteur, 16e édition - 180e mille, 1966.
Yve s-Marie Evanno, Johan Vincent (Sous la direction de), Tourisme et Grande Guerre: Voyage(s) sur un front historique méconnu (1914-2019). Éditions Codex, 2019.
Maxime Feifer, Going places. London, Macmillan, 1985.
Dominique Gaulme, Souvenirs de vacances en France. Levallois Perret, Filipachi, 2003.
Paul Gerbod, Voyager en Europe. Du Moyen Age au IIIe millénaire. Paris, l'Harmattan, 2002.
Jacques Gimard, Nos vacances à la mer - L'Age d'or des Loisirs Balnéaires. Éditions Le Pré aux Clercs, 2006.
Jean Ginier et al., Les touristes étrangers en France pendant l'été. Paris, Éditions M. Th. Genin, 1969.
Jean Ginier et al., Les touristes étrangers en France pendant l'été. Paris, Éditions M. Th. Génin, 1978.
Scott Goodall, The Freedom Trail: Following one of the hardest wartime escape routes across the central Pyrenees into Northern Spain. Banbury UK, Inchmere Design, 2005.
Adam Gopnik (Ed.), Americans in Paris: A Literary Anthology. New York, Library of America, 2004.
Bertram M. Gordon, War Tourism. Second World War France from Defeat and Occupation to the Creation of Heritage. Cornell University Press, 2018.
Pierre de Gorsse, Reines en vacances. Paris, Le Pavois, 1949.
N. Gosling, Van Montmartre tot Montparnasse: kroniek van artistiek Parijs 1900-1914. Amerongen, Gaade, 1979.
Jean Goulemot, Paul Lidsky et Didier Masseau, Le Voyage en France. Anthologie des voyageurs européens en France du Moyen Age à la fin de l’Empire. Paris, Robert Laffont, Bouquins, 1995.
Jean Goulemot, Paul Lidsky et Didier Masseau, Le Voyage en France. Anthologie des voyageurs français et étrangers en France aux XIXe et XXe siècles (1815 – 1914). Paris, Robert Laffont, Bouquins, 1997.
Nancy L. Green, French Tourism and Tourists in France. The Comparative Gaze: Travelers in France before the Era of Mass Tourism. In: French Historical Studies, Duke University Press, Volume 25, Number 3, pp. 423-440, Summer 2002.
François Icher, Les Compagnons ou l'amour de la belle ouvrage. Paris, Découvertes Gallimard, 1995.
Eugène Joliat, Smollett et la France. Paris, Librairie Ancienne Honoré Champion, 1935.
Alice Kaplan, Dreaming in French. The Paris Years of Jacqueline Bouvier Kennedy, Susan Sontag, and Angela Davis. Chicago and London, The University of Chicago Press, 2012.
Lawrence S. Kaplan, Jefferson and France: An Essay on Political Ideas. New Haven, Yale University Press, 1967.
Fabienne Kriegel (dir.), Collection Roger-Viollet, Les Congés Payés en Photos. Paris, Hachette Collections, 2006.
Roger Lannes, Les Voyageurs étrangers. Paris, Guy Levis Mano, 1937.
Catherine Bertho Lavenir, La Roue et le Stylo. Comment nous sommes devenus touristes. Paris, Éditions Odile Jacob, 1999.
Harvey Levenstein, Seductive Journey. American Tourists in France from Jefferson to the Jazz Age. Chicago, The University of Chicago Press, 1998.
Harvey Levenstein, We'll Always Have Paris: American Tourists in France since 1930. Chicago, University of Chicago Press, 2010.
Melanie van der Linden, 'Et in Arcadia Ego!' Ontwikkelingen in reisgedrag en reisbeleving van Nederlanders naar Parijs in de negentiende eeuw. Rotterdam, ongepubliceerde doctoraalscriptie, Erasmus Universiteit Rotterdam, 2013.
Patrick Marchand et Laurent Albaret, Les vacances. Quelle histoire! Bruxelles, Snoeck-Ducaju & Zoon, 2009.
David McCullough, The Greater Yourney. Americans in Paris. New York, Simon & Schuster Paperbacks, 2012.
Laura Byrne Paquet, Wanderlust. A Social History of Travel, 2007.
André Rauch, Vacances et pratiques corporelles: la naissance des morales du depaysement. Paris, Presses Universitaires de France, 1988.
André Rauch, La vie quotidienne des vacances en France de 1830 à nos jours. Paris, Hachette, 1996.
André Rauch, Les vacances en France de 1830 à nos jours. Paris, Hachette Littérature, coll. Pluriel, 2001.
André Rauch et al., (éd), Les vacances, un siècle d'images, des milliers de rêves (1860-1960). Paris, Paris-Bibliothèques, 2006.
Jan Raymaekers, Congé payé. Op vakantie vanaf de jaren 30. Antwerpen, Van Halewyck, 2012.
J. Sagnes (dir.), Deux Siècles de tourisme en France. Perpignan, Presses Universitaires de Perpignan, 2001.
Étienne Martin Saint-Léon, Le compagnonnage. Son histoire, ses coutumes, ses règlements et ses rites. 2018.
Sandrine Sénéchal et Thierry Dehan, Les premiers touristes. ditions Sutton, 2006.
Gilbert Sigaux, Geschiedenis van het toerisme. Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1966.
Carl Thompson, The Suffering Traveller and the Romantic Imagination. Claredon, 2007.
Sylvain Venaire, La gloire de l'aventure. Genèse d'une mystique moderne. 1850-1940. Paris, Aubier, 2002.
----------
HET NOG NIET ZO LANG VERLEDEN, HET HEDEN EN DE NABIJE TOEKOMST VAN HET REIZEN EN HET TOERISME:
Anonyme, These Practices Of Augmented Reality In Tourism Industry Will Make Your Jaw Drop!
Via: https://augray.com/blog/augmented-reality-in-tourism-industry/
Marc Augé, L'Impossible Voyage. Le tourisme et ses images. Paris, Éditions Payot & Rivages, 1997.
Isabel Babou, Philippe Callot, Les dilemmes du tourisme. Vuibert, 2007.
Isabel Babou et Philippe Callot, Que serait le tourisme sans pétrole? Paris, Éditions L'Harmattan, 2012.
Isabel Babou et Philippe Callot, Tourisme: Stop ou encore? Les Éditions Baudelaire, 2019.
Ayse Betul Bal, Tourism-phobia spreading across Europe. In: Daily Sabah, september 22, 2018.
Via: https://www.dailysabah.com/op-ed/2018/09/22/tourism-phobia-spreading-across-europe
Zygmunt Bauman, From pilgrim to tourist: Or a short history of identity. In: S. Hall & P. du Gay (Eds.), Questions of cultural identity (pp. 18-36). London, Sage, 1996.
Zygmunt Bauman, Tourists and vagabonds: heroes and victims of postmodernity. Wien, Institut für Höhere Studien, 1996.
Zygmunt Bauman und Martin Suhr, Flaneure, Spieler und Touristen: Essays zu postmodernen Lebensformen. Hamburger Edition, 1 Jan. 2007.
Elizabeth Becker, Overbooked. The Exploding Business of Travel and Tourism. New York, etc., Simon & Schuster Paperbacks, 2013.
Elizabeth Becker, Tourist Trap. The Risks and Rewards of the Global Travel Industry. World Politics Review, Format Kindle, 2015.
Christopher de Bellaigue, The end of tourism? The pandemic has devastated global tourism, and many will say ‘good riddance’ to overcrowded cities and rubbish-strewn natural wonders. Is there any way to reinvent an industry that does so much damage?
Via: https://www.theguardian.com/travel/2020/jun/18/end-of-tourism-coronavirus-pandemic-travel-industry
Pierre Benckendorff, Gianna Moscardo et.al. (Sous la direction de), Tourism and Generation Y. Cambridge, MA, CAB International, 2010.
Rienk-Jan Benedictus, Reizen binnen grenzen van de moderniteit. Een onderzoek naar de toeristische ervaringswijze in de moderne, versnelde tijd en gemediatiseerde cultuur.
Masterscriptie, Faculteit Wijsbegeerte van de Rijksuniversiteit Groningen, Vakgroep Praktische Filosofie, januari 2014.
Via: https://xs4all.academia.edu/RienkJanBenedictus.
Roland Berger / Global Blue, Millennials. The generation reshaping travel and shopping habits. June 2018.
Via: https://issuu.com/globalblue1/docs/roland_berger_event_180608_digital
Yves-Guy Bergès, Auto-Stop! Guide pratique et humoristique de l'auto-stoppeur. Illustrations de Sempé. Paris, Librairie Arthème Fayard, 1961.
Jean-Michel Bezat, Tourisme : « Comment changer de modèle sans tuer la poule aux œufs d’or? » In: Le Monde, 29-06-2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/06/29/tourisme-comment-changer-de-modele-sans-tuer-la-poule-aux-ufs-d-or_6044517_3232.html
Patrick Blackden, Tourist Trap: When Holiday Turns to Nightmare. Virgin Books, 2003.
Lynda-Ann Blanchard, Freya Higgins-Desbiolles (Sous la direction de), Peace through Tourism: Promoting Human Security Through International Citizenship. Routledge, 2013.
Jessica de Bloom, De kunst van het vakantievieren. Amsterdam, Boom, 2012.
Daniel J. Boorstin, From Traveller to Tourist: The Lost Art of Travel. In: Daniel J. Boorstin, The Image. A Guide to Pseudo-Events in America. (1961). New York, NY, First Vintage Books Edition, 1992.
Jeremy Boissevan, Coping with Tourists. European Reactions to Mass Tourism. New York & London, Berghahn, 1996.
S. Brunel, Quand le tourisme Dislandisée la planète ... . Sciences Humaines, n° 174, août 2006.
Philippe Bourdeau & Rodolphe Christin, Tourisme, l'industrie de l'évasion. Oisiveté bien encadrée. In/ Je Monde Diplomatique, juillet 2012.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2012/07/BOURDEAU/47937
Laurent Bourdeau et Pascale Marcotte, Routes touristiques et itinéraires culturels, entre mépoire et développement. Actes du colloque des routes touristiques. Laval, Presses de l'Université Laval, 2013.
Christelle Boutec, Tourisme de luxe: Quelles sont les perspectives d'avenir?. Université Européenne, 2018.
D. Bowen and J. Clarke, Contemporary Tourist Behaviour: Yourself and Others as Tourists. Cambridge, USA, Cabi, 2009.
>Marc Boyer, Le tourisme de l’an 2000. Lyon, Presses Universitaires de Lyon, 1999.
A. Brown, S. Ahmad, C. Beck & J. Nguyen-Van-Tam, The roles of transportation and transportation hubs in the propagation of influenza and coronaviruses:
A systematic review. In: Journal of Travel Medicine, 23(1), 2016.
Via: https://doi.org/10.1093/jtm/tav002
Marie Charrel, Europe: la fracture économique. Tous les pays de la zone euro ne sont pas affectés de la même façon par les conséquences de la pandémie de Covid-19. Les déséquilibres déjà existants entre un Sud touristique et plus endetté et un Nord plus industriel n'en sont qu'exacerbés. In: Le Monde, 9 février, 2021.
Marie Charrel (Propos recueillis par), « En Méditerranée, la dépendance au tourisme empêche la diversification ». In: Le Monde, 9 février, 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/02/07/en-mediterranee-la-dependance-au-tourisme-empeche-la-diversification_6069088_3234.html
Marie Charrel, Les télétravailleurs, nouvel espoir de pays en manque des touristes. In. Le Monde, mercredi 14 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/04/13/les-teletravailleurs-nouvel-eldorado-des-pays-en-manque-de-touristes_6076537_3234.html
Marie Charrel et al., Comment les pays touristico-dépendants préparent l'été. Les pays du sud de L'Europe ne peuvent pas se permettre de rater cette saison. Entre baisse des prix, accélération de la vaccination et protocole sanitaire plus ou moins souple, tout est fait pour attirer les vacanciers. In/ Le Monde, 7 mai 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/05/06/grece-italie-espagne-comment-les-pays-touristico-dependants-preparent-l-ete_6079286_3234.html
J. M. Cheer, C. Milano & M. Novelli, Tourism and community resilience in the anthropocene: Accentuating temporal overtourism. Journal of Sustainable Tourism, 27, 554–572, 2019.
Geneviève Clastres, Le cadeau empoisonné du tourisme culturel. In: Le Monde Diplomatique, juillet 2019, p. 6.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2019/07/CLASTRES/60056
Richard Cobb, Paris and Elsewhere. New York, New York Review Books, 2004.
E. Cohen, Authenticity And Commoditazation in Tourism. In: Annals of Tourism Research, Volume 15, issue 3, pages 371-386, 1988.
Erik Cohen, Sam Spector (Edited by), Space Tourism. The Elusive Dream. Emerald Publishing Limited, 2019.
Fabio Corbisiero, Salvatore Monaco and Elisabetta Ruspini, Millennials, Generation Z and the Future of Tourism. Channel View Publications, 2022.
Saskia Cousin et Bertrand Réau, L'avènement du tourisme de masse, in: Sciences Humaines, 21-02-2011.
Saskia Cousin, G. Chareyron, J. Darugna et S. Jacquot, Étudier Tripadvisor. Ou comment tripatouiller les cartes de nos vacances'.
Via www.espacestemps.net/articles/etudier-tripadvisor/
Saskia Cousin, G. Chareyron et S. Jacquot, 'Big Data and tourism'. In: The Sage International Encyclopedia of Travel and Tourism, Amherst, University of Massachusetts, 2016.
Pascal Cuvelier, Anciennes et nouvelles formes de tourisme: Une approche socio-économique. Paris/Montréal, Éditions L'Harmattan, 1997.
Thomas Daum et Eudes Girard, Du voyage rêvé au tourisme de masse. Paris, CNRS éditions, 2018.
T. Daum et E. Girard: « Le tourisme devient aujourd’hui un enjeu politique ». Interview in: Les géographes lisent le monde par sociétégéo, posted 13 septembre 2018.
Via: https://socgeo.com/2018/09/13/t-daum-et-e-girard-le-tourisme-devient-aujourdhui-un-enjeu-politique/
Florence Deprest, Enquête sur le tourisme de masse. L'écologie face au territoire. Paris, Belin, 1997.
Janet Dickinson and Les Lumsdon, Slow Travel and Tourism. Routledge, 2010.
R. Dodds & R. Butler (Eds.), Overtourism: issues, realities and solutions. Boston, MA, De Gruyter Oldenbourg, 2019.
Valentina Boschetto Doorly, Megatrends Defining the Future of Tourism. A Journey Within the Journey in 12 Universal Truths. Springer Nature Switzerland AG, 2020.
Dianna Dredge, “Overtourism” Old wine in new bottles? 2017.
Via: https://www.linkedin.com/pulse/ overtourism-old-wine-new-bottles-dianne-dredge
Michel Durrieu, Gustavo Santos, L'Après. Tourisme et humanité. Paris, Le Cherche Midi, 2020.
Bernard Duterme, La domination touristique. Points de vue du Sud. Éditions Syllepse, 2018.
Gérard Duval, Demain, la fracture touristique? Dans: 'Espaces tourisme & loisirs', Avril 2008.
Johan R. Edelheim, Tourist Attractions. From Object to Narrative. Channel View Publications, 2016.
Carola Epple, From hype to value. Virtual Reality Tools in the Tourism Industry and their Influence on Booking Behaviour. Grin Verlag, 2018.
Eduardo Fayos-Solà, Chris Cooper (Editors), The Future of Tourism: Innovation and Sustainability. Springer, 2018.
Vincent Garel et Muriel Abadi (Edito), Inventer le tourisme de demain en Occitanie. Ce qu'on arrête. Ce qu'on améliore. Ce qu'on invente. Revue Espace - tourisme et loisirs, Hors-Série. Cergy, Éditions ÉTÉ, décemmbre 2021.
Dominique Gallois, Le tourisme spatial sur la rampe de lancement. Les PDG d'Amazon, Virgin Galactic et SpaceX ferraillent pour s'imposer dans ce secteur. In: Le Monde, samedi 12 juin 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/06/11/le-tourisme-spatial-sur-la-rampe-de-lancement_6083704_3234.html
M. García-Hernández, M. de la Calle-Vaquero & C. Yubero, Cultural heritage and urban tourism: Historic city centres under pressure. Sustainability, 9(1346), 1-19, 2017.
M. García-Hernández, J. Ivars-Baidal & S. Mendoza de Miguel, Overtourism in urban destinations: the myth of smart solutions. In: Boletín de la Asociación de GeógrafosEspañoles, 83, 2830, 1–38, 2019.
Via: http://dx.doi.org/10.21138/bage.2830
Juliette Garnier, Scénario catastrophe pour le secteur du tourisme. Partout dans le monde la fréquentation des sites chute. Ce secteur pèse 10,4% du PIB mondial.
Dans: Le Monde, 3 mars 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/planete/article/2020/03/02/scenario-catastrophe-pour-le-secteur-du-tourisme_6031512_3244.html?fbclid=IwAR2w7w2jjCVU6bsh9tx7TBr_Ni-EDrJpKbPqDnINFOXw11YagnGzNLyBiho
Alain Garrigou, Le voyage comme expérience intime de la mondialisation. In: Le Monde Diplomatique, 31 juillet 2013.
Via: https://blog.mondediplo.net/2013-07-29-Le-voyage-comme-experience-intime-de-la
Vladimir Geroimenko (Editor), Augmented Reality in Tourism, Museums and Heritage. A New Technology to Inform and Entertain. Springer Nature Switzerland AG, 2021.
S. Gössling, Global environmental consequences of tourism. In: Global Environmental Change, 12(4), 283–302, 2002.
Via: https://doi.org/10.1016/S0959-3780(02)00044-4
S. Gössling & C. M. Hall (Eds.), Tourism and global environmental change: Ecological, economic, social and political interrelationships. Routledge, 2006.
S. Gössling & P. M. Peeters, Assessing tourism's global environmental impact 1900–2050. Journal of Sustainable Tourism, 23(5), 639-659, 2015.
S. Gössling, A. Ring, L. Dwyer, A. C. Andersson & C. M. Hall, Optimizing or maximizing growth? A challenge for sustainable tourism.
Journal of Sustainable Tourism, 24(4), 527–548, 2016.
Via: https://doi.org/10.1080/09669582.2015.1085869 [Taylor & Francis Online].
Stefan Gössling, Daniel Scott & C. Michael Hall, Pandemics, tourism and global change: a rapid assessment of COVID-19. Published online: 27 Apr 2020.
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09669582.2020.1758708
Maria Graves-Barbas et Sébastien Jacquot (co-réd.), Patrimoine mondial et développement: au défi du tourisme durable. Québec, Presses universitaires de Québec, 2014.
Clément Guillou, Avec l’arrêt du tourisme, l’écosystème construit pour les voyages de masse s’est évaporé.
A l’aube d’un second été sans grande activité, les pays qui vivent du tourisme risquent de voir disparaître des dizaines de millions d’emplois. Les femmes et les travailleurs précaires, jeunes ou peu diplômés, seront les premiers concernés. In: Le Monde, le 11 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/04/11/dans-le-monde-l-arret-du-voyage-provoque-un-tsunami-social_6076341_3234.html
Clement Guillou, Retenus en mer, chômeurs à terre: la double peine des employés des croisières. In: Le Monde, 11-12 avril, 2021.
Clément Guillou, Destination touristique française la plus touchée, Paris reste privée d’aides spécifiques.
Contrairement à Lourdes et aux stations de montagne, la capitale n’a pas fait l’objet des attentions du gouvernement. La reprise du tourisme n’est pourtant pas attendue avant, au mieux, la fin d’année. In: Le Monde, le 18 juin 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/06/18/covid-19-destination-touristique-francaise-la-plus-touchee-paris-reste-privee-d-aides-specifiques_6084651_3234.html
Clément Guillou, Pour sa relance, Paris rêve d’un tourisme local et durable.
La crise a mis en lumière la dépendance du tourisme francilien aux clientèles lointaines. Pour l’avenir, la capitale rêve d’un tourisme moins carboné et la région veut attirer les Parisiens hors du périphérique. In: Le Monde, le 18 juin 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/06/18/pour-sa-relance-paris-reve-d-un-tourisme-local-et-durable_6084611_3234.html
Clément Guillou, "Vous êtes les bienvenus, mais pas pour fumer du cannabis et pisser dans les canaux": après la pandémie, Amsterdam veut attirer des touristes différents.
La capitale néerlandaise réfléchit à bannir les prostituées du « quartier rouge » et les étrangers des coffee shops, dans une tentative de promouvoir un tourisme culturel et de limiter les enterrements de vie de garçon. In: Le Monde, vendredi, le 9 juillet 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/07/08/vous-etes-les-bienvenus-mais-pas-pour-fumer-du-cannabis-et-pisser-dans-les-canaux-apres-la-pandemie-amsterdam-veut-attirer-des-touristes-differents_6087521_3234.html
Clément Guillou, Un paradis breton menacé par le surtourisme. Victime de son succès, la plage de l'île Viergre (Finistère) a été interdite au public et tente de se faire oublier. In: Le Monde, 25-26 juillet 2021.
Clément Guillou, Face au changement climatique, le tourisme fait son introspection et évite l’action.
Un forum consacré à la « soutenabilité » du tourisme montre l’ampleur de la tâche à accomplir pour un secteur qui a fermé les yeux, jusqu’alors, sur son impact environnemental. In: Le Monde, le 21 septembre 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/09/21/face-au-changement-climatique-le-tourisme-fait-son-introspection-et-evite-l-action_6095426_3234.html
Clément Guillou, Tourisme mondial: reprise en ordre dispersé. Les destinations où la vaccination patine et où les restrictions demeurent sont désertées par les voyageurs. In : Le Monde, 25 février 2022.
Via : https://www.lemonde.fr/economie/article/2022/02/24/dubai-pris-d-assaut-plages-desertes-a-bali-la-reprise-en-ordre-disperse-du-tourisme-mondial_6115001_3234.html
Ugur Guven, Space Tourism. Suborbital Flights – Commercial Flights – Spaceports. Independently published, 2020.
David Harrison and Richard Sharpley (eds.), Mass Tourisme in a Small World. Wallingford, AbiCabi, 2017.
Christoph Hennig, Reiselust. Touristen, Tourismus und Urlaubskultur. Frankfurt am Main, Surhkamp, 1999.
Jean-Michel Hoerner, Géographie de l'industrie touristique. Paris, Éditions Ellipses, 1997.
Jean-Michel Hoerner, Mémoires d'un nouveau touriste. Perpignan, Balzac Éditeur, 2006.
Jean-Michel Hoerner, Géopolitique du Tourisme. Paris, Armand Collin, 2008.
Jean-Michel Hoerner, Le dictionnaire utile du tourisme. Nîmes, CirVath, 2009.
Jean-Michel Hoerner, Le tourisme dans la mondialisation: Les mutations de l'industrie touristiques. Paris, L'Harmattan, 2010.
Norbert Höfler, Wir Kreuzfaher. Millionen Deutsche lieben Urlaub auf dem Schiff. Wie das umstrittene Milliardengeschäft funktioniert. In: Stern, Nr. 48, 21.11.2019, pp. 26-36.
Martha Honey, Kelsey Frenkiel, Overtourism. Lessons for a Better Future. Island Press, 2021.
Michel Houellebecq, Plateforme. Paris, Flammarion, 2001.
Michel Houellebecq, La carte et le territoire. Paris, Flammarion, 2010.
Michel Houellebecq, La France avec un masque. In: Le Point, n° 2510, 1er octobre 2020.
Michel Houellebecq, Interventions 2020. Paris, Flammarion, 2020.
Sébastien Jacquot, et al., Atlas mondial du tourisme et des loisirs : Du Grand Tour aux voyages low cost. Paris, Éditions Autrement, 2018.
Tony Joseph, How Is Augmented Reality Reshaping Travel and Tourism. February 5, 2019.
Via: https://www.fingent.com/blog/how-is-augmented-reality-reshaping-travel-and-tourism
D. Judd and S. Fainstein (Ed.), The Tourist City, New Haven, Yale University Press, 1999.
Martin Kettle, Mass tourism is at a tipping point – but we’re all part of the problem. In: The Guardian, August 11, 2017.
Torsten Kirstges, Tourismus in der Kritik. Stuttgart, UTB GmbH, 2020.
Jost Krippendorf, Die Landschaftsfresser. Tourismus und Erholungslandschaft - Verderben oder Segen? Bern und Stuttgart, Hallwag Verlag, 1975.
Jost Krippendorf, Die Ferienmensch. Für ein neues Verständnis von Freizeit und Reisen. München, 1986.
Jost Krippendorf, The Holiday Makers: Understanding the Impact of Leisure and Travel. Oxford, Heinemann Professional Publishing, 1987.
Larry Krotz, Tourists: How Our Fastest-Growing Industry Is Changing The World. Boston, Faber and Faber, 1996.
Julia Kulgavchuk, User-Generated Content for Urban Tourism. Augmented reality, location-based technologies and people in the cities. Lambert Academic Publishing, 2016.
Clare Lade et al., International Tourism Futures: The Drivers and Impacts of Change. Goodfellow Publishers Limited, 2020.
Jean-Pierre Lamic, Tourisme durable. De l’utopie à la réalité. Éditions Kalo Taxidi, 2019.
George Lapierre, L'horreur touristique - Le management de la planète. Dans: Offensive N° 14, septembre 2008, et dans: Divertir pour dominer. La culture de masse contre les peuples, pp. 189 – 251. Montreuil, Éditions L’échappée, 2010.
Annabelle Laurent, «Le rejet du tourisme de masse va s'amplifier». Dans: Usbek & Rica, 14/07/2018, 15:00 #Société #Tourisme.
Via: https://usbeketrica.com/article/le-rejet-du-tourisme-de-masse-va-s-amplifier
Agnès Leclair, Coronavirus. Les vacances d'été auront-elle lieu? In: Le Figaro (couverture), 25-04-2020.
James Leigh, Craig Webster, et al., Future Tourism: Political, Social and Economic Challenges. London etc., CRC Press, 2012.
Ian Littlewood, Sultry Climates. Travel & Sex. Boston, Mass., Da Capo Press, 2002.
Jane Lovell and Chris Bull, Authentic and Inauthentic Places in Tourism: From Heritage Sites to Theme Parks. London, Routledge, 2017.
Liguel Medina, Phare du tourisme mondial. Entretien avec Christophe Bouillaud et Jean-Michel Hoerner. In. Atlantico, 29 juillet 2018.
McKinsey & World Travel & Tourism Council [WTTC]. Coping with success: managing overcrowding in tourism destinations. 2017.
Michel Messager, Le Tourisme Spatial. 1954-2020. Independently published, 2021
Franck Michel, Planète Sexe. Tourismes, marchandisation et déshumanisation des corps. Paris, Homnisphères, 2006.
Claudio Milano, Over-tourism and Tourism-phobia: Global trends and local contexts. Barcelona, 2017.
C. Milano, M. Novelli, J. M. Cheer, Overtourism and Tourismphobia. A journey through four decades of tourism development, planning and local concerns. Tourism Planning
and Development Journal, 2018.
Via: https://doi.org/10.1080/21568316.2019.1599604
Claudio Milano, Joseph M. Cheer & Marina Novelli, Overtourism: A growing global problem. The Conversation, July 18, 2018.
Via: https://theconversation.com/overtourism-a-growing-global-problem-100029, Downloaded: 4/ 2/2019
Claudio Milano, Joseph M. Cheer and Marina Novelli (Editors), Overtourism: Excesses, Discontents and Measures in Travel and Tourism. Oxfordshire, UK - Boston, MA, CABI Publishing, 2019.
Claudio Milano, J. M. Cheer & M. Novelli, Overtourism: a growing global problem. 2018. Via: https://theconversation.com/overtourism-a-growing-global-problem-100029.
Claudio Milano, Marina Novelli and Joseph M. Cheer, Overtourism and Tourismphobia: A Journey Through Four Decades of Tourism Development, Planning and Local Concerns. In: Journal of Tourism Planning & Development, Volume 16, 2019 - Issue 4, Pages 353-357.
Via: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/21568316.2019.1599604 (Published online: 23 Apr 2019).
Claudio Milano, Dr Joseph M Cheer, Marina Novelli (Edited by), Overtourism. Excesses, Discontents and Measures in Travel and Tourism. CABI Publishing, 2019.
Manuela Molk, Slow Travel. Ein Fragebuch für Reisende. Books on Demand; 2019.
Le Monde, Editorial, La France championne du monde du tourisme, au bord de l’overdose. Publié le 04 octobre 2018 à 11h15 - Mis à jour le 04 octobre 2018 à 20h50 Temps de Lecture 2 min.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2018/10/04/le-tourisme-au-bord-de-l-overdose_5364503_3232.html
Le Monde avec AFP, La NASA veut ouvrir la Station spatiale internationale aux touristes dès 2020. L’agence spatiale américaine veut proposer une offre commerciale pour voyager à bord de l’ISS afin de limiter les coûts importants que représente l’occupation de la station. In: Le Monde, le 07 juin 2019.
Via: https://www.lemonde.fr/sciences/article/2019/06/07/la-nasa-veut-ouvrir-la-station-spatiale-internationale-aux-touristes-des-2020_5473259_1650684.html
Le Monde avec AFP, La Russie affiche ses nouvelles ambitions dans l’espace. L’agence spatiale russe a annoncé le prochain voyage d’un milliardaire japonais vers l’ISS et le tournage du « premier film de fiction dans l’espace ». In: Le Monde, le 13 mai 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/sciences/article/2021/05/13/la-russie-affiche-ses-nouvelles-ambitions-dans-l-espace_6080113_1650684.html
Henri Mora, Désastres touristiques. Effets politiques, sociaux et environnementaux d’une industrie dévorante. L'Échappée, 2022.
Johanna Muller, The Future of Tourism. Forest Hill, NY, Wilford Press, 2019.
Brian Moynaham, Airport International. The sensational book that takes the lid of the world of international Air Travel. New York etc., Macmillan, 1978.
Brian Moynahan, Fool's Paradise ... to the great tourist tourist rip-off. London and Sydney, Pan Books, 1983.
Brian Moynahan, The Tourist Trap: The Hidden Horrors of the Holiday Business and how to Avoid Them. London and Sidney, Pan Books, 1985.
Ludivine Ndjitcham, Quel avenir pour le tourisme? Éditions Universitaires Européennes, 2014.
Godwell Nhamo, Kaitano Dube, David Chikodzi, Counting the Cost of Covid-19 on the Global Tourism Industry. Springer Nature Switzerland AG, 2020.
NRC-H (Hoofdredactioneel commentaar), Bedreigde toerismesector was al langer toe aan grondige renovatie. In: NRC-H, 2 mei 2020.
Via: https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/02/bedreigde-toerismesector-was-al-langer-toe-aan-grondige-renovatie-a3998522?fbclid=IwAR2nwPyQxUkmk2YAKdLLALUnhwiDMKoHYTJcZ7-KvGGrMQLYA74n0gR2IW8
W. K. Obeidy, H. Arshad & J.Y. Jiung Yao Huang, An acceptance model for smart glasses-based tourism augmented reality. The 2nd International Conference on Applied Science and Technology (ICAST’17), 2017.
Via: https://doi.org/10.1063/1.5005413
Stephen Page, Transport and Tourism. Global Perspectives. Pearson, 2009.
Dorothea Papathanasiou - Zuhrt, The State of the Cultural Heritage Industry in Europe: A Growth in Transformation Perspective. Chapter 12 of: Zacharoula Andreopoulou, Nikas Leandros, Giovanni Quaranta, Rosanna Salvia, New Media, Entrepreneurship and Sustainable Development. FrancoAngeli Eds., Italy / Ikeeboorch, 2019-236.
María Gómez y Patiño1, F. Xavier Medina, Jose M. Puyuelo Arilla, New Trends in Tourism? From Globalization to Postmodernism.
In: International Journal of Scientific Managment Tourism , 2016, Vol. 2 Nº3, pp 417-433.
P. M. Peeters, Tourism’s impact on climate change and its mitigation challenges. How can tourism become ‘climatically sustainable’? (PhD). Delft, Delft University of Technology, 2017.
P. M. Peeters et al., Research for TRAN Committee - Overtourism: impact and possible policy responses, European Parliament, Policy Department for
Structural and Cohesion Policies, Brussels, 2018.
Via: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2018/629184/IPOL_STU(2018)629184_EN.pdf
Ilja Leonard Pfeijffer, Grand Hotel Europa. Amsterdam, De Arbeiderspers, 2018.
Alexandre Piquard, Envoyer l'humanité dans l'espace, le rêve de Jeff Bezos. Samedi 12 juin, le fondateur d'Amazon doit mettre aux enchères un siège dans la fusée prévue pour emmener, en juillet, les premiers touristes en apesanteur. Son grand projet: créer à terme des colonies, mais il subit la concurrence de son rival Elon Musk. In: Le Monde, samedi 12 juin 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/06/11/jeff-bezos-reve-d-envoyer-l-humanite-dans-l-espace_6083678_3234.html
A. Postma, B. Papp & K. Koens, Visitor pressure and events in an urban setting: understanding and managing visitor pressure in seven European urban tourism destinations. Breda/Leeuwarden/Vlissingen, 2018.
Catherine Quignon, Le blues du voyage d'affaire. In: Le Monde, mardi 5 janvier, 2021.
https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/01/04/tourisme-evenementiel-transports-le-blues-du-voyage-d-affaires-amplifie-par-la-crise-due-au-covid-19_6065101_3234.html
Bertrand Réau, Du « grand tour » à Sciences Po, le voyage des élites. Parcourir le monde pour conserver sa place...
Ou comment, depuis le XVIIe siècle, la domination locale se régénère à l’étranger. In: Le Monde Diplomatique, Juillet 2012, pages 20 et 21.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2012/07/REAU/47948
Sébastien Roffat, Disney et la France: Les vingt ans d'Euro Disneyland. Paris, Éditions L'Harmattan, 2007.
Heguy Roland, Réinvention le Tourisme en France. 2019.
Cédric Rousseau, Pourquoi les Hollandais déferlent en France l’été. In: Ouest-france, Jeudi 4 Août 2016.
Isabelle Sacareau, Benjamin Taunay, Emmanuelle Peyvel (Sous la direction de), La mondialisation du tourisme: Les nouvelles frontières d'une pratique. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2015.
Thomas Saintourens, Tourisme: comment voyagera-t-on dans 20 ans? Usbek & Rica 03/07/2017.
Via: https://usbeketrica.com/article/tourisme-comment-voyagera-t-on-dans-20-ans
Daniel Scott, C. Michael Hall, Stefan Gossling, Tourism and Climate Change. Impacts, Adaptation and Mitigation. New York, Routledge, 2012.
D. Scott & S. Gössling, What could the next 40 years hold for global tourism? Tourism Recreation Research, 40(3), 269–285, 2015.
Via: https://doi.org/10.1080/02508281.2015.1075739
Cláudia Seabra, Odete Paiva, Carla Silva, José Luís Abrantes (Editors), Pandemics and Travel. Covid-19 Impacts in the Tourism Industry. Emerald Publishing Limited., 2021.
Hugues Seraphin, Tatiana Gladkikh, Tan Vo Thanh (Edited by), Overtourism. Causes, Implications and Solutions. Springer Nature Switzerland AG, 2020.
Noah Smith, Tourism Is Eating the World and Problems Are Only Going To Get Worse.
Via: https://traveltourism.news/tourism-is-eating-the-world-and-problems-are-only-going-to-get-worse/ (Consulted July, 2020.)
Rosie Spinks & Dan Kopf, Is tourism really the world’s largest industry? October 11, 2018.
Via: https://qz.com/1419103/is-tourism-really-the-worlds-largest-industry/
Jean-Pierre Stroobants, Les coffee shops d’Amsterdam pourraient bientôt être interdits aux touristes.
La maire écologiste Femke Halsema compte interdire l’accès des coffee shops aux visiteurs étrangers. Une façon de limiter le tourisme du cannabis, de lutter contre les narcotrafiquants et de redorer l’image de la ville. In: Le Monde, le 15 janvier 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2021/01/15/a-amsterdam-les-coffee-shops-pourraient-etre-interdits-aux-touristes_6066410_4500055.html
Kara Swisher (Contributing Opinion Writer), Will Our Most Important Industry Survive the Coronavirus? Governments need Big Tech now more than ever. In: The New York Times, March 24, 2020.
Via: https://www.nytimes.com/2020/03/24/opinion/tech-companies-covid.html
Kara Swisher (Contributing Opinion Writer), The Immunity of the Tech Giants. When the pandemic is over, we most certainly should fear the industry more than ever. In: The New York Times, May 1, 2020.
Via: https://www.nytimes.com/2020/05/01/opinion/tech-companies-coronavirus.html?searchResultPosition=1
United Nations World Tourism Organization. Tourism towards 2030: global overview. Madrid, 2011.
United Nations World Tourism Organization & Centre of Expertise Leisure, Tourism & Hospitality. ‘Overtourism? Understanding and managing urban tourism growth beyond perceptions. Madrid, 2018.
United Nations World Tourism Organization, Overtourism? Understanding and managing urban tourism growth beyond perceptions.Madrid, 2018.
Via: https://www.e-unwto.org/doi/book/10.18111/9789284420070
United Nations World Tourism Organization (2019). International tourist arrivals reach 1.4 billion two years ahead of forecasts. Madrid, 2019.
Via: http://www2.unwto.org/press-release/2019-01-21/ international-tourist-arrivals-reach-14-billion-two-years-ahead-forecasts (21-06-2019).
Philippe Violier, Et le Covid tua le tourisme...
La mort du tourisme, la fin du monde d’après... c’est ce que certains prévoient et d’autres espèrent depuis le début de la pandémie de Covid-19.
Mais c’est oublier que le tourisme a résisté à la seconde guerre mondiale et que dans sa forme d’avant, il avait du bon.
Ne le transformons pas en
activités pour élites. Respectons certains déséquilibres. Et n’oublions pas l’intérêt de la vacance. Espaces tourisme & loisirs, Avril 2021.
Oscar Vorobjovas-Pinta (Edited by), Gay Tourism. New Perspectives. Channel View Publications, 2021.
Prosper Wanner (dir.), Inventer un tourisme porteur d'humanité. Numéro hors série de la revue ESPACES tourisme et loisirs, Octobre 2020.
Penny Watson, Slow Travel. Reconnecting with the World at Your Own Pace. 2019.
Washington Post, US intelligence reports from January and February warned about a likely pandemic. Retrieved April 14, 2020.
Via: https://www.washingtonpost.com/national-security/us-intelligence-reports-from-january-and-february-warned-about-a-likely-pandemic/2020/03/20/299d8cda-6ad5-11ea-b5f1-a5a804158597_story.html
M. Woestenberg, J. Lengkeek, W. Timmermans, Recreatie & Landschap 1900 - 2009: Van bermtoerisme tot Dance Valley. Wageningen, Landwerk, 2009.
Via: https://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal/75740-ontstaan-van-recreatie-1900-tot-heden.html).
Megan Epler Wood, Sustainable Tourism on a Finite Planet. London, Routledge, 2017.
Patrick Vicériat, Claude Origet du Cluzeau, Les impacts de la Pandémie sur le tourisme mondial à court, moyen et long terme. in: Revue Espaces n°358, Janvier 2021.
World Economic Forum, Paving the way for a more sustainable and inclusive future. The Travel & Tourism Competitiveness Report 2017.
World Tourism Organization, Tourism Towards 2030. Global Overview. Madrid, UNWTO, 2011. http://media.unwto.org/sites/all/files/pdf/unwto_2030_ga_2011_korea.pdf.
World Tourism Organization (UNWTO), International tourism trends in EU-28 member states. Current situation and forecasts for 2020-2025-2030. Prepared for the European Commission. Madrid, 2014.
World Travel & Tourism Council. The economic impact of travel & tourism. 2017. 05-10-2018.
Via: https://www.wttc.org/-/ media/files/reports/economic-impact-research/regions-2017/world2017.pdf
Feifei Xu and Dimitrios Buhalis (Edited by), Gamification for Tourism. Channel View Publications, 2021.
Ian Yeoman, Tomorrows Tourists: Scenarios & Trends. Oxford, Elsevier, 2008.
Ian Yeoman with Tan Li Yu Rebecca, Michelle Mars and Mariska Wouters, 2050 – Tomorrow’s Tourism. Bristol-Buffalo-Toronto, Channel View Publicatons, 2012.
Ian Yeoman and Una McMahon-Beattie (Editors), The Future Past of Tourism: Historical Perspectives and Future Evolutions. Channel View Publication, 2019.
Eric G.E. Zuelow, A History of Modern Tourism. London, Macmillan Education UK, 2015.
----------
*** GESCHIEDENIS VAN PARIJS DOOR DE EEUWEN HEEN:
Anne-Marie Baron, Le Paris de Balzac. Éditions Alexandrines, 2016.
John Baxter, The golden moments of Paris: a guide to the Paris of the 1920s. New York, NY, Museyon Inc., 2014.
François Buot, Gay Paris. Une histoire du Paris interlope entre 1900 et 1940. Paris, Fayard, 2013.
Maxime du Camp, Paris, ses organes, ses fonctions et sa vie dans la seconde moitié du XIXe siècle.
Paris, Librairie Hachette, 79 Bd Saint-Germain - Imprimerie Simon Raçon et Cie, 1 Rue d'Erfurth, 1870-1880.
Tome I:
Introduction,
I, les Postes,
II, les Télégraphes,
III, les Voitures publiques,
IV, les chemins de fer,
V, la Seine à Paris.
Tome II:
VI, l'Alimentation,
VII, le Pain, la Viande et le Vin,
VIII, les Halles centrales,
IX, le Tabac,
X, la Monnaie,
XI, la Banque de France.
Tome III:
XII, les malfaiteurs,
XIII, la Police,
XIV, la Cour d'Assises,
XV, les prisons,
XVI, la Guillotine,
XVII, la Prostitution.
Tome IV:
XVIII, la Mendicité,
XIX, l'Assistance publique,
XX, les Hôpitaux,
XXI, les Enfants trouvés,
XXII, la Vieillesse (Bicêtre et la Salpêtrière),
XXIII, les Aliénés.
Tome V:
XXIV, le Mont-de-Piété,
XXV, l'Enseignement,
XXVI, les Sourds-muets,
XXVII, les Jeunes Aveugles,
XXVIII, le Service des Eaux,
XXIX, l'Éclairage,
XXX, les Égoûts.
Tome VI:
XXXI, la Fortune de Paris,
XXXII, l'État civil,
XXXIII, les Cimetières,
XXXIV, les Organes accesoires,
XXXV, le Parisien.
Bernard Cause, Les fiacres de Paris aux XVIIe et XVIIIe siècles. Paris, Presses Universitaires de France, 1972.
P. Champion, La Vie de Paris au Moyen-Age. 1. L'Avènement de Paris. 2. Splendeurs et misères de Paris (XIVe-XVe siècle. 2 vol. Paris, 1933-1934.
Louis Chevalier, Histoires de la nuit parisienne. Paris, Fayard, 1982.
Yvan Christ, Les Nouvelles métamorphoses de Paris. Paris, Éditions André Balland, 1976.
Yvan Christ, Paris des utopies. Paris tel qu’il aurait pu être. Paris, Éditions André Balland, 1977.
Anne Clerval, Paris sans le peuple: la gentrification de la capitale. Paris, La Découverte, 2013.
Joan DeJean, How Paris became Paris. The invention of the modern city. New York, Bloomsbury Publishing, 2014.
Gérard Denizeau, Paris d'un siècle à l'autre. Pris, Larousse, 2015.
Alfred Fierro, Histoire et dictionnaire de Paris. Paris, Robert Laffont, 1996.
Alfred Fierro, Histoire et mémoire du nom des rues de Paris. Paris, Parigramme, 1999.
Noel Riley Fitch, Sylvia Beach and the Lost Generation: A History of Literary Paris in the Twenties and Thirties. New York - London, W. W. Norton & Company, 1985.
Nigel Gosling, Paris 1900-1914. The Miraculous Years. Littlehampton Book Services Ltd., 1978.
Nigel Gosling, The Adventurous World of Paris 1900-1914. William Morrow, 1978.
Andrew Hussey, Paris. The Secret Story. London etc., Penguin Books, 2007.
N. Kranowski, Paris dans les romans d'Emile Zola. Paris, Presses universitaire de France, 1968.
Bernard Marchand, Paris, histoire d'une ville - (XIXe-XXe siècle). Paris, Seuil, 2017.
Louis-Sébastien Mercier, Tableau de Paris. Hambourg et Neuchâtel, S. Fauche, 1781. Tableau de Paris, nouv. éd. corrigée et augmentée, Amsterdam, 1788.
Louis-Sébastien Mercier, Le Nouveau Paris. 6 tomes en 3 volumes. Paris, chez Fuchs, C.H. Pougens et Ch. Fr. Cramer, 1798-1799.
Louis Sébastien Mercier (Gekozen, vertaald en bezorgd door Willem Derks), Niemand ontbijt meer met een glas wijn. Tableau van Parijs 1781-1788. Amsterdam - Antwerpen, Uitgeverij De Arbeiderspers, 1999.
Alain Pagès, Le Paris d'Emile Zola. Éditions Alexandrines, 2016.
Paris Noir et Blanc - les ravalements de Paris. 06/08/1963. INA. Via: http://www.patrimatheque.com/monuments-paris-1963/
Sylvain Pattieu, Bons Baisers de Paris. 300 ans de tourisme dans la capitale. Paris, Paris bibliothèques / Comité d’histoire de la Ville de Paris, 2015.
Philippe Porret, Paris sur le divan. Les ombres de la ville lumière. Un essai de psychanalyse urbaine. Paris, Parigramme, 2013.
Graham Robb. Parisians. An Adventure History of Paris, London, Picador, 2010.
Daniel Roche, (Sous la direction de) La Ville promise. Mobilité et accueil à Paris (fin XVIIe - début XIXe siècle. Paris, Fayard, 2000.
Sue Roe, In Montparnasse. The Emergence of Surrealism in Paris, from Duchamp to Dali. Penguin Books Ltd., 2019.
Myriam Tsikounas (Sous la direction de), Imaginaires urbains. De Paris romantique à nos jours. Paris, Le Manuscrit, 2011.
Joanne Vajda, Paris: rendez-vous cosmopolite. Du voyage élitaire à l'industrie touristique. 1855-1937. Thèse, EHESS, 2005.
Joanne Vajda, Paris Ville Lumière. Une transformation urbaine et sociale. 1855-1937. Paris, L'Harmattan, 2015.
M. C. M. Voorbeytel, Hoe Parijs Parijs werd. Iets over het nu en vroeger van onze twintig arrondissementen. Zutphen, W. J. Thieme & Cie, 1931.
----------
*** PARIJS ALS METROPOOL - GESCHIEDENIS EN REFLECTIES:
Petrine Archer-Straw, Negrophilia: Avant-Garde Paris and Black Culture in the 1920s. New York, Thames and Hudson, 2000.
Antoine De Baecque, Lumières et liberté. Paris, Seuil, 1998.
Antoine De Baecque, Les Nuits parissiennes. XVIIIe-XXIe siècle. Paris, Seuil, 2015.
Sarah Bakewell, At the Existentialist Café. Freedom, Being, and Apricot Cocktails with Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Albert Camus, Martin Heidegger, Maurice Merleau-Ponty and Others. New York, Other Press, 2017.
Honoré de Balzac, Le Diable à Paris. Paris et les Parisiens. 1845.
Theodore de Banville, Esquisses Parisiennes, scènes de la vie. Paris, Poulet-Malassis et de Broise, 1859.
Hans Belting, Andrea Buddensieg, Ein Afrikaner in Paris: Léopold Sédar Senghor und die Zukunft der Moderne. C.H. Beck, 2018.
Walter Benjamin, ‘Paris, Capitale du XIXe Siècle’. Paris, Éditions Allia, 2018.
Walter Benjamin, The Arcades Project. Cambridge, MA, Belknap Press / Harvard University Press, 1999.
Walter Benjamin, Das Passagen-Werk. Die Straßen von Paris: Einer der Grundlagentexte materialistischer Kulturtheorie - Blick in die Jetztzeit des Spätkapitalismus. ee-artnow, Format Kindl, 2015.
Walter Benjamin: Paris Arcades / Pariser Passagen, 100 Notes – 100 Thoughts / 100 Notizen – 100 Gedanke’. Hatje Cantz Verlag, 2012.
Walter Benjamin, Charles Baudelaire, Tableaux Parisiens. Deutsche Übertragung mit einem Vorwort über die Aufgabe des Übersetzers, édition bilingue français-allemand.
Heidelberg, Verlag von Richard Weißbach, 1923
Shari Benstock, Women of the Left Bank. Paris, 1900 – 1940. Austin, University of Texas Press, 1986.
Stephane Bern et al., Notre-Dame de Paris. La nuit du feu. Glénat, 2020.
Leonard Bernard, The Emerging City. Paris in the Age of Louis XIV. Durnham, North Carolina, 1970.
Jody Blake, Le Tumulte noir. Modernist Art and Popular Entertainment in Jazz-Age Paris, 1900-1930. Philadelphia, Pennsylvania State Pres, 1999.
Olivier Blanc, Les Libertines. Plaisir et liberté à Paris au XVIIIe siècle. Paris, Perrin, 1997.
Olivier Blanc, L'Amour à Paris au XVIIIe siècle. Paris, Perrin, 2002.
Raf de Bont & Ton Verschaffel (red.), Het verderf van Parijs. Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2004.
Jean-René BourrelLe, Paris de Malraux. Éditions Alexandrines, Collection: Le Paris des écrivains, 2017.
Henri Boutet, Autour de Parisiennes. Où elles vont. Paris, Librairie A. Charles, ca. 1890.
Georges Bordonove, Histoire secrète de Paris. 2 tomes. Paris, Albin Michel, 1980.
Jacques Borgé et Nocolas Viasnoff, Archives de Paris. Éditions Michèle Trinckvel, 1993.
Kees Brants en Chrisje Brants, Achter de façade. Een cultuur-historische ontdekkingsreis door Parijs. Amsterdam, Nijgh & van Ditmar, 2019.
Brassaï, Le Paris secret des années 30 par Brassaï. Paris, Gallimard, 1976.
Brigade de Sapeurs-pompiers de Paris, La nuit de Notre-Dame: Par ceux qui l'ont sauvée. Paris, Grasset, 2019.
L.A. de Caraccioli, Paris, le modèle des nations étrangères. Veuve Duschesne, 1977.
E. Carassus, Le Mythe du dandy. Paris, Albin Michel, 1971.
Christophe Charle, Paris fin de siècle - Culture et politique. Paris Seuil, 1998.
C. Charle et D. Roche (red.), Capitales culturelles, Capitales symboliques. Paris et les expériences européennes. XVIIIe-XXe siècles. Paris, Publications de la Sorbonne, 2002.
Christophe Charle (Sous la direction de), Capitales européennes et rayonnement culturel, XVIIIe-XIXe siècles. Éditions rue d'Ulm, 2004.
Christophe Charle (éd.), Le temps des capitales culturelles, XVIIIe-XXXe siècles. Seyssel, Champ Vallon, 2009.
Yvan Christ, Les Métamorphoses de Paris. Cent paysages parisiens photographiés autrefois par Atget, Bayard, Bisson, Daguerre, etc. Et aujourd'hui par Janine Guillot et Charles Ciccione. Paris, Éditions André Balland, 1969.
Rupert Christiansen, Paris Babylon. Grandeur, Decadence and Revolution, 1869 – 1875. London, Pimlico, 1994.
Rupert Christiansen, City of Light: The Making of Modern Paris. Basic Books, 2018.
Hollis Clayson, André Dombrowski (Editors), Is Paris Still the Capital of the Nineteenth Century? Essays on Art and Modernity, 1850-1900. Routledge, 2016.
Jean-Paul Clébert, Paris insolite. Paris, Éditions Denoël, 1952.
Margaret Cohen, Profane Illumination. Walter Benjamin and the Paris of Surrealist Revolution. Berkeley, University of California Press, 1993.
Louis Desnoyers e.a., Les étrangers à Paris. Paris, Charles Warée, éditeur, 1840.
Luc Devoldere (Rédacteur en chef), Vaut le voyage: artistes et intellectuels du Nord à Paris. In: Septentrion, Arts, lettres et culture de Flandre et des Pays-Bas. Revue trimestrielle, XXXII, n° 1, 1er trimestre, 2003,
David Downie, A Passion for Paris: Romanticism and Romance in the City of Light. St. Martin's Griffin, Reprint edition, 2016.
J.-F. Dubost, Les étrangers à Paris au Siècle des Lumières. In: Daniel Roche (Réd.), La ville promise. Paris, 2000.
Michel Fabre, La Rive noire. De Harlem à la Seine. Paris, Éditions Lieu Commun, 1985.
Edith Fagnoni, Maria Gravari-Barbas, Métropolisation et Tourisme. Comment le tourisme redessine Paris. Belin, 2013.
Dan Franck, Le Temps des bohèmes. Paris, Grasset, 1996.
Dan Franck, Bohemian Paris: Picasso, Modigliani, Matisse, and the Birth of Modern Art. Grove Press, 2003.
François-Xavier Freland, Le Paris de Henry Miller. Éditions Alexandrines, 2019.
Robert E. Gajdusek, Hemingway's Paris. New York, NY, Charles Scribner‘s Sons, 1978.
Daniel Gallagher, D'Ernest Hemingway à Henry Miller: Mythes et réalités des écrivains américains à Paris (1919 - 1939), L'Harmattan, 2011.
Graeme Gilloch, Myth and Metropolis: Walter Benjamin and the City. Polity Press, 1995.
Paul Gerbod, Des étrangers à Paris dans la première moitié du XIXe siècle. In. Bulletin de la société de l'histoire de Paris et de l'Ile-de-France, 1983, 110E année, pp. 241-257.
Paul Gerbod, Des étrangers à Paris au XIXe siècle. In: Ethnologie française, XXV, 1995, pp. 569-579.
Michael Goebel, Anti-Imperial Metropolis. Interwar Paris and the Seeds of Third World Nationalism. Cambridge, Cambridge University Press, 2015.
Michael Goebel, Paris, capitale du tiers monde. Comment est née la révolution anticoloniale (1919-1939). Paris, La Découverte, 2017.
René Goscinny etal., Quand Lénine vivait à Paris. Messidor, 1967.
H. Hazel Hahn, Scenes of Parisian Modernity. Culture and Consumption in the Nineteenth Century. New York, Palgrave Macmillan, 2009.
Claire Hancook, Paris et Londres au XIXe siècle; représentations dans les guides et récits de voayage. Paris, CNRS éditions, 2003.
Guillaume Hanoteau, L'Age d'or de Saint Germain des Prés. Paris, Denoël, 1965.
Beatrice Hanssen, Walter Benjamin And the Arcades Project. Continuum International Publishing Group Ltd., 2006.
David Harvey, Paris, Capital of Modernity. Routledge, 2005.
David Harvey, Paris, capitale de la modernité. Paris, Les Prairies ordinaires, 2012.
Eric Hazan, L'invention de Paris. Il n'y a pas de pas perdu. Paris, Seuil, 2002.
Patrice Higonnet, Paris. Capital of the World. Cambridge, Massachusets – London, England, The Belknap Press of Harvard University Press, 2002.
Jacques Hillairet, Dictionnaire historique des rues de Paris, Paris, Les Éditions de Minuit, 1997.
Fédor Hoffbauer, Les Rives de la Seine à travers les âges. Paris. Paris, Charles Schmidt, 1904.
Jeffrey H. Jackson, Making Jazz French: Music and Modern Life in Interwar Paris. Durham, NC, Duke Univerity Press, 2003.
André Kaspi et Antoine Marès (Sous la direction de), Le Paris des étrangers depuis un siècle. Paris, Imprimerie Nationale, 1989.
Paul de Kock, La Grande Ville. Nouveau Tableau de Paris, comique, critique et philosophique. Par MM. Paul de Kock, Balzac, Dumas, et.al.. Paris, Marescq, Libraire-Éditeur, 1844.
Marie-Christine Kok-Escallle (réd.), Paris: de l'image à la mémoire. Représentations artistiques, littérares, socio-politiques. Amsterdam - Atlanta, GA, Rodopi, 1997.
Christian Lefèvre, Paris, métropole introuvable. Paris, Presses Universitaires de France, 2017.
Jean-Marc Lesur, Les Hôtels de Paris: de l'auberge au palace, XIXe et XXe siècles. Neuchâtel, Éditions Alphil, 2005.
The Local, 'More theme park than city': How 50 million tourists are changing the face of Paris.
Via: https://www.thelocal.fr/20190703/revealed-is-50-million-tourists-a-year-in-paris-just-too-many
J.J. Mostard, Parijs. Geen stad, maar een wereld. Amsterdam/Antwerpen, N.V. Uitgeversmij. Kosmos, 1963 (2-de druk).
Musée Carnavalet, Du palais au palace. Des Grands Hôtels de voyageurs à Paris au XIXe siècle. Paris, Musée Carnavalet - Art Books International, 1998.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Paris. Quinze promenades sociologiques. Paris, Payot, 2009.
Olivier Razemon,"Les Parisiens", une obsession française. Anatomie d'un déséquilibre. Rue de l'échiquier, 2021.
William A. Shack, Harlem in Montmartre: A Paris Jazz Story between the Great Wars. Oakland, CA, University of California Press, 2001.
Pawel Stachura, Piotr Sniedziewski, Krzysztof Trybus, Approaches to Walter Benjamin's "The Arcades Project". Peter Lang AG, 2018.
Fritz Stahl, Paris. Eine Stadt als Kunstwerk. Berlin, Rudolf Mosse Buchverlag, 1929.
Karlheinz Stierle, Der Mythos von Paris: Zeichen und Bewusstsein der Stadt. München, DTV. 1998.
Edmond Texier, Albert Kaempfen, Paris capitale du monde. Paris, J. Hetzel, 1867.
Thu Trang-Gaspard, Ho Chi Minh à Paris (1917-1923). Paris, Éditions L'Harmattan, 1992.
Dirk Velghe, De ziel van Parijs. Bijzondere plekken, mensen en geschiedenissen. Hannibal Books, 2021.
----------
*** PARIJSE BOULEVARDS (zie tevens 'HAUSSMANN'), PARKEN EN FLANEURS:
A. Alphand, Les promenades de Paris: histoire, description des embelliseements, dépenses de création et d'entretien des Bois de Boulogne et de Vincennes,
Champs-Élysées, parcs, squares, boulevards,places platées. Étude sur l'art des jardins et arboretum. 2 tômes. Paris, 1867-73.
Béatrice de Andia et Dominique Fernandès (Textes réunis par), Rue du Faubourg-Saint-Honoré. Paris, Délégation à l'Action artistique de la Ville de Paris, 1994.
Béatrice de Andia et al. (Dir.), Les Grands Boulevards. Un parcours d'innovation et de modernité XIXé-XXe siècles. Paris, Délégation à l'Action artistique de la Ville de Paris, 200O.
Guillaume Apollinaire, Le flâneur des deux rives. Éditions de la Sirène, Paris 1918.
Jacques Barozzi, Paris de fontaine en fontaine. Paris, Parigramme, 2010.
Henry Beaulieu, Les Théâtres du boulevard du Crime (1752-1862). Paris, Daragon, 1905.
Jules Bertaut, Le Boulevard. Paris, J. Tallandier, 1957.
Richard D.E. Burton, The Flaneur and his City. Patterns of Daily Life in Paris 1815-1851. University of Durham, 1994.
Georges Cain, Promenades dans Paris. Paris, Ernest Flammarion, 1923.
Federico Castigliano, Flâneur: L'art de vagabonder dans Paris. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2018.
Richard Cobb (Introduction and text - photographes by Nicholas Breach), The Streets of Paris. New York, Pantheon Books, 1980.
Henri Duvernois, Visages de Paris. Le Boulevard. Paris, Pierre Lafitte, 1927.
Edouard Fournier, Énigmes des Rues de Paris. Paris, E. Dentu, 1860.
Marc Gaillard, Les Belles Heures des Champs-Élysées. Amiens, Martelle, 1990.
Pierre Gascar, Le Boulevard du Crime. Paris, Hachette/Massin, 1980.
Edouard Gourdon, Le Bois de Boulogne. Histoires, types, moeurs. Paris, Charpentier, 1854.
Louis Adrien Huart, Physiologie du flâneur. Paris, Aubert, 1841. (Ré-éd., Ligaran, 2015).
David P. Jordan, Transforming Paris. The Life and Labors of Baron Haussmann. Chicago, Free Press, 1995.
Jean-Marc Larbordière, Haussmann à Paris. Architecture et urbanisme Seconde moitié du XIXe siècle. 2012.
Stéfan Max, Les métamorphoses de la grande ville dans les Rougon-Macqouart. Paris A. G. Nizet, 1966.
Patrice de Moncan, Les grands boulevards de Paris. Paris, Les Éditions de Mécène, 2002.
Jean-H. Prat, Histoire du Faubourg Saint-Antoine. Vieux chemin de Paris, faubourg artisanal, quartier des grands ébénistes du xviiie siècle, nerf des révolutions, capitale du meuble.?
Paris, Éditions du Tigre, circa 1960.
E. de Saulnat et A.P. Martial, Les Boulevards de Paris. Histoire - État présent - Maisons grandes & petites - Hôtels - Jardins - Théâtres - Célébrités - Etc., etc. Texte & Eaux-fortes. Paris, Bureaux De Vente Et D'Abonnement, 1877.
Laurent Turcot, Le promeneur à Paris au XVIIIe siècle, Paris, Gallimard, 2007.
Edmund White, De flaneur. Een wandeling door Parijs. Amsterdam/Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2002.
-------
*** HET PARIJS ZOALS BEDACHT DOOR EN TEN TIJDE VAN HAUSSMANN:
M. Carmona, Haussmann; his life and times, and the making of modern Paris. Chicago, 2002.
Jean des Cars, Haussmann, la gloire du Second Empire. Paris, Perrin, 1978.
Jean des Cars, Pierre Pinon et al., Paris – Haussmann. « Le pari d’Haussmann ». Paris, Éditions du Pavillon de l’Arsenal – Picard éditeur, 1991.
Emile Combe (Peintures de Henri Montassier), Le Nouveau Paris. L'Achèvement du Boulevard Haussmann. Édité par Devambez S.A., 1927.
Rupert Christiansen, City of Light. The Making of Modern Paris. Basic Books, 2018.
Louis Girard, La polique des travaux publics de Second Emire. Paris, Armand Colin, 1951.
Georges Eugène Haussmann, Mémoires du Baron Haussmann. 3 volumes. Victor-Havard Éditeur, 1890:
Tome 1: Avant l'Hôtel de Ville;
Via: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2205284
Tome 2: Préfecture de la Seine;
Via: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k220529h
Tome 3: Grands travaux de Paris.
Via: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k220530f
David P. Jordan, Transforming Paris. The Life and Labors of Baron Haussmann. Chicago, University of Chicago Press, 1996.
Stephane Kirkland, Paris Reborn. Napoleon III, Baron Haussmann, and the Quest to Build a Modern City. Picador USA, 2014.
Bernard Landau, Claire Monod, Evelyne Lohr (dir.), Les Grands Boulevards: un parcours d'innovation et de modernité. Paris, Action artistique de la ville de Paris, 2000.
François Loyer, Paris Nineteenth Century: Architecture and Urbanism. New York, Abbeville Press, 1988.
Henry Malet, Le Baron Haussmann et la rénovation de Paris. Paris, Imprimerie Mun., 1973.
Mary McAuliffe, Paris, City of Dreams. Napoleon III, Baron Haussmann and the Creation of Paris. Rowman & Littlefield Publishers, 2020.
Patrice de Moncan et Clémence Maillard, Charles Marville: Paris photographié au temps d'Haussmann. 2008.
Patrice de Moncan, Le Paris d'Haussmann. Paris, Éditions du Mécène, 2009.
Patrice de Moncan, Paris Avant-Après Haussmann. Rive Gauche. Photographies anciennes Charles Marville. Photographies contemporaines Studio Traktir. Paris, Les Éditions Mécènes, 2012.
Patrice de Moncan, Paris Avant-Après Haussmann. Rive Droite. Photographies anciennes Charles Marville. Photographies contemporaines Studio Traktir. Paris, Les Éditions Mécènes, 2012.
Max van Rooy, Haussmann: baron van de boulevards In. NRC, 18-03-1995.
Via: https://www.nrc.nl/nieuws/1995/03/18/haussmann-baron-van-de-boulevards-7260659-a1137344
Pierre André Touttain (Préface d'Alain Decaux), Haussmann. Artisan du Second Empire, créateur du Paris moderne. Paris, Grund, 1971.
Georges Valence, Haussmann, le grand. Paris, Flammarion, 2000.
----------
*** LES HALLES DE PARIS:
Anonyme, Les Halles centrales de Paris, construites sous le règne de Napoléon III, A. Morel, 1862.
Victor Baltard, F. Callet, Monographie des halles centrales de Paris. Paris, Ducher, 1873.
Victor Baltard, Maxime du Camp (Presenté par P. de Moncan), Baltard. Les Halles de Paris. Paris, Les Éditions de l'Observatoire, 1994.
M. Baurit, Les Halles de Paris. Des Romains à nos jours. Paris, chez l'auteur, 1956.
Guy Chemla, Les ventres de Paris. Les Halles, La Villette, Rungis. L'histoire du plus grand marché du monde. Grenoble, éditions Glénat, 1994.
Josette Colin, Je me souviens des Halles. Paris, Parigramme, 1998.
Maurice Dekobra, Les Halles. Paris, Éditions André Delpeuch, 1924.
René Fallet (Photos de Martin Monestier), Les halles. La fin de la fête? Paris, Duculot, 1977.
André Fildie, Paris, les Halles et le Marais à la Belle Époque. Libro Sciences, 1979.
Françoise Fromonot, La Campagne des Halles. Les nouveaux malheurs de Paris. La Fabrique, 2005.
Jean-Claude Gautrand, Le Pavillon Baltard. Des Halles de Paris à Nogent-sur-Marne. Éditions Idelle, 2007.
Serge de Graaf, "Terminus" les Halles ! Les Halles hier, aujourd'hui. Éditions K2, 2004.
Jacques Herbert, Sauver les Halles, Coeur de Paris - Un dossier d'urbanisme contemporain. Paris, Denoël, 1971.
Philippe Levental, Jean Cassou, Adieu aux Halles? Paris, Galerie de Nevers, 1975.
Philippe Mellot, La Vie secrète des Halles de Paris. Éditions Omnibus, 2010.
Françoise Noël (textes), Claude Caroly (photos), Détruire les Halles. Paris, Éditions de l’Iconophile, 1975.
Marc Pellerin, Anfré Laude, Jean-Claude Gautrand, L'assassinat de Baltard?. Paris, Formule 13, 1972.
Pierre Pinon, Louis-Pierre et Victor Baltard. Paris, Monum, Éditions du Patrimoine, Paris, 2005
C. Piton, Histoire de Paris - Le quartier des Halles. Topographie, Mœurs, Usages, Origines de la haute bourgeoisie parisienne. Paris, J. Rotchild Éditeur, 1891.
Jacques Prévert, Les Halles. L’album du coeur de Paris. Éditions des Deux Mondes, 1963.
Jean-Louis Robert et Myriam Tsikounas (dir.), Les Halles. Images d’un quartier, préface d’Alain Corbin, Paris, Publications de la Sorbonne, 2004.
J.S. de Sacy, Le quartier des Halles. Paris, Éd. le Temps, 1970.
Simone Saint Girons, Les Halles. Guide historique et pratique. Paris, Hachette, Collection Bibliothèque des Guides Bleus, 1971.
Claude Seignolle, La nuit des Halles. Walter Beckers. 1966.
François Serrand, Le pari des Halles de Paris. Saint-Étienne, Aubin éditeur, 2001.
R. Heron de Villefosse, Les Halles de Lutèce à Rungis. Paris, Perrin, 1973.
?Christan Zarka, Mémoire des Halles. Images de Robert Doisneau, Willy Ronis, Janine Nièpce, Weiss... . Paris, Pierre Bordas et Fils, 1994.
----------
*** OVERIGE BUURTEN VAN PARIJS:
Patrice Bollon, Pigalle, le roman noir de Paris. Éditions Hoëbeke, 2004.
Gérard Bonal, Saint-Germain-des-Prés. Paris, Seuil, 2008.
Jean Calmus, Guide des Puces de Saint-Ouen et de Paris. Paris, Albin Michel, 1977.
Jean-Paul Caracalla, Saint-Germain-des-Prés. Paris, Flammarion, 1993.
Jean-Paul Caracalla, Montparnasse. L'âge d'or. Paris, Éditions Denoël, 1997.
Jean-Paul Caracalla, Les exilés de Montparnasse (1920-1940). Paris, Gallimard, 2008.
Francis Carco, De Montmartre au Quartier Latin. Illustrations de Dignimont. Les Gloires Littéraires. Bruxelles, Aux Éditions du Nord, 1928.
Louis Chevalier, Montmartre du plaisir et du crime. Paris, Payot, 1995.
Phillip Dennis Cate and Mary Shaw (eds.), The Spirit of Montmartre: Cabarets, Humor, and the Avant-Garde, 1875-1905. Expostion catalogue. New Brunswick, New Jersey, Jane Voorhees Zimmerli Art Museum, 1996.
Yvan Christ et al., Promenades dans le Marais. Paris, Éditions André Balland, 1967.
Yvan Christ, Les métamorphoses de la banlieue parisienne. Paris, Éditions André Balland, 1969.
Jean-Paul Crespelle, Montmartre vivant. Paris, Hachette, 1964,
Jean-Paul Crespelle, La Vie quotidienne à Montparnasse à la grande époque: 1905-1930. Paris, Hachette, 1976.
Jean-Paul Crespelle, La Vie quotidienne à Montmartre au temps de Picasso: 1900_1910. Paris, Hachette, 1978.
Maurice Culot, Cathy Bastet, Frédéric Almaviva, Maximilien Flais, Montparnasse du rêve. Un art de vivre Art Déco. Bruxelles, 2019.
Paul Delmet, Chansons de Montmartre. Préface de Maurice Boukay. Poésies de Henri Bernard, Louis Bernard, Maurice Boukay, Theodore Botrel, Léon Durocher, Eugène Heros, Pierre Kok, Jacques Redelsperger, Georges Rozet. Dessins de Steinlen. Paris, Enoch & Cie et Ernest Flammarion, 1899.
Robert Doisneau, La Banlieu de Paris. 1949.
Maurice Donnay, Autour du Chat-Noir. Paris,Grasset, 1926.
Eric Dussault, L'Invention de Saint-Germain-des-Prés. Paris, Vendémiaire, 2014.
René Fallet (text), Martin Monestier (photos), Les Halles, la fin de la féte. Ducolot, 1977.
Annie Fourcoult, Un siècle de banlieue parisienne, 1859-1964. Paris, Éditions de l'Harmattan, 1988.
Nigel Gosling, Van Montmartre tot Montparnasse. Kroniek van artistiek Parijs 1900-1914. Amerongen, 1979.
Jean Gravigny, Montmartre en 1925. Paris, Éditions Montaigne, 1925.
Valérie Guillaume (Sous la direction de), Le Marais en héritage. 50 ans de sauvegarde depuis la loi Malraux. Musée Carnavalet - Paris Musées, 2015.
Guillaume Hanoteau, L'Age d'or de Saint-Germain-des-Prés. Paris, Denoël, 1965.
Adrien Jans, De Montmartre à Montparnasse. Bruxelles-Amiens, 1968.
Steven L. Kaplan, Les Ventres de Paris. Pouvoir et approvisionnement dans la France d'ancien regime. Paris, Fayard, 1988.
Martin Koomen, De literaten van de linkeroever. Engelstalige schrijvers in Parijs 1900 - 1944. Amsterdanm, Uitgeversmaatschappij Tabula, 1983.
Le Marais du Moyen Age au Quartier Gay. Paris, Nouvel Obs, 21/05/2005.
Bertrand Lemoine, Les Halles de Paris. Paris, L'Equerre, 1980.
Jules Leroy, Saint-Germain-du-Prés. Capitale des Lettres. Éditions André Bonne, 1952.
Camille Lestienne, Le Marais: un quartier insalubre sauvé par André Malraux en 1962. Le Figaro Histoire. Publié le 18 novembre 2016 à 18:36.
Via: https://www.lefigaro.fr/histoire/archives/2016/11/18/26010-20161118ARTFIG00308-le-marais-un-quartier-insalubre-sauve-par-andre-malraux-en-1962.php
Philippe Mellot, La Vie secrète des Halles de Paris. Omnibus, 2010.
Ralph Nevill, Days and Nights in Montmartre and the Latin Quarter. London, Herbert Jenkins Ltd., 1927.
Françoise Noël (textes), Claude Caroly (photos), Détruire les Halles. Les Éditions de l'Iconophile, 1975.
Jacques Prévert (textes), R. Urhausen (photogr.), Les Halles, l'album du coeur de Paris. Éditions des Deux Mondes, 1963.
Olivier Renault, Montparnasse. Les lieux de legende. Ateliers, Cafés mythique, Académies, Cités d'artistes. Paris, Parigramme, 2013.
Maurice Sachs, Au temps du Boeuf sur le toit. Paris, La Nouvelle Revue critique, 1939.
William A. Shack, Harlem in Montmartre. A Paris Jazz Story between the Great Wars. Oakland, CA, University of California Press, 2001.
Alice Thomine-Berrada, Baltard, architecte de Paris. Paris, Découvertes Gallimard, 2012.
----------
*** LES BOUQUINISTES:
Charles Dodeman, Le journal d'un bouquiniste. Tancrède, 1922.
Louis Lanoizelée, Les Bouquinistes des Quais de Paris. Chez L`Auteur, 7. Rue Séguier, Paris, 1956.
Louis Lanoizelée, Souvenirs d'un bouquiniste, Paris, L'Âge d’Homme, 1978.
Antoine Laporte, Les Bouquinistes et les quais de Paris tels qu'ils sont, Paris, 1893
Octave Uzanne, Bouquinistes et bouquineurs. Physiologie des quais de Paris du Pont royal au pont Sully. 1893. (Ré-édition, Hachette - BNF).
----------
*** PARIJS ONDERGRONDS:
Clément Alain et Thomas Gilles, Atlas De Paris Souterrain. La Doublure Sombre De La Ville Lumière. Paris, Parigramme, 2001.
Marie-France Arnold, ?Petite et grande histoire des catacombes de Paris. Charenton-le-Pont, ?Presses De Valmy, 2014.
Maurice Barrois (photographies de Bernard Jourdes), Le Paris sous Paris. Genève, Western Publishing Hachette International, 1964.
L. Baumont-Maillet, L'eau à Paris. Paris, 1992.
Stéphane Bern, Paris et son Métro. Montrouge, Mondadori France, 2016
Armand Bindi et Daniel Lefeuvre, Le métro de Paris. Histoire d'hier à demain. Rennes, Ouest-France, 1990.
Charenton-Le-Pont (Édité par), Le patrimoine de la RATP. Éditions Flohic, 1996.
Alain Clément et Gilles Thomas (Sous la direction de), Atlas du Paris souterrain. Paris, Parigramme, 2001.
E. Déligny, Le chemin de fer métropolitain de Paris. Paris, Imprimerie Chaix, 1884.
Emile Gérardus, ?Paris souterrain. Formation et composition du sol de Paris, les eaux souterraines, carrières et catacombes, les égouts, voies ferrées souterraines,
métropolitain communal, chemin de fer électrique nord-sud, souterrains divers, faune et flore souterraines de Paris. Paris, Garnier frères, 1909.
Roger Henri Guerrand, Mémoires du métro. La Table Ronde, collection "L'ordre du jour", Paris, 1961.
Didier Janssoone, Guide secret du Métro. Ouest France, 2021.
Simon Lacordaire, Histoire secrète du Paris souterrain - Dans le labyrinthe des carrières, des galeries, des égouts et des voies ferrées
avec un avant-propos de Victor Hugo et un carnet d'adresses utiles pour la visite du Paris souterrain (Catacombes et cataphiles). Paris, Hachette, 1982.
Clive Lamming, Le métro parisien. 1900 - 1945. Evreux, Éditions Atlas, 2011.
Clive Lamming, La grande histoire du métro parisien: de 1900 à nos jours. Glénat Livres, 2015.
Le Chemin de fer métropolitain de Paris. Histoire du chemin de fer métropolitain souterrain de Paris
depuis son projet en 1855 et l'inauguration de sa première ligne en 1900, jusqu'à son développement dans les années 30. Paris, Ateliers A.B.C., 1931.
Donald Reid, Paris Sewers and Sewermen. Realities and Representations. Harvard Univrsity Press, 1993.
Donald Reid (Préface par Michelle Perrot), Égouts et égoutiers de Paris. Réalités et représentations. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2014.
Monique le Tac (Préface de Anne-Marie Idrac - Présidente-directrice générale de la RATP), Fulgence Bienvenue. Le père du métro de Paris. Biographie. Paris, Éditions LBM, 2006.
----------
*** DE ZELFKANT VAN PARIJS:
André Barre, Au pays des clochards. Paris, Éditions de La Renaissance du Livre, Paris, 1932.
Henry Beaulieu, Les Théâtres du boulevard du Crime (1752-1862). Paris, Daragon, 1905.
A. Coffignon, Paris Vivant. La Corruption à Paris. Le demi-monde - Les Souteneurs - La Police des Moeurs - Brasseries de Femmes - Filles Galantes - Saint-Lazare - Le Chantage, etc. etc.. Paris, A la Librairie Illustrée, Paris, 1888.
Claudette Combes, Paris dans les Misérables. Nantes, Cid Éditions, 1979.
Eugène Corsy, Chroniques du Paris apache: (1902-1905). Mémoires De Casque D'or - La Médaille De Mort. Mercure de France, 2008.
Patrick Declerck, Les naufrages. Avec les clochards de Paris. Paris, Plon, 2001.
Claude Dubois, Apaches, voyous et gonzes poilus. Le milieu parisien du début du siècle aux années soixante. Paris, Parigramme, 1996.
Michel Georges-Michel, La Bohême canaille. Renaissance du livre, 1922.
Michel Georges-Michel, La Bohème de minuit. Paris, Fayard, 1933.
Gustave Guitton, Les apaches de Paris: moeurs inédites (Éd. 1908). Paris, Hachette Livre / BnF, 2017.
Nathalie Mazier, Paris criminel: De 1900 à nos jours. Éditions De Borée, 2019.
Jules Morand, De Parijse onderwereld. Moulin Rouge Pockets. Rotterdam, Uitgeversmij. 'De Boekenmolen', 1949.
Murielle Neveux, Paris - Criminel - Un alibi pour visiter Paris Autrement. Tana éditions, 2003.
----------
*** HET PARIJS VAN 'OH LA LA !':
Louis Aragon, Paris la nuit. Les plaisirs de la capitale, ses bas-fonds, ses jardins secrets. Berlin, 1923.
Gilles Barbedette, Michel Carasso, Paris Gay 1925. Paris, Non Lieu, 2008.
Louis Barron, Paris pittoresque. 1800- 1900. La vie. Les moeurs. Les plaisirs. Paris, Société française d'éditions d'art, 1899.
Jules Beaujoint, Histoire Du Palais-Royal Et de Ses Galeries; Politiques Et Moeurs Des Princes. Maisons de Jeu Et de Plaisirs; Caveaux Et Repaires;
Le Tout-Paris Des Vices. (1830) Ré-édition, Hardpress Publishing, 2013.
Jules Bertaut, Les belles nuits de Paris. Paris, Éditions Tallandier, 1956.
F. Berkeley Smith, How Paris amuses itself. New York, Funk & Wagnalls, 1903.
Olivier Blanc, Les Libertines. Plaisir et liberté à Paris au XVIIIe siècle. Paris, Perrin, 1997.
Olivier Blanc, L'Amour à Paris au XVIIIe siècle. Paris, Perrin, 2002.
Jean-Claude Bologne, L'Invention de la drague. Histoire de la conquête amoureuse. Paris, Seuil, 2007.
Léon et Maurice Bonnef, Marchands de folie: Cabarets de Halles et des Faubourgs, Cabaret-Tacheron,
Cabaret-Cantinier, Cabaret-Placeur, Cabaret de Luxe, au Pays de l'Absinthe, etc.. Marcel Rivière et Cie., 1913.
Guy Breton, Les nuits secrètes de Paris. Paris, Presses Pocket, 1963.
Réstif de la Bretonne, Les Nuits de Paris. (Édition de Jean Verloot et Michel Delon). Paris, Gallimard Folio, 1986. (Originale: Les Nuits de Paris ou le Spectateur nocturne, 1788-1794, 8 vol. 919 pages.)
A. Bouvery, Les plaisirs à la fin du règne de Louis XVI. Paris, 194I
Paul Colin, Josephine Baker and la Revue Negre: Paul Colin's Lithographs of Le Tumulte Noir in Paris, 1927. Harry N. Abrams, Inc., 1998.
P. Cuisin, Les Soirées du Palais Royal; recueil d'aventures galantes et délicates, publié par un Invalide du Palais Royal. Paris, Plancher, 1815.
Olivier Dautresme, Du Palais-Cardinal à l'"enceinte magique": la représentation du Palais-Royal dans les guides de Paris aux XVIIe et XVIIIe siècles.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 391-402.
Simone Delattre, Les douze heures noires. La nuit à Paris au XIXe siècle. Paris, Albin Michel, 2001.
Michel Delon, Le Savoir-vivre libertin. Paris, Fayard, 2002.
Andre Delorgey, Striptease. Des Années 50-60. 1500 Photos. Paris, Pink Star Éditions, 1986.
Alfred Delvau, Les Heures parisiennes. Paris, Librairie centrale, 1866.
Alfred Delvau, Les plaisirs de Paris: guide pratique et illustré. A. Fauré, 1e édition, 1867.
Alfred Delvau, Les plaisirs de Paris. Guide pratique des Étrangers. Paris, A. Fauré, 1867.
Alexandre Dupouy, Guide Pratique Fidèle et Illustré des Filles de Joie du Palais-Royal. Ré-édition, Paris, Édition Astarté, 1999.
Marcel Fouquier, Paris au XVIIIe siècle. Ses folies. Paris, Emile-Pal, 1912.
Henry Frichet, Amours et plaisirs de Paris au XIXe siècle. Paris, Librairie Astra, 1932.
Daniel Garcia, Les Années Palace.. Paris, Flammarion, 1999.
Lola Gonzales-Quijano, Capitale de l'amour. Filles et lieux de plaisir à Paris au XIXe siècle. Paris, Vendémiaire, 2015.
Guide des Plaisirs à Paris. Paris le jour - Paris la nuit - La 'Tournée des Grands-Ducs' - Comment on s'amuse - Où l'on s'amuse - Ce qu'il faut - Ce qu'il faut faire. Un plan des Plaisirs de Paris. Nouvelle édition considérablement augmentée. Administration: 7 rue de Lille, Paris, 1900.
Guide secret de l'étranger célibataire. Paris et province. Distractions diurnes et nocturnes. Secret Guide of the foreigner bachelor in Paris. 3e éd., Paris, Gabillaud, 1889.
F.-R. Hervé-Piraux, Les Logis d’Amour au XVIIIe Siècle. Rue de Chaussée-d’Antin, etc.. Paris, H. Daragon, Libraire-Éditeur, MDCCCCCX.
F.-R. Hervé-Piraux, Les Folies d'Amour au XVIIIe siècle. Rue Cadet etc..Paris, H. Daragon, Libraire-Éditeur, MDCCCCXI.
F.-R. Hervé-Piraux, Les Logis d’Amour au XVIIIe Siècle. Clichy, etc.. Paris, H. Daragon, Libraire-Éditeur, MDCCCCXI.
F.-R. Hervé-Piraux, Les Logis d’Amour au XVIIIe Siècle. Porte et rempart St. Honoré, etc.. Paris, H. Daragon, Libraire-Éditeur, MDCCCCXII.
Arsène Houssaye, Les mille et une nuits parisiennes. 4 volumes. Paris, E. Dentu, 1875.
Dominique Kalifa, Paris. Une histoire érotique, d'Offenbach aux Sixties. Paris, Éditions Payot & Rivages, 2018.
Dominique Kalifa, Jean-claude Farcy, Atlas du crime à Paris. Paris, Parigramme, 2015.
Paul Lacroix, Paris ridicule et burlesque au dix-septième siècle. Paris, Adolphe Delahays, 1859.
H.-P. de Lannoy, Les plaisirs et la vie de Paris. Guide du flaneur. Paris, Librairie L. Borel, 1900.
M***, Le Petit Diable boiteux, ou le Guide anecdotique des étrangers à Paris. Paris, C. Painparré, 1823.
Nadège Manuta, Follement cancan. Éditions du Rocher, 2002.
Nadège Manuta, L'Incroyable histoire du cancan. Paris, Parigramme, 2014.
Jean Maudit, Maxim's. Soixante ans de plaisir et d'histoire. Paris, Éditions de Rocher, 1958.
Adrien Marx, Histoires d'une minute. Physionomies parisiennes illustrées par Gustave Doré, avec une préface de Charles Monselet.? ?Paris, Dentu, 1864.
Adrien Marx, Indiscrétions parisiennes. Paris, Achille Faure, Libraire éditeur, 1866.
Fien Meynendonckx, Moulin Rouge, le plus célèbre cabaret du monde. Cyel, 2012.
Lou Mollgaard, Kiki, Reine de Montparnasse. Paris, Robert Laffont, 'Elle était une fois»', 1988.
Jules Morand, De Parijse onderwereld. Rotterdam, Moulin Rouge Pockets, Uitgeversmij. 'De Boekenmolen', 1949.
Paul Morand, Paris de nuit (avec 60 photographies de Brassaï). Paris, Arts et Métiers Graphiques, 1933.
Paul Morand, Les Extravagants. Scènes de la vie bohème cosmopolite. Paris, Gallimard, 1936.
Les Soirées du Palais-Royal. Recueil d’aventures galantes et délicates, publié par un invalide du Palais-Royal..., Paris, Plancher, 1815.
Paris at night, sketches and mysteries of Paris high-life and demi-monde. Nocturnal amusements: how to know them! How to enjoy them!! How to appreciate them!!!. Boston & Paris, Publshing Company, 1869.
Emmanuel Pierrat, Les Lorettes - Paris capitale mondiale des plaisirs au XIXe siècle. Le Passage, 2013.
Louis-Francois Raban, Les Nuits Du Palais-Royal. 1869. Ré-édition, Paris, Hachette Livre Bnf, 2018.
Yves Salgues, Paris by night. Utrecht/Antwerpen, A. W. Bruna & Zoon, 1968.
Pierre Zaccone, Les Nuits de Boulevard. Paris, Dentu, 1876.
Sylvester Wray, The Nocturnal Pleasures of Paris. A Guide to the Gay City. Paris, Byron Library, 1889.
----------
*** DE PARIJSE WERELDTENTOONSTELLINGEN:
Sylvain Ageorges, Sur les traces des Expositions Universelles. 1855 - Paris – 1937. Paris, Parigramme, 2006.
Linda Aimone et Carlo Cumo, Les Expositions Universelles, 1851 -1900. Paris, Belin, 1990.
Robert Aldrich, Le Guide de l'Exposition coloniale et l'idéologie coloniale dans l'entre-deux-guerres.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 607-618.
Jean-Baptiste Ambroise, Marcellin Jobard, Les Nouvelles Inventions Aux Expositions Universelles. Tome 1 et Tome 2 (Éd.1857-1858). Paris, Hachette Livre-BNF, 2012.
L'Art et l'Industrie de tous les peuples à l'Exposition Universelle de 1878. Description illustrée des merveilles du Champs-de Mars et du Trocadero par les écrivains
speciaux les plus autorisés. Paris, Librairie Illustrée, 1878.
Myriam Bacha et al., Les Expositions universelles à Paris de 1855 à 1937. Paris, Action Artistique de la ville de Paris, 2005.
Charles Baudelaire, Exposition universelle, 1855. Curiosités esthétiques, Michel Lévy frères., 1868. In: Œuvres complètes de Charles Baudelaire, vol. II (p. 211-244).
Charles Baudelaire, De wereldtentoonstelling van 1855 & Over de essentie van de lach en over het komische in de beeldende kunst. Amsterdam, Uitgeverij Voetnoot, 1992.
A. Bitard (Rédigé par / avec la collaboration d'écrivains spéciaux), L'Exposition de Paris (1878). Édition enrichie de vues,
de scènes, de réproductions d'objets d'aines, de dessins et gravures par les meilleurs artistes. Paris, Librairie Illustrée - Librairie Dreyfous, 1878.
Marieke Bloembergen, De koloniale vertoning. Nederland en Indië op de wereldtentoonstellingen (1880-1931). Amsterdam, Wereldbibliotheek, 2002.
Marieke Bloembergen (Samenstelling en inleiding), Koloniale Inspiratie: Frankrijk, Nederland en Indië en de Wereldtentoonstellingen. Leiden, Koninklijk Instituut van Taal-Land- en Volkenkunde, 2004.
Jo Boer, Wereldtentoonstelling. Rotterdam, Nijgh & Van Ditmar, 1939.
Gérard Borvon, « Histoire de l’électricité. L’Exposition Internationale d’électricité de 1881, à Paris »
Via: http://seaus.free.fr/spip.php?article500 (12 septembre 2009).
Cham, Promenades à l'Exposition. Paris, Librairie Nouvelle, 1855.
Commissariat Général, Exposition Internationale d'Électricité, Paris 1881: Catalogue Général Officiel. Classic Reprint by Forgotten Books, 2018.
Isabelle Chalet-Bailhache (dir), Paris et ses Expositions universelles. Architectures (1855-1937). Paris, Éditions du Patrimoine, 2008.
Eugène Debons, Promenade d'un potache à travers l'Exposition (Éd. 1890). Paris, Hachette Livre - BNF, 2014.
Hugo Delarbre, Construire l'Exposition de 1937, perception et réception de l'évènement au miroir de l'architecture. Grenoble, Université Pierre Mendès France, 2012.
Christiane Demeulenaere-Douyère, Liliane Hilaire-Pérez et. al., Les expositions universelles: Les identités au défi de la modernité. Rennes, Presses Universitaires Rennes, 2014.
M. F. Ducuign, L'exposition universelle de 1867 illustrée. 2 volumes. Paris, Dentu et Petit, 1867.
Benoît de L'Estoile, Le Goût des autres. De l'Exposition coloniale aux arts premiers. Paris, Flammarion, 2007.
Exposition universelle de 1900 - Le Vieux Paris. Guide historique, pittoresque & anecdotique. Paris, Presses de l'imprimerie artistique Ménard & Chaufour, 1900.
L'Exposition Coloniale. Paris, L'Illustration, N° 4603, 23 mai 1931.
L'Exposition Coloniale. Paris, L'Illustration, Album Hors Série, mai 1931.
L'Exposition de Paris (1878). Rédigée par A. Bitard avec la collaboration d'écrivains spéciaux. Édition enrichie de vues, de scènes de reproductions d'objets d'art, de machines, de dessins et gravures par les meilleurs artistes. Paris, Librairie Illustrée - Librairie M Dreyfous, 1878.
L'Exposition En Poche. Guide Pratique. Paris, Office des Guides Conty, Troisième Édition, 1878.
L'Exposition 1889 Chez Soi. Tome 1 et Tome 2. Paris, Le Boulanger, Éditeurs, 1889.
L'Exposition et Paris 1900. Guide Illustré du Bon Marché. Édité spécialement pour les Magasins du Bon Marché. Coulommiers, Paul Brodard, imprimeur, 1900.
L'Exposition de Paris (1900) publié avec la collaboration d'écrivains spéciaux et les meilleurs artistes. Paris, Librairie Illustrée Montgredien et Cie,
Éditeurs, 8, rue Saint-Joseph,1900.
Exposition Coloniale Internationale. Paris. Guide Officiel 1931. Paris, Éditions Mayeux, 1931.
Exposition Coloniale. L'Illustration, 25 mai 1931.
Exposition Coloniale; Album Hors Série. L'Illustration, mai 1931.
L. de Fourcaud et F.-G. Dumas, Revue de l'Exposition Universelle de 1889. 2 volumes. Paris, Motteroz, Ludovic, Baschet, 1889.
Grand Album de L'Exposition Universelle - 1867. Paris, Michel Levy frères, 1868.
Grand Album de L'Exposition Universelle - 1878 - 159 dessins par les premiers artistes de la France et de l'etranger. Paris, Michel Lévy Frères, Libraires - Éditeurs, 1878.
Peter Greenhalgh, Ephemeral Vistas. The Expositions Universelles, Great Exhibitions and World's Fairs, 1851-1939. Manchester, 1988.
Guide illustré de l'Exposition Universelle de 1889 comprenant 50 gravures et 20 plans. Champ de Mars. Trocadero, Esplanade des Invalides. Berges de la Seine. Oeuvres et produits exposés. Première édition. Paris, L. Danel et E. Dentu, 1889.
Henry Harvard & Louis Simonin, L'Art et l'Industrie de tous les Peuples à l'Exposition Universelle de 1878.
Description Illustrée des Merveilles du Champs-de-Mars et au Trocadéro par les écrivains les plus autorisés. Paris, Éd. Librairie Illustrée, 1878.
W.J. Hemmings, Emile Zola devant l'Exposition Universelle de 1878. In: Cahiers de l'AIEF Année 1972, 24, pp. 131-153.
Catherine Hodeir et Michel Pierre, L'Exposition coloniale: 1931. Bruxelles, Complexe, 1991.
Huit Jours à Paris pendant l'Exposition de 1900. Guide Complêt du Visiteur. Paris, Arnaud & Cie Éditeurs, 19, Rue de Paradis, 1900.
Raymond Isay, Panorama des Expositions Universelles. Paris, Gallimard, 1937.
H. L. Israels, Nederlandse gids op de Parijsche tentoonstelling in 1900. Amsterdam, 1900.
J. (Uit naam van de drie), Drie Friezen naar de tentoonstelling te Parijs. Franeker, Snelpersdruk T. Telenga, 1889.
Hans Kraemer (in Verbindung mit Dr. Wilhelm Hahn, Dora Duncker et al.), Das XIX. Jahrhundert in Wort und Kulturgeschichte.
Vierter (Supplement-) Band 1900. Die Pariser Weltausstellung des Jahres 1900, Seiten 1-374. Berlin - Leipzig - Stuttgart - Wien, Deutsches Verlagshaus Bong & Co., 1900.
* Inhalt des vierten Bandes. 1900.
- Die Pariser Weltausstellung des Jahres 1900 (H. Kraemer);
- Die Architektur des Weltausstellung (M. Raboth);
- Die Ingenieurkunst im Dienste der Weltausstellung (H. Lux);
- Die Kolonialabteilung der Weltausstellung (L. Frobenius):
- Chemie und ßahnfit auf der Weltausstellung (U. Neuburger);
- Das Kunstgewerbe auf der Weltausstellung (F. ßoppenberg);
- Die bildende Künste auf der Weltausstellung (S. Salland);
- Die öffentliche Wohlfahrtspflege auf der Weltausstellung (F. Specht);
- Die Sehenswürdigteiten der Weltausstellung (H. Kraemer);
- Der Krieg in Süd-Afrika (H. Kraemer).
F. Lemaistre, Paris en miniature. Guide Pittoresque du Voyageur suivi d'un Guide a l"Exposition Universelle. Paris, Garnier Frères, Libraires - Éditeurs, 1855.
Thérèse Lequy, La Participation française aux expositions universelles et internationales d'électricité de 1875 à 1889, Paris, E.H.E.S.S., 1987.
J. Levallois, Promenades Dans l'Exposition Universelle de 1855. Paris, Hachette Livre - Bnf, 2018.
Paul Lion, Promenades à travers l'Exposition. Les attractions. 1937.
Jean-Christophe Mabire (Dir.), L'Exposition Universelle de 1900. Pais, L’Harmattan, 2000.
Richard Mandell, Paris 1900: The Great World's Fair. Toronto, University of Toronto Press, 1967.
Eugène Marsan, Souvenir de l'Exposition Universelle de 1900. Paris, À l'Enseigne de la Porte Étroite, 1926.
A.-P. Martial, Exposition Universelle de Paris en 1878. Paris, Vve A. Cadart, Paris, 1878.
Alexis Martin, Une visite à Paris en 1900. La ville de l'Exposition vues en 15 jours. Paris, A. Hennuyer, 1900.
Caroline Mathieu, Les expositions universelles à Paris: architectures réelles ou utopiques. Paris, 5 Continents - Musée d'Orsay, 2007.
Paul Morand, 1900, Paris. Paris, Les Éditions de France, 1931.
Henri Moulin, Impressions de voyage d'un étranger à Paris: visite à l'Exposition universelle de 1855 (Éd. 1856). Paris, Hachette Livre/BNF, 2016.
Napoleon III et la Reine Victoria: Une Visite a L'Exposition Universelle de 1855. Paris, Éditions de la Reunion des musees nationaux, 2008.
Horace L. Nicholson, Harmonies in tricolor or pictures of Paris during the universal Exhibition of 1878; with a guide to the exhibition in the form of a
journey round the world in eight days. London, Charing Cross Publishing Co. Ltd.- Paris, E. Terquem, 1878.
Pascal Ory, Les Expositions universelles de Paris. Paris, Ramsay, 1982.
T. Paquot, Paris, 1900. Le Palais de l'Électricité. In: Les Cahiers de médiologie., n° 10, pp.200-207, 2000/2.
Paris et ses expositions universelles, architectures, 1855 – 1937. Paris, Éditions du Patrimoine - Centre des Monuments Nationaux, 2008.
Henri de Parville, Itinéraire dans Paris: Exposition universelle de 1867 précédé de Promenades (Éd.1867) Ré-édition, Hachette Livre / BNF, 201?.
Henri de Parville, L'Électricité et ses applications. Exposition de Paris. Paris, Masson, 1882.
Henri de Parville, Le service électrique à l'Exposition universelle de 1889. Dans Annales historiques de l’électricité 2006/1 (N° 4), pages 75 à 82
Via: www.cairn.info/revue-annales-historiques-de-l-elecricite-2006-1-page-75.htm
Thierry Paquot, Paris 1900, le Palais de l'Électricité: In: Cahiers de Médiologie, n° 10, 2000, pp. 200-207.
Shanny Peer, France on Display: Peasants, Provincials, and Folklore in the 1937 Paris World's Fair. New York, State University of New York Press, 1998.
F. Pinot de Villechenon, Fêtes géantes. Les expositions universelles, pour quoi faire? Paris, Autrement, 2000.
Alfred Picard, Exposition universelle internationale de 1889 à Paris: rapport général. Paris, Imprimerie nationale, 1891.
Werner Plum, Weltausstellungen im 19. Jahrhundert. Schauspiele des sozio-kulturellen Wandels. Hefte aus dem Forschungsinstitut der Friedrich-Ebert-Stiftung. Bad Godesberg, Bonn, 1975.
A. Quantin, L’Exposition du Siècle, 14 Avril - 12 Novembre 1900 Paris. Le Monde Moderne, 1900.
Louis Rousselet. L'Exposition universelle de 1889,
ouvrage publié avec la collaboration de O. Bacelle. R. Cazin, M. Daubin, E. Duhousset, F. Dillaye, H. Jacottet, N. Roussanof et L. Sevin. Paris, Hachette, 1890.
Louis Rousselet, L'Exposition universelle de 1900. Paris, Librairie Hachette & Cie., 1901.
R. Rydell, World of Fairs: The Century-of-Progress Expositions. Chicago, University of Chicgo Press, 1993.
Frédéric Seits, Le Trocadéro: Les métamorphoses d'une colline de Paris. Paris, Belin, 2005.
C. de Tours, Guide-album du touriste. Vingt jours à Paris pendant l'Exposition Universelle. Paris, Quantin, 1889.
Henri Edouard Tresca, Visite à l'Exposition Universelle de Paris, En 1855. Contenant,
1. l'Énumération Des Objets Sur Lesquels Doit Se Porter Principalement,
2. l'Attention des Objets sur Lesquels Doit Se Porter Principalement l'Attention des Visiteurs, 2. L'Indication des Places Oû Se Trouvent Ces Objets,
3. Tous Les Renseignements Nécessaires Relatifs à Leur Mécanisme, à Leur Emploi. Paris, Librairie de L. Hachette et Cie, 1855. (Classic Reprint Series, 2018.)
Julien Turgan, « Exposition internationale d'Électricité », dans Julien Turgan, Les grandes usines: études industrielles en France et à l'étranger, vol. XIV. Paris, Calmann-Lévy, 1882.
Via: http://cnum.cnam.fr/CGI/fpage.cgi?4KY15.14/171/100/324/33/254
Pascal Varejka, Paris 1900. La fabuleuse histoire de l'Exposition Universelle. Éditions Prisma Media, 2015.
G. de Wailly, A travers l'Exposition Universelle. La Dernière Promenade. Paris, Fayard Frères, début XXe siècle.
André Warnod, Exposition 37 - La vie flamboyante des expositions universelles. Les éditions de France, 1937.
Claire Zalc et al., 1931. Les Etrangers au temps de l'Exposition coloniale. Paris, Gallimard, 2008.
W. van Zeggelen, Koen Verklat en zijn Gezelschap. Een uitstapje naar de Wereldtentoonstelling te Parijs, in den zomer van het jaar 1855. Rotterdam, H. Nijgh, 1856.
H. H. Zeijlstra Fzn., Nederland te Parijs 1931. Gedenkboek van de Nederlansche deelneming aan de Internationale Koloniale Tentoonstelling.
Uitgave van de Vereeniging 'Oost en West', ten bate van het Steuncomité-Parijs. 1931.
*** GUSTAVE EIFFEL EN DE EIFFELTOREN:
Roland Barthes, La Tour Eiffel. Paris, Delpire, 1964.
J.-P. Caracalla, J. des Cars, La Tour Eiffel, un siècle d'audace et de génie. Paris, Denoël, 1989.
Gustave Eiffel (Présentation par Bertrand Lemoine), La Tour de Trois Cents Mètres (1900). Taschen GmbH, Multilingual édition, 2006.
Jill Jonnes, Eiffel's Tower. The Thrilling Story Behind Paris's Beloved Monument and the Extraordinary World's Fair That Introduced It.
New York NY, Penguin Group, 2009.
Jill Jonnes, La Tour. La passionnante histoire du monument parisien si cher aux coeurs et de l'extraordinaire Exposition universelle qui l'a fait découvrir.
Paris, Le cherche midi, 2015.
Christine Kerdellant, La Vraie Vie de Gustave Eiffel. Paris, Robert Laffont, 2021.
Bertrand Lemoine, La Tour de Monsieur Eiffel. Paris, Découverte Gallimard, 1989.
Bertrand Lemoine, La Fantastique Histoire de la Tour Eiffel. Ouest France, 2015.
B. Marrey, Gustave Eiffel, une entreprise exemplaire. Institut, 1989.
Caroline Matieu, 1889: La Tour Eiffel et l'Exposition Universelle. Catalogue. Paris, Musée d'Orsay, 1989
Philippe Ménager, Eiffel, le génie du fer. Christine Bonneton, 2019.
Frédéric Seitz, Gustave Eiffel. Le triomphe de l'ingénieur. Paris, Armand Colin, 2014.
G. Tissandier, La Tour de trois cents mètres. Paris, G. Masson, 1889.
François Vey, La Tour Eiffel, vérités et légendes. Paris, Éditions Perrin, 2018.
----------
*** OVERIGE VARIA BETREFFENDE PARIJS:
Woody Allen (Directed by), Midnight in Paris. Produced by Pontchartrain, 2011.
Claude Balma (Réalisateur), Belphégor ou Le Fantôme du Louvre. (Avec Juliette Greco et al.). Pathé, 1965.
Charles Baudelaire, Petits Poëmes en prose (Le Spleen de Paris) (1869). Paris, Gallimar, 1973.
Geneviève Bresc-Bautier, Mémoires du Louvre. Paris, Découvertes Gallimard, 2011.
Richard Brooks (Produced by), The Last Time I Saw Paris. (With Elizabeth Taylor, Van Johnson et al.). Metro-Goldwyn-Mayer, 1954.
François Caradec et Jean-François Masson (eds.), Guide de Paris mystérieux. Les Guides Noirs, Tchou, Éditeur, 1966.
Jean-François Chanet (Introduction par), Les grands hommes du Panthéon. 'Aux grands hommes la patrie reconnaissante'. Paris, Éditions du patrimoine, 1996.
Louis Cheronnet (Photos de Marc Foucault), Paris Imprévu. Éditions 'Tel', 1946.
Louis Chevalier, Les Parisiens. Paris, Hachette, 1967.
Le Corbusier, Destin de Paris. Clermont-Ferrand, F. Sorlot, coll. « Préludes », 1941.
Le Corbusier, Les Plans de Paris: 1956. 1956.
Jean-Paul Crespelle, La Vie quotidienne des impressionnistes: du Salon des Refusés (1863) à la mort de Manet (1883). Paris, Hachette, 1989.
Jean-Louis Deaucourt, Premières loges. Paris et ses concierges au XIXe siècle. Paris, Éditions Aubier, 1992.
Pierre Delanoë, La vie en rose. The singers and the songs of 20th century Paris. Thames & Hudson, 1997.
Robert Doisneau, Les Parisiens tels qu'ils sont. Paris, Robert Delpire, 1954.
Anne-Marie Dubois, Passages couverts parisiens. Paris, Parigramme, 2010.
Nancy Duvall Hargrove, T.S. Elliot's Parisian Year. Gainsville, Fl., University Press of Florida, 2009.
C. Fabris, Étudier et vivre à Paris au moyen âge. Le collège de Laon (XVIe-XVe siècles). Paris, École des Chartes, 2005.
Pascale Fautrier, Le Paris de Sartre et Beauvoir. Éditions Alexandrines, 2015.
Albert Fournier, Métiers curieux de Paris. 1953.
Margaretha François (Réalisation de l'exposition, organisé avec le concours de la Bibliothèque Nationale, et de ce catalogue), Erasme et Paris. Paris, Institut Néerlandais, 1969.
E. Furlough, ‘Making mass vacations: tourism and consumer culture in France’. In: Comparative studies in society and history, 40, p. 247-286, 1998.
Michel Gallet, Les architectes parisiens du XVIIIe siècle. Paris, Mengès, 1995.
J.-F. Geist, Le Passage, un type architectural du XIXe siècle. Paris, P. Mardaga, 1989.
Barend Gerritsen, Parijs 1958. Met mijn net gekochte Rolleiflex zijn deze foto's in de zomer van 1958 in Parijs gemaakt. Uitgave in eigen beheer, 2017.
Maria Gravari-Barbas et Edith Fagnoni (co-réd.), Métropolisation et tourisme. Comment le tourisme redessine Paris. Paris, Belin, 2013.
Maria Gravari-Barbas & S. Jacquot, No conflict? Discourses and management of tourism-related tensions in Paris. In C. Colomb & J. Novy (Eds.), Protest and resistance in the tourist city (pp. 45-65). London, Routledge, 2016.
H. Hazel Hahn, Street picturesque. Advertising in Paris 1830-1914. Berkeley, University of California Press, 1997.
Eric Hazan, Views of Paris 1750-1850. Paris, Bibliothèque nationale de France / Bibliothèque de l'Image, 2013.
Ernest Hemingway, A Moveable Feast. Jonathan Cape, 1964.
M. Hennig-Schefold und H. Schmidt-Thomson, Transparent und Masse, Passagen und Hallen aus Eisen und Glas 1800-1880. Köln, 1972.
Joris-Karl Huysmans, Croquis de Paris et d'ailleurs (1880). Paris, Les Éditions de Paris, 1996.
Joris-Karl Huysmans, Croquis parisiens. Paris, L. Vanier, 1886.
Sarah Kennel, Charles Marville: Photographer of Paris. Washington, DC, National Gallery uf Art, 2013.
Marjan Krafft-Groot, Paris au regard de Métamorphose de Louis Couperus. In: Deshima, (Strasbourg), n° 4/2010, pp. 11- 38.
Auguste Lepage, Les Cafés artistiques et littéraires de Paris. Paris, Martin Boursin, 1882.
Antoine Lilti, Le monde des salons. Sociabilité et mondainité à Paris au XVIIIe siècle. Paris, Fayard, 2005.
François Loyer, Paris nineteenth century. Architecture and urbanism. New York, Abbeville Press, 1988.
François Loyer, Paris XIXe siècle: l'immeuble et la rue. Paris, Hazan, 1997.
Bernard Marchand, Les ennemis de Paris: La haine de la grande ville des Lumières à nos jours. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2009.
Antoine Marès et Pierre Milza (dir.), Le Paris des étrangers depuis 1945. Paris, Publications de la Sorbonne, 1994.
Anne Martin-Fugier, La Vie élégante ou la formation du Tout-Paris. 1815-1848. Paris, Fayard, 1990.
Julie de Marguerittes, The Ins and Outs of Paris, or Paris by day and night. Philadelphia, W. Smith, 1855.
Stefan Max, Les métamorphoses de la grande ville dans Les Rougon-Macquart. Paris, Librairie A.G. Nizet, 1966.
Jeremy Mercer, Books, Baguettes and Bedbugs. The Left Bank World of Shakespeare and Co. W&N; New Edition, 2006.
A. Millaud, Physiologies Parisiennes. Paris, La Librairie illustree, 1887.
Vincente Minnelli (Directed by), Arthur Reed (Produced by), An American in Paris (with Gene Kelly, Leslie Caron et al.). Metro-Goldwyn-Mayer, 1951.
Paris guide, par les principaux écrivains et artistes de la France. Paris, Librairie internationale, 1867.
Charles Rearick, Paris Dreams, Paris Memories. The City and Its Mystique. Standford, Stanford University Press, 2011.
Penopela Rowlands, Paris Was Ours. Thirty-Two Writers Reflect on the City of Light. Algonquin Books, 2011.
Luc Sante, On 'Paris Vagabond. In: The New York Review of Books, April 7, 2016 issue.
Luc Sante, Het andere Parijs. Reis naar een verdwenen stad. Kalmthout, Polis, 2016.
Christopher Sawyer-Lauçanno, The Continual Pilgrimage: American Writers in Paris, 1944-1960. San Francisco, City Lights, 1992.
Daniel Salvatore Schiffer, Le Dandysme, dernier éclat d'héroïsme, Paris, P. U. F., collection « Intervention philosophique », 2010.
Nicole Savy, Le Paris de Hugo. Éditions Alexandrines, 2016.
Jerrold Seigel, Bohemian Paris: Culture, Politics, and the Boundaries of Bourgeois Life, 1830-1930. Penguin, 1986.
Shakespeare and Company, Paris: A History of the Rag & Bone Shop of the Heart. Shakespeare and Company Paris, 2016.
Myriam Tsikounas (dir.), Imaginaires urbaines. Du Paris romantique à nos jours. Paris, Le Manuscrit, 2011.
Tyler Stovall, Paris Noir: African Americans in the City of Light. 2012.
Eugène Sue, Les Mystères de Paris. Édité par Société belge de librairie, Hauman et Cie, 1843.
Eugène Sue, Apologie des Mystères de Paris. Paris, Adolphe Porte, 1864.
La Villette: aménagement des anciens abattoirs et des abords du bassin. Paris Projet, numéro 15.16, 1976.
Andrea Weiss, Paris Was a Woman. Portraits from the Left Bank. San Francisco, Harpers San Francisco Counterpoint, 1995.
-------
VAN STRANDEN EN FRANSE KUSTEN IN HET ALGEMEEN EN OOK OVER VREES, AANTREKKINGSKRACHT, ONTWIKKELING EN BEHOUD:
Marc Ambroise-Rendu, « Le réaménagement de la plage de Pampelonne. Saint-Tropez menacée par les promoteurs », Le Monde, 10 août 1989.
Fuensanta Andreu-Vaillo, La nature et le balnéaire: Le littoral de l'Aude. Paris, Éditions L'Harmattan, 2008.
Henri-Paul Arnaud et al., Villas vives. Quatre regards croisés sur une architecture balnéaire. La Puce à l'oeil, 1996.
Atout France, Panorama du tourisme littoral: Les clientèles, perceptions, attentes et pratiques. Paris, Atout France, 2014.
Ch.-F. Aubert, Valentine Vattier d'Ambroyse, Le littoral de la France. 6 tomes. Paris, Victor Palmé, 1883-1892.
- (1) Côtes Normandes. De Dunkerque au Mont Saint-Michel (1883);
- (2) Côtes Bretonnes: Du Mont Saint-Michel à Lorient (1885);
- (3) Côtes Vendéennes: De Lorient à La Rochelle (1886);
- (4) Côtes Gasconnes: De La Rochelle à Hendaye (1887);
- (5) Côtes Languedociennes: Du Cap Cerbère à Marseille (1892);
- (6) Côtes Provençales: De Marseille à la frontière d'Italie (1892).
Christian Bachelier e.a., L'épopée du tourisme balnéaire. Canet - Le Barcarès - Saint-Cyprien - Collioure - Argelès. In: Terres Catalanes. Pyrenées Roussillon Méditerranée, n° 52 - juin 2008.
G. Bardet et J.L. Macquarie, Plages et stations hivernales. 1888.
Bertall et Scott (Dessins par), Les Plages de France. Manche - Océan - Méditerranée. Paris, C. Marpon et E. Flammarion Éditeurs, 26, Rue Racine, près l'Odéon, 1880.
Laurent Bordereaux, La Loi Littoral - la Cote en Péril? La Geste, 2020.
Anne Brogini, Maria Ghazali et al., La Méditerranée au prisme des rivages: Menaces, protections, aménagements en Méditerranée occidentale (XVIe-XXIe siècles). Éditions Bouchène, 2015.
Louis Burnet, Villegiature et tourisme sur les côtes de France. Paris, Librairie Hachette, 1963.
Gaston Chérau et Charles Huard, La Saison Balnéaire de Monsieur Thebault. (Dédicacé à l'éditeur Tallandier). Paris, P.Sevin et E. Rey éditeurs, 1902.
Eugène Coquide, Côtes et plages de France. E. Guilmoto, 1914.
Alain Corbin, Le Territoire du vide. L’Occident et le désir du rivage, 1750-1840. Paris, Aubier, 1988.
Alain Corbin, Het verlangen naar de kust. Nijmegen, SUN, 1989.
Bruno Delarue, Les bains de mer sur les côtes françaises. Terre en Vue Éditions, 2013.
Henri Fermin, Dinard – La Vie Balnéaire à travers ses Hôtels du Second Empire à nos jours. Dinard, Éditions Association des Amis du Musée du Pays de Dinard, 1986.
Dr. Constantin James, Guide pratique aux eaux minerales et aux bains de mer. Paris, G. Masson, 1877.
Dr. Constantin James, ?Guide pratique aux Eaux minérales françaises et étrangères suivi d'études sur les bains de mer et l'hydrothérapie et d'un traité de thérapeutique thermale. Paris, Masson, 1861.
Emmanuel Jaurand, Les plages gays. Le genre: constructions spatiales et culturelles. 2005.
Emmanuel Jaurand, «Territoires de mauvais genre? Les plages gays », Géographie et Cultures, n° 54, p. 71-84, 2005.
Sarah Kennedy, The Swimsuit. A fashion history from 1920's Biarritz and the birth of the bikini to sportswear styles and catwalk trends. Carlton Books, 2007.
Sophie Kosinski et Eric Micheletti, Grands hôtels du bord de mer. Histoire & Collections, 1996.
Armand Landrin, Les plages de la France. Paris, Hachette, Collection Bibliothèques des Merveilles, 1866.
Armand Landrin, Les Plages de la France. Paris, Bibliothèque de Merveilles, Librairie Hachette et Cie, Troisième Édition, 1873.
L. Lencek and G. Bosker, The Beach. The History of Paradise on Earth. Penguin, Harmondsworth, UK, 1999.
Charles Lenthéric, ?Côtes et ports de France. Revue des Deux Mondes, 1902.
Magali Mallet, Philippe Duchêne et al., Les plages. Exploitation et valorisation touristique. Paris, La Documentation Française, 2003.
Paul Morand (1925), (Édition établie et présentée par Olivier Aubertin; préface de Nicolas d' Estienne d'Orves), Bains de mer, bains de rêve et autres voyages. Bouquins, 2019.
Albéric de Palmaert, Un siècle de bords de mer (1850-1950). Caen, Éditions Ouest-France, 2005.
Coline Perrin, Un littoral sans nature? L'avenir de la méditerranée face à l'urbanisation. École Française de Rome, 2014.
Rafaël Pic, Balnéaire. Une histoire des bains de mer. Paris, Éditions Little Big Man, 2004.
Plages, territoires contestés. Actes de la Recherche et Sciences Sociales, N° 218,juin 2017. Paris, Seuil, 2017.
Gilles Plum, Villas balnéaires du Second Empire. Cahiers du Temps, 2002.
Georges Renoy, Bains de mer au temps des maillots rayés. Bruxellex, Rossel, 1976.
Jean-Pierre Poussou, Alain Lottin, Yves Perret-Gentil (Sous la direction de), Les villes balnéaires d'Europe occidentale du XVIIIe siècle à nos jours. Paris, Presses Universitaires Paris-Sorbonne, 2008.
Robert C. Ritchie, The Lure of the Beach. A Global History. University of California Press, 2021.
Dominique Rouillard, Le site balnéaire. Éditions Mardaga, 1995.
Luciano Segreto, Carles Manera, Manfred Pohl (eds.), Europe at the Seaside. The Economic History of Mass Tourism in the Mediterranean. New York and Oxford, Bergham Books, 2009.
Dr. Thoré, Promenade sur les côtes du golfe de Gascogne. Bordeaux, Brossier, 1810.
Bernard Toulier, Villégiature des bords de mer. Architecture et urbanisme. Paris, Éditions du Patrimoine, 2010.
Bernard Toulier (Sous la direction de), Tous à la plage! Villes balnéaires du XVIIIe siècle à nos jours. Paris, Liénart éditions, 2016.
Jean-Didier Urbain, Sur la plage: moœurs et coutumes balnéaires aux XIXe et XXe siècles. Paris, Éditions Payot, 2002.
Johan Vincent, L'intrusion balnéaire. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2008.
-------
DE MEDITERRANE VERLEIDING: VANAF DE CÔTE D'AZUR EN DE PROVENCE TOT LA CÖTE VERMEILLE:
*** DE MIDDELLANDSE ZEEKUST:
Maurice Bernard, Autour de la Méditerranée - Les Côtes Latine - La France de Port-Vendres à Vintimille. 145 illustrations par A. Chapon et une carte itinéraire du voyage. Paris, Henri Laurens, 1896.
*** DE KUSTSTROOK DIE PAS IN 1887 HAAR UITEINDELIJKE NAAM KREEG: LA CÔTE D'AZUR:
Robert Aldrich, The Seduction of the Mediterranean: Writing, Art and Homosexual Fantasy. London, 1993.
Charles Amic, La Côte d'Azur au temps du tourisme d'hiver (fin XVIII siècle - début XX siècle). Hyères, Nice, Cannes, Monaco et toutes les stations de Bandol à Menton. Éditions du Centre de Culture et de Documentation Provençales, 1998.
Hans Alma, Marianne's rokzoom. Achter de coulissen van de Rivièra. Amsterdam, H. J. W. Becht Uitgever, 1955.
Jean-Jacques Antier, Marins de Provence et du Languedoc: Vingt-cinq siècles d'histoire du littoral français méditerranéen. Nouvelles Presses du Languedoc, édition revue et augmentée, 2003.
C. Arthaud, E. Paul, La Côte d'Azur des écrivains. Édisud, 2000.
Claude Balyne, L'Ile de Fée, Port-Cros en Méditerranée. Paris, Éditions Gallimard, 1929.
José Banaudo, Du PLM au TGV, 125 ans de desserte ferroviaire de la Côte d'Azur. Breil sur Roya, Édition de Cabri, 1987.
José Banaudo, Le chemin de fer, moteur d'expansion de la Côte d'Azur. Mesclun, N° du Centenaire, 1988.
Pascale Bartoli, Habiter les vacances: Architectures & urbanismes sur le littoral du Var. Éditions Imbernon, 2020.
Ange Bastiani, Les mauvais lieux de la Côte d'Azur. Paris, André Balland, 1969.
John Baxter, French Riviera and its Artists. Art, Literature, Love and Life on the Côte d’Azur. New York, NY, Museyon, 2015.
Paul Benoît, Gérard Daumas, Petite chronique de Bormes-les-Mimosas au XXe siècle. Thalassa Publicité Le Lavandou, 2000.
Annick de Bentheim and François Fray, Barry Dierks, architecte méditerranéen: La Côte d'Azur et la Modernité. Catalogue d'expositions, Réunion des Musées Nationaux, 1997.
Charles Bilas and Lucien Rosso, Côte d'Azur: Architecture des Années 20 et 30. Les Éditions de L'Amateur, 2007.
Alain Blayo, Parler emploi, parler métier sur le littoral: Le cas du littoral provençal. Paris, Éditions L'Harmattan, 2012.
Mary Blume, Côte d'Azur. Inventing the French Riviera. London, Thames and Hudson, 1992.
Geoffrey Bocca, Bikini Beach: The Wicked Riviere as it Was and as it Is. London, W. Allan, 1963.
Stefan van den Bossche en Koen Vergeer, Naar 't zuiderland. Moderne Nederlandstalige dichters langs de Middellandse Zee. Antwerpen / Amsterdam, Lannoo / Atlas, 2002.
Général Bourelly, Les perles de la Côte d'Azur. La rivière du Cap Roux au torrent Saint-Louis (Monaco-Monte-Carlo-Les routes du littoral et de la Corniche-Menton et ses environs). Librairie Renouard, 1900.
Marc Boyer, L’hiver dans le Midi. L’invention de la Côte d’Azur XVIIIe – XXXIe siècle. Paris, L'Harmattan, 2009.
Antonin Buttura, L'hiver dans le midi. Indications climatologiques et médicales et conseils aux malades. Paris, J. B. Baillière et fils, 1864.
Alexandra Campbell, Hôtel du Cap-Eden-Roc. La légende éternelle de la Rivièra. Paris, Flammarion, 2020.
André Chagny, La Côte d’Azur: Saint-Raphaël - Cannes - Nice - Monaco - Menton. Arlaud, 1932.
Charles Martini de Châteauneuf, Affiches d'Azur: 100 ans d'affiches de la Côte d'Azur et de la Principauté de Monaco. Nice, Éditions Gilletta, 1992.
Ben Chatfield and Enzo Cilenti, Mediterranean Homesick Blues: A Diary of Life-affirming Disasters on the Cote D'Azur. 2012.
Yvan Christ, les Métamorphoses de la Côte d'Azur. Paris, Balland, 1971.
Philippe Collas, Eric Villedary, Edith Wharton's French Riviera. Paris, Flammarion, 2002.
Casimir Coomns, De Marseille à Gênes par la Corniche. Bruxelles, 1878.
Anne de Courcy, Chanel's Riviera: Life, Love and the Struggle for Survival on the Côte d’Azur, 1930–1944. London, Weidenfeld & Nicolson, 2019.
Paul Daelewyn, La Côte d'Azur de Georges Simenon. Lieux de vie et sources d'inspiration. Serre Éditeur, 2005.
Pierre Daix et al., La Côte d'Azur et la Modernité. Réunion des Musées Nationaux, 1997.
Alain Decaux, Les Heures Brillantes de la Côte d'Azur. Paris, Librairie Perrin, 1964.
Jacques Derogy, Jean-Marie Pontaut, Enquête sur les ripoux de la Côte. De l'affaire Médecin au meurte de Yan Piat. Paris, Fayard, 1994.
Pierre Devoluy & Pierre Borel (Préface de M. Maurice Mæterlinck), Au Gai Royaume de l’Azur. Du lentisque des Maures au jasmin de Grasse - Le littoral et ses villes de rêve - Nice capitale de l’Azur - La Montagne fleurie et le jardin des neiges. Grenoble, J. Rey, 1924.
Pierre Devoluy & Pierre Borel (Voorwoord van Maurice Mæterlinck), In het rijk van de zonneschijn - De Fransche Rivièra. Van de mastiboomen tot de jasmijn van Grasse - De kuststrook en de feëerieke steden - Nizza hoofdstad van de Rivièra - De berg der bloemen en de tuinen in de sneeuw. Amsterdam, Drukkerij en Uitgeverij J.H. de Bussy, 1924.
Virginie Donier et Christophe Van Huffel, Tourisme et métropoles: compétences et enjeux. Le cas de la région Sud PACA. Paris, Éditions L'Harmattan, 2019.
A. Donnadieu, Paysages de Provence. La Côte d'Azur de Saint-Raphaël à la baie de Nice: L'Esterel et la Corniche d'Or. Cannes et les îles de Lérins. Le Golfe Juan.
Juan-les-Pins. Antibes. Grasse et l'arrière-pays. Éditions Berger-Levrault, 1936.
Jonathan Duclos-Arkilovitch, Jazzin' Riviera. 70 Ans de Jazz sur La Cote d'Azur. ROM Éditions, 1997.
Charles-Emmanuel Dufourcq, La Vie quotidienne dans les ports méditerranéens au Moyen-Age (Provence-Languedoc-Catalogne). Paris, Hachette, 1975.
Marcellus Emants, Monaco. Drie typen door Marcellus Emants geschetst. Haarlem, W. Gosler,tweede druk, 1886.
Maureen Emerson, Escape to Provence. Chapter and Verse, 2008.
Maureen Emerson, Riviera Dreaming. Love and War on the Côte d’Azur. London – New York, I.B. Tauris & Co. Ltd, 2018.
Dominique Escribe, La Côte d'Azur: Genèse d'un Mythe. Nice, Gilbert Vitaloni / Conseil Générale des Alpes-Maritimes, 1988.
Manfred Flügge, Exil en paradis. Artistes et écrivains sur la Riviera (1933-1945). Éditions du Félin, 1999.
Daniel Gade, 'Tropicalisation' de la végétation ornementale de la Côte d'Azur. In: Méditerranée, no. 4, 1987, pp. 10-15.
Pierre Galante et Annie Michel Gall, Les Années Américaines. La vie au château sur la Côtes d'Azur 1918-1940. Paris, Jean-Claude Lattès, 1985.
Michel Georges-Michel, La Vie mondaine sur la Riviera et en Italie, Nice, Cannes, Monte Carlo, Rome, Florence, Venise. Paris, Flammarion, 1925.
Xavier Girard, Les Années Fitzgerald: La Côte d'Azur 1920-1930. Paris, Éditions Assouline, 2001.
Xavier Girard, French Riviera. Living Well Was the Best Revenge. Éditions Assouline, 2002.
Xavier Girard, The French Riviera in the 1920's. Éditions Assouline, 2014.
Frances M. Gostling, The Lure of the Riviera. New York, Robert M. McBride, 1927.
Charles Graves, The Riviera Revisited. London, Evans Brothers Limited, 1948.
Charles Graves, Royal Riviera. London, Heinemann, 1957.
Charles Graves, None But the Rich. London, Cassell, 1963.
Armond Grébauval, Au Pays Bleu. Provence et Corse. ?Ancienne Librairie Furne, Combet et Cie, éditeurs, coll. « Voyages en tous pays », 1902.
Jean-Luc Guillet, American's Riviera - "les Annees Folles". Equinoxe, 2005.
Jean-Luc Guillet, Scott et Zelda Fitzgerald en Provence et sur la Riviera. Bohèmes Éditions, Format Kindle, 2016.
Clément Guillou (Propos recueillis par), Covid-19: sur la Côte d’Azur, l’hôtellerie de luxe a tiré le rideau. De Cannes à Menton, les palaces sont entrés en hibernation devant la désertion de la clientèle étrangère. Monaco fait exception. Les annonces de licenciements se multiplient. In: Le Monde, le 1 décembre 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2020/12/01/covid-19-sur-la-cote-d-azur-l-hotellerie-de-luxe-a-tire-le-rideau_6061757_3234.html
Robert Holland, Blue-Water Empire. The British in the Mediterranean since 1800. Penguin, 2013.
Robert Holland, The Warm South : How the Mediterranean Shaped the British Imagination. New Haven and London, Yale University Press, 2018.
Patrick Howarth, When the Riviera was Ours. London and Henley, Routledge & Kegan Paul, 1977.
Emile Jahandiez, Petite histoire des îles d'Hyères des origines à 1930. Presqu'île de Giens, Porquerolles, Port-Cros, Ile du Levant. Éditions des Régionalismes & PRNG Éditions, 2016.
Paul Joanne, Les Stations d'Hiver de la Méditerranée. Nice, Hyères - Cannes - Monaco - Menton - Bordighera -Sanremo. Collection Joanne - Guides Diamant.
Paris, Librairie Hachette et Cie., 1875.
Shirley Johnston and Roberto Schezen, Great Villas of the Riviera. Thames & Hudson, 1998.
Ted Jones, The French Riviera: A Literary Guide for Travellers. London – New York, Tauris Park Paperbacks, 2007.
Bernard Kayser, Campagnes et Villes de la Côte d'Azur. Essai sur les conséquences du développement urbain. Monte-Carlo, Éditions du Rocher Monaco, 1960.
Philip Kerr, The other side of silence. London, Quercus, 2016.
Philip Kerr, Prussian Bleu. London, Quercus, 2017.
Kérylos, la villa grecque, suivi de Beaulieu à la Belle Epoque. (Collectif). Éditions Jeanne Lafitte, 1999.
Liza Klaussmann, Villa America. London, Picador, 2015.
George G. Kundahl, The Riviera at War. World War II on the Côte D'azur. London, I.B.Tauris & Co., 2017.
Philippe Lafon, L'architecture balneaire de l'Ile d'Oléron. Patrimoines Med, 2018.
Paul Lassablière, Zomerbadplaatsen. PLM (Chemin de Fer: Paris-Lyon-Marseille). (Übers. v. Kur- und Badeorte). Paris, Imprimerie Maréchal, 1928.
Charles Lenthéric, La Provence Maritime ancienne et moderne. La Ciotat - Tauroemtum - Toulon - Hyères - Les Maures et l'Esterel - Fréjus -
Cannes et Lérins - Antibles - Nice et Cimiez - Menton et Monaco. Paris, Plon et Cie, 1880.
Charles Lenthéric, The Riviera: Ancient and Modern. T. Fisher Unwin, 1895.
Charles Lenthéric, La Provence maritime ancienne et moderne. Paris, Plon, Nourrit, 1897.
Ellis Leroy, Les Russes sur la Côte d"Azur: La colonie russe dans les Alpes-Maritmes des origines à 1939. Nice, Éditions Serre, 1988.
Peter Leslie, The Liberation of the Riviera. New York, Wyndham Books, 1980.
Stéphane Liégard, La Côte d'Azur. Paris, Maison Quantin, 1887. Nouvelle édition: Paris, Ancienne Maison Quantin Librairies-imprimeries réunies, 1894.
W.J.M. Linden, Gids voor de Riviera. Van Marseille tot Vintimille. Geauthoriseerde bewerking van de Guide Bleu, uitgave Hachette te Parijs, met 1 kaart en 8 plattegronden. Amsterdam, J.H. de Bussy, 1927.
Christiane de Livry, François Simon, Hôtel du Cap Eden-Roc Cap d'Antibes. Éditions Assouline, 2007.
Mary S. Lovell, The Riviera Set 1920 – 1960. The goldens years of glamour and excess. London, Little Brown UK, 2017.
Aleksander Lubanski, Guide aux stations d'hiver du littoral méditerranéen: Hyères, Cannes, Nice, Menton, Monaco, par le Dr Lubanski.... Lacroix, Verboeckhoven et Cie, 1865.
Evander Luther (Sous la direction de), Le Lavandou. Massif des Maures, Port-Cros, Ile du Levant. Acu Publishing, 2012.
Carine Marret, Promenades littéraires sur la Côte d’Azur: des lieux, des livres, des écrivains. Nice, Mémoires Millénaires Éditions, 2e édition, 2011,
Jacques Médecin et al., De l'hôtel-palais en Riviera. Genève, La Septième fois, 1985.
André Merquirol, La Côte d'Azur dans la littérature française. Nice, ÉD. J. Deruyl, 1948.
Gérard Monnier, Artistes, société, territoire: Les Arts en Provence et sur la Côte d'Azur aux XIXe et XXe siècles. Presses de L'Université de Provence, 2012)
Andrea Mrena, Histoire de la colonie russe sur la Côte d'Azur. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2017.
Michael Nelson, Queen Victoria and the Discovery of the Riviera. London – New York NY, Tauris Parke Paperbacks, 2007.
Michael Nelson, Americans and the Making of the Riviera. McFarland & Co, 2008.
Michael Nelson, The French Riviera: A History. Matador, 2016.
Docteur E. Onimus, L'hiver dans les Alpes-Maritimes et dans la Principauté de Monaco. Paris, Éd. G. Masson, 1894.
Lionel Paillès, Pierre Even, Chanel: The Art of Creating Perfume - Flowers of the French Riviera. Harry N Abrams Inc., 2016.
John Pemble, The Mediterranean Passion: Victorians and Edwardians in the South. Oxford, Oxford University Press, 1987.
Coline Perrin, Un littoral sans nature? L'avenir de la méditerranée face à l'urbanisation. École Française de Rome, 2014.
Mireille Pinsseau, Les peintres en Provence et sur la Côte d'Azur pendant la seconde guerre mondiale. La Thune, 2004.
Pau Obrador Pons, Cultures of Mass Tourism: Doing the Mediterranean in the Age of Banal Mobilities. London, Routlegde, 2009.
Jean-Paul Potron, Jean Gilletta et la Côte d Azur. Paysages et reportages 1870-1930. Gilletta Éditions, 2017.
Marie-Rose Rabaté, André Goldenberg, Villefranche-sur-Mer. Hier et aujourd'hui. Serre Editeur, 2002.
Élysée Reclus, Les Villes D'hiver De La Méditerranée et Les Alpes Maritimes. Paris, Librairie de L.Hachette, Collection des guides Joanne, 1864.
Jim Ring, Riviera, the Rise and Fall of the Côte d'Azur. London, John Murray Publishers, 1988.
Jim Ring, Riviera: The Rise and Rise of the Côte d'Azur. London, John Murray Publishers, 2004.
Isabella Roberts, Riviera Revelations: The real story behind the walls of the grand villas on the French Riviera. 2014.
Michel Saudan, Yolande Blanc et Sylvia Saudan-Skira, De L'Hôtel-Palais en Rivière, de l'Hôtel au Palace. Atelier d'Edition Le Septième Fou, 1985.
Kenneth E. Silver, Making Paradise. Art, Modernity, and the Myth of the French Riviera. Cambridge, Massachusetts / London, England, The MIT Press, 2001.
Nancy Smith, Churchill On The Riviera: Winston Churchill, Wendy Reves And The Villa La Pausa Built By Coco Chanel. Biblio Publishing, 2017.
François Spoerry, L'architecture douce de Port-Grimaud à Port-Liberté. Paris, Robert Laffont, 1989.
Michel Steve, Hans-Georg Tersling, architecte de la Côte d'Azur. Nice, Éditions Serre, 1990.
Calvin Tomkins, Living well is the best revenge. New York, Signet - New American Library, 1962 (1972).
Frederick Treves, The Riviera of the Corniche Road. Cassell & Co., 1921.
C. Trubert, La clientèle touristique de la Côte d'Azur 1952-1969. Comité Régional de Nice, 1961.
Jean-Didier Urbain, Au Soleil. Naissance de la Méditerranée estivale. Paris, Éditions Payot, 2014.
Régis Vian des Rives (Dir.), La Villa Ephrussi de Rothschild. Les éditions de l’Amateur, 2002.
Sylvio Vincenti, Beaulieu-sur-Mer et Saint-Jean-Cap-Ferrat. Éditions Sutton, 2011.
Alan F. Wilt, The French Riviera Campaign of August 1944. Southern Illinois University Press, 1981.
Kenneth Wright, The Great War & the British on the French Riviera. Kwite Write Publishing, 2016.
Christian Zerry, Alice de Rothschild. Une hivernante passionnée sur la French Riviera. Éd. Campanile, 2014.
Ph. Zilcken, Langs wegen der Fransche Rivièra. 's-Gravenhage, H. P. Leopold's Uitgevers-Maatschappij, 1925.
*** NICE:
Jean-Jacques Aillagon et al, Promenade(s) des Anglais. Lienart, 2015.
Raoel Audibert, Nice et ses collines. Paris, Hachette, 1960.
Roger-Louis Bianchini, Crimes & arnaques sur la Côte d'Azur. Nice, 2003.
Raoul Blanchard (Sous la direction de), Livre du centenaire du rattachement de Nice à la France. 1960.
Gilles Bogaert, Vitesse de la Lumière. Nice au coeur de l'Histoire. Mémoires Millénaires Éditions, 2015.
Alain Bottaro et al., Hôtels & palaces Nice: Une histoire du tourisme à de 1780 à nos jours. Gilletta Éditions, 2019.
Christine Bovari-Bertrand, Images de la société niçoise de la naissance du tourisme au rattachement à la France (1760-1860). ANRT, 2012.
Castela Paul, La Côte d'Azur à la belle époque vue par Jean Giletta. 1856-1933. Nice, Éditions Giletta, 1981.
Paul Castela, Splendeurs de Nice. Carrefour de l'art de bâtir. Nice, Éditions Gilletta, 1991.
André Compan, Histoire de Nice et son comté. Nice, Éditions Serre, 1984.
Louis Couperus, Legenden van de Blauwe Kust (1910). Ré-éd., Amsterdam, Elseviers Weekblad, 1951.
Louis Couperus, Incognito à Nice. In: Deshima, Strasbourg, n° 4-2010, pp. 199-204.
Marco Daane, Noorderlingen in Nice. Tobias Smollett, een schrijver en zijn gevolg. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 32-50. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Jean-Loup Fontana, Nice et le comté: Une histoire multimillénaire. Mémoires Millénaires Éditions, 2018.
Graham Greene, J'Accuse: The Dark Side of Nice. London, The Bodley Head, 1982.
Michel Guerrin, Il était une fois Nice. In/ Le Monde M Le magazine du Monde, 23 juillet, 2016, pp. 19-24.
Via: https://www.lemonde.fr/m-actu/article/2016/07/22/il-etait-une-fois-nice_4973454_4497186.html
Michel Guerrin, Marbre et vue sur mer ... Au Régina une certaine idée du 'paradis' Cet ancien hôtel nicois abrite une copropiéte chic de 98 logements.
Un petit monde où l'on défend la 'valeur travail' et 'l'Etat-providence' tant qu'il ne vire pas à 'l'assistanat'. Une 'famille' où l'on se veut érudit et ouvert.
In: Le Monde, 19 octobre 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/fragments-de-france/article/2021/10/18/marbre-marquises-et-confiance-en-l-avenir-au-regina-une-certaine-idee-du-paradis-francais_6098774_6095744.html
C.J. Haug, Leisure and Urbanism in Nineteenth-Century Nice. Lawrence, Kansas,, The Rgents Press of Kansas, 1982.
Robert Kanigel, High Season: How One French Riviera Town Has Seduced Travelers for Two Thousand Years. Harmondsworth, Penguin Group, Viking, 2002.
Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Dirk Leyman, 'Als promenade is zij werkelijk iedaal ...'. Literair flaneren langs de Baie des Anges. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 11-31. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Christian Marcipont, La sultane blanche. Louis Couperus et Nice. In: Deshima (Strasbourg), n° 4-2010, pp. 59-83.
Michel Massimi, Promenade des Anglais. Son Histoire, Hôtels, Palais et Villas. Campanile, 2016.
Raoul Mille, Nice, la vision intime d'un écrivain. Éditions Henry Veyrier, 1979.
Guy-Julien Moreau et Catherine Moreau, Le Regina: De la reine Victoria à nos jours, splendeurs et métamorphoses d'un palace Nice 1897-1997. Serre Éditeur, 2002.
D. Nash, 'The Rise anf Fall of an Aristocratic Tourist Culture. Nice 1763-1936'. In: Annals of Tourism Research, Vol. 6, n° 1, Janvier 1979.
J.J. Peereboom, Wolkeloos welvaren in de Villa Mauresque. Somerset Maugham als gastheer op Cap Ferrat. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 226-236. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Isabelle Pintus, L'aristocratie anglaise à Nice à la Belle Époque. Nice, 2000.
Jean-Paul Potron, L'Image de Nice au travers des guides de voyage, 1800-1900. Nice, D.E.A. Université de Nice, 1991.
Jean-Paul Potron, Olivier Monge, Nice hier & aujourd'hui. Photographies. Nice, Giletta Éditions - Nice Matin, 2003.
Jean-Paul Potron, L’arrière-pays niçois. Vues anciennes. Gilletta Éditions, 2015.
Jean-Paul Potron, Les Trente Glorieuses. Nice, 1945-1975. Gilletta Éditions, 2016.
Claude Prélorenzo, Nice: Une histoire urbaine. Hartmann, 1999.
Eric Raspoet, Nice ondergronds. Graham Green en de Médecin-dynastie. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 259-276. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Robert Rudney, From Luxury to Popular Tourism: The Transformation of the Resort Nice. Ph.D. Dissertation, University of Michigan, 1979.
Mark Schaevers, De schrijftafel als Heimat. Nice en het Duitse Exil. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 206-225. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Ralph Schor, Nice pendant la guerre de 1914-1918. Aix-en-Provence, La Pensée Universitaire, Annales de la faculté des lettres d'Aix-en-Provence, 1964.
Ralph Schor, Histoire du Comté de Nice de 1815 à nos jours en 100 dates. Alandis, 2007.
Annie Sidro, Le Carnaval de Nice et ses fous. Éditions Serre, 1979.
Rober de Souza, Nice, capitale d'hiver. (L'avenir de nos villes. Études pratiques d'esthétique urbaine). Berger-Levrault, 1913.
Robert de Souza, Nice, Capitale d'Hiver. Regards sur l'urbanisme niçois. 1860-1914. Nice, Serre, 2001.
Michel Stève, L'Architecture belle époque à Nice. Nice, 1995.
Caroline de Westenholz, Een witte stad van weelde. Louis Couperus en Nice (1900-1910). Den Haag. Couperus Cahier III, Louis Couperus Genootschap, 1996.
Caroline de Westenholz, 'Een bachante onder de steden'. Louis Couperus en Nice. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 130-146. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
*** MENTON:
F. Baussan et F. Pauvarel, Menton, Villégiatures sur la Rivièra. Lieux Dits - Images du Patrimoine, 2020.
Jean-Paul Pellegrinetti (Sous la direction de), Histoire de Menton. Toulouse, Privat, 2011.
A.Pessy, Guide des Étrangers à Menton accompagné d'une carte dressée avec soin, indiquant l'Itinéraire des Promenades et Zxcursions à faire dans un rayon de six lieues. Troisième Édition. Menton, à L'Établissement littéraire Papy, 1870.
Valérie Rondelli-Renoux et François Rosso, Menton. Mémoire en images. Éditions Sutton, 2013.
Bernard Toulier, Jean-Claude Guibal (Préfaces), Michel Eisenlohr (Photographies), Menton, une ville de palaces. Les palais d'hiver de l'aristocratie internationale, 1860-1914. Honoré Clair, 2019.
Jean-Claude Volpi, Quand Menton recevait l'Europe. Des pensions aux palaces. Un siècle d'hotellerie mentonnaise. Chez l'auteur, 2011.
*** HYÈRES:
Charles Amic, Hyères, station d'hivernants (fin XVIIIème siècle - début XXème siècle). In: Hyères-les-Palmiers, 2000 ans d'histoires Ouvragege collectif CCDP et IMH - février 1993.
Charles Amic, Jacques Olivo, A la découverte de Hyères-les-Palmiers. Édition Aris, 1993.
Amédée Bodinier, Hyères et ses environs, avec vues artistiques des principaux sites et monuments anciens et modernes, accompagnées de notices historiques, archéologiques et descriptives. G. Bloch, 1892.
Louis Brouard, Hyères-les-Palmiers, Côte d'Azur (Var), Station Hivernale. Guide des Étrangers. Guide pour 1911-1912. Hyères, Édition de l'Agence V. Astier, 1911.
Eugène Farrenc, Récits de touristes: Hyères (Éd. 1891). Paris, Hachette Livres-BnF, 2013.
P.N. Fellon, Hyères en Provence, guide des voyageurs. Marseille, Feissat, Demouchy, 1834.
Honoré-Zénon Gensollen, Essai historique, topographique et médical sur la ville d'Hyères. Paris, 1820.
Clément Guillou, Covid-19: sur la Côte d'Azur, l'hôtellerie par intermittence. Sur la plage d’Hyères, un néo-hôtelier a ouvert son affaire en mars 2020. Il vient de fermer ses portes sans préavis pour la troisième fois en treize mois d’existence. Il espère une réouverture le jeudi 6 mai. In: Le Monde, vendredi 9 avril, 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/04/08/covid-19-sur-la-cote-d-azur-l-hotellerie-par-intermittence_6075991_3234.html
Ghislaine Maille et Hubert François, Hyères. Mémoire en images. Éditions Sutton, 2003.
Ghislaine Maille et Hubert François, Hyères. Mémoire en images. Tome II. Éditions Sutton, 2003.
Jacqueline Salmon et Hubert Damisch, Robert Mallet-Stevens et la Villa Noailles à Hyères. Marval, 2005.
*** CANNES:
Andrée Bachemont, Cannes et les Anglais, 1835-1930. S. d..
Via: https://www.departement06.fr/documents/Import/decouvrir-les-am/recherchesregionales197-08.pdf.
Andrée Bachemont, Hôtels et Palaces de Cannes à la Belle Époque. S.d..
Via: https://www.departement06.fr/documents/Import/decouvrir-les-am/recherchesregionales203_10.pdf.
Alex Baussy, Cannes d'Hier et Aujourd'hui. Imprimerie de Noailles, 1966.
Cari Beauchamps and Henri Béhar, Hollywood on the Riviera: The Inside Story of the Cannes Film Festival. New York, William Morrow, 1992.
Blanche Bianchi, Saison d'hiver à Cannes de 1870 à 1914. Cannes, Équipe des Historiens Cannois, 1964.
Jean Bresson, La fabuleuse histoire de Cannes. Ces demeures qui ont fait Cannes. Éditions du Rocher, Nouv. éd. rev., corr. et augm., 1981.
A. Buttura, L'hiver à Cannes et au Cannet. Les Bains de mer de la Méditerrannée. Les bains de sable. Paris, Baillière, 1883.
Marie-Hélène Cainaud (Sous la direction de), Un siècle de vie Cannoise, 1850-1950. Cannes, Ville de Cannes, 2014.
Didier Digiuni, Cannes 1939-1945. Alandis Éditions, 2002.
Jean-Michel Dumay, Il était une fois... Mrs Stannard, la dernière lady du Carlton. En 1995 décédait cette riche Anglaise logée depuis vingt-huit ans dans
le palace cannois. Une vie d’une autre époque, celle de la « gentry » sur la Riviera. In: Le Monde, le 24 octobre 1995 / Mis à jour le 16 février 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/archives/article/1995/10/24/lady-carlton_4417192_1819218.html
André Fildier, Cannes à la Belle Époque, Libro-sciences, 1974.
Florence Frigola-Wattinne, Le California Palace au temps de sa splendeur: Cannes. Paris / Norderstedt, Books on Demand, 2019.
Amédée Goubet, Cannes-Guide. Promenades de Cannes et ses environs. Historique - Flore - Géologie. Climatologie Par le Docteur Bernard. Renseignement sur la ville. Cannes, Paul Maillan, 1875.
Danièle Heyman et Jean-Pierre Dufreigne, Le roman de Cannes: 50 ans de Festival. Paris, TF1 Éditions, 1996.
Camille Milliet-Mondon, Cannes 1835-1914: Villégiature, urbanisation, architecture. Serre Éditeur, 1986.
Jacqueline Monsigny, Le roman du Festival de Cannes. Monaco, Éditions du Rocher, 2007.
Patricia Namvrine, Cannes: Histoire du boulevard de la Croisette des origines à 1914. Nice, Alandis, 1999.
J.-J. Pierrugues, Petite histoire de Cannes à travers les âges. Éditions des Régionalismes & PRNG Éditions, 2014.
Huib Stam (Tekst) en Sem Presser (Fotografie), Hier is Cannes. Amsterdam, Voetnoot, 2002.
Jean-François Téaldi, Festival de Cannes. Stars et Reporters. Ricochet, 1996.
*** SAINT-TROPEZ:
Marc Ambroise-Rendu, « Le réaménagement de la plage de Pampelonne. Saint-Tropez menacée par les promoteurs », Le Monde, 10 août 1989.
Yves Bigot, La folle et véridique histoire de Saint-Tropez. Paris, Grasset, 1998.
Jean-Pierre de Brun (Sous la direction de), La Villa Romaine des Platanes - Les origines de Saint-Tropez. Centre Archéologique du Var, 1996.
Isabelle Bruno et Grégory Salle, État ne touche pas à mon matelas!. Conflits d’usage et luttes d’appropriation sur la plage de Pampelonne.
In: Actes de la recherche en sciences sociales 2017/3 (N° 218), pages 26 à 45.
Annabel Buffet et Luc Fournol, Saint-Tropez. Éditions du Mécène, 1993.
Nicolas Charbonneau, Le Roman de Saint-Tropez. Éditions du Rocher, 2009.
Claude Dronsart, Vacances de stars: Saint-Tropez années 70. Éditions L'instantané, 2004.
Simone Duckstein, Hôtel de La Ponche. Un autre regard sur Saint-Tropez. Le Cherche Midi, 2008.
Simone Duckstein, Et Saint-Tropez créa La Ponche. Le Cherche Midi, 2015.
Frédéric Edelmann, A Pampelonne, la guerre des plages. In: Le Monde, 29 août 2018.
Via: https://www.lemonde.fr/architecture/article/2018/08/22/a-pampelonne-la-guerre-des-plages_5345055_1809550.html
Jean-Daniel de Germont, Saint-Tropez, le temps retrouve. Équinoxe, 1993.
Jean Girault (Réalisateur), Le Gendarme de Saint-Tropez. Avec Louis de Funès. 1964.
S. Girel, La Presqu'île de St. Tropez. Paris, Gallimard, 1996.
Stéphane Grial et Pal Gérard Pasols, Et Dieu crea ... le Club 55. Paris, Herscher, 1999.
Clément Guillou, Le monde s'entasse à Saint-Tropez. Quand evient l'été, et malgré le Covid-19, "on s'amuse, on rit, on danse, ont fait les fous, on chante,
on vie sa vie ...", dans le village varois symbole de fête, d'excès et de jet-set. In: Le Monde, 02/04 août 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2020/08/01/les-gens-viennent-ici-pour-ca-a-saint-tropez-la-fete-n-est-pas-finie_6047901_3234.html
Xaviera Hollander, Paris-St.Tropez. Paris, J.C. Lattès, 1975.
Étienne Juillard, La côte des Maures. Son évolution économique et sociale depuis cent ans, étudiée dans la région de Saint-Tropez.
In: Revue de géographie alpine, 45(2), pp. 289-350, 1957.
José Lenzini, Les plagistes de Pampelonne redoutent d’être mis sur le sable. In: Le Monde, 23 août 1997.
Via: https://www.lemonde.fr/archives/article/1997/08/23/les-plagistes-de-pampelonne-redoutent-d-etre-mis-sur-le-sable_3780321_1819218.html
Diane Lisarelli, Frederic Mauch: "A l’Epi Plage, c’était la fête en toute liberté." In: Le Monde, 19 août 2019.
https://www.lemonde.fr/m-styles/article/2019/08/19/frederic-mauch-a-l-epi-plage-c-etait-la-fete-en-toute-liberte_5500773_4497319.html
Guy Martin, La fin du mythe tropézien? Les vicissitudes juridiques de la plage de Pampelonne. In: Espaces, 152, pp. 44-50, 1998.
Guy Martin, Économie de plage et impératifs environnementaux. L’exemple de la plage de Pampelonne, à Ramatuelle. In: Espaces, 319, pp. 79-87, 2014.
Fréderic Mauch, L'Épi Plage. Une saga tropézienne. Paris, Éditions Pygmalion, 2019.
Jean-Charles Meyer, Saint-Tropez d hier à aujourd hui. Éditions Alan Sutton, Collection Regards Croisés, 2012.
Robert Monteux, Saint-Tropez. Historique, adresses, points chauds, célébrités, promenades. Éditions Robert Monteux, 1969.
Joseph Rosati, Saint-Tropez à travers les siècles. Les Amis de la Citadelle, 1971.
Vanessa Schneider, Brigitte Bardot, mythe et marque de Saint-Tropez.
(Retour à Saint-Trop’ 1/6). Depuis qu’elle a arrêté le cinéma en 1973, l’actrice, sex-symbol des années 1950-1960, vit recluse. In: Le Monde, 16 juillet 2017.
Via: https://www.lemonde.fr/festival/article/2017/07/16/brigitte-bardot-mythe-et-marque-de-saint-tropez_5161204_4415198.html
Vanessa Schneider, Le port de Saint-Tropez, premier hôtel de luxe.
(Retour à Saint-Trop’ 2/6). Réparti en deux bassins, au cœur du village, il est l’un des plus réputés au monde et constitue une des principales ressources financières de la ville. in: Le Monde, 17 juillet 2017.
Via: https://www.lemonde.fr/festival/article/2017/07/17/le-port-de-saint-tropez-premier-hotel-de-luxe_5161670_4415198.html
Vanessa Schneider, Saint-Tropez: plaisirs de jour, excès de nuits.
(Retour à Saint-Trop’ 3/6). Palace mythique de la cité varoise, le Byblos est l’une des adresses les plus emblématique, comme sa boîte de nuit, Les Caves du Roy. In: Le Monde, 18 juillet 2017.
Via: https://www.lemonde.fr/festival/article/2017/07/18/saint-tropez-plaisirs-de-jour-exces-de-nuits_5162096_4415198.html
Vanessa Schneider, Saint-Tropez: et Vadim créa la plage.
(Retour à Saint-Trop’ - 4/6). Depuis 1955, le Club 55 accueille les célébrités du monde entier. Son credo : "Le client n’est pas le roi, parce qu’il est un ami". In: Le Monde, 19 juillet 2017.
Via: https://www.lemonde.fr/festival/article/2017/07/19/saint-tropez-et-vadim-crea-la-plage_5162623_4415198.html
Vanessa Schneider, A Saint-Tropez, le « CAC 20 » en maillot de bain.
(Retour à Saint-Trop’ 5/6). Le sélect domaine des Parcs tient du Bottin mondain, il abrite les plus grandes fortunes françaises et internationales. In: Le Monde, 21 juillet 2017.
Via: https://www.lemonde.fr/festival/article/2017/07/21/le-cac-20-en-maillot-de-bain_5163192_4415198.html
Vanessa Schneider, Saint-Tropez, un village en péril. (Retour à Saint-Trop’ 6/6). Le miracle économique a un prix:
la population diminue, les commerces de proximité ferment, les Tropéziens sont chassés par le prix de l’immobilier. In: Le Monde, juillet 2017.
Via: https://www.lemonde.fr/festival/article/2017/07/21/saint-tropez-un-village-en-peril_5163407_4415198.html
Seth Sherwood, 36 Hours in St.-Tropez, New York Times, 23 juin 2011.
Eric Tognolli, Roland Bruno, Félix Palmari et al., Les plages de Pampelonne, 50 ans d histoire. Ramatuelle presqu'île de Saint Tropez. A 50 year history of the beaches of Ramatuelle?. Saint-Tropez, ?Presstrop, 2003. ?
André Turin et al., Saint-Tropez, Annuaire 1949. Draguignan, Imprimerie Olivier-Joulian Raybaud, 1949.
*** OVERIGE PLAATSEN AAN DE CÔTE D'AZUR:
Paul Arnoldussen, Waar de mimosa bloeit. Nederlandse kunstenaars in Cagnes-sur-Mer. Amsterdam, Uitgeverij De Republiek, 2013.
Hélène Auclair, Le Rayol-Canadel autrefois. Aubagne, Imp. Louis Lartigot, 1992.
Gustave? Barani, Roquebrune Cap Martin. Son passé historique et légendaire. Menton, Ariano Grand, 1965.
Roger-Louis Bianchini, Monaco, une affaire qui tourne. Paris, Seuil, 1992.
Alfred Birney, Radio Monte Carlo. Uitgeverij De Geus, 2018.
Jean Bonnaure, Si Ramatuelle nous était contée. Des origines à nos jours. Marseille, Presses de l’Estampille provençale, 1994.
Mark Braude, Making Monte-Carlo. A History of Speculation and Spectacle. Simon & Schuster, 2017.
André Cane. Beaulieu-sur-Mer. Recueil historique. Préface de Louis Cappatti. Nice, Don Bosco, 1937.
André Cane, Histoire de Villefranche-sur-Mer et de ses anciens hameaux de Beaulieu et Saint-Jean. (1960, Chez l'auteur). Nice, Claude Boumendil, Imprimeur-éditeur, Collection Belisane, deuxième édition, 1978.
André Cane, Anglais et Russes à Villefranche-sur-Mer, Beaulieu-sur-Mer, St-Jean Cap-Ferrat. 1988.
Marcel Carlini, Saint-Raphaël à travers les âges. Saint-Raphaël, Imprimerie Nouvelle, 1981.
Cassis hier et aujourd'hui. Ville de Cassis, 1992.
J. Cauvin, Raymond Gaudet, Cagnes-sur-Mer (Alpes-Maritimes) 1931-1932. Guide touristique diffusé par le Syndicat d'Initiative, Imprimerie Nouvelle à Cagnes-sur-Mer, 1931.
Marius Cayol, Histoire de Bandol. Bandol, Éditions Aris, 1980.
Raymond Culioli, Bandol, la deuxième vague 1880-1983. Éditions Eden, 1997.
Nathalie Desreumaux, Natacha Desreumaux, D'hier et d'aujourd'hui - Yesterday and Today. Beaulieu-sur-mer, Saint-Jean Cap-Ferrat. Éditions PC, 2003.
Jean Pierre Domerego, Sospel. L'histoire d'une communauté. Éditions Serre, 1980.
Ghiglion Dominique, Si c'était hier Porquerolles. Les Presses du Midi, 2019.
Renaud Dumenil, Antibes Juan-les-Pins. Le temps retrouvé. Équinoxe, 1999.
Fédération des Syndicats d'Initiative de la Côte d'Azur & de la Corse, Aperçu général de la Côte d'Azur - Menton - Monte-Carlo - Beaulieu - Villefranche - Nice - Juan-les-Pins - Cannes - Saint-Raphaël - Sainte-Maxime - Toulon - Sanary-sur-Mer - Bandol - La Ciotat - Les Lecques - Cassis - Aix-en-Provence - Marseille - La Corse. Société d'Édition des Albums Touristiques de Luxe de France et des Colonies, Marseille, circa 1930.
Paul-Albert Février, Fréjus: Ville romaine, station balnéaire, Fréjus-plage, Saint-Aygulf... Histoire d'une cité. Bobigny, Ela Revue française, Impr. de Bobigny, 1961.
Floc'h & Rivière, Villa Mauresque. Somerset Maugham et les siens. Éditions de La Table Ronde, 2013.
Manfred Flügge, Wider Willen im Paradies. Deutsche Schriftsteller im Exil in Sanary-sur-Mer. Aufbau Taschenbuch Verlag, 2004.
Manfred Flügge, Amer Azur. Artistes et écrivains à Sanary. Éditions du Félin, 2007.
Didier Gayraud, L'Âge d'or de Villefranche-sur-Mer. Chez l'auteur, 1988.
Didier Gayraud, Villefranche-sur-Mer, Beaulieu-sur-mer, Saint-Jean Cap Ferrat. Équinoxe, 1998.
J.-D. de Germond, Lotissements de la Côte des Maures de Cavalaire à Ste-Maxime.-Communes de Cavalaire, La Croix-Valmer, Ramatuelle, Gassin, St-Tropez, Cogolin, Grimaud, Ste-Maxime. Ste-Maxime. Chez l'auteur, 1962.
Amédée Goubet, Toulon Station Hivernale et Balnéaire. ?Sa richesse agricole. Circonscription climatérique et horticole: Toulon, Hyères, Tamaris,
Sablettes-les-Bains, etc. Bandol, Sanary, Ollioules, Reynier, Six-Fours-le Brusc, Saint-Cyr, Les Lecques, Le Revest, La Garde, La Valette,
Le Pradet, Carqueiranne. Toulon. Tissot, vers 1910.
Charles Graves, Gros jeu. Histoire secrète de Monte-Carlo. Amiot-Dumont, 1953.
George W. Herald, Edward D. Radin, Monte-Carlo: un siècle de roulette. Paris, Éditions de Trévise, 1964.
Frédéric Laurent, Monaco: Le Rocher des Grimaldi. Paris, Découvertes Gallimard, 2009.
Franck Leclercq, Saint-Paul-de-Vence - Village éternel. Verlhac, 2014.
Serge Mendjisky, Port-Grimaud. Paris, Les Presses de Lutèce, 1969.
Jean-Charles Meyer, Pierre Pillet, Toulon. Hier & Aujourd'hui. Géhess Éditions, 2010.
Louis Minetti (Sous la direction de), La Ciotat, autrefois et naguère?. Imprimerie, 1979.
Paul A. Myers, French Sketches: Cap Ferrat and Somerset Maugham. 2011.
Paul A. Myers, French Sketches: Cap d'Antibes and the Murphys. 2011.
Hélène Parmelin, Une passion pour Sanary. Édition Édisud, 1980.
Françoise Parturier, Les Hauts de Ramatuelle. Paris, Albin Michel, 1983.
Vincent Peillon (Président), Arnaud Montebourg (Député), Principauté de Monaco et blanchiment: un territoire complaisant sous protection française. Paris, Assemblée nationale de France. Mission d'information commune sur les obstacles au contrôle de la délinquance financière en Europe, 2000.
Jean de Ponfilly, Le Rayol- Canadel sur Mer. Une ballade au fil du temps. Éditions du Palais, 2019.
Jean-Paul Potron, Paysages de Cagnes, Antibes, Juan-les-Pins: Du XVIIIe au XXe siècle. Gilletta Éditions, 2006.
Marie Rose Rabaté et André Goldenberg, Villefranche-sur-Mer hier et aujourd'hui. Vifa Serre, 2002.
Les Jardins de Rayol. Arles, Actes Sud, Coll. Conservatoire du littoral, 1999.
François Rosset, Hôtel de Paris, Monte-Carlo, un siècle d'histoire. Édition S.N.E.A., 1984.
Serge Henri Parisot, Port Grimaud et la Côte des Maures. Grange Batelière, 1972.
François Spoerry, L'architecture douce de Port-Grimaud à Port-Liberté. Paris, Robert Laffont, 1989.
Octave Teissier, Histoire de Bandol. 1868.
Olivier Thomas, Sanary-sur-Mer d'hier à aujourdhui. Éditions Alan Sutton, 2012.
Toulon - Guide touristique illustré du Touriste, du Baigneur et de l'Hivernant. Toulon, Syndicat d'Initiative de Toulon, 1922.
Bernard Vadon, Côte d'azur d'hier à aujourd'hui. Solar, 1988.
Sylvio Vincenti, Beaulieu-sur-Mer et Saint-Jean-Cap-Ferrat. Éditions Sutton, Collection Mémoire en Images, 2011.
Sylvio Vincenti, Beaulieu-sur-Mer d'hier à aujourdhui. Éditions Sutton, 2012.
*** DE CÔTE D'AZUR TIJDENS JAREN VAN OORLOG.
Jean-Jacques Antier, Le sabordage de la flotte française à Toulon. Paris, Éditions de la Cité, 1986.
Jean-Jacques Antier, La Flotte se saborde Toulon 1942. Paris, Presses de la cité, 1992.
Nicolas Balique, Vladimir Biaggi, Ernst Dunker et la Gestapo de Marseille. Vendemiaire, 2016.
Vincent Borel, Hyères et sa Région dans la guerre de 1939-1945. Giens, La Rosalda, 1998.
William Breuer, Operation Dragoon. The Allied Invasion of the South of France. Presidio Press, 1996.
Antoine Champeaux et Paul Gaujac, Le débarquement de Provence, Lavauzelle, 2008.
Jean-Marc Dopffer, 1944 Carnet de Vie. De Hyères à Toulon. Itinéraire d'un jeune homme sous l'occupation. Éditions du Lau, Format Kindle, 2009.
Renée Dray-Bensousan, Les Juifs à Marseille pendant la seconde guerre mondiale. (Août 1939 - Août 1944). Les Belles Lettres, 2004.
Renée Dray-Bensousan, Les marseillais pendant la Seconde Guerre mondiale. Gaussen, 2013.
Varian Fry, La Liste Noire. Paris, Plon, 1999.
Varian Fry (Postface de Charles Jacquier), Livrer sur demande. Quand les artistes, les dissidents et les juifs fuyaient les nazis (Marseille 1940-1941). Agone, 3e édition, 2017.
Jean-Loup Gassend, Le débarquement de Provence. La libération de la Côte d'Azur, août-septembre 44, Opération Dragoon. Éditions Heimdal, 2014.
Paul Gaujac, La Bataille et la libération de Toulon: 18 au 24 août 1944. Paris, Fayard, 1984.
Paul Gaujac, Le débarquement de Provence: août 1944 Anvil-Dragoon. Histoire et Collections, 2004.
Jean-Luc Guillet, Rafles. Nice 1942-1944. Baie des Anges, 2013.
Hannsjörg Kowark, Hitler et la flotte française. Toulon 1940-1944. Marines Éditions, 1998.
George G. Kundahl, The Riviera at War. World War II on the Côte d'Azur. I.B. Tauris, 2017.
Jean-Bernard Lacroix et Hélène Cavalie (dir.), Les Alpes-Maritimes et les guerres du XXe siècle, Silvana Éditoriale, 2013.
Philippe Lamarque et Pierre Miquel, Le Débarquement en Provence: 15 août 1944. Le Cherche Midi, 2004.
Jacques Maignon, Toulon et le Var dans la guerre 1939 1945. Horvath, 1991.
Raymond Muelle et al., Le débarquement de Provence. La libération de la France de Toulon à Grenoble. Éditions du Layeur, 2004.
Laurent Moënard, Suicide sans honneur. Toulon 1942. Ouest-France, 2013.
Christian Oppetit, Marseille, Vichy et les nazis. Le temps des rafles, la déportation des Juifs. Edisud, 1993.
Jean-Louis Panicacci, En territoire occupé. Italiens et Allemands à Nice. 1942-1944. Vendemiaire, 2012.
Jean-Louis Panicacci, Les Alpes maritimes dans la guerre 1939-1945. Éditions De Borée, 2013.
Guy Perrier, Le Suicide de la flotte française. Toulon, 27 novembre 1942. Pygmalion, 2010.
Jacques Robichon, Le Débarquement de Provence. Paris, Presses de la Cité, 2003.
Emanuele Sica, Mussolini's Army in the French Riviera: Italy's Occupation of France. University of Illinois Press, 2016.
Anthony Tucker-Jones, Operation Dragoon. The Liberation of Southern France 1944. Pen and Sword, 2010.
Pierre Varillon, Le sabordage de la flotte Toulon, 27 novembre 1942. Amiot Dumont, 1954.
Steven J. Zaloga, Operation Dragoon 1944. France's other D-Day. Osprey Publishing, 2009.
*** DE ZUIDWAARTSE KUSTSTROOK VAN DE 'BOUCHE DU RHÖNE, DE LANGUEDOC TOT EN MET LA CÖTE VERMEILLE:
Grégoire Allix, A 50 ans, La Grande-Motte se rêve en vraie ville. Célèbre pour ses pyramides, la station balnéaire présente lundi un projet urbain mêlant extension du port, opération immobilière et espaces publics embellis. In: Le Monde, le 08 avril 2019.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2019/04/08/a-50-ans-la-grande-motte-se-reve-en-vraie-ville_5447317_3234.html
Vincent Andreu-Boussut, L’aménageur, le touriste et la nature sur le littoral de l’Aude. Modèles d’aménagement, pratiques touristiques et enjeux environnementaux. Thèse, Sciences de l’Homme et Société, Université de Marne la Vallée, 2004.
Via: https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-00264255/document
Fuensanta Andreu-Vaillo, La nature et le balnéaire.Le littoral de l'Aude. Paris, L'Harmattan, 2008.
Henry Aragon, La Côte Vermeille. Notice historique & Archéologique. Le Barcarès, Canet, Argelès, Collioure, Port-Vendre, Banyuls-sur-Mer, Cerbère. Éditions Des Regionalismes Arremouludas, 2016.
Jean-Pierre Barou, Matisse ou le miracle de Collioure. Indigène, 1997.
Jean-Denis Bergasse (dir.), Pierre Paul Riquet et le canal du Midi dans les arts et la littérature. Cessenon, Bergasse, 1982.
Pierre Boisson, La démoustication du littoral méditerranéen. Montpellier, Entente interdépartementale pour la démoustication du littoral méditerranéen, 1967.
J.-L. Bonnet, Carcassonne, d'hier à aujourd'hui. Péronnas, Éditions de la Tour Gile, 2005.
Marcel Bournérias, Charles Pomerol, Yves Turquier, La Méditerranée de Marseille à Banyuls. Delachaux et Niestlé, 1992.
Kurt Brenner (Texte de), Bob Ter Schiphorst (Photographies de), ?Montpellier. Facettes d'une millénaire. ?Heidelberg, Éditions HVA, 1990.
H. Buriot-Darsiles, Maguelone petite île - grand passé. Suivi d'un guide du touriste. Montpellier, Dubois & Poulin, 1937.
André Bouyala d'Arnaud, Évocation de vieux Marseille. Paris, Éditions de Minuit, 1064.
J. Caloni, Collioure. Ses Origines, Son Passe, Son Role Dans l'Histoire du Roussillon. Lorisse, 2004.
Isabelle Callis-Sabot, Le Roman de Banyuls - Tome 1: Vers les plages de l'exil (1936-1939). Éditions Alexandra de Saint-Prix, 2014.
Isabelle Callis-Sabot, Le Roman de Banyuls - Tome 2: Un sentier dans les vignes 1939-1942. Éditions Alexandra de Saint-Prix, 2014.
Isabelle Callis-Sabot, Le roman de Banyuls - Tome 3: Mañana. Éditions Alexandra de Saint-Prix, 2015.
Pierre Cantaloube, Pierre Lauvenrier, La Côte Vermeille. Presses Litteraires, 2007.
Georges Cazes, Réflexions sur l’aménagement touristique du littoral du Languedoc-Roussillon. In: L’Espace Géographique, N°3, pp. 193-210, 1972.
Centre d'études techniques de l'Équipement Méditerranée, Littoral audois – Réflexion sur les milieux naturels et les paysages dans le cadre
de la loi Littoral. Direction Départementale de l’Équipement Aude et Direction de l’Architecture et de l’Urbanisme,
Narbonnne, 1995.
Amédée Chapelle, Les Saintes-Maries-de-la-Mer. L’église et le pèlerinage. Notice historique. Marseille, Moullot fils aîné, 1926.
Horace Chauvet, Voyage pittoresque le long de la Côte Vermeille. Perpignan, Imprimerie du Midi, 1961.
C. Claeys-Mekdade et M. Jacqué, La Clape espace de loisir: Nature pittoresque ou nature de proximité? – Étude de fréquentation du massif de la Clape. Laboratoire Dynamique Écologique et Sociale en Milieu Deltaïque (DESMID), Arles, 1998.
Claude Colomer, Histoire du Roussillon. Paris, PUF, 1997.
Conservatoire du Littoral, La France littorale – A la découverte des rivages du Languedoc-Roussillon. Éd. du Conservatoire du Littoral avec l’aide de la fondation d’entreprise Total. 1998.
Pierre Cros, Saint-Cyprien de 1939 à 1945, le village, le camp, la guerre. Éditions Trabucaire, Canet-en-Roussillon, 2001.
Jean Cuisenier (dir.), Étude sur les indicateurs des flux touristiques, Rapport d’étude pour le compte de la Mission interministérielle pour l’aménagement touristique du Languedoc-Roussillon, Centre de sociologie européenne, École pratique des Hautes Études, juin 1966.
Jean Cuisenier (dir.), Amplitude des flux touristiques, Rapport d’étude pour le compte de la Mission interministérielle pour l’aménagement touristique du Languedoc-Roussillon. Centre de sociologie européenne, École pratique des Hautes Études, décembre 1966.
Magali David, Ma Clape, « terre secrète ». Narbonne, Graphisud, 1999 (1° édition 1988).
Anne Devailly, Les stations balnéaires du Languedoc veulent préserver leurs plages. Parkings payants, paillotes réglementées... Les municipalités tentent de concilier la conservation du littoral avec les besoins des vacanciers. In: Le Monde, le 07 août 2019.
Via: https://www.lemonde.fr/planete/article/2019/08/07/les-stations-balneaires-du-languedoc-veulent-preserver-leurs-plages_5497375_3244.html
François Doumengue, Henri Vidal, Bob Ter Schiphorst, Mirages du Languedoc. Palavas-les-Flots - Maguelone. Montpellier, Causse et Castelnau, 1966.
Thomas Doustaly, Vague verte sur La Grande-Motte. Créée de toutes pièces au début des années 1960, la station balnéaire héraultaise est aujourd'hui telle qu'elle a été pensée: baignée de verdure. Platanes, cyprès et pins géants se sont imposés entre les pyramides de béton. In: Le Monde, 27 octobre 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/m-styles/article/2021/10/15/vague-verte-sur-la-grande-motte_6098560_4497319.html
Geneviève Dreyfus-Armand et Émile Temime, Les Camps sur la plage, un exil espagnol. Éditions Autrement, 2008
Suzana Dukic, L'immigration en Languedoc-Roussillon du XIXe siècle à nos jours. Perpignan, Éditions Trabucaire, 2014.
C. Fagadet, Gruissan - Les chalets - de 1900 à nos jours. Narbonne, Graphisud, 1989.
Monique Donnil du Fresnel, Pierre-Paul Riquet (1609 - 1680). L'incroyble aventure du Canal des Deux-Mers. Éditions du Sud Ouest, 2012.
Roger Frey, Luc Malepeyre, Georges Renault, Cap-d'Agde: L'histoire de la plus grande station touristique française. G. Renault, 2000.
Vincent Garel et Muriel Abadi (Edito), Inventer le tourisme de demain en Occitanie. Ce qu'on arrête. Ce qu'on améliore. Ce qu'on invente. Revue Espace - tourisme et loisirs, Hors-Série. Cergy, Éditions ÉTÉ, décemmbre 2021.
Marie-Carmen Garcia et William Genieys, L'Invention du Pays Cathare: Essai sur la constitution d'un territoire. Paris, L'Harmattan, coll. « Questions contemporaines », 2005.
Marie Godfrain, Gilles Ragot: « La réhabilitation de La Grande-Motte est un enjeu majeur » A peine inaugurée, en 1974, la station balnéaire languedocienne est décriée. L’historien défend ce qui fut une révolution architecturale et le symbole du tourisme populaire. In: Le Monde, le 23 août 2016.
Via: https://www.lemonde.fr/m-styles/article/2016/08/23/gilles-ragot-la-rehabilitation-de-la-grande-motte-est-un-enjeu-majeur_4986704_4497319.html
Marie Godfrain, A Port Leucate, des habitants veulent sauver le Kyklos, un bâtiment phare des années 1970.
Les riverains de cette station balnéaire de l’Aude ont lancé une pétition pour la réhabilitation de ce joyau d’architecture en béton armé. Autant pour redynamiser leur ville que pour empêcher les promoteurs immobiliers de le raser. In: Le Monde, 18 novembre 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2021/11/18/a-port-leucate-des-habitants-veulent-sauver-le-kyklos-un-batiment-phare-des-annees-1970_6102563_4500055.html
La Grande Motte, 20 ans de réussite, 1968-1988. Mairie de la Grande Motte, 1988.
Luc Guere, Leucate. Histoire de mon village. Les Armoires de Leucate, 2009.
O. Guichard, Loisirs Languedoc-Roussillon, Revue française d’urbanisme, n°86, numéro spécial, Le Languedoc-Roussillon. Paris, 1965.
J. Hiron, Il était une fois Leucate. Narbonne, Éd. du Cap Leucate, 1998.
Jacques Issorel, Collioure 1939. Les Derniers Jours d’Antonio Machado. Mare nostrum éditions, Perpignan, 2001.
Pierre Izard, La petite histoire d'Argelès-sur-Mer, 1900-1940. In: Massane, Argelès-sur-Mer, 1974.
Jean-Pierre Lacombe Massot et Joan Tocabens, L'Albera. 2000 ans d'histoire et plus..., Perpignan, Sources, 2000.
En Languedoc Méditerranéen, Aude 1937. Édité pour le compte du Comité Départemental de l'Aude de l'Exposition Internationale Paris par les Éditions Archat, Lyon - Paris, 1937.
Caroline Lemaître, Et maintenant dites Côte du Midi! In: L'Indépendant, 17 novembre 2021.
Caroline Lemaître (Propos recueillis par), "Côte du Midi, cela sonne comme une évidence." In: L'Indépendant, 17 novembre 2021.
Charles Lentheric, Les villes mortes du golfe de Lyon. Illiberris - Ruscino - Narbon - Agde - Maguelone - Aiguesmortes - Arles - Les Saintes-Maries. Paris, E. Plon et Cie, 1876.
Gaston Macone, Sète - Chronique d'un Siecle - 1907-2007. Éditions Sutton, 2008.
David Magali, Ma Clape: Terre secrète. Éd. S. Candéla, 1989.
Jane Mann, L'histoire de Port-Vendres. Les Presses Littéraires, 2018.
Joséphine Matamoros et al., Matisse-Derain: Collioure 1905, un été fauve. Paris, Gallimard, 2005.
Joël Mettay, L'Archipel du Mépris. Histoire du camp de Rivesaltes de 1939 à nos jours. Canet, Éditions Trabucaire, 2008.
Jacques Michaud, André Cabanis, Histoire de Narbonne. Toulouse, Privat, Coll. 'Pays et villes de France', 1981.
Jacques Morand, Le Canal du Midi et Pierre-Paul Riquet. Aix-en-Provence, Édisud, 1993.
Philippe Palat (Édito), 'La folle aventure des citadelles de la mer. Port-Camargue, La Grande-Motte, le Cap d'Agde, Gruissan, Port-Leucate, Port-Barcarès, Saint-Cyprien et Carnon.' Saint-Jean-de-Vedas. Il y a 50 ans, la Mission Racine a révolutionné le littoral du Midi Méditerranéen. Midi-Libre, Hors-Série, 2018.
Yanick Phillopponnat (Edito), Littoral d'Occitanie. En 2050 à quoi ressemblera le bord mer? Saint-Jean-de-Védas, Midi Libre, Novembre 2021.
Antoine Picon, L'aventure du balnéaire - La Grande Motte de Jean Balladur. Paris, Eupalinos, 2000.
Jean-François Pinchon, Les unités touristiques du Languedoc-Roussillon de la Mission Racine (1963-1982). Retour sur la genèse des partis pris urbains et l’observation des modèles étrangers pour la conception des stations nouvelles.
In: Philippe Duhamel, Magali Talandier et Bernard Toulier (dir.), Le Balnéaire. De la Manche au monde, Rennes, PUR, pp. 161-174, 2015.
Francisco Pons, Barbelés à Argelès et autour d'autres camps. Paris, Éditions L'Harmattan, 1993.
C. Prélorenzo et A. Picon, L’aventure du balnéaire – La Grande Motte de Jean Balladur. Marseille, Éditions Parenthèses, Coll. Eupalinos, Série Architecture et Urbanisme. Marseille, 1999.
Gilles Ragot (Préface de Bernard Toulier), La Grande Motte: Patrimoine du XXe siècle. Somogy éditions d'art, 2016.
Hervé Revel, Fleury d'Aude. Mémoires en Images. Éditions Sutton, 2014.
Emile Ripert, La Côte Vermeille et le Languedoc Méditerranéen. Grenoble, B. Arthaud, 1931.
Jacques Rouzier (red.), Le Languedoc-Roussillon 1950-2001: histoire d'une mutation. Éditions Privat, 2002.
Emmanuel Le Roy Ladurie, Les paysans de Languedoc. Paris, S.E.V.P.E.N., 1966.
Emmanuel Le Roy Ladury, Histoire du Languedoc. Paris, Presses Universitaires de France, Coll. 'Que sais- je?, 2000.
Monteiro Schelhase, La Grande Motte, pour la Petite Histoire... Point Virgule, 2010.
Bob Ter Schiphorst (Photographies de), Kurt Brenner (Texte de), Montpellier à la croisée des chemins. Heidelberg, Maison d'édition et d'impression de Heidelberg S.A. 1981.
Bob Ter Schiphorst (Photographies de), François-Bernard Michel (Texte de), ?Native Camargue. Montpellier, Espace Sud éditions, 1991.
Mathias Thépot, Le Languedoc-Roussillon, un littoral accessible où l’on construit beaucoup. In: Le Monde, 21 août 2017.
Via: https://www.lemonde.fr/argent/article/2017/08/21/le-languedoc-roussillon-un-littoral-accessible-ou-l-on-construit-beaucoup_5174834_1657007.html
Françoise Tournier, L'aménagement du littoral Languedoc-Roussillon: bilan et perspectives. Mémoire présenté sous la direction du professeur Henry Roussillon,
Institut d'études politiques, Toulouse, 1986.
A. Triare, La Côte Vermeille. Objectif Sud, 1989.
Grégory Tuban, Les Séquestrés de Collioure. Un camp disciplinaire au Château royal en 1939. Mare nostrum éditions, Perpignan, 1993.
Martine Valo, Au Cap d’Agde, une réserve marine au pays du tourisme de masse. Devant la station balnéaire s’étend une zone de protection renforcée de 310 hectares. Toute activité y est interdite mais ses gestionnaires ont fort à faire pour la défendre en haute saison estivale.
In: Le Monde, le 04 septembre 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/planete/article/2021/09/04/au-cap-d-agde-une-reserve-marine-au-pays-du-tourisme-de-masse_6093399_3244.html
Valentine Vattier d'Ambroyse, Côtes languedociennes: Du cap Cerbère à Marseille. Paris, Sanard et Derangeon, 1892. (Slatkine, 1984).
Ulrich Vetterlein, Banyuls-sur-mer. Quand un village se raconte... Édition Les Presses littéraires, 2010.
Henri Vidal (Texte de), Bob Ter Schiphorst (Photographies de), Montpellier. Portrait d'une ville. ?Montpellier, Causse Graille Castelnau éditeurs, 1961.
Alain Vincent, Isabelle Edoire, La Grande-Motte. Mémoire en Images. Éditions Alan Sutton, 2011.
----------
FRANS-ATLANTISCHE KUSTSTREKEN EN BADPLAATSEN:
Marie d' Albarade, La belle histoire des palaces de Biarritz. Époque 1. Atlantica, 2007.
Marie d' Albarade, La belle histoire des palaces de Biarritz. Époque 2. Atlantica, 2010.
Association 303 Arts, Villégiature balnéaire. Loire-Atlantique et Vendée. Recherches et Créations, 2012.
Mickaël Augeron, Jacques Boucard et Pascal Even (Sous la direction de), Histoire de l’île de Ré des origines à nos jours. Le Croît Vif, 2016.
Lucas Aurore, Villas de Biarritz. Geste Éditions, 2016.
Dominique Barjot, Eric Anceau, Nicolas Stoskopf (Sous la direction de), Morny et l'invention de Deauville. Paris, Armand Colin, Hors Collection, 2010.
Alain Charles, La Baule & Ses Villas. Le concept balnéaire. Paris, Massin, 2002.
Antoine Charles Ernest Barthez, La Famille impériale à Saint-Cloud et à Biarritz. Paris, Calman-Lévy, 1913.
Antoine Charles Ernest Barthez, La famille impériale à Biarritz. Lavielle, rééd., 1989.
René Bégué, Alain Gardinier, Biarritz Sixties - Surf Origins. Atlantica, 2019.
Anne-Marie Bergeret, Honfleur et les peintres. Éditions des Falaises, 2019.
Madeleine Bernard, A la recherche des premières villas de Carnac-Plage. L'architecture balnéaire. Carnac, Association des Amis de Carnac, 1999.
Henri Bidou, Hossegor, la Côte d'Argent landaise. Bayonne, Imprimerie Madim, ca 1930.
Victor Billaud, Royan et ses environs. Guide du touriste?. Royan, Victor Billaud, éditeur, 1921.
Jean-Michel Blaizeau, La Rochelle, Rochefort et l'Aunis sous le Front populaire, 1936-1938. Rivages des Xantons, 2014.
Laurent Bonnet, Stations Balneaires de Charente-Maritime. Années 1900 à 1930. Geste, 2014.
Laurent Bonnet, La Rochelle d'hier à aujourd'hui. La Geste, 2020.
Max Bontems, Claude-Youenn Roussel, Saint-Lunaire balnéaire. Le grand rêve de Sylla Laraque. Éditions Cristel, 2003.
Didier Borotra, Bernard Toulier et al., ?Biarritz. Le casino 1929-1994. Éditions Norma, Institut Français d'Architecture, 1994.
G. Bouchon, Historique du Chemin de Fer de Bordeaux à La Teste et à Arcachon -
Cinquantenaire de l'Inauguration du Chemin de Fer de Bordeaux à La Teste de Bordeaux 1841-1891.Imprimeries G. Gounouilhou, 1891.
Dominique Bougerie, Honfleur et les honfleurais: 5 siècles d'histoire... (2 volumes). Honfleur, Imprimerie Marie, 2002.
R.J. Bourgeon, La Baule - La plus belle plage d'Europe - Guide du baigneur. Grenoble, Dardelet, 1957.
Alexandre Bouteiller, Histoire de la ville de Dieppe depuis son origine jusqu'à nos jours comprenant Le Vieux Dieppe et le Dieppe moderne - Marins et hommes modernes - Flibustiers et corsaires - Pêches et événements maritimes - Dieppe pittoresque, industriel, artistique et balnéaire. Dieppe, Emile Delevoye, 1878.
Michel Boyé, Marie-Christine Rouxel (Frédéric Ruault pour les photographies), Villas d'Arcachon - Un Siecle d'Histoires. Geste éditions, 2015.
Luc Braueuer, La Baule: Occupation - Libération, Tome 1 (1939-1942). Liv'Éditions, 2015.
Luc Braueuer, La Baule: Occupation - Libération, Tome 2 (1943-1945). Liv'Éditions, 2015.
André Cariou, Les Peintres de Pont-Aven. Éditions Ouest-France, 1994.
André Cariou, Gauguin et l'École de Pont-Aven. Éditions Ouest-France, 2001.
Alexandre de La Cerda, Histoire et anecdotes du casino de Biarritz. Biarritz, Éd. du Casino de Biarritz, 1997.
Alexandre de la Cerda, Biarritz d'antan. HC éditions, 2011.
D. Chabas, Les Landes d'hier et d'aujourd'hui. Capbreton, ?D. Chabas, 1980.
Alain Charles, La Baule et ses villas: Le concept balnéaire. Charles Massin, 2008.
François Ceccaldi, Biarritz, le Casino Bellevue: L'âge d'or des casinos. Le Festin, 2005.
Frédéric Chavenon et Loïc Abed, La Baule à la Belle Époque, Doué-la-Fontaine. C.M.D., coll. 'Mémoire d'une ville', 2000.
Jean Chennebenoist, Trouville et Deauville vus par Charles Mozin, 1806-1862. Deauville, 1962.
Yvan Christ, La métamorphose de la Normandie. Le Tréport, Dieppe, Etretat, Le Havre, Rouen, Évreux, Le Bec-Hellouin, Alençon, Honfleur, Trouville, Deauville, Caen, Bayeux, Cherbourg, Lessay, Coutances, Saint-Lô, Avranches, Mont-Saint-Michel ... . Paris, Éditions André Balland, 1967.
Daniel Clary, La façade littorales de Paris - Le tourisme sur la côte normande. Étude géographique. Ophrys, 1977.
Agnès Claverie, La vie d'autrefois sur le Bassin d'Arcachon. Éditions Sud-Ouest, 2001.
Jacques Clemens (Textes rassemblés et commentés par), Souvenirs d'Arcachon 1857. Saint-Cyr-sur-Loire, Éditions Alan Sutton, 2007.
Bertrand Costet, Palaces et hôtels de Biarritz: 1890-1850. Éditions Pimientos, 2018.
François et Françoise Cottin, Le Bassin d'Arcachon. Au temps des pinasses, de l'huître et de la résine. (t. I). Éditions l'Horizon chimérique, 2000,
François et Françoise Cottin, Le Bassin d'Arcachon. À l'âge d'or des villas et des voiliers (t. II). Éditions l'Horizon chimérique, 2012.
Guy Crépin, Michèle Crépin, Avec vue sur mer à Berck-Plage. Amis du musée, du passé et de la bibliothèque de Berck-sur-Mer et environs, AMPBBE, 2006.
Maurice Culot, La ville d'hiver d'Arcachon. Institut Français d'Architecture, Paris 1983.
Maurice Culot (dir.), Arcachon. La ville d'hiver. Bruxelles, Mardaga, 1988.
Maurice Culot, Claude Mignot, Trouville, Deauville: société et architectures balnéaires, 1910-1940. La Côte normande des années trente.
Paris, Institut français d'architecture, Éditions NORMA, 1992.
Maurice Culot, C. Mignot (dir.), La côte normande des années trente. Trouville, Deauville: société et architecture balnéaires, 1910-1940. Paris, Institut d'Architecture,
Édition Norma, 1992.
Maurice Culot et al., Architectures des années 20 et 30 - Le Pays Basque. Norma/Institut français d'Architecture, Paris, 1993.
André Cussac, Dieppe. Station marine, balnéaire et climatique. Rouen, Lecere, 1926.
Sophie Danet et Paul Bauduz, L'épopée des bains de mer: Le Pouliguen, La Baule. Nantes, Siloé, 1999.
Charles Daney et Michel Boyer (sous la direction de), Une histoire du bassin: Arcachon, entre Landes et océan, Mollat, 1995.
Colette David (photogr. Stéphan Ménoret), Les villas de La Baule: des bourgeoises modèles aux excentriques rigolotes. La presse de l’Estuaire, 1979.
Gilbert Decultot, Rolleville, des origines à nos jours. Fécamp, Durand & fils, 1968.
Gilbert Decultot, Montivilliers à travers les siècles. Évocations et images. Fécamp, Durand & fils, 1973.
Gilbert Décultot, Fécamp, pages d'histoire, visages de la ville. Fécamp, L. Durand et fils, 1979.
Oscar Dejean, Arcachon et ses environs - Monographie historique. Édité par Féret et Fils, 1867.
Bruno Delarue, Les peintres à Trouville, Deauville et Villerville. 1821-1950. Fécamp, Éditions Terre en vue, 2007.
Bruno Delarue, Les peintres à Etretat 1786-1940. Fécamp, Terre en vue, 2014.
Gaëlle Delignon, St Malo-Paramé. Urbanisme et architecture balnéaires 1840-1940. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 1999.
Ernest Deseille, L'ancien établissement des bains de mer de Boulogne, 1824-1863. Boulogne, Aigre, 1866.
Gabriel Désert, La vie quotidienne sur les plages normandes du second empire aux années folles. Paris, Hachette, 1983.
E. Ducéré, Napoléon à Bayonne. Bayonne, 1897.
Luc Dupuyoo, Autrefois, le Bassin d Arcachon. Édité par Confluences, 2017.
Paul Dyvorne, G. Boutin, Royan. Guide Touristique Offert par les Nouvelles Galeries. Saintes, Imprimerie R. Delavaud, 1935.
Henri Fermin, Dinard – La vie Balnéaire à travers ses Hôtels du Second Empire à nos jours. Dinard, Éditions Association des Amis du Musée du Pays de Dinard, 1986.
Alexandre Fernandez, Bruno Marnot (Sous la direction de), Les ports du golfe de Gascogne. De Concarneau à La Corogne (XVe-XXIe siècle). Paris, Presses universitaires Paris-Sorbonne, 2013.
Dr. Robert Fleury et al., La Ville d'Hiver d'Arcachon. Paris, Institut Français d'Architecture, 1983.
Gilles Freidel, Carnac plage. Une architecture balnéaire bretonne. Patrimoines & médias, 2014.
A. Gandin, Destination Normandie. Deux siècles de tourisme XIXe-XXe siècles. 5 continents, 2009.
Christian Genet, La vie balnéaire en Aunis et Saintonge 1815-1845. Royan: rendez-vous des Bordelais suivi de promenades historiques et pittotresques de Bordeaux à Royan. C. Genet, 1978.
Michel Georges-Michel, La Vie à Deauville. Paris, Flammarion, 1922
Jean Germain, Le Médoc et ses plages. Le Verdon, Soulac, Le Gurp, Montalivet, Le Pin sec, Hourtin-plage, Maubuisson, Le Moutchic, Lacanau-océan. Bordeaux, Éditions des nouveaux cahiers, 1959.
Élie Guéné, Deux siècles de bains de mer. Sur les plages de l'Avranchin et du Cotentin. Manche-Tourisme, 1985.
François Goliard, Fouras-les-Bains aux plus belles années du tourisme balnéaire. Éditions Sutton, 2019.
Adolphe Gondinet, Voyage en Normandie. A Paris, à la Librairie encyclopédique, 1832.
Mireille Grosjan, Deauville- Trouville au temps des courtisannes et autres histoires inspirées de faits réels. Éditions Charles Corlet, 2016.
Marcel Guédon, Arcachon: 150 ans d'histoire. Élytis, 2005
Elie Guene, Deux siècles de bains de mer, sur les plages de l'Avranchin et du Cotentin, 1995.
Guide Pratiques Conty, Réseau de l'État. Plages de l'Océan. Paris, Administration des Guides Conty; Troisième Édition, Exercice 1908-1909.
Clément Guillou, Un paradis breton menacé par le surtourisme. Victime de son succès, la plage de l'île Viergre (Finistère) a été interdite au public et tente de se faire oublier. In: Le Monde, 25-26 juillet 2021.
Dr. G. Hameau, Le Climat d'Arcachon et le Sanatorium (Ville d'Hiver). Tableaux & graphiques de Météorologie. Paris, G. Masson - Bordeaux, Féret et Fils, 1887.
D. Hébert, Deauville: une cité de villégiature de la côte Fleurie. Cabourg, Cahiers du temps, 2004.
Michel Hébert, Maurice Ernouf, Les stations balnéaires de Granville au Mont-Saint-Michel. Corlet Publications, 1999.
Michel Hebert, Donville-les-Bains. Mille Ans d'Histoire du Village Ancestral à la station Balneaire. Corlet, 2006.
Institut Français d'Architecture (Dominique Delaunay photographies; Olivier Piron préface), Trouville: Maisons et cités-jardins (1919-1995). Norma, 2002.
Dr. Constantin James, Guide pratique aux eaux minerales et aux bains de mer. Paris, G. Masson, 1877.
Dr. Constantin James, Guide pratique aux Eaux minérales françaises et étrangères suivi d'études sur les bains de mer et l'hydrothérapie et d'un traité de thérapeutique thermale. Paris, Masson, 1861.
Adolphe Joanne, ?Le Havre, Etretat, Fécamp, Saint-Valéry-en-Caux. Deuxième édition. ?Paris, Librairie Hachette et Cie, coll. "Guides Joanne - Guides Diamant", 1872.
Eliane Keller, Arcachon. Métamorphoses. Équinoxe, 1992.
Richard Klein, Le Touquet Paris-Plage: la côte d'Opale des années Trente. Édition Norma, 1994.
Richard Klein (Sous la direction de), La Côte d'Opale: Architectures des années 20 et 30: Wissant, Ambleteuse, Wimereux, Hardelot, Le Touquet, Stella-Plage, Merlimont, Berck. Édition Norma, 1998.
G. Labayle, Cauterets, ses origines, ses transformation successive, ses visiteurs les plus illustres. Pau, 1930.
Pierre Laborde, Biarritz - Huit siècles d'histoire - 200 ans de vie balnéaire. Chez l'auteur P. Laborde, 1984.
Pierre Laborde et al., Histoire du tourisme sur la Côte Basque (1830-1930). Atlantica, 2001.
Edouard Labrune, Natacha Degauque Belousova, Les Russes à Biarritz et sur la Côte basque. Éditions Pimientos, 2018.
Isidore Lagarde et Sotère Micberth, Une saison d’été à Biarritz en 1859 - Biarritz autrefois, Biarritz aujourd'hui. La France pittoresque, 2014.
F. Lalesque, Arcachon. Ville d'été, ville d'hiver. Topographie et climatologie médicales. Paris, Masson, 1886.
Alain et Claudine Lamour, L'histoire des stations balnéaires bretonnes. 1860 - 1950. Éditions Micéa, 2019.
Claude Laroche, Hossegor, 1923-1939. Inventaire général des monuments et des richesses artistiques de la France. Le Festin, Collection Cahiers du patrimoine, 1993.
Claude Laroche, Hossegor. La station des sports élégants Norma, 2003.
Rene Legros, Le pays de Caux - Fécamp Guide - Ce qu'il faut voir dans la ville, les adresses qu'il faut connaitre, les routes a suivre pour visiter les environs. Fécamp, 1910.
R. Lemesle, L'architecture balnéaire: Dinard, Saint-Cast, Guildo. La création bretonne (1900-1940). Rennes, Presses universitaires de Rennes, 1995.
Eric Lescaudron, Les villas de la Baule. Un autre regard. Geste Éditions, 2014.
Eric Lescaudron, La Baule d'hier à aujourd'hui. La Geste, 2021.
Edouard Lévêque, Petite histoire du Touquet. Paris-Plage. Tome I. PyréMonde - Éditions des Régionalismes, 2007.
Edouard Lévêque, Petite Histoire du Touquet. Paris-Plage. Tome II. PyréMonde - Éditions des Régionalismes, 2011.
Lucien Lheureux, Bains de Mer de l'Océan de la Loire à Saint-Sébastien. Les Guides Illustrés. Paris, Librairie Hachette, 1923.
Dominique Lormier, Aquitaine - Bordeaux et Arcachon à la Belle Époque. C.M.D.. 1998.
Alain Lottin (Sous la direction de), Histoire de Boulogne-sur-Mer. Ville d'art et d'histoire. Presses Universitaires du Septentrion, 2014.
Stéphane Magrenon, Histoire de Saint-Palais-sur-Mer. Naissance et essor d'une station balnéaire. (1826-1939). Keïmola, 2013.
Gérard Maignan, Hossegor du quartier à la ville d'aujourd'hui. Le Festin, 2014.
Stéphane Mandard, Au Cap-Ferret, la flambée immobilière contre vents et marées. Sur le presqu'île en Atlantique et bassin d'Arcachon, l'eau est une menace concrète, qui rabote les dunes et les digues, et met en danger mes habitations. Mais dans le paradis des résidences secondaires de luxe, cela n'empêche pas les prix de grimper encore et encore, comme si de rien n'était. In: Le Monde, 24/25-10-2021.
Alphonse Martin, Histoire de Fécamp illustrée. 2 tomes. Fécamp, Durand & Fils. 1893. 1894.
Maurice Martin, J.-H. Rosny, La Côte d'Argent. Sur le littoral de la Gascogne. Préface de J.-H. Rosny. Partie méridionale. D'Arcachon à Biarritz à travers les Grandes Landes. (Pays basque). Bordeaux, Imp. G. Gounouilhou, 1906.
Brice Martinetti (Préface de Didier Poton), Les Négociants de La Rochelle au XVIIIe siècle. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2013.
Geneviève Mesuret et Maurice Culot, Architectures de Biarritz et de la Côte Basque: De la belle epoque aux années trente. Mardaga, 1995.
Claude Mignot, Trouville - Deauville: Société et architectures balnéaires 1910-1940. Norma, 1992.
Jean Moisy, Trouville. Éditions Sutton, Collection Mémoire en Images locaux, 2005.
Marcel Monmarche, Bains de mer de Normandie. Du Tréport au Mont Saint-Michel. Guide pratique des stations balnéaires. Paris, Hachette, 1923.
Joseph Morlent, ?Le Havre, Guide du Touriste au Havre et ses Environs, Fécamp, Bolbec, Lillebonne, Tancarville, Manéglise, Orcher, Saint-Jean-d'Abbetot,
Rolleville, Montivilliers, Harfleur, Etretat, Yport, Graville, Sainte-Adresse, Honfleur, Villerville, Trouville.
Le Havre, Petite Bibliothèque Normande, Costey Frères, Libraires, Éditeurs, 1840.
J. Nogaret, Hendaye. Hossegor (Landes), Librairie D. Chabas, 1935.
Sophie Onimus-Carrias, Agathe Aoustin, Denis Pillet, Villégiature balnéaire: Loire-Atlantique et Vendée. Association 303 Arts, Recherches et Créations, 2012.
Georges Oustric, Le port de Boulogne-sur-Mer au XIXe siècle. La Sentinelle, Éditions Le Téméraire, 1995.
E. Parmentier, Etretat. Son Origine, Ses Légendes, Ses villas et Leurs Habitants. Paris, 1890.
Jackie et Jean-Paul Part, Hossegor hier. 1900-1935 - "Les années folles". Bayonne. Chez l'auteur. 1985.
Jacques Pessis, Chronique de Deauville. Trélissac, Éditions Chronique, 2005.
Michel Pétaud-Letang, Arcachon. Histoire et Renouveau. Édité par Aéditions, 2013.
Jean-Marie Pierre, La Baule. Plage Fashionnable, 1879-1930. Éditions Jean-Marie Pierre, 1982.
Alain Puyau (sous la direction de), Mémoires De Biarritz. Cairn, 2013.
N. Richard, Y. Pallier, Cent ans du tourisme en Bretagne (1840-1940). Rennes, Édition Apogée, 1996.
Philippe Roger et Michel-Pierre Chélini, Reconstruire le Nord-Pas-de-Calais après la Seconde Guerre Mondiale (1944-1958). Septentrion, 2017.
François Rosset, Carteret et ses habitants, la Blanche Marine. OREP Éditions, 2015.
Dominique Rouillard, Le Site Balneaire. Édité par Pierre Mardaga, 1995.
J.-H. Rosny Jeune, Hossegor. André Delpeuch, 1926.
G. Rouy, (Sous la direction de), La Côte d'argent. Les Pyrénées de l'Océan à Bagnères de Bigorre, de la Pointe de Grave à Hendaye, Landes, Pays basques, Béarn. Paris, Flammarion, ca. 1910.
B. Saint Jours, Capbreton, Labenne et Cap-Serbun. Imprimerie La béque, Dax, 1918.
Sylvie Santini, Le roman de Biarritz et du Pays basque. Monaco, Éditions du Rocher, 2010.
Paul Smith, Boris Veblen, Deauville La vitrine balnéaire des élégances. Éditions B2, 2011.
Patrick Saudemont,Les 100 ans du Touquet Paris-Plage 1912-2012. Michel Lafont, 2011.
Société Académique du Touquet, Le Touquet-Paris-Plage (1912-2012). Un siècle d'histoires. Éditions Henry, 2011.
Antoine Terrasse, Pont-Aven: L'École buissonnière. Paris, Découvertes Gallimard, 1993.
Michel Thersiquel, Daniel Yonnet, et al., La Bretagne aimée des peintres: Quimperlé, Pont-Aven, Concarneau 1880-1920. 2001.
Anne Tomczak, Le Touquet: Les Années si folles de Paris-Plage. La Voix du Nord, 2012.
Bernard Toulier, Francis Muel (dir.), La Côte d'Émeraude, la villegiature balnéaire autour de Dinard et St.-Malo. Paris, Édition du Patrimoine, 2001.
René Tonnetot, Etretat à travers les siècles. Fécamp, L. Durand et Fils, 1962.
Eugène Trutat, Les Stations hivernales du Sud-Ouest: Pau, Biarritz, Dax, Arcachon (Éd. 1885). Hachette Livre BNF, 2013.
Jean-Bernard Vighetti, La Baule et la presqu'île guérandaise: Tome 1, XIXe siècle, la naissance des bains de mer. Siloë 2003.
Jean-Bernard Vighetti, La Baule et la presqu'île guérandaise: Tome 2, XXe siècle, le grand essor du tourisme. Siloë 2003.
Jean-Bernard Vighetti, Une riviera bretonne: Saint-Nazaire, La Baule et le presqu'île guérandaise. Coop Breizh, 2019.
Johan Vincent, L'intrusion balnéaire: Les populations littorales bretonnes et vendéennes face au tourisme (1800-1945). Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2008.
Pierre-Jean Yvon, Saint-Malo. Cité maritime, station balnéaire. Pascal Galodé Éditions, 2008.
----------
FRANSE KUUROORDEN, KUREN EN MINERAALWATEREN:
Docteur Robert A. Accart, Histoire de la station thermale de Châtel-Guyon. (1760-1914). Clermont-Ferrand, G. de Bussac, 1967.
Jean Aubert, En Auvergne, les villes d'eaux autrefois. ?Lyon - Saint-Étienne, Éditions Horvath et Éditons du Parc, 1993.
Jean Aubert, Dans le Nord et l'Est, les villes d'eaux autrefois. Lyon - Saint-Étienne Éditions Horvath, 1994.
J.-P. Azam, Les Stations Thermales des Pyrenées à la Belle Époque. Cairn, 2017.
Daniel Babo, Le guide des eaux en France. Thermales, minérales, de source. Médicis, 2006.
Dr. S. Baque, Les Eaux Sulfuresues de Luchon. Imprimerie Levé, 1909.
W. V. Baud, Contrexéville. Maladies des organes génito-urinaires et goutte. Paris, Georges Barban, 1870.
Henri-Marc Becquart, Les Eaux d'Aix-en-Provence. 2000 ans d'histoires et de passions. Jeanne Laffitte, 2004.
Johanny Berthier, Album universel des eaux minérales et des bains de mer. Paris, Le Monde Thermal, 1863.
Ch. A. Besson, Evian-les-Bains. Guide du baigneur et du touriste. Paris, Librairie Hachette et Cie., 1889.
L. Bonnard, La Gaule thermale. Sources et Stations thermales et minérales de la Gaule à l'époque gallo-romaine. Paris, Librairie Plon, 1908. (Éd. 1908). Paris, Hachette Livre BNF, réédition, 2017.
Nestor Boulon, Histoire des thermes d'Uriage et de leurs environs. Première partie, Histoire des thermes, ce qu'ils étaient avant la fondation de l'établissement actuel. Grenoble, Typ. E. Redon, 1852.
Dr P. Bouloumié, Histoire de Vittel. Création d'une ville thermale . A. Maloine et Fils, 1925.
Madame Bouloumié, Pierre de Lacretelle, Maurice Loeper, Jacques Cadot et al., Vittel 1854-1954. Société des eaux minérales de Vittel, 1955.
Françoise Breuillaud-Sottas, Evian, aux sources d'une rèussite (1790-1914). Éditions Le Vieil Annecy, 2008.
Françoise Breuillaud-Sottas, Evian mondain: L'âge d'or du thermalisme. Silvana, 2018.
Docteur Cabanès, La Vie aux bains. Paris, 1904.
Docteur Cabanès, Moeurs intime au temps passé: la vie thermale au temps passé. Paris, Albin Michel, 1934.
Docteur Cabanès, Villes d'eaux à la mode au grand siècle - Moeurs intimes du Passé. Paris, Albin Michel, 1936.
H. Castillon d'Aspet, Petite Histoire de Bagnères-de-Luchon. Éditions des Régionalismes, 2020.
Auguste Causard, Bourbonne et ses Eaux Minérales. J. B. Baillière et Fils, 1878.
Léon Chabory, Guide complet du promeneur au Mont-Dore et à La Bourboule suivi du Guide du baigneur aux eaux du Mont-Dore. Clermont-Ferrand, Imp. clermontoise, 1887.
Etienne Chabrol, L'Évolution du thermo-climatisme. 1933.
André Chagny, Vals-les-Bains et le Bassin de l'Ardeche. G.L. Arlaud, 1929.
Pascal Chambriard, Aux Sources de Vichy: Naissance et développement d'un bassin thermal (XIXe - XXe siècles). Saint-Pourçain-sur-Sioule, Bleu Autour, 1999.
?André Chagny, Vals-les-Bains et le Bassin de l'Ardeche. G.L. Arlaud, 1929.
D. Chanteranne, Plombières les Bains au temps de Napoléon III. Napoléon III Éditions, 2008.
Jacques-François Chomel, Traité des eaux minérales et des bains et douches de Vichy, augmenté d'un discours préliminaire sur les Eaux Minérales en général ; avec des observations sur la plûpart des Eaux Minérales de France & en particulier celles de Bourbon-l'Archambault, & du Mont-d'Or en Auvergne. Clermont-Ferrand, P. Boutaudon, 1734.
René Clair, A la gloire de la ville de Bains-les-Bains. Station thermale de la Voge - 2000 ans d'histoire. Colmar, S.A.E.P. Ingersheim, 1982.
Dr Henry Collins Fils, Saint-Honoré les Bains ( Nièvre). Eaux thermales, sulfureuses, sodiques & arsenicales. Henry Jouve, 1886.
Roland Conilleau, Plombières-les-Bains. Hier et Aujourd'hui. Sarreguemines, Éditions Pierron, 1986.
Docteur Dargelos, Aix-en-Provence. Station thermale. Aix-en-Provence, Impr. A. Roubaud, 1920?.
G. Delfau, Les cures thermales. Masson & Cie. 1897.
Patrick Delmont, Néris-les-Bains à la Belle Époque. Éditions Créer, 2002.
Patrick Delmont, Raymond Desvachez, Néris-les-Bains, 2000 ans d'histoire. Cahiers bourbonnais, 2019.
François Delooz, Néris-les-Bains: De 1789 à 1914. Imprimerie Orfeuil, 1981.
Département Archives et histoire Institut français d'architecture, Vittel: Création d'une ville thermale 1854-1936. Éditions du Moniteur, 1982.
Bernard Desgranges, Luxeuil-les-Bains. Histoire des thermes. Remiremont, Éditions Lalloz-Perrin, 1981.
L. Dorgeval-Dubouchet, Guide du baigneur aux eaux thermales de La Motte-les-Bains. Paris. Baillière. 1849.
Jean-François Dormoy, Eaux minérales, le guide de l'amateur. Éditions Soline, 1999.
Dr. A. Doyon, Uriage et ses eaux minérales. Paris, G. Masson éditeur, 1884.
Dr. Franck Duprat, Guide pratique du baigneur et du touriste à Bagnères-de-Bigorre. Bagnères, Péré, 1922.
Durand - Fardel, Dictionnaire General Des Eaux Minerales Et D' Hydrologie Medicale Comprenant La Geographie Et Les Stations Thermales, La Pathologie Therapeutique,
La Chimie Analytique, L'Histoire Naturelle, L'Aménagement Des Sources, L' Administration Thermale... . Nabu Press, 2012.
F. Engerand, Les Amusements des villes d'eaux à travers les siècles. Paris, Plon, 1936.
Pascale d'Erm, Les Eaux minérales. Éditions du Rouergue, 2003.
Emmanuelle Evina, Le guide du buveur d'eau. Plus de 90 eaux minérales et eaux de sources testées et analysées, leur origine, leur goût et leur vertu thérapeutique. Solar, 1997.
Albert Fabre, Histoire de Balaruc-les-Bains (département de l'Hérault). Avec une notice géologique par M. de Rouville et une notice sur la flore par M. Barrandon.?
?Nîmes, Imprimerie Clavel-Ballivet et Cie., 1882.
René Flurin, Cauterets thermal au fil de l’histoire. Éditions Monhélios, 2010.
Jean-Bernard Frappé, Autrefois Bagnères de Luchon, 2 tomes, Atlantica, 2001.
George Frélastre, Les complexes de Vichy ou Vichy les capitales. Malicorne sur Sarthe, Éditions France-Empire, 1975.
Geneviève Frieh-Vurpas, Les thermes nationaux d'Aix-les-Bains. Un bain d'histoire. Éditions Figep, 2005.
Geneviève Frieh-Vurpas, Aix-les-Bains, ville d'eaux de la Belle Époque. Éditions Le Dauphiné, 2005.
Dr. F. Garrigou, La station thermale de Luchon. Toulouse, Imprimerie Pradel, Viguier et Boé, 1878.
M. Gazon-Duprez, Villers-sur-Mer et ses 9 Casinos. ?Pacy-sur-Eure, Imprimerie de la Vallé, 1988.
Paul Gerbod, Loisirs et santé: les thermalismes en Europe des origines à nos jours. Paris, H. Champion, 2004.
François Gimet (Libraire à Toulouse), Luchon en poche. Guide du Touriste & du Baingeur. Renseignements de toute nature sur les hotels, les bains, les promenades, les courses, les tarifs, les eaux de Barbazan, de Siradan, de Sainte-Marie et sur l'antiquité de Saint-Bertrand de Commignes. Luchon, Lafont, libraire-éditeur, Vingtième Édition, 1895.
Vincent Giraudier (sous la direction de), ?Histoire de Vals-les-Bains. Office de Tourisme de Vals-les-Bains, 2000,
François Goliard, Fouras-les-Bains aux plus belles années du tourisme balnéaire. Éditions Sutton, 2019.
Maurice Gontard, Vichy: l'irrésistible ascension 1800-1870. Éditions Créer, 1998.
Docteur F. Gomma (Introduction), Ax-les-Thermes. Port de l'Andorre. Guide du Touriste dans les Vallées de la Haute-Ariège et des Régions Limitrophes. Toulouse,
Publication du Syndicat d'Initiatives d'Ax-les-Thermes, 1936.
Lise Grenier (Sous la direction de), Villes d'eaux en France. Éditions Institut Français d'Architecture - Fernand Hazan, 1985.
Evelyne Gros, Salins-les-thermes, une source et 2000 ans d'histoire. Era diffusion, 1996.
Dr. Robert Gros, Balaruc-les-Bains en Languedoc. Éts. Bonniol, 1973.
Pierre et Bertrand de Grosse, Bagnères-de-Luchon - Développement et évolution d'une cité thermale. Toulouse, Privat, 1942.
Clément Guillou, Les thermes en appellent aux pouvoirs publics. Les 113 établissements thermeaux de France sollicitent de nouvelles aide et une réouverture le lundi 26 avril.
In: Le Monde, jeudi 18 mars 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/03/17/les-thermes-n-en-voient-pas-le-bout_6073392_3234.html
Clément Guillou, Cure d'austérité pour les thermes des Pyrenées. Les petites stations du massif somnolent, dans l'attente du retour des curistes. Pilier historique du tourism,
l'activité connaissait déjà des difficultés avant la pandemie de Covid-19. In: Le Monde, jeudi 8 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/04/07/des-bourgs-silencieux-dans-l-attente-du-retour-des-curistes-sur-les-routes-thermales-des-pyrenees-douche-froide-et-austerite_6075785_3234.html
Jocelyne Hanin et Pierre Hanin, Fécamp. Les casinos, le thermalisme et les bains, la digue promenade, 1770 1990. Deux siécle d'histoire. SNAG, 2009.
Zoltan-Etienne Harsany, La vie à Aix-les-Bains au XIX° siècle. (1814-1914). La Ravoire. Imprimerie Filsnoël, 1982.
Bernard Honoré, Uriage en 1900: Le séjour d'un curiste. Chapô Public Éditions, 2002.
Paul Humbert, A propos des grands embellissements projetés à Aix-Les-Bains. Les Douze dernières années du Régime Sarde à Aix-Les-Bains (de 1848 à 1860) - Période de Réalisations grandioses: L'Établissement Thermal - Le Casino Grand-Cercle - Le Chemin de fer Victor-Emmanuel - Cavour et Bias: lettres inédites de Cavour. Imprimerie J. Ducret et Cie. 1929.
Eugène Jacquemin, Les Eaux minérales de Martigny-les-Bains, Vosges. 3e édition (Éd. 1891). Paris, Hachette Livre BNF, 2018.
Michel Jaltel, Royat, station thermale de l'artérite. Imprimerie nouvelle, 1987.
Michel Jaltel, Amélie-les-Bains, 2000 ans de médécine thermale. Paris - Condé-sur-Noireau, Pharmathèmes éditions-Communications santé, 2004.
Michel Jaltel, Thermalisme et bien-être. De la remise en forme aux soins curatifs. Chiron, 2011.
Michel Jaltel (Préface du professeur Patrice Queneau), Eau minérale et médecine thermale. Deux millénaires d'histoire. Paris, Éditions L'Harmattan, 2017.
Michel Jaltel, Retour aux sources pour mieux vieillir. Société des Écrivains, 2017.
Dr. Constantin James, Guide pratique aux Eaux minérales françaises et étrangères suivi d'études sur les bains de mer et l'hydrothérapie et d'un traité de thérapeutique thermale. Paris, Masson, 1861.
Dr. Constantin James, Guide Pratique Aux Eaux Minérales, Aux Bains De Mer, et Aux Stations Hivernales, Contenant De Plus Des Études Sur L'hydrothérapie et Un traité De Thérapeutique Thermale. Paris, Victor Masson et Fils, 1865.
Dr. Constantin James, Guide pratique aux eaux minérales et aux bains de mer, hydrothérapie, stations d'hiver, thérapeutique. Paris, G. Masson, 1872,
Dr. Constantin James, Guide pratique aux eaux minerales et aux bains de mer. Paris, Masson, 1877.
Christian Jamot, Thermalisme et villes thermales en France. Presses Universitaires Blaise Pascal, 1988.
Domiqie Jarrassé, Les Thermes romantiques. Bains et villégiature en France de 1800 à 1850. Insitut d'Études du Massif Central-C.H.E.C., Université de Clermond-Ferrand II, 1992.
Dominique Jarrassé (Textes réunis par), Villes d'eaux des Pyrénées occidendentale, patrimoine et devenir. Institut d'Études du Massif Central, 1996.
Dominique Jarrassé, Représentation de la ville d'eaux. Statut dans les guides thermaux français entre 1840 et 1870.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 207-220.
Jean-Marie Jeudy, Chambéry, Aix-les-Bains autrefois, images retrouvées de la vie quotidienne. Lyon - Saint-Étienne, Éditions Horvath et Éditions du Parc - Presses de l'Imprimerie Reboul, 1992.
P. Joanne, Le Mont-Dore et les eaux minérales d'Auvergne. La Bourboule - Royat - Chatelguyon - Chateauneuf - Saint-Nectaire - Saint-Alyre. Paris, Librairie Hachette et Cie, Édition remise au courant en 1886.
Patricia Jolly (Vittel, Vosges, envoyée spéciale), A Vittel, la population veut garder son eau.
Nestlé Waters, le principal employeur local, est accusé de surexploiter la nappe souterraine pour exporter. In: Le Monde, le 07 janvier 2019.
Via: https://www.lemonde.fr/planete/article/2019/01/07/a-vittel-la-population-veut-garder-son-eau_5405904_3244.html
Docteur P.-R. Joly, Bagnoles-de-l'Orne et Tessé-la-Madeleine. Le guide pratique illustré du baigneur et du touriste. Paris, Vigot Frères, Éditeurs, 1929.
Jean Kastener. Napoléon III à Plombières. Compagnie des Thermes, 1967.
Dr. Gaston Labayle, Un peu d'histoire locale. Cauterets. Ses origines - Ses transformations successives - Ses visiteurs les plus illustres. Pau, Imprimerie artistique et commerciale de l'Indépendant, 1930.
J.-A. Laissus, Manuel du baigneur aux eaux thermales de Brides soit de La-Perrière. Deuxième édition. Moutiers, Imprimerie de Ch. Bocquet, 1857.
Docteur E. de Larbés, Eaux thermo-minérales de Cauterets (Hautes-Pyrénées). Toulouse, imprimerie Louis & Jean-Matthieu Douladoure, 1873.
Georges-Gérald Larrègle, La Station thermale de Rochefort-les-Thermes. Imprimerie Guireau frères, 1960.
Ch. Lavielle, Dax, médical et thermal. Guide du baigneur à Dax. Coulommiers, Éditions Paul Brodard, 1902.
Lorène Lavocat, À Vittel, Nestlé contrôle l’eau, la politique et les esprits.
Nestlé pompe abondamment l’eau de Vittel, dans les Vosges, malgré un déficit inquiétant de la nappe phréatique. À tel point que la commune va devoir importer de l’eau potable de villages voisins. Depuis près de trente ans, la multinationale a noyauté le territoire, régentant le développement économique et agricole. Elle est l’objet d’une enquête pour corruption. In: Reporterre, le quotidien de l'écologie, 9 mai 2019 à 09h38. Mis à jour le 14 mai 2019 à 16h27.
Via: https://reporterre.net/A-Vittel-Nestle-controle-l-eau-la-politique-et-les-esprits
Jean-Pierre Leguay (Sous la direction de), ?Histoire d'Aix-les-Bains et de sa région... Une grande station thermale. ?Aix-les-Bains, Imprimerie de l'Avenir, 1992.
Edouard Lemoine, Plombières et ses environs - Guide du baigneur. Paris, Librairie Hachette, 1859.
Jacques Longue, Cauterets. Station Thermale et Climatique. Station de Sports d'Hiver. Marrimpouey Jeune, 1966.
Antonin Mallat, Histoire des eaux minérales de Vichy. Tome I, 1909, Tome II, 1915.
Antonin Mallat, Vichy à travers les âges. Vichy, Imprimerie Centrale Bourbonnaise, 1934.
J. Martel, Un cure entre milice et le maquis. Impr. Commerot, 1987.
Nicolas Marty, Perrier, c'est nous! Histoire de la source Perrier et de son personnel. Paris, Les éditions de l'atelier, 2005.
Philiipe Mayoux, Bagnères-de-Bigorre - Histoire d'une ville thermale. Alan Sutton, 2002.
Lucien Mazars, Cransac (Aveyron), Ville thermale. Ses eaux, ses étuves et leur histoire. 1960.
A. Michal-Ladichère, Guide du voyageur à Grenoble et dans ses environs et aux eaux thermales du département de l'Isère. Grenoble, Ch. Vellot, 1854.
A. Michal-Ladichère, Uriage et ses environs. Guide pittoresque et descriptif. Deuxième édition, 1859.
Dr. Auguste Millet, Une saison à Contrexéville (Vosges). Seconde édition revue et augmentée. Paris, F. Savy, 1864.
Michaël Moisseeff, Le guide de l'eau minérale naturelle française. Chambre Syndicale des Eaux Minérales, 2011.
Ramon Monzon, Histoire thermale de Dax. Imprimerie Fontaine, 1988.
Marianne Le Morvan, Hôtel Splendid de Dax: Secrets d’un chef d’oeuvre de l’Art Déco. Éditions Cairn, 2020.
Guy de la Motte-Bouloumié, Marie-Hélène Contal (Institut Français d'Architecture), Vittel 1854-1936, création d'une ville thermale. Paris, Éditions du Moniteur, 1982.
Philippe Langenieux-Villard, Les stations thermales en France. Paris, PUF; collection Que sais-je (N°229), décembre 1990.
Georges-Gérald Larrègle, La Station thermale de Rochefort-les-Thermes. Imprimerie Guireau frères, 1960.
Julius Laurencic, Album illustré balnéaire de bains de mer, villes d'eaux, stations thermales, cures d'air, résidences d'hiver. 1902.
Docteur Ch. Lavielle, Dax Médical et Thermal. Guide du Baigneur à Dax. Éditions Paul Brodard, 1902.
Raymond Lavigne, Balaruc-les-Bains: une ville au pluriel, Paris, Messidor, 1991.
Thierry Lefebvre et Cécile Raynal, Du thermalisme à la médecine thermal. Aux sources du vrai made in France. Le Square, 2015.
Jean-Pierre Legay (sous la direction de), Histoire d'Aix-les-Bains et de sa région. Imprimerie de l'avenir, 1988.
D.P. MacKaman, Leisure settings. Bourgeois culture, medicine and the spa in modern France. Chicago-Londen, The University of Chicago Press, 1998.
Alain Malissard, Les Romains et l'eau. Fontaines, salles de bains, thermes, égouts, aqueducs... Les Belles Lettres, 2002.
Philippe Mayoux, Bagnères-de-Bigorre - Histoire d'une ville thermale. Alan Sutton, 2002.
Guy de la Motte-Bouloumié, Vittel 1854-1936, création d'une ville thermale. Éditions du Moniteur, 1982.
Gérard et Jacques Mourier, Une ville d'eaux, Vals-les-Bains au fil du temps. Éditions Dolmazon, 2008.
Jules de Mouxy de Loches, Histoire d'Aix-les-Bains. Chambéry, 1998.
Nouveau Guide 1920. Luchon en poche. Guide de touriste et du baigneur. Renseignement de toute nature sur les promenades, les courses, le eaux de Luchon, etc.. Luchon, Lafont, Libraire-Éditeur, 63, Allées d'Etigny, nouvelle édition, 1920.
Paul Negrier, Les bains à travers les âges. Paris, Librairie de la Construction moderne, 1925.
Vincent Nivet, Étude sur les eaux minérales de l'Auvergne et du Bourbonnais (Éd. 1850). Paris, Hachette Livre BNF, 2016.
L'Officiel du Thermalisme 2019 - La France thermale & ses stations. Palindrome Édition, 2019.
Nicole Pagotto, Le thermalisme à Aix-les-Bains au XIXe siècle. 1975.
M. H. Paillard-Varin et J. Serane, La cure de Vittel (source Hépar) dans le traitement des dyskinésies des voies biliaires.
In: Annales Médical de Vittel, N° 13, 1952. Publiées sous les auspices de la Société de Médecine de Vittel, 1952.
Dominique Paulvé, Villes d'eaux: histoire , architecture, thermes. Issy-les-Moulineaux, Éditions Massin, 2013.
Philippe-Alexis Peironnel, La Bourboule, sa station thermale, ses eaux minérales et son établissement (Éd. 1865). Paris, Hachette Livre BNF, 2016.
Marie-Laure Pellian, Encausse-les-Thermes Hier et aujourd'hui. Éditions Catherine de Coarraze, 1997.
Jerôme Penez, Guides imprimés et thermalisme en France, 1850-1914: pluralité, originalité et développement.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 221-238.
Jérôme Penez, Histoire du thermalisme en France au XIXe siècle. Eau, médecine et loisirs, Paris, Économica, 2005.
L. Percheron, Les villes d'eaux, les stations climatiques françaises, Paris, 1911.
Gabriel Pérouse, La Vie d'autrefois à Aix-les-Bains. La ville. Les thermes. Les baigneurs. Chambéry, Dardel, 1922.
Gabriel Pérouse, La vie d'autrefois à Aix-les-Bains. La Ville, les Thermes, les Baigneurs. Chambéry, Éditions Dardel, 1967.
Camille Perroud, Histoire de la ville d'Évian. 1928.
Frantz-E. Petiteau, Capvern-les-Bains. ?Saint-Cyr-sur-Loire, Éditions Alan Sutton, Collection "Mémoire en Images", 2008.
Peyromaure-Debord, Tourisme, Thermalisme et Climatisme. Imprimerie Nationale, 1935.
A. Piatot, La cure thermale de Bourbon-Lancy. Macon, Protat, 1903.
Guillaume Picon, Les Patrimoines de l'eau. Paris, Le Patrimoine / Centre des monuments nationaux, 2019
Émile Poitevin, Gréoulx-les-Bains. Son Histoire, Ses Eaux, Ses Histoires... . Gréoulx-les-Bains, H. Michel, 1978.
L. Porcheron, Les Villes d'Eaux, les Stations Climatiques Françaises. Paris, Maloine, 1911.
Fabienne Pouradier-Duteil, Villas de la Belle Époque, l'exemple de Vichy. Éditions Bleu Autour, 2007.
Carole Puig, Fabrice Covato, David Maso et la municipalité de Vernet-les-Bains, Vernet-les-Bains au cœur du Canigou: l'eau, le fer, les hommes. Mairie de Vernet-les-Bains, 2007.
Jean-Joseph-Victor Pujade, Notice sur les nouveaux thermes d'Amélie-les-Bains, anciennement Bains d'Arles, pouvant servir de guide au baigneur, dans le choix des eaux minéro-thermales qui les alimentent, ainsi que dans le mode d'en faire usage. Perpignan, Imprimerie de Mademoiselle A. Tastu, 1843.
Dr. de Raquine, La cure thermale de Barbotan - Barbotan-les-Thermes. Indications de la cure- analyses des eaux- renseignements pratiques. Imp. P. Legrand, 1926.
Dr. P. Regault, Bourbon-l'Archambault, ses eaux minérales et ses nouveaux thermes. Guide pratique et médical du baigneur et du médecin. Paris, G. Masson, 1886.
Bernard Riac, Lamalou-les-Bains à la Belle époque. Chez l'auteur, 1985.
Christian Rives, Histoire des Thermes de Luchon. Luchon, Chez l'auteur, 1987.
Albert Robin (Introduction), Index Médical des Principales Stations Thermales et Climatiques de France. Publié par le Syndicat général des Médecins des Stations Balnéaires et Sanitaires de France. Paris, Jean Gainche, imprimeur-éditeur, 15 rue de Verneuil, 1903.
Daniel Santenoise (Préface de), Les Bases scientifiques de la cure de Vittel : Grande source et source Hépar, d'après les travaux de l'Institut d'hydrologie,
de la Société de médecine de Vittel et du Laboratoire de recherches hydrologiques de Vittel. 1953.
Maurice Sarazin, L'Auvergne thermale à la Belle Époque. Clermont-Ferrand, G. de Bussac, 1977.
Armand Sauvagnat, Le Mont-Dore à la Belle-Époque. Éditions Libro-Sciences, 1974.
John Scheid, Marilyn Nicoud, Didier Boisseuil, Joel Coste (Sous la direction de), Le thermalisme - Approche historiques et archélogiques d'un phénomène culturel et médical. CNRS, 2015.
Christian Schule, Les eaux thermales d’Yverdon-Les-Bains. Une source d’histoire. Yverdon-Les-Bains, Sprint votre imprimeur, 2007.
M. Serpeille, Guide des familles aux villes d'eaux et stations thermales françaises. Paris, La Fare, 1903.
Josette Thomas et Jean Lovie, Les Thermes de Bondonneau à Allan (Drôme). Allan, Pierres et Mémoires, 1992.
Bernard Toulier (Texte) en Caroline Rose (Photogr.), Villes d'eaux. Stations thermales et balnéaires. Paris, Imprimerie Nationale Éditions, 2002.
Bernard Toulier, Villes d'eaux: Architecture publique des stations thermales et balnéaires. Bruxelles, Dexia Banque,Imprimerie Nationale, 2002.
Bernard Toulier, Architecture de villes d'eaux. Imprimerie Nationale, 2002.
Dr. Max Vauthey, Vichy et Napoléon III, les cures thermales de l'empereur. Vichy, Éditions Schave, 1984.
Albert Vazeille, Le Mont-Dore - la station thermale, la station d'hiver. Le Sancy, C. de Bussac, 1967.
Pierre Vidal, Guide du touriste à Vernet et dans les vallées du Canigou. Perpignan, Latrobe, 1881.
Dr. Edouard Vidart, Divonne-les-Bains. Hydrothérapie. Renseignements généraux sur l'établissement et sur les procédés thérapeuthiques employés à Divonne. Genève, Imprimerie Haussmann & Lips, 1893.
Daniel Santenoise (Préface de), Les Bases scientifiques de la cure de Vittel : Grande source et source Hépar,
d'après les travaux de l'Institut d'hydrologie, de la Société de médecine de Vittel et du Laboratoire de recherches hydrologiques de Vittel. 1953.
Laurent Vivarat, Uriage-les-Bains: Histoire d'hier, réflexions d'aujourd'hui. Impr. des Deux Ponts, 1980.
Armand Wallon, La Vie quotidienne dans les villes d'eaux. 1850-1914. Paris, Hachette, 1981.
----------
BEDEVAARTEN:
G. de Bont (Samenstelling), Mijn Lourdes-Reis 1958. De Bilt, G. de Bont, 1992.
Emmanuel Botta, Lourdes, en quête d'un miracle économique. In: L'Express, 23 avril 2017.
Ruth Harris, Lourdes. Geschiedenis van een religieus fenomeen. Amsterdam, Anthos, 2000.
Ruth Harris, Lourdes. La grande histoire des apparitions, des pèlerinages et des guérisons. Paris, Jean-Claude Lattès, 2001.
Joris-Karl Huysmans, Les Foules de Lourdes. Paris, P.-V. Stock Éditeur, 1906.
Joris-Karl Huysmans, Lourdes en de massa. Schoorl, Conserve, 1992.
Mirabel, Te Lourdes op de bergen. Het ware verhaal der verschijningen te Lourdes. Antwerpen-West, Uitg. Apostolaat van de Rozenkrans, 1958.
C. Nuijen, Lourdesreis in lichtbeeld. Pelgrimslust. Tevens ter weerlegging der Lourdesbestrijding op aanschouwelijke wijze. Amsterdam, N.V. De R.K. Boek-Centrale, 1916.
Emile Zola, Lourdes. 1898.
----------
DE FRANSE BERGEN, ALPINISME EN WINTERSPORTEN:
Bernard Amy (Premier signataire), Penser les glaciers comme des acteurs d’un monde que nous habitons en commun. Face au projet d’un troisième téléphérique sur le glacier de la Meije (Hautes-Alpes), un collectif d’habitants, alpinistes, chercheurs et personnalités engagées dans la défense de l’environnement, propose, dans une tribune au « Monde », de réinventer. In: Le Monde, 8-9 mai 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/climat/article/2021/05/06/penser-les-glaciers-comme-des-acteurs-d-un-monde-que-nous-habitons-en-commun_6079401_1652612.html
Stéphen d' Arve, Histoire du Mont-Blanc et de la Vallée de Chamonix. Ascensions et catastrophes célèbres. La Fontaine de Siloé, 1997.
Jean-Michel Asselin, Les années montagne. Une histoire de l'alpinisme au XXe siècle. Glénat Livres, 2011.
Marie-Christine Bailly-Maître, Laurence Pissard, Frederik Tane, Huez-Alpe d'Huez. D'un village de montagne à une station touristique internationale.
Musée d'Huez et de l'Oisans, 2004.
Yves Ballu, L'Épopée du ski. Paris, Arthaud, 1981.
Yves Ballu, À la conquête du Mont-Blanc. Paris, Découvertes Gallimard, 1986.
Yves Ballu, L'hiver de glisse et de glace. Paris, Gallimard, 1991.
J. A. Bierens de Haan (voorwoordw) e.a., Een halve eeuw Nederlands alpinisme 1902 - 1952. Leiden, Nederlandsche Alpen-Vereeniging, 1952.
Raoul Blanchard, Les Alpes françaises. Paris, Librairie Armand Colin, 1941.
Paul Bonhomme, Les Sports pour tous. Le patinage à glace et à roulettes. Paris, Nilsson, 1911.
Chantal Bourreau, Avoriaz, l'aventure fantastique. La Fontaine de Siloé, 2004.
Laurent Chappis, Guy Rey-Millet, Denys Pradelle, Courchevel. Naissance d'une station. Picard Diffusés, 2013.
J. Cobéro, L'invention des Pyrénées. Pau, Éditions Cairn, 2009.
Jean-Pierre Copin, La neige apprivoisée. Les remontées mécaniques à L'Alpe-d'Huez, 60 ans d'histoire. SATA, 1994.
Guillaume Desmurs, L'épopée des stations de ski. Des hommes, des défis, un patrimoine unique au monde. Glénat Livres, 2018.
Charles Dolivet, Le Skating-rink. Ouvrage sur l'art du patinage et tous les exercises et agréments qui se rattachent aux plaisirs de cette récréation. Paris, Impr. du Skating-Rink, 1876.
A. den Doolaard, De Groote Verwildering. Amsterdam, Querido, 1936.
A. den Doolaard, Le vainqueur du Mont Blanc (De Groote Verwildering). Roman traduit du hollandais par H. et P. Hofer-Bury. Paris, Albin Michel, 1950.
Fergus Fleming, De verovering van de Alpen. Amsterdam, Atlas, 2004.
Roger Frison-Roche, Histoire de l'alpinisme. Arthaud, 2017.
Audrey Garric, Dans les Alpes, une transfiguration accélérée. Victime du dérèglement climatique, les glaciers reculent, des parois s'écroulent et la faune est déboussolée. In: Le Monde, 7 février, 2021.
Clément Guillou, Le Covid-19 menace les grands projets dans les Alpes. L’Etat promet d’encourager l’investissement, mais les défenseurs de l’environnement rêvent d’une baisse durable de l’aménagement. In: Le Monde, le 20 février 2021.
Via:
https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/02/20/le-covid-19-menace-les-grands-projets-dans-les-alpes_6070623_3234.html
Clément Guillou, A Avoriaz, l’hôtel de la discorde. Le promoteur Gérard Brémond, patron du groupe Pierre & Vacances, a préféré Jean Nouvel à Jacques Labro, l’architecte historique de la station alpine. Les défenseurs du patrimoine local s’insurgent. In: Le Monde, le 8 juillet 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/07/08/a-avoriaz-l-hotel-de-la-discorde_6087432_3234.html
Mark van Hattem & Robert Eckhardt, Grenzeloos verlangen. Tweehonderd jaar alpinisme. Utrecht, Kwadraat, 1995,
Toine Heijmans, Zuurstofschuld. Uitgeverij Pluim, 2021.
Louis Helly, Cent ans de ski français. Grenoble, 1968.
A. Hermann & J. Dieterlen, Le ski pour tous, ce que tout skieur doit savoir. Paris, Flammarion, 1936.
Machteld den Hertog, Kampeertocht naar de Mont-Blanc. 's-Gravenhage, G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij, ca. 1936.
Olivier Hoibian, Les Alpinistes en France (1870-1950): une histoire culturelle. Paris, L'Harmattan, 2001.
Olivier Hoibian et. al., L'invention de l'alpinisme: La montagne et l'affirmation de la bourgeoisie cultivée (1786-1914). Paris, Belin, 2008.
Philippe Joutard, L'invention du Mont Blanc. Paris, Gallimard, 1986.
M. Korner et F. Walter (ed.), Quand la montagne aussi a une histoire. Bern - Stuttgart - Vienne, 1996.
Marc Laimé, Dans les Alpes, la neige artificielle menace l’eau potable. In: Le Monde Diplomatique blog, 21 janvier 2019.
Via: https://blog.mondediplo.net/dans-les-alpes-la-neige-artificielle-menace-l-eau
Jules Michelet, La Montagne (1868). Le Pommier -' Les pionniers de l'écologie', Préface d'Antoine de Baecque, 2020.
Gilles Modica, 1865, l'âge d'or de l'alpinisme. Éditions Michel Guérin, 2015.
W. W. Mulier, (met medew. van Ary Prins, C. G. Tebbutt, K. Pander), Wintersport. Haarlem, Erven Loosjes, 1893.
Jean Ogier, Petite histoire du Pays d'Huez. Office du Livre d'Histoire, 2004.
S. de Paroy, Un hiver dans les Alpes. Paris, Didot et Cie., 1889.
Dominique Potard, Chamonix hier et aujourd'hui. Paulsen - Guerin, 2017.
Jim Ring, How the English Made the Alps. John Murray Publishers, 2000.
Wilco van Rooijen, Opinie: Verlos de Mount Everest van de vervuilende stroom toeristische bergbeklimmers. In: de Volkskrant, 19 september 2021.
Via: https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-verlos-de-mount-everest-van-de-vervuilende-stroom-toeristische-bergbeklimmers~b243895e/
David-Alexandre Rossoni, Une histoire de Megève, des origines à nos jours. Éditions du Signe, 2016.
P. Veitl, L'invention d'une région, les Alpes françaises. Grenoble, Presses Universitaires de Grenoble, 2013.
Claude Weill et Luc Alphand, SCHUSS: Histoire des Sports d'Hiver. 2008.
----------
GESCHIEDENIS EN PRAKTIJK VAN REIZEN EN KAMPEREN:
A. G. van Berkel, Kamperen ... en wat nu? Alkmaar, De Alk, De Alkenreeks, Beeldencyclopedie, nr. 50, ca. 1953.
J. Bidault et P. Giraud, L'homme et la tente. Éditions Susse, 1946.
Charles et Henri Bonnamaux, Manuel de camping touistique. 1913.
Mary-Jane Butters, Glamping: Glamour + Camping. Layton, Utah, Gibbs Smith, 2012.
M. Constantin-Weyer, Le flaneur sous la tente. Paris, Stock, 1935.
P. Daninos, Vacances à tous prix. Paris, Hachette, 1958.
Albert Dubout, Code du voyage et du tourisme. Paris, Gonon/Vilo, 1960.
Nicky Grassart, La caravane en dix leçons. Paris, Hachette, 1974.
Jean Hureau, Sécourisme. Manuel pratique. Paris, J. Susse, 1943.
Jean Hureau, Guide camping '45. Paris, J. Susse, 1945.
Jean Hureau, Plein air et camping manuel pratique. Paris, J. Susse, 1946.
Jean Hureau, Initiation au voyage. Manuel du touriste en France. Paris, J. Susse, 1947
Jean Hurau, Plein air et camping. Éditions de le Revue Camping, 1950.
Jean Hureau, Le Camping. Paris, Librairie Hachette, 1966.
Jean Hureau, Camping et caravaning. Le petit guide.Paris, Hachette, 1967.
Ivan Jablonka, En camping-car. (Prix Essai 2018, france.tv.) Paris, Seuil, 2018.
Ton Koot, Klaar voor 't kamp! Kampeer-technisch Handboek voorzien van zeer vele oorspronkelijke foto(s en bedoeld voor sportief en gezond kampeertoerisme onder alle omstandigheden en overal, waar rugzak en tent ons voeren kunnen. 's-Gravenhage, Uitgave Koninkl. Nederl. Toeristenbond A.N.W.B., 1940.
Aad W. Kroon, Camping. Praktische gids voor moderne toeristen. Amsterdam-Brussel, Elsevier, 1963.
Henk Kroon, Caravannen in de tijd. Historie van bekende Europese merken en modellen. Deventer, Kluwer Voertuigtechniek, 1995.
Hans Lagrouw, Iek de Lathouder-Bouma, Adriaan de Lathouder (eds.), Leven onder een linnen dak. Tachtig jaar kamperen in de NTKC. Utrecht, Nederlandse Toeristen Kampeer Club, 1997.
A. de Lathouder, Honderd jaar kamperen. Ontwikkelingen in de twintigste eeuw. Den Haag, ANWB, 2001.
Titus Leeser, C. J. Ooms-Vinckers (et. al.), Een gids voor kampeerders en trekkers te land en te water. Met medew. van den A.N.W.B Touristenbond voor Nederland, ca. 1930.
Henri-Caspar Leone, Caravaning à tout prix. Brépols, 1964.
Armelle Leroy et Laurent Chollot, Nos années camping. Paris, Éditions Hors Collections, 2015.
J. Loiseau, Camping et voyage à pied. Paris, Les Éditions J.Susse, 1932.
J. Loiseau, La cuisine de camping. Éditions Camping, 1933.
J. Loiseau, Manuel pratique de camp fixe. Paris, Les Éditions J. Susse, 1944.
J. Loiseau, Plein air et camping - Manuel pratique. Les Éditions de la Revue "Camping", 1946.
J. Loiseau, Manuel de Camping. Paris, Les Éditions J. Susse, 1944.
L. Loiseau, Cuisine au camping. Les Éditions de la Revue "Camping", 1955.
Eymert van Manen, Camping gaz kookboekje. Sieben, 1980.
Gérard Marinier, Le Caravaning. Tourisme. Vacances. Loisirs. Paris, Larouse, 1967.
Jean Merrien, ?Le livre des vacances (2 volumes). Les petites vacances/ Les week ends- Les grandes Vacances?. Paris, ?Robert laffont, 1965-1966.
R.-R. Miller, L'auto-camping. Berger-Levrault, 1934.
Louis Montagne, Le camping. Paris, PUF, 1975.
Marcel Monmarché (Présentation par), Le Tourisme sur le réseau des chemins de fer de Paris à Orléans. ?Paris, Éditeur J. Barreau / Imp. Ch. Genton & Cie, s.d. (début XXe s.).
Jean Renaud, Manuel du caravanier. Préface de E. Defontaine. Paris, Susse, 1952.
Daudry de Saunier, ?Le camping pratique pour tous. Paris, ?Flammarion. 1937.
Gaston Sevrette, Le tourisme, l'art de voyager et d'utiliser ses vacances. Paris, Armand Colin, 1913.
Antonela Vannoni et Silvia Collini, Les instructions scientifiques pour les voyageurs (XVIIe-XIXe siècle). Paris, L'Harmattan, 2005.
Léon Vibert, ABC du camping. Éditions Camping, 1937.
Georges Vinet, La Représentation commerciale. Les voyageurs de commerce. La politesse, le savoir-vivre. Angers/paris, Lachèse et Dolbeau/Librairie de la Bourse de commerce, 1891.
G. van der Weyde (red;), Onder de luifel. Kampeertechnisch handboek. Den Haag, Nederlandsche Toeristenbond A.N.W.B., 1962.
----------
NATURISME:
Arnaud Bauberot, Histoire du Naturisme. Le mythe du retour à la nature. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2004.
Thierry Chardonnet, Le Naturisme - Une histoire illustrée. Éditions Sutton, 2017.
Stephen L. Harp, Au Naturel: Naturism, Nudism, and Tourism in Twentieth-Century France. Baton Rouge, Louisiana State University Press, 2014.
Julie Manfredini et al., Héliopolis: Une communauté naturiste sur l'île du Levant (1931-1970). Bordeaux, Les Éditions Mollat, 2014.
Sylvain Villaret, Histoire du naturisme en France depuis le siècle des Lumières. Paris, Vuibert, 2005.
Sylvain Villaret, Naturisme et éducation corporelle: (XIXe - milieu du XXe siècles). Paris, Éditions L'Harmattan, 2006.
----------
AMUSEMENT: VAN KERMISSEN, TIVOLI'S, DIORAMA'S, PANORAMA'S, CABARETS, SPEKTAKELS, THEATERS, MUSIC-HALLS, CASINO'S, BIOSCOPEN TOT PRETPARKEN:
Paul Adrian, Sur les Chemins des Grands Cirques Voyageurs. Bourg-la-Reine, Paul Adrian, 1959.
Denys Amiel (préfacier), Les Spectacles à travers les Ages. Tome I. Théâtre - Cirque - Music-Hall - Cafés-concerts - Cabarets artistiques.
Tome II. Musique. Danse. Paris, Éditions du Cygne, 1931-32.
L. E. Audot, L'Art de faire à peu de frais les Feux d'Artifice. Paris, Lebroc, 1891.
François des Aulnoyes, ?Histoire et philosophie du strip-tease. Essai sur l'Érotisme au Music-Hall. Préface de Edmond Heuzé. Photographies de Roland Carré. Paris, Pensée Moderne, 1958.
Edward Behr, Maurice Chevalier. L'homme-légende de l'âge d'or du music-hall. Paris, Laffont, 1993.
Daniel Bensaïd, Le Spectacle, stade ultime du fétichisme de la marchandise: Marx, Marcuse, Debord, Baudrillard. Nouvelles Éditions Lignes, 2011.
Christian-Marc Bosséno, La prochaine séance. Les Français et leur cinés. Paris, Découvertes Gallimard, 1999.
P. Bracco, E. Lebovici, Ruggieri, 250 ans de feux artifice. Paris, Denoël, 1988.
E. Beaudu, P. Bost, R. Baze, J. Chesnais, Histoire du Music-Hall. Paris, Éditions de Paris, 1954.
Andrée Bernard et Martin Pénet, La Miss. Mistinguett ou la légende du music-hall. Paris, Presses de la Cité, 2006.
Heinz Biehn (Herausgeber), Feste und Feiern im alten Europa. Prestel Taschenbuch, 1962.
Marie-Louise Biver, Fêtres révolutionaires à Paris. Paris, Presses universitaire de France, 1979.
Jean-Claude Bouillon-Baker, Un château sur la lune. Le rêve brisé de Joséphine Baker. Hors Collection, 2012.
Patrick Bracco et Elisabeth Lebovici, Ruggieri. 250 ans de feux d'artifice. Paris, Denoël 1988.
Jean-Marie Bruson, Théâtres romantiques à Paris. Paris, Paris Musées, 2012.
Heinz Buddemeier, Panorama, Diorama, Photographie: Entstehung und Wirkung neuer Medien im 19. Jahrhundert. München, 1970.
Henri Buguet, Foyers et coulisses - Gaîté. Histoire anecdotique de tous les théâtres de Paris (2 tomes). Paris, Tresse, 1873.
Henri Buguet, Foyers et coulisses - Bouffes-Parisiens. Histoire anecdotique de tous les théâtres de Paris. Paris, Tresse, 1873.
Henri Buguet, Foyers et coulisses - Variétés. Histoire anecdotique de tous les théâtres de Paris. Paris, Tresse, 1874.
Henri Buguet, Foyers et coulisses - Vaudeville. Histoire anecdotique de tous les théâtres de Paris. Paris, Tresse, 1874.
Henri Buguet, Foyers et coulisses - Folies-Dramatiques. Histoire anecdotique de tous les théâtres de Paris. Paris, Tresse, 1874.
Peter Burke, Ludwig XIV. Die Inszenierung des Sonnenkönigs. Berlin, Wagenbach, 1993.
Marcel Campion (Préface de Claude Lelouch), Fêtes et merveilles du monde forain. Paris, Cherche midi, 2016.
Francois Ceccaldi, Biarritz, le casino Bellevue. L'âge d'or des casinos. Bordeaux, Le Festin, 2000.
Alexandre de la Cerda, Histoire et Anecdotes de Casino de Biarritz. Éditions du Casino de Biarritz, 1997.
Christian-Philippe Chanut, Histoire française des foires et des Expositions universelles.Paris, Baudouin, 1980.
Jean Charles, Perrinet d’Orval, Essay sur les feux d’artifice pour le spectacle et pour la guerre. ?Paris, Coustelier (Imprimerie Veuve Delatour), 1745.
Serge Chaumier (dir.), Du musée au parc d'attractions: ambivalence des formes de l'exposition. Paris, Persée, Culture & Musées, n°5, 2005.
P. Chauveau, Music-Hall et Café-Concert. Paris, Bordas, 1985.
Christine and the Queens, Chaleur humaine. Je tient pas le coup. Christine (Clip Officiel) 2014.
Via: https://www.youtube.com/watch?v=rs40yxHjTxQ
G. Michel Coissac, Histoire du Cinématographe de ses origines jusqu'à nos jours. Préface de J.L. Breton, de l'Institut. Paris, Éditions du "Cinéopse" et Librairie Gauthier-Villars, 1925.
Concetta Condemi, Les Cafés-concerts. Histoire d'un divertissement, 1849-1914. Paris, Quai Voltaire, 1992.
Nathalie Coutelet, Histoire des artistes noirs du spectacle français: Une démocratisation multiculturaliste. Paris, Éditions L'Harmattan, 2012.
Nathalie Coutelet, Étranges artistes sur la scène des Folies-Bergères (1871-1936). Presses Universitaires Vincennes, 2015.
Louis Daguerre, Historique et description des procédés du daguerréotype et du diorama. 1839.
Louis-Jacques-Mandé Daguerre, Historique et description des procédés du daguerréotype et du diorama (Éd. 1839). Paris, Hachette Livre BNF, 2014.
Jacques Damase, Les folies du music-hall. Histoire du music-hall à Paris de 1914 à nos jours. Paris, Éditions "Spectacles", collection "Les Univers Fabuleux", 1960.
H. Damisch, L'Origine de la perspective. Paris, Flammarion, 1987.
Jean-Claude Daufresne, Fêtes à Paris au XXe siècle. Architectures éphémères de 1919 à 1939. Sprimont, Mardaga, 2001.
Delegation a l'Action Artistique de la Ville de Paris, Les Feux d'Artifice a Paris du XVIIe au XXe Siecle?.
Catalogue de l'exposition presentee aux Mairies Annexes des XVIIe et XIe Arrondissements en 1981.? ?Delegation a l'Action Artistique de la Ville de Paris, 1981.?
Alfred Delva, Histoire anecdotique des cafés et cabarets de Paris. Paris, 1862.
Fanny Deschamps, Monsieur Folies-Bergère. Paris, Albin Michel 1978.
Serge de Diaghilev, Mémoires, Paris, Hermann, 2009.
Guy Dumur (Sous la direction de), Histoire des spectacles. Paris, Gallimard, Encyclopédie de la Pléiade, 1981.
Geneviève Dupuis-Sabron et al, Café-concert et music-hall. De Paris à Bordeaux. Somogy éditions d'art, 2005.
Richard E. Dunham, Stage Lighting. Design Applications and More. Routledge, 2018.
Alain Faure, Paris carême-prenant: du carnaval à Paris au XIXe siècle. Paris, Hachette, 1978.
Vladimir Fédorovski, L'Histoire secrète des ballets russes. Éditions du Rocher, 2002.
Marcel Fouquier, Paris au XVIIIe siècle. Ses folies. Paris, Emile-Pal, 1912.
Victor Fournel, Les Spectacles Populaires et Les Artistes des Rues - Tableau du Vieux Paris. Paris, Éditions E. Dentu, 1863.
Victor Fournel, Curiosités théâtrales anciennes et modernes, Françaises et étrangères. Paris, Garnier Frères, Libraires-éditeurs, 1878.
Victor Fournel, Le vieux Paris. Histoire des fêtes, jeux et spectacles parisiens des origines au XIXe siècle. Alfred Mame et Fils, 1887.
Victor Fournel, Le Vieux Paris, fêtes, jeux et spectacles. Tours, Mame & fils, 1887.
Alfred Franklin, Variétés parisiennes. La Vie privée d'autrefois. Arts et Métiers. Modes, moeurs, usages des Parisiens du XIIè au XVIIIè siècle d'après des documents originaux ou inédits. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, successeurs, 1901.
Amédée François Frézier, Traité des feux d'artifice, où l'on voit: I. La manière de préparer les matières qui entrent dans la composition des feux d'artifice - II. La méthode de faire, et de composer toutes forces de feux d'artifice - III. Où l'on donne une idée de la conduite des feux de joye. ?La Haye, J. Neaulme, 1741.
Amédée François Frézier, Traité des feux d'artifice pour le spectacle. Paris, Chez Charles Antoine Jombert, 1747.
Jacques Garnier, Forains d'hier et d'aujourd'hui. Un siècle d'histoire des forains, des fêtes et de la vie foraine. Orléans, 1968.
A. Gernsheim and H. Gernsheim, L. J. M. Daguerre: The History of the Diorama and the Daguerrotype. London, 1965.
Charles Graves, Gros jeu. Histoire secrète de Monte-Carlo. Amiot-Dumont, 1953.
Jean-Luc Godard, Histoire du Cinema. Paris, Éditions Gallimard / Gaumont, 1998.
Tome I: Toutes les histoires. Une histoire seule.
Tome II: Seul le cinéma. Fatale beauté.
Tome III: La monnaie de l absolu. Une vague nouvelle.
Tome IV: Le contrôle de l univers. Les signes parmi nous.
A.-C. Gruber, « Les Vauxhalls parisiens au XVIIIe siècle ». In: Bulletin de la Société d'histoire de l'art français, 1971.
A.-C. Gruber, Les grandes fêtes et leur décor à l'époque de Louis XIV. Genève, Broz, 1972.
F.W.J. Hemmings, The theater industry in nineteenth-century France. Cambridge, 1993.
F.W.J. Hemmings, Theater and State in France, 1760-1905. Cambridge, 1994.
L. Henry-Lecomte, Histoire des théâtres de Paris, 1402-1904. Paris, H. Daragon, 1905.
George W. Herald, Edward D. Radin, Monte-Carlo: un siècle de roulette. Paris, Éditions de Trévise, 1964.
Maurice Hermite, ?Vingt ans chez les femmes nues. Les dessous des Folies-Bergère. Éditions Lugdunum, 1948.
Georges d' Heylli, Foyers et coulisses - Opéra. Histoire anecdotique de tous les théâtres de Paris (3 tomes). ?Paris, Tresse, 1875. 3 vol.
Roland Huesca, Triomphes et scandales. La belle époque des Ballets russes. Paris, Hermann, Collection savoir sur l'art, 2001.
Victor Hundsbuckler, Projet de feu d'artifice tire à Versailles, le 15 mai 1771. Officina Libraria, 2020.
Institut Français d'Architecture, Biarritz: le Casino, 1929-1994. Paris, Norma, 1994.
Rober M. Isherwood, Farce and Fantasy. Popular Entertainment in Eighteenth-Century Paris. New York-Oxford, Oxford University Press, 1986.
Gaston Jollivet, Souvenirs de la vie de plaisir sous le Second Empire. Paris, Tallandier, 1927.
Gilles-Antoine Langlois, Folies, Tivolis et Attractions. Les premiers parcs de loisirs parisiens. Paris, Délégation à l'Action Artistique de la Ville de Paris, 1991.
Marcel Lapierre, Les Cent Visages du Cinéma. Paris, Bernard Grasset, 1948.
Michel Larionov, Diaghilev et les Ballets russes. La Bibliothèque des Arts, coll. Écoles et Mouvements, 1998.
Jean-François Lecoutre, Ces merveilleux petits cirques. Jean-François Lecoutre, 2002.
Jacqueline Lenoir, L'Histoire Fabuleuse du Casino de Paris. Paris, Presses de la Cité / Collection "Coup d'Oeil", 1967.
Emmanuel Lequeux, Marc Dachy, Antje Kramer, Natacha Wolinski (Collectif), Dreamlands: Des parcs d'attractions aux cités du futur. Paris, Beaux Arts Éditions, 2010.
Maurice Level, Théâtre et Lumières. Les spectacles de Paris au XVIIIe siècle. Paris, Fayard, 2001.
Robin Livio, Tavernes, estaminets, guinguettes d'antan et de naguere. Éditions du Pont Royal, 1961.
A. Lotz, Das Feuerwerk. Leipzig, 1940.
Evert Maaskamp, Panorama. De veldslag van Waterloo 18 junij 1815. Derzelve nauwkeurige beschrijving … en bijgaande plan en explicatie.Including:- Beschrijving van den roemrijken veldslag van Waterloo, voorgesteld in het panorama op het Leidsche Plein over den Hollandschen Schouwburg.- Staat en verdeeling van het vereenigd leger onder den hertog van Wellington, op den 18den junij 1815.Amsterdam, Evert Maaskamp, 1816.
Magic City (Paris).
Via: https://fr.wikipedia.org/wiki/Magic_City_(Paris)
Jean Mareska, Les coulisses du Casino de Paris. Chêne, 2010.
Marie Mauron, Les Lampions des Fêtes. Paris, Librairie Académique Perrin, 1967.
B. Marrey et J.-P. Monnet, La Grande Histoire des serres et des jardins d'hiver, 1780-1900. Paris, Graphite, 1984.
Claude-François Menestrier, Traité des tournois, carrousels et autres spectacles publics. Lyon, Chez Jacques Muguet, 1669.
Jean-Jacques Meusy, Paris-Palaces Ou Le Temps Des Cinémas (1894-1918). Paris, CNRS Éditions, 1995.
Robert Miquel, Rober Beauvais, Petite histoire des cafés-concerts parisiens. Paris, Jean Chitry, 1950.
Gabriel Mourey, Fêtes Foraines. Paris, André Delpeuch, éditeur - collection Gustave Coquiot, 1927.
Gabriel Mourey, Le Livre des Fêtes Françaises. Paris, Librairie de France, 1930.
Gabriel Mourey, Fêtes foraines de Paris. Paris, Éditions Droin-Labas, 1947.
Marie-Claire Mussat, La belle époque des kiosques à musique. Éditions du May, 1992.
Edmond Neukomm, Fêtes et spectacles du vieux Paris. Paris, Dentu, 1886.
Stephan Oettermann, Das Panorama. Die Geschichte eines Massenmediums. Syndikat, 1980.
?Jacob Pascal, La Grande Parade du Cirque. Paris, Gallimard, 1992.
Michel Pichol & Pierre Delannoy, La Saga des Casinos. Paris, Orban, 1986.
Jérôme Pierrat et Christian Lestavel, La guerre secrète des casinos. Paris, Fayard, 2007.
Georges Pillement, Paris en fête. Paris, Grasset, 1972.
Jean-Luc Planche, Moulin Rouge! Paris, Albin Michel, 2009.
Alain Potignon, Nos cinémas de quartier - Les salles obscures de la ville lumière. Paris, Parigramme 2006.
Patricia Hruby Powell, Joséphine. Joséphine Baker, la danse, la Résistance et les enfants. Rue du Monde, 2015.
Jean Presteau, La merveilleuse aventure du Casino de Paris. Paris, Denoël, 1975.
Jane Pritchard, Geoffrey Marsh, Diaghilev and the Golden Age of the Ballets Russes 1909-1929. V & A Publishing, 2015.
Charles Rearick, Pleasures of the Belle Époque. Entertainment and Festivity in Turn-of-the-Century France. New Haven, Yale University Press, 1985.
Lionel Richard, Cabaret, cabarets. Origine et décadence. Paris, Plon, 1991.
André Rivollet, Maurice Chevalier, de Ménilmontant Aa Casino de Paris. Paris, Grasset, 1927.
Hugues Le Roux, Les Jeux Du Cirque Et La Vie Foraine. Paris, Librairie Plon, 1889.
Mireille Rusinak, A.J. Stéphane Lévy, Rêves de luxe - Lucien Barrière Hôtels Casinos. Paris, Universel Communication International / Lucien Barrière Hôtels Casinos, 2005.
Guy Salignon, La mafia des casinos. Alain Lefeuvre, 1980.
Guillaume de Sardes, Nijinsky, sa vie, son geste, sa pensée, Paris, Hermann, 2006.
Vanessa Schwartz, Spectacular Realities: Early Mass Culture in Fin-de-siècle Paris. Berkely, University of California Press, 1998.
W.S. Scott, Green Retreats: The Story of Vauxhall Gardens 1661-1859. London, 1955.
Louis de Semein, Achter het gordijn (Schouwburgschetsen. Met voorrede, aanteekeningen en naschrift van J.H. Rössing. J. Heijnis Tsz., Zaandijk, 1878.
André Vagnon, Magic-City. Le Berceau du tango à Paris. Éditions Éléana, 2018.
Roger Vaultier, Les Fête populaires à Paris. Paris, Éditions du Myrthe, 1946.
M. Vergnaud, Manuel de l'artificier ou l'art de faire toutes sortes de feux d'artifice. ?Roret, 1826.
J.-J. Weiss, Le theatre et les moeurs. Paris, Calmann Levy, 1889.
Simon Werrett, Fireworks – Pyrotechnic Arts and Sciences in European History. Chicago, University of Chicago Press, 2010.
----------
PATRIMOINE, OFTEWEL ERFGOED:
J.-P. Babelon, André Chastel, La notion de patrimoine. Lévi, 2008.
Colette Becker, Les Hauts Lieux du Romantisme en France. Bordas Éditions, 1993.
Stéphane Bern, Sauvons Notre Patrimoine. Paris, Plon, 2019.
Stéphane Bern, Le Patrimoine de la France pour les Nuls. Parcours à la découverte de plus de 500 sites emblématiques. First, 2020.
Allain Cassaigne, Les sites incontournables du Patrimoine français. Vilo, 2021.
Marie-Hélène Chaplain, Au coeur du patrimoine industriel français. Glénat Livres, 2017.
Direction Génerale des Patrimoines/Ministère de la Culture, Direction Générale des Entreprises, Groupe Caisse des Dépôts, Études Économiques, Analyses, Études de faisabilité relative au développement d'équipements touristiques marchands au sein des sites patrimoniaux en France. Valorisation touristique des monuments historiques. Paris, 2018.
Via: https://www.entreprises.gouv.fr/files/files/directions_services/etudes-et-statistiques/Analyses/2018-patrimoine-touristique.pdf
Marie-Hélène Fusz, Le Touring-Club de France (1890-1983): son rôle dans le développement de la sensabilité au patrimoine. DEA de sciences humaines, Sorbonne Paris IV, septembre 200O.
Daniel Vander Gucht, Ecce homo touristicus. Identité, mémoire et patrimoine à l'ère de la muséalisation du monde. Loverval, Éditions Labor, 2006.
Olivier de Lagarde, Pierre de Lagarde, Dictionnaire amoureux du patrimoine. Paris, Plon, 2019.
Jack Lang, Ouvrons les yeux! La nouvelle bataille du patrimoine. Paris, Éditions Hervé Chopin, 2014.
Xavier Laurent, Grandeur et misère du patrimoine d'André Malraux à Jacques Duhamel 1959-1973. Paris, École nationale des chartes - Comité d'histoire du ministère de la culture, 2003.
François-Guillaume Lorrain, Ces lieux qui ont fait la France. Paris, Fayard, 2015.
François-Guillaume Lorrain, Ces autres lieux qui ont fait la France. Paris, Fayard, 2021.
Olivier Lazzarotti, Patrimoine et tourisme. Histoires, lieux, acteurs, enjeux. Paris, Belin, 2011.
Yves Lecouturier, Le Patrimoine des télécommunications françaises. Flohic, 2002.
Jean-Michel Leniaud, L'Utopie française: essai sur le patrimoine. Paris, Mengès 1991.
Violaine de Montclos, et. al., Comment sauver le patrimoine français. In: Le Point (en couverture), pp. 45-71, 29 mars 2018.
Valéry Patin, Tourisme et Patrimoine. Paris, La Documentation française, 2012.
Cédric Pietralunga, L'hôtel de la Marine retrouve son illustre de XVIIIe. In: Le Monde, 14-15 mars 2021.
Krzysztof Pomian, Le musée, une histoire mondiale. Tome I. Du trésor au musée. Paris, Gallimard, 2020.
Dominique Poulot, Patrimoine et musées. L'institution de la culture. Paris, Hachette, 2001.
Isabelle Regnier, Art et luxe investissent le patrimoine du centre de Paris. In fine, la réhabilitation de la Bourse de Commerce, de La Samaritaine et de la Poste du Louvre doit ' créer de la valeur immobilière et commerciale'. In: Le Monde, 21 mai 2021.
Marie-Anne Sire, La France du Patrimoine. Les choix de la mémoire. Paris, Gallimard, 1996.
Amaury de Valroger, Chloé Tassel, Silvie Gillet (Edition), Le plus beaux Lieux du ...Patrimoine industriel. Edition spéciale Assemblée Générale de Actionnaires 2011. Paris, Patrimoine de France / Michelin, 2011.
----------
HET PERIFERE FRANKRIJK: PLATTELAND, DORPEN EN PROVINCIEPLAATSJES:
Noël Aujoulat, Le Village perdu. De Borée, 2005.
Jacques Marcel Auburtin et al., Comment reconstruire nos cités détruites: Notions d'urbanisme s'appliquant aux villes, bourgs et villages. Paris,
Armand Colin (réédition numérique FeniXX / Format Kindle), 2020.
Alain Bataille, Pascal Dibie et al., Yonne. Cadre naturel - Histoire - Art - Littératue - Langue - Économie - Traditions populaires. Paris, Éditions Bonneton, 1992.
Henri Baudet, Mon village sous la IVe République. Précédé d'un échange de lettres avec André Siegfried.
Groningen, Overdrukken van van het Instituut voor Economisch Onderzoek van de Rijksuniversiteit van Groningen, Afdeling sociale en economische geschiedenis, No. 7, 1954.
Henri Baudet, Mijn Dorp in Frankrijk. Assen, Van Gorcum, 1-ste druk 1955 - 7-de druk 1984.
Henri Baudet, Twintig jaar later. In: De Gids, 4/1072, pp. 267-273.
Henri Baudet (préf. d'Emmanuel Le Roy Ladurie), Mon village en France. Paris, La Pensée universelle, 1991.
Daniel Béhar, Dacha Czertok, Xavier Desjardins, Faire région, faire France. Quand la région planifie. Berger Levrault, 2021.
Salomé Berlioux, Nos campagnes suspendues. La France périphérique face à la crise. L'Observatoire, 2020.
Jean Bothorel et Philippe Sassier, La grande distribution. Enquête sur une corruption à la française. Paris, Bourin Éditeur, 2005.
Léonce Chaleil, La Mémoire du Village. Souvenirs recueillis par Max Chaleil. (1977). Postface Marc Chaleil, 1983. Montpellier, Les Presses du Languedoc, 1983.
Jean-Claude Chamboredon (Édition de Gilles Laferté et Florence Weber), Territoires, culture et classes sociales. Paris, Rue d'Ulm, 2019.
Eric Charmes, La revanche des villages. Essai sur la France périurbaine. Paris, Seuil, 2019.
Stéphane Cordobes, Xavier Desjardins, Martin Vanier (Sous la direction de), Repenser l'aménagement du territoire. Berger-Levrault 2020.
Anthony Cortes, Le réveil de la France oubliée: Et si notre avenir était dans les villages? Éditions du Rocher, 2021.
Laurent Davezies, La République et ses territoires. (La circulation invisible des richesses). Paris, Seuil, La République des idées, 2008.
Laurent Davezies, La crise qui vient. La nouvelle fracture territoriale. Paris, Seuil, 2012.
Laurent Davezies, L'État a toujours soutenu ses territoires. Paris, Le Seuil, 2021.
Michel Debatisse, La Révolution silencieuse: le combat des paysans. Paris, Calmann-Lévy, 1963.
Didier Deville, Chronologies Mouxoises. Un village de Languedoc dans l'histoire. Des flêches de pierre au chemin de fer. Moux, 2013.
Pascal Dibie, Le village retrouvé: Essai d'ethnologie de l'intérieur. Paris, Grasset, 1979.
Pascal Dibie, Le village métamorphosé. Révolution dans la France profonde. Paris, Plon, coll. 'Terre Humaine', 2006.
Eric Fottorino, La France en friche. Lieu Commun, 1989.
Jérôme Fourquet, L'Archipel français. Naissance d'une nation multiple et divisée. Paris, Points, 2020.
Jean-Christophe Fromantin, Mon village dans un monde global. La place de la France dans la mondialisation. Perégrines, 2011.
Jean-Christophe Fromantin, Le temps des territoires. François Bourin Editeur, 2012.
Eric Hamelin et Olivier Razemon, La Tentation du bitume. (Où s'arrêtera l'étalement urbain?). Rue de l'échiquier, 2012.
Bernard Hervieu, Jean Viard, L'Archipel paysan: la fin de la république agricole. La Tour d'Aigues, L'Aube, 2002.
Stanley Hoffmann e.a., In Search of France. The Economy, Society, and Political System in the Twentieth Century.
New York NY, Harper & Row Publishers, 1965.
Stanley Hoffmann, Essais sur la France. Déclin ou Renouveau? Paris, Seuil, 1974.
Michel Gervais, Claude Servolin, Jean Weil, Une France sans paysans. Paris, Seuil, 1965.
Franck Gintrand, Le jour où les zones commerciales auront dévoré nos villes. Éditions Thierry Souccar, 2018.
Jean-Pierre Le Goff, La Fin de village. Paris, Gallimard, 2012.
J.F. Gravier, Paris et le désert français. (1e ed. 1947). Paris, Flammarion, 1972.
Vincent Grimault, La Renaissance des campagnes - Enquête dans une France qui se réinvente. Paris, Seuil, 2020.
Christophe Guilly, Fractures françaises. Paris, Champs essais, Flammarion, 2010.
Christophe Guilly, La France Périphérique. Comment on a sacrifié les classes populares. Paris, Flammarion, 2014.
(En anglais publié comme: Christophe Guilluy, Twilight of the Elites. Prosperity, the Periphery, and the Future of France. Yale University Press, 2019.)
Paul Hermelin, Rééquilibrer le développement
de nos territoires. Institut Monatigne, Rapport -Mars 2021
Via: https://www.institutmontaigne.org/publications/reequilibrer-le-developpement-de-nos-territoires
Guylaine Jacobé, Fontcouverte. Aspects monographiques d'un village des Corbières. Maitrise A.E.S., Université de Montpellier I, Faculté de Droit et des Sciences Économiques, 1985-1986.
Hubert Jansen, Dorp in de Provence. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1963.
James R. Lehning, Peasant and French: Cultural Contact in Rural France During the Nineteentn Century. Cambridge, Cambridge University Press, 1995.
Simon Loftus, Puligny-Montrachet: Journal of a Village in Burgundy. Penguin Books, 1994.
François-Guillaume Lorrain, L'ère de campagne. La pandémie a marqué une ruée vers l'or vert, mais le regain du rural au détriment de la grande ville existait
déjà avant la crise. Celle-ci pourrait accélérer le phénomène. In: Le Point, N°. 2490, pp. 107-109, 14 mai 2020.
Edgar Morin, Commune en France: La métamorphose de Plozévet. 1967. Ré-éd. actualisée. Paris, Fayard/Pluriel, 2013.
Thomas Parker, Le goût du terroir: Histoire d'une idée française. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2017.
Olivier Razemon, Comment la France a tué ses villes. Harmonia Mundi, Édition revue et augmentée, 2017.
--- A réécouter aussi: Fracture territoriale: au tour des villes moyennes. 33 min.. France Culture, La grande table, 22/12/2016.
La Grande Table reçoit le journaliste Olivier Razemon, auteur de "Comment la France a tué ses villes", éditions Rue de l’Échiquier et le géographe Daniel Béhar, spécialiste des enjeux du développement local, de la cohésion et de la gouvernance territoriales.
Via: https://www.franceculture.fr/emissions/la-grande-table-2eme-partie/fracture-territoriale-au-tour-des-villes-moyennes
Olivier Razemon, "Les Parisiens" une obsession française. Anatomie d'un déséquilibre. Rue de l'échiquier, 2021.
Jean-Pierre Rioux, Nos villages: Au cœur de l’histoire des Français. Paris, Tallandier, 2019.
Jacques Rouil (Préface de Jean-Pierre Le Goff), Voyage Dans une France Inquiete. Révolution, émancipation, modernisation et désillusions dans un terroir normande.Quint'feuille, 2019.
Bertrand Schmitt, Hervé Le Bras, Métamorphose du monde rural: Agriculture et agriculteurs dans la France actuelle. Éditions Quae Gie, 2020.
Martin Vanier, Demain les territoires: Capitalisme réticulaire et espace politique. Hermann, 2015.
Pierre Veltz, Paris, France, Monde; Repenser l'économie par le territoire. La Tour d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2012.
Pierre Veltz, La France des territoires, défis et promesses. La Tour d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2020.
Jean Viard, L'implosion démocratique. Pour un nouveau pacte territorial. Nouvelles éditions de l'Aube, 2020.
Eugen Weber, Peasants into Frenchmen, The Modernization of Rural France. Stanford (CA), Stanford University Press, 1976.
Eugen Weber, La Fin des terroirs: la modernisation de la France rurale (1870-1914). Paris, Fayard, 1983 (1976).
Laurence Wylie, Village in the Vaucluse. (1957) Third Edition. Harvard University Press, Cambridge, Massasuchetts and London, England, 1974.
Laurence Wylie (editor), Chanzeaux, a village in Anjou. Cambridge, Mass., Harvard University Press, 1966.
----------
TOERISME ALS INDUSTRIE:
Pierre Amalou (Dir.), Mémoires du Tourisme. Des Hommes qui ont inventé le Tourisme. Avignon, Éditions SCPA, 2005.
Jean-Yves Andrieux et Patrick Harismendy (dir.), Initiateurs et entrepreneurs culturels du tourisme (1850-1950). Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2011.
Atout France, Piloter l'attractivité touristique des destinations urbaines. Paris, Atout France, 2012.
Atout France, Le luxe français, une référence mondiale pour les visiteurs internationaux - Le village mondial : marchés matures, marchés émergents, le Moyen-Orient. Paris, Atout France, 2015.
Atout France, Les touristes chinois: comment bien les accueillir? Guide pratique à l'usage des professionnels du tourisme français. Paris, Atout France, 2016.
L. Auscher et L. Baudry de Saunier, La plus belle des industries: pourquoi il faut développer l'industrie hôtelière française et lui assurer le crédit qu'elle mérite. Touring Club de France, 1917.
L. Auscher, L'importance économique du tourisme. Paris, Office du Tourisme, 1928.
Delphine Bancaud, Les six raisons pour lesquelles la France est championne du monde du tourisme. '20 minutes', 21/08/15 à 17h01.
Via: https://www.20minutes.fr/economie/1670439-20150821-six-raisons-lesquelles-france-championne-monde-tourisme
Julien Barnu, Hamouche Amin, Industrie du tourisme: Le mythe du laquais. Transvalor - Presses des mines, 2014.
J. Baudiment, La stratégie publicitaire et ses moyens dans le domaine du tourisme. Paris, Agence Havas, 1961.
Dylan van Bekkum, Europa roompottiseert: het vakantiepark als gewild Nederlands exportproduct. Met de aanstaande overname van Landal GreenParks wil het Zeeuwse Roompot zijn ambitie waarmaken: de grootste aanbieder van vakantieparken in Europa worden. Maar de concurrentie ligt op de loer, en die komt uit: Nederland. Hoe kan het dat Nederland zo dominant is op de Europese vakantieparkenmarkt? In: de Volkskrant, 23 juli 2021.
Via: https://www.volkskrant.nl/economie/europa-roompottiseert-het-vakantiepark-als-gewild-nederlands-exportproduct~bded575c/
Daniel Bénard et Bruno Guignard, La carte postale. Des origines aux années 1920. Éditions Sutton, 2010.
Arnaud Berthonnet et Alain Monferrand, Cent ans d'organisation administrative du tourisme (1910- à nos jours). In: Cent ans d'administration du Tourisme.
'Pour Mémoire', la revue du Comité d'Histoire, revue du Ministère de l'Écologie, du développement durable et de l'énergie. n° hors-série, pp. 17-27, juillet 2012.
Chantal Bolard, Jean-Louis Seranne, René Baretje, Tourisme, publicité, promotion, propagande. Centre des Hautes Études Touristiques, 1983.
Marc Boyer et Ph. Viallon, La communication touristique. Paris, Presses universitaires de France, 1995.
Jean-Philippe Bozek, Le bonheur d'entreprendre. De Novotel à Accor: une formidable aventure humaine. 1e partie: L'Histoire par ceux qui l'ont vécue; 2e partie: Les clés de la réussite.
Ed Organisation, 2010)
Dimitrios Buhalis, Carlos Costa (Editors), Tourism Business Frontiers. Consumers Products and Industry. 2 volumes. Routledge, 'Tourism Futures', 2005.
Richard W. Butler, Roslyn A. Russell (eds.), Giants of Tourism. CABI Publishing, 2010.
J.-L. Caccomo, B. Solonandrasana, L'innovation dans l'industrie touristique, enjeux et stratégies. Paris, L'Harmattan, 2006.
E. Chaix, Le syndicat d'initiative. Son but, ses moyens, son programme. Paris, Imprimerie Lang, Blanchong et Cie, 1914.
J. Charles-Brun, Le régionalisme. Paris, Bloud et Cie, 1911.
Comité Départemental du Tourisme - Conseil Générale de l'Aude, 2004, Schéma départemental de développement touristique. Un projet pour l’Aude, Aude Pays Cathare. Document technique. Carcassonne, 2004.
Comité d'Histoire, 'Cent ans d'administration du tourisme'. Pour mémoire, Hors-série, 2012.
Commissariat (ou Direction) Général(e) au Tourisme, Le Tourisme Étranger en France (rapport annuel depuis 1952).
Jean Cuisinier (dir.), Effet du programme d'aménagement touristique du littoral sur l'économie régionale. Rapport pour le compte de la Mission interministérielle
pour l'aménagement touristique du littoral Languedoc-Roussillon, Centre européenne, École pratique des hautes études. Paris, 1967;
P. Defert, Pour une politique du tourisme en France. Paris, Les Éditions Ouvrières, 1960.
P. Defond, Le problème du soutien du tourisme en tant que valeur exportatrice dans la balance des comptes. In: C.E.S., n° 5, pp.237-267, 12 mars 1960.
Léonce Deprez, Une vraie politique d'economie touristique pour la France. Éditions Léonce Dprez, 1995.
Marguerite Deprez-Audebert et M. Didier Martin (Présenté par les Députés), Rapport d'information par la Commission des Affaires Économique sur le tourisme (N° 2190). Paris, Assemblée nationale, 24 juillet 2019.
Via: https://www.assemblee-nationale.fr/dyn/15/rapports/cion-eco/l15b2190_rapport-information
Gilles Derosier, Bertrand Legendre et Gilles Perrault, La région Normandie et la tentation du business mémoriel. In: Le Monde, samedi 5 septembre, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/09/04/le-debarquement-ne-doit-pas-etre-le-pretexte-a-une-mascarade-historique-a-visee-commerciale_6050907_3232.html
Mieke Dings, Tussen tent en villa. Het vakantiepark in Nederland 1920-nu. Rotterdam, NAI Uitgevers/Publishers Stichting, 2015.
Direction du tourisme France, Touristes étrangers en France, touristes français à l'étranger. Paris, La Documentation française, Collection de l'économie du tourisme, 1985.
Direction Générale des Entreprises, Études économique, chiffres clés du Tourisme. Édition 2016.
Direction Générale des Entreprises, Tourisme en 2050. Quelques idées pour le futur. Cahier de Tendance. Paris, 2016.
Via: https://www.entreprises.gouv.fr/files/files/directions_services/tourisme/colloque/Cahier_de_tendances_EIT2016.pdf
Direction Générale des Entreprises, Mémento du Tourisme, Édition 2018. Ivry-sur-Seine, 2019.
Jean-Christophe Dissart, Jeoffrey Dehez, Jean-Bernard Marsat (Sous la direction de), Tourism, Recreation and Regional Development: Perspectives from France and Abroad.
Routledge, 2015.
Lucille Douchin et Thibaut Hair, Destination France! La photothèque du tourisme. Livret d'exposition. Fontainebleau, Archives Nationales, 2014.
Jeanine Dubié et Philippe le Ray, L'évaluation de la politique d'accueil touristique. Assemblée national, 2015.
M. Dumoulin, F. Kergreis, Les offices du tourisme et syndicats d'initiative. Paris, Presses Universitaire de France, 1999.
Michel Durrieu, Tourisme, La France N° 1 Mondial. Paris, le cherche midi, 2017.
Dussauze-Ingrand, Étude sur le tourisme en France de 1946 àà 1948, supplément au bulletin d'information touristiques, Commissariat générale au tourisme. 1948.
Jean-Baptiste Duval, 5 pistes pour atteindre l'objectif '100 millions de touristes en France'du gouvernement. In: The Huffington Post, 27-07-2017.
Via: https://www.huffingtonpost.fr/2017/07/26/5-pistes-pour-atteindre-lobjectif-100-millions-de-touristes-en_a_23048466/?utm_hp_ref=fr-tourisme
Alain Ehrenberg, Le Club Méditerranée: 1935-1960. In: Les vacances. Un rêve, un produit, un miroir. Revue Autrement, Serie Mutations, n° 111, pp. 117-129. Paris, Autrement Revue, 1990.
Daniel R. Fesenmaier and Zheng Xiang (Editors), Design Science in Tourism: Foundations of Destination Management. (Tourism on the Verge). Springer, 2017.
F. Frangialli, La place de la France dans le tourisme mondial. Paris, Économica, 1991.
E. Furlough, Packaging Pleasures: Club Méditerranée and French Consumer Culture, 1950 - 1968. In: French Historical Studies 18, pp. 65 - 81.
Leigh Gallagher, The Airbnb Story: How Three Ordinary Guys Disrupted an Industry, Made Billions . . . and Created Plenty of Controversy. New York, Houghton Mifflin Harcourt, 2017.
Ludovic Gaurier, La Propagande touristique à l'étranger. Bordeaux, Impr. de J. Bière, 1919.
J. Ginier, La mise en valeur touristique de la région Languedoc-Roussillon. In: Technique et Tourisme, n° 1, nov. 1967, pp. 12-24.
Annie Gondras, La valorisation touristique des châteaux et demeures historiques. Paris, L'Harmattan, 2012.
Clément Guillou, Les tour-opérateurs survivront-ils au remboursement des avoirs des voyageurs? Le remboursement de plus d’un milliard d’euros doit commencer en septembre et fait craindre des faillites. Le fonds de garantie est à sec et suggère une taxe, jusqu’ici refusée par l’Etat. In: Le Monde, le 3 juin 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/06/03/tour-operateurs-les-faillites-menacent-l-etat-temporise_6082650_3234.html
Clément Guillou, Le tourisme français lance son opération de 'reconquête'. La réception des grands patrons du secteur par Emmanuel Macron, jeudi, a été l’occasion d’ausculter les faiblesses de la France, qui s’est longtemps reposée sur Paris et la Côte d’Azur. Un plan doit être détaillé mi-novembre. In: Le Monde, 06-11-2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/11/05/pour-le-tourisme-francais-la-rente-n-est-plus-la-panacee_6101031_3234.html
Clément Guillou, Tourisme: un plan inédit mais imprécis. 'Destination France' multiple les prêts afin de rénover l'offre et les aides pour transformer le secteur. In: Le Monde, 21-22 novembre 2021.
Jill Hamilton, Thomas Cook. The Holiday-Maker. Stroud, Sutton Publishing Ltd., 2005.
J. Christopher Holloway and Claire Humphreys, The Business of Tourism. SAGE Publications Ltd., 2019.
Le jackpot des touristes. Objectif 100 millions de visiteurs - La stratégie de Fabius - Le pactole des Chinois. In: Challenges (Couverture), N° 396, 3 juillet 2014.
L. Jocart, Le Tourisme et l'action de l'État. Paris, Berger-Levrault, 1965.
G. Julien, Stratégie de développement touristique en Languedoc-Roussillon. In: Bulletin de la Société Languedocienne de Géographie, 121, 'Languedoc-Roussillon': l’avenir du tourisme régional – Espaces et Territoires, pp. 215-221. Montpellier, 1998.
G. Kearns and C. Philo (eds.), Selling Places: the City as Cultural Capital and Present. Oxford, Pergamon Press, 1993.
M. Klemm, Languedoc-Roussillon: adapting the strategy. In: Tourism Management, Vol. 17, N° 2, pp. 133-147, 1996.
Jusche Koob & Ogundipe, Final Paper. Place Branding and Destination Marketing. Case: Marketing of Paris. Falun en Borlänge, Dalarna University, 2010.
Via: https://www.academia.edu/1218546/Place_Branding_and_Destination_Marketing_Case_Marketing_of_Paris.
Robert Lanquar et Robert Hollier, Le marketing touristique. Paris, Presses universitaires de France, 2002.
Bertrand Larique, L'Économie du tourisme en France des années 1890 à la veille de la Seconde Guerre mondiale. Thèse, Université Bordeaux-III, 2007.
Maurice Leroy, Jean-François Portarrieu (Co-rapporteurs et Députés), Rapport de l'information sur la promotion de la destination touristique France (N° 1271). Paris, Assemblée nationale, 3 octobre 2018.
Via: https://www.assemblee-nationale.fr/dyn/15/rapports/cion_afetr/l15b1271_rapport-information
Virginie Luc, Impossible n'est pas français. L'histoire inconnue d'Accor, leader mondial de l'hôtellerie. Paris, Albin Michel, 1998.
Maison de France, 1919-2002. Paris, Maison de France, 2002.
Magali Mallet, Philippe Duchêne et al., Les plages. Exploitation et valorisation touristique. Paris, La Documentation Française, 2003.
Martin Malvy, 54 suggestions pour améliorer la fréquentation touristique de la France à partir de nos Patrimoines. Paris, Ministère des Affaires Étrangères et du Développement International, 2017.
Jean-Jacques Manceau, Le Club Med. Réinventer la machine à rêve. Paris, Perrin, 2010.
Julie Manfredini, Les syndicats d’initiative. Naissance de l'identité touristique de la France. Presses universitaires François-Rabelais - Collection Perspectives historiques, 2017.
Sylvie Marchand (Rédaction en chef), Mémento du Tourisme. Édition 2018. Yvry-sur- Seine, Direction Générale des Entreprises, 2019.
Kevin Meethan, Tourism in global society, place, culture, consumption. New York, Palgrace, 2001.
J.-L. Michaud, Les institutions du tourisme. Paris, PUR, 1995.
Victoire Moinard-Barbier, Naissance du tourisme. Les journeaux périodiques des syndicats d'initiatives à la Belle Époque. Mémoire de master 1, université Paris 1 Panthéon-Sorbonne, 2009.
Le Monde Diplomatique. Dossier. Tourisme, l'industrie de l'évasion. Juillet, 2012.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2012/07/A/47982
Alain Montferrand (Introduction scientifique), Cent ans d'administration du Tourisme. 'Pour Mémoire', la revue du comité d'histoire,
revue du Ministère de l'Écologie, du développement durable et de l'énergie. N° hors-série, juillet 2012.
M. Morgan, P. Lugosi, & J.R.B. Ritchie (Eds), The Tourism and Leisure Experience: Consumer and Managerial Perspectives. Bristol, Channel View Publications, 2010.
N. J. Morgan & A. Pritchard, Tourism promotion and power: creating images, creating identities. West Sussex, John Wiley & Sons Ltd., 1998.
J. Mosedale (ed), Political Economy of Tourism: A Critical Perspective. London and New York: Routledge, 2011.
Mikael Noailles, La construction d'une économie touristique sur la Côte Aquitaine des années 1820 aux anées 1980: pratiques sociales, politiques d'aménagement et développement local. Toulouse, Méridienne-Alphil, 2012.
Mikael Noailles, « La construction d’une économie touristique sur la Côte Aquitaine sous la Ve république (1958-1988) », Sud-Ouest européen, 29 | 2010.
Via: ttp://journals.openedition.org/soe/1395
F. W. Ogilvie, The Tourist Movement: An Economic Study. London, P. S. King, 1933.
Olivier, Les touristes chinois en France: riches et détestés. Marketing Chine, Juin 26, 2019.
Via: http://www.marketing-chine.com/tourisme/les-touristes-chinois-en-france-riches-et-detestes
Claude Origet du Cluzeau et Patrick Vicériat, Les industries touristiques et récréatives françaises. Les Échos études, 1998.
Christiane Peyre et Yves Raynouard, Histoire et Légendes du Club Méditerranée. Paris, Seuil, 1971.
Virginie Picon-Lefebvre, La fabrique du bonheur: Architectures du tourisme et des loisirs. Parenthèses, 2019.
Steven Pike, Destination Marketing. An integrated marketing communication approach. Oxford UK / Burlington, MA, Butterworth-Heinemann, 2008.
Pierre Py, Le tourisme, un phénomène économique. Paris, La Documentation Française, 1996.
Pierre Racine, Mission impossible? L'aménagement touristique du littoral Languedoc-Roussillon. Montpellier, "Midi Libre", coll. « Collection Témoignages » (no 1), 1980.
W. Fraser Rae, The Business of Travel: A Fifty Years' Record of Progress. London, Thomas Cook, 1891.
Florence Renard, Saga Accor, un géant né en 1967. In: Les Echos, 29 juin 2010.
Francine Rivaud, La France revisite son potentiel touristique. On prévoit 2 milliards de touristes dan sle monde en 2030. La France, en perte de vitesse, tente de
réagir pour capter cette manne. Gouvernement, organismes publics, acteurs privés, tous se mobilisent, ensemble. In: Challenges, N° 396, 3 juillet 2014.
Christophe des Roseaux, Dominique Pianon-Gergam, Le groupe Caisse des dépôts, acteur historique de l’investissement touristique en France. Dans: 'Espaces, tourisme & loisirs', Septembre 2018.
Peter Shackleford, A History of the World Tourism Organization. Emerald Publishing Limited, 2020.
Maksim Soshkin, If you build it, tourist will come. Why infrastructure is crucial to tourism growth and competitiveness.
Via: https://traveltourism.news/if-you-build-it-tourist-will-come-why-infrastructure-is-crucial-to-tourism-growth-and-competitiveness/ (Consulted July, 2020.)
Robert Spizzichino, Les marchands de bonheur. Perspectives et strategies de l'industrie française du tourisme et du loisir. Dunod, 1993.
Laurent Tissot (Sous la direction de), Construction d’une industrie touristique aux 19e et 20e siècles. Perspectives internationales. Alphil éditions, 2002.
Laurent Tissot, Développement d'une industrie touristique aux XIXe et XXe siècles. Neuchatel, Éditions Alphil, 2003.
Françoise Tournier, L'aménagement du littoral Languedoc-Roussillon: bilan et perspectives. Mémoire présenté sous la direction du professeur Henry Roussillon,
Institut d'études politiques, Toulouse, 1986.
John Tribe, The Economics of Recreation, Leisure and Tourism: Companion Website. Routledge, 2020.
Mark Tungate, The Escape Industry. How iconic and innovative brands built the travel business. London –New York, NY, KoganPage, 2017.
Joanne Vajda, Paris: rendez-vous cosmopolite. Du voyage élitaire à l'industrie touristique. 1855-1937. Thèse, ÉHÉSS, 2005.
Philippe Viallon, La communication touristique, une triple invention. Éditions touristiques européennes, 2013.
World Travel & Tourism Council. The economic impact of travel & tourism. 2017. 05-10-2018.
Via: https://www.wttc.org/-/ media/files/reports/economic-impact-research/regions-2017/world2017.pdf
----------
BESPIEGELINGEN EN STUDIES BETREFFENDE PRAKTIJK, THEORIE EN FILOSOFIE AANGAANDE WERK, VRIJE TIJD, REIZEN EN TOERISME:
Philippe Abadie, En été souvent, les vacances, le tourisme, pourquoi? Copono-Book. 1962.
Paul Ackermann, Les raisons de la tourismophobie (et quelles solutions sont envisagées. In: Le Huffington Post, 17 août 2017.
Via: https://www.huffingtonpost.fr/2017/08/17/les-raisons-de-la-tourismophobie-et-quelles-solutions-sont-e_a_23080136/?xtor=AL-32280680?xtor=AL-32280680
Eric Adamkiewicz, Philippe Naccache, Malgorzata Ogonowska et Julien Pillot, « La transition écologique et le tourisme responsable sont incompatibles avec la massification des voyages ». In: Le Monde, Publié le 26 juin 2020 à 14h48 - Mis à jour le 27 juin 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2020/06/26/la-transition-ecologique-et-le-tourisme-responsable-sont-incompatibles-avec-la-massification-des-voyages_6044303_3234.html
Maurice Alhoy, Physiologie du Voyageur. Paris, Aubert et Lavigne, 1841.
Michelle Aicken, Chris Ryan, Stephen Page (Ed.), Taking Tourism to the Limits. Issues, Concepts and Managerial Perspectives. Routledge, 2005.
J.B. Allcock Tourism as a sacred journey. In: Loisir et Société, 11(1), 33-48, 1988.
Maris Alvarez, Linde Egberts(ed.), Heritage and Tourism: Places, Imageries and the Digital Age. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2018.
Bas Ameling et al., Coronacrisis houdt toerisme een spiegel voor. In: de Volkskrant, 9 april 2020.
Via: https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/coronacrisis-houdt-toerisme-een-spiegel-voor~b16a0fa4/
Rachid Amirou, Imaginaire touristique et sociabilités du voyage. Paris, Presses Universitaires de France, 1995.
Rachid Amirou, Imaginaire du tourisme culturel. Paris, Presses Universitaires de France, 2000.
Rachid Amirou, Philippe Bachimon, Jean-Michel Dewailly et Jacques Malezieux (dir.), Tourisme et souci de l'autre. En hommage à Georges Cazes. Paris, L'Harmattan, 2005.
Rachid Amirou, L'Imaginaire touristique. Paris, Éditions du CNRS, 2012.
Jean-Marie André et Marie-Françoise Baslez, Voyager dans l'Antiquité. Paris, Fayard, 1993.
Marc Augé, La Vie en double. Voyage, ethnologie, écriture. Paris, Payot & Rivages, 2011.
Isabelle Babou et Philippe Callot, Tourisme. Stop ou encore? Lyon, Les Éditions Baudelaire, Z019.
Roger Babulle, Essai sur le tourisme. Paris, Rougerie, 1953.
Shelley Baranowski and Ellen Furlough (editors), Being elsewhere: tourism, consumer culture, and identity in modern Europe and North America.
Ann Arbor: University of Michigan Press, 2001.
J. Baudrillard, Le drame des loisirs ou l'impossibilité de perdre son temps. In: La société de consommation. Paris, Denoel, 1970.
Zygmunt Bauman und Martin Suhr, Flaneure, Spieler und Touristen. Essays zu postmodernen Lebensformen. Hamburger Edition, 2007.
Zygmunt Bauman, Adrian Franklin, Ursula Biemann, Transient Space. The Tourist Syndrome. Argobooks, 2013.
Robert Beck et Anna Madoeuf, Divertissement et loisirs dans les sociétés urbaines à l'époque moderne et contemporaine. Tours, Presses universitaires François-Rabelet, 2005.
Sue Beeton, Travel, Tourism and the Moving Image. Channel View Publications, Series: Tourism and Cultural Change, 2015.
Christopher de Bellaigue, The end of tourism? In: The Guardian, 18 juin 2020.
Via: https://www.theguardian.com/travel/2020/jun/18/end-of-tourism-coronavirus-pandemic-travel-industry
Carolien van Bergen, Over de grens. Filosofie op reis. Budel, Uitgeverij Damon, 2006.
Walter Asa Berger, Deconstructing Travel. Cultural Perspectives on Tourism. Walnut Creek etc., AltaMira Press, 2004.
Via: https://isiarticles.com/bundles/Article/pre/pdf/86366.pdf
François Bloch Lainé, L'emploi des loisirs et l'Éducation populaire. Paris, Sirez, 1936.
Alain de Botton, The Art of Travel. London, Penguin Books, 2002.
Marc Boyer, Le tourisme. Paris, Le Seuil , 1972.
Marc Boyer, L'art d'être touriste. Paris, Fayard, 2001.
Marc Boyer, Ailleurs. Histoire et Sociologie du Tourisme. Paris, L'Harmattan, 2011.
P.M. Burns, An Introduction to Tourism & Anthropology. London, Routledge, 1999.
E. Bruner, The transformation of self in tourism. In: Annals of Tourism Research, 18, 238-250, 1991.
Jim Butcher, The Moralization of Tourism: Sun, Sand ... and Saving the World? London - New York, Routlegde, 2003.
Bénigno Cacérès, Loisirs et travail du Moyen-Age à nos jours. Paris, Seuil, 1973.
Jean Cassou, Du voyage au tourisme, in: Communications, n° 10, Paris, Seuil, 1967.
Marshall Cavendish, Les grandes invasions. Éditions du Pélican, 1986.
Neil Carr, Going with the flow. An assessment of the relationship between young people's leisure and holiday behaviour. In: Tourism Geographies, Vol. 4, Issue 2, pages 115-134.
Cecilia Cassinger, Maria Månsson, Mass tourism at a tipping point: Exploring the mediatisation of overtourism. 2019.
28th Nordic Symposium on Tourism and Hospitality 28th Nordic Symposium on Tourism and Hospitality Research - Roskilde university, Roskilde, Denmark. 2019 Oct 23 / 2019 Oct 25.
https://events.ruc.dk/28thNordic-Symposium-on-Tourism-and-Hospitality
Georges Cazes, Le tourisme international. Mirage ou stratégie d'avenir. Paris, Hatier, 1989.
Georges Cazes et Georges Courade, 'Les masques du tourisme, in: Revue Tiers-Monde, XLV/178, Paris, PUF, 2004.
Jean Chesnaux, L'art du voyage. Un regard (plutôt) politique sur l'autre et l'ailleurs. Paris, Bayard, 1999.
Rodolphe Christin, L'imaginaire voyageur ou l'expérience exotique. Paris, L'Harmattan, 2000.
Rodolphe Christin, Anatomie de l'évasion. Pour d'autres rapports au monde. Paris, Homnisphères, 2005.
Rodolphe Christin, Passer les bornes - sur le fil du voyage. Éditions Yago, 2010.
Rodolphe Christin, Le tourisme: émancipation ou contrôle social? (dirigé avec Philippe Bourdeau). Bellecombe-en-Bauges, Éditions du Croquant, 2011.
Rodolphe Christin, L'usure du monde. Critique de la déraison touristique. Montreuil, L'échappée, 2014.
Rodolphe Christin, Manuel de l'anti-tourisme. Montréal, Québec, Éditions Écosociété, 2017.
Rodolphe Christin (Propos recueillis par Marie Campistron), Tourisme : "On part pour oublier le monde plutôt que pour le découvrir.
Le tourisme naît avec la fin de l’aventure". In: L'Obs, 18 juillet 2018.
Via: https://www.nouvelobs.com/societe/20180718.OBS9887/tourisme-on-part-pour-oublier-le-monde-plutot-que-pour-le-decouvrir.html
Rodolphe Christin, La vraie vie est ici. Voyager encore? Éditions Écosociété, 2020.
Rodolphe Christin, Repartir, mais pas comme avant... In: Le Monde Diplomatique, juillet 2020.
Geneviève Clastres, Vacances pour tous, une utopie qui s'éloigne. Du projet d'émancipation au consumerisme. In: Le Monde Diplomatique, Juillet 2021.
E. Cohen, A Phenomenology of Tourist Experiences. New York, Harper Perennial, 1979.
Congés payés.
Via: https://fr.wikipedia.org/wiki/Cong%C3%A9s_pay%C3%A9s
Jean-François Dancel, De l'Influence des voyages sur l'homme et sur ses maladies. Ouvrage spécialement destiné aux gens du monde. 1848. (Ré-éd. Hachette Livre BNF, 2014.)
Alain Corbin, L’Avènement des loisirs (1850-1960), avec la collaboration de Julia Csergo, Jean-Claude Farcy, Roy Porter, André Rauch, Jean-Claude Richez, Léon Strauss, Anne-Marie Thiesse, Gabriella Turnaturi et Georges Vigarello. Paris, Flammarion, Coll. « Champs », 2001.
Benjamin Coriat, L'atelier et le chronomètre: Essai sur le taylorisme, le fordisme et la production de masse. Paris, Christian Bourgois Éditeur, 1994.
Saskia Cousin. L’identité au miroir du tourisme. Usages et enjeux des politiques de tourisme culturel. Sciences de l’Homme et Société. École des Hautes Études en Sciences Sociales (EHESS), 2003.
Via: https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-00266547/document
Saskia Cousin, Les Miroirs du tourisme. Paris, Descartes et Cie., 2011.
Saskia Cousin, G. Chareyron, J. Darugna et S. Jacquot, Étudier Tripadvisor. Ou comment tripatouiller les cartes de nos vacances'.
Via www.espacestemps.net/articles/etudier-tripadvisor/.
Saskia Cousin et Bertrand Réau, Sociologie du tourisme. Paris, Éditions La Découverte, 2016.
Saskia Cousin, G. Chareyron et S. Jacquot, 'Big Data and tourism'. In: The Sage International Encyclopedia of Travel and Tourism, Amherst, University of Massachusetts, 2016.
Hugh Cunningham, Leisure in the Industrial Revolution: ca. 1780-ca. 1880. Routledge, 2016.
Pascal Cuvelier, Anciennes et nouvelles formes de tourisme: Une approche socio-économique. Paris/Montréal, Éditions L'Harmattan, 1997.
Jean-Marc Daniel, Trois controverses de la pensée économique: Travail, capital, temps. Pris Odile Jacob, 2016.
Adeline Daumard et al., Oisiveté et loisirs dans les sociétés occidentales au XIXe siècle. Abbeville, Centre de recherches d(histoire sociale de l'Université de Picardie, 1983.
Albert Daurat, Pour qu'on voyage. Essai sur l'art de bien voyager. Toulouse, Eduard Privat Éditeur / Paris, Henri Didier Éditeur, 1911.
Octave Debary, Deindustrialization and Museumification: From Exhibited Memory to Forgotten History. In: The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 595, Being Here and Being There: Fieldwork Encounters and Ethnographic Discoveries, pp. 122-133, Sep., 2004. Sage Publications, Inc..
Jean-Michel Decroly et. al., Le tourisme comme expérience: Regards interdisciplinaires sur le vécu touristique. 2016.
Maria Della Lucia, Ernestina Giudici (Sous la direction de), Humanistic Tourism: Values, Norms and Dignity. Routledge, 2020.
Guido Derksen, Over de grens. De verlokking van het roekeloze reizen. Uitgeverij Alpha, 1996.
Jean-Michel Dewailly, Tourisme et Géographie: entre pérégrinité et chaos. Paris, L'Harmattan, 2006.
F. van Dieren (vertaling), Francesco Petrarca, Brieven. Amsterdam, Atheneum - Polak - Van Gennep, 1998.
René Duchet, Le tourisme à travers les âges. Sa place dans la vie moderne. Paris, Vigot, 1949.
Philippe Duhamel et Rémy Knafou, Mondes urbains du tourisme. Paris, Belin, 2007.
Philippe Duhamel, Le tourisme: Réflexions sur un fait du monde. UPPR - Coll. Lire Comprendre Maintenant, 2018.
Mauro Dujmovic, Aljoša Vitasovic,Juraj Dobrila, Postmodern Society and Tourism. In: Journal of Tourism and Hospitality Management, October 2015, Vol. 3, No. 9-10, 192-203.
Anne Dulphy, Yves Léonard et Marie-Anne Matard-Bonucci (dir.), Le voyage comme expérience de l'étranger. Bruxelles, Peter Lang, 2009.
J. Dumazedier, Vers une civilisation du loisir? Paris, Seuil, 1962. (rééd. 1972; rééd. 1980).
J. Dumazedier, Révolution culturelle du temps libre: 1968-1988. Paris, Méridiens-Klincksieck, 1988.
J. Dumazedier (introduit par un entretien avec Edgar Morin et augmenté d'une biographie), Vers une civilisation du loisir? Paris, Éditions MKF, rééd. 2018.
Ton van Egmond,, Toerisme: verbroedering of verloedering? Breda / Leiden, DTV uitgeverij / Toerboek, 1992.
Ton van Egmond, Het verschijnsel toerisme. Verleden, heden, toekomst. Meppel, Uitgeverij Edu-Actief, 2011.
J. Elsner en J. P. Rubies ed., Voyages and Visions. Towards a Cultural History of Travel. London, 1999.
Henri Engelmann, Partir. Initiation à l'Art du voyage. Éditions Paulines, 1972.
Hans Magnus Enzenberger, Vergebliche Brandung der Ferne: Eine Theorie des Tourismus. In: Merkur no. 126, August, 1958.
Maxime Feifer, Going places. London, Macmillan, 1985.
Kirkwood Ferguson, Tourism Catalyst for Peace. Elite International Publishing, 2007.
Jean-Marie Furt et Franck Michel (sous la dir. de), Tourismes et identités. Paris, L'Harmattan, 2006.
Stefan Ginter, Reisen als postmodernes Abenteuer. München, Grin Verlag, 2008.
C. Goossens, Verbeelding van vakantie; een studie naar effecten van emotionele informatie. Tilburg, 1993.
André Gorz, Le Socialisme difficile. Paris, Seuil, 1967.
André Gorz, Het moeilijke socialisme. Socialisten en reformisten; vervreemding zonder uitbuiting; studenten en arbeiders. Amsterdam, Van Gennep, 1967.
André Gorz, Adieux au prolétariat. Paris, Galilée, 1980. (éd. augmentée, Paris, Le Seuil, 1981.
André Gorz, Les chemins du paradis. L'agonie du capital. Éditions Galilée, 1983.
André Gorz, Métamorphoses du travail. Quête du sens, critique de la raison économique. Paris, Galilée, 1988.
André Gorz, Capitalisme, socialisme, écologie. Paris, Galilée, 1991.
André Gorz, Bâtir la civilisation du temps libéré. Paris, Éditions Les Liens Qui Libèrent / Le Monde Diplomatique, 2013.
David Graeber, On the phenomenon of bullshit jobs: A Work Rant. In Strike! Magazine, Issue 3, August 2013.
Via: https://www.strike.coop/bullshit-jobs/
David Graeber, The Utopia of Rules. On Technology, Stupidity, and the Secret Joys of Bureaucracy. Brooklyn - London, Melville House, 2015.
David Graeber, Bullshit Jobs. The Rise of Pointless Work, and What We Can Do About It. London, Penguin, 2018.
Christophe Granger, Les Corps d'été. Naissance d'une variatio saisonnière. Paris, Édition Autrement, 2009.
Dick Grote, Forced Ranking: Making Performance Management Work. Harvard Business Review Press, 2005.
Guide-Chaix, Conseil aux voyageurs en chemin de fer, en bateaux à vapeur et en diligence. Chaix et Cie, 1854.
Roger Guerrand, La Conquête des vacances. Paris, Éditions ouvrières, 1963.
Christophe Guibert & Bertrand Réau, Des loisirs à la chaîne. In: Le Monde Diplomatique, juillet 2020.
Clément Guillou, Après la crise du Covid-19, un tourisme plus stable que durable. Enquête. Après la pause brutale imposée par la pandémie, les intérêts et les habitudes des acteurs de cette industrie de masse (10 % du PIB mondial) devraient jouer en faveur d’un retour à la croissance. Et ce malgré les appels à une mutation verte du secteur et des tentatives concrètes de régulation. In: Le Monde, Le 6 juillet 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2020/07/06/apres-la-crise-du-covid-19-un-tourisme-plus-stable-que-durable_6045303_3234.html
Nicos Hadjicostis, Destination Earth: A New Philosophy of Travel by a World-Traveler. 2016.
Walter Hebeisen, F. W. Taylor und der Taylorismus. Zürich, 1999.
Roland Heguy, Changeons notre tourisme ! Paris, Cherche Midi, 2020.
Hilde Heynen et David Vandenburgh (dir.), Tourism revisited, NeTHCA. Bruxelles, La Lettre Volée, 2007.
Jean_Michel Hoerner, Traité de tourismologie. Pour une nouvelle science touristique. Perpignan, Presses universitaire de Parpignan, 2002.
Jean-Michel Hoerner et C. Sicaart, La science du tourisme, précis franco-anglais de tourismologie. Perpignan, Balzac Éditeur, 2003.
H. J. A. Hofland, Vakantie. Over zakelijke en onzakelijke kanten van de moderne volksverhuizing. Amsterdam, Scheltema & Holkema N.V., 1957.
Glenn Hooper (Ed.), Dark Tourism. Practice and interpretation. London, Routledge, 2019.
Michel Houellebecq, Plateforme. Paris, Flammarion, 2001.
Michel Houellebecq, La carte et le territoire. Paris, Flammarion, 2010.
Michel Houellebecq, La France avec un masque. In: Le Point, n° 2510, 1er octobre 2020.
Michel Houellebecq, Interventions 2020. Paris, Flammarion, 2020.
P. Huguet, Bon voyage ou l'Art de voyager, au point de vue de l'utilité, de l'agrément, de l'économie, de la santé, de la législation, etc.. Félix Girard, 1867.
Ivan Jablonka, En camping-car. (Prix Essai 2018, france.tv). Paris, Seuil, 2018.
Voire aussi: Andrés Jarach (Réalisateur), En camping-car, une histoire de nos vacances. 2021.
Francis Jauréguiberry et Jocelyn Lachance, Le voyageur hypermoderne. Partir dans un monde connecté. Toulouse, Éditions érès, 2016.
Luchien Karsten, De achturendag: arbeidstijdverkorting in historisch perspectief 1817-1919. Proefschrift Groningen. Groningen, Universiteitsdrukkerij, 1989. (IISG Studies + Essays, no. 14), Amsterdam, IISG, 1990.
Yoshido Kenko, De kunst van het nietsdoen ('Tsurezuregusa'). Amsterdam, Uitgeverij Van Oorschot, 2020.
A. Kersten, De sociale betekenis van het kamperen. Wageningen, 1968.
B. Kirschenblatt-Gimblett, Destination culture: Tourism, museums, and heritage. Berkeley CA, University of California Press, 1998.
Rémy Knafou (directeur de l'équipe MIT 'Mobilité, Itinéraires, Tourismes' de l'université Paris 7),
- Tourismes 1. Lieux communs. Paris, Belin, 2002,
- Tourismes 2. Moments de lieux. Paris, Belin, 2005,
- Mondes urbains du tourisme. Paris, Belin, 2007,
- Tourismes 3. La révolution durable. Paris, Belin, 2011,
Rémy Knafou, Réinventer le tourisme. Sauver nos vacances sans détruire le monde. Éditions du Faubourg, 2021.
Rémy Knafou (Professeur émérite de géographie), Tribune: « Après le Covid, le tourisme repartira. Il importe que ce rebond ne se fasse pas sur des bases identiques ».
Le géographe Rémy Knafou ne croit pas à un recul durable du secteur touristique, mis à l’arrêt par la pandémie de Covid-19, mais appelle à le refonder selon de nouvelles formes pour éviter les travers de ces dernières décennies. In: Le Monde, 7 mai 2021.
Via:
https://www.lemonde.fr/idees/article/2021/05/07/apres-le-covid-le-tourisme-repartira-il-importe-que-ce-rebond-ne-se-fasse-pas-sur-des-bases-identiques_6079473_3232.html
Dieter Kramer (in Verbindung mit Dr. Wilhelm), Der sanfte Tourismus. Wien, 1983.
Dieter Kramer und Ronald Lutz (Hg.), Tourismus-Kultur, Kultur-Tourismus. Münster, 1993.
Larry Krotz, Tourists: How Our Fastest-Growing Industry Is Changing The World. Boston, Faber and Faber, 1996.
Jean Lacouture, Montaigne à cheval. Paris, Éditions du Seuil, 1996.
Jean Lacouture, Stendhal. Le bonheur vagabond. Paris, Seuil, 2004.
Pierre-Henri Lagedamon, Travail, temps libre et socialisme: Le temps du travailleur dans la pensée d'Owen, Fourier, Cabet et Proudhon. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2016.
Olivier Lazzarotti, Philippe Violier (Sous la direction de), Tourisme et patrimoine Un moment du monde. Angers, Presses de l'Université d'Angers, 2007.
Garth Lean, Russell Staiff and Emma Waterton (Ed.), Travel and Imagination. Farnhem / Burlington VI, Ashgate Publishing, 2014.
Garth Lean, Russell Staiff and Emma Waterton (Ed.), Travel and Transformation. New York NY, Routledge, 2016.
K. P. C. de Leeuw et al (red.), Van ontspanning en inspanning. Aspecten van de geschiedenis van de vrije tijd. Tilburg, Drukkerij Gianotten B.V., 1995.
Edmée Lemaires, Vreemdelingen die afreizen. A. W. Bruna & Zoon Uitg.-Mij, 1939.
J. Lennon, M. Foley & D.C. Washington, Dark tourism: The attraction of death and disaster. London, Continuum, 2000.
Claude Lévi-Strauss, Tristes tropiques. Paris, Plon, coll. « Terre Humaine », 1955. (Réimpr. « Terre humaine », 1984.)
Danièle Linhart, La comédie humaine du travail: De la déshumanisation taylorienne à la sur-humanisation managériale. Toulouse, Érès, 2015.
Lucy Lippard, On the Beaten Track: Tourism, Art and Place. New York, The New Press, 1999.
Justus Lipsius, Een groot oordeel van dien grooten en uytsteeckenden JUSTUS LIPSIUS over het REYSEN. In: WEGH-WYSER, Vertoonende De besonderste vremde vermaecklijckheden die in 't Reysen door VRANCKRYCK en eenige aengrensende LANDEN te sien zijn.
t' Amstelredam, By Nicolaes van Ravesteyn, op S. Anthonis Marckt, 1657.
Winfried Löschburg, Vom Reiselust und Reiseleid. Frankfurt am Main, 1977.
Jean-Paul Loubes, Tourisme, arme de destruction massive. Paris, Éditions du Sextant, 2015.
Dean MacCannell, The Tourist. A New Theory of the Leisure Class. London, University of California Press, 1999 (orig. 1976).
Michel Maffesoli, Le tourisme moderne est mort. Vive le tourisme postmoderne ! In: Revue Espaces n°355, Juillet 2020.
Graziella Magherini (trad. Françoise Liffran), Le Syndrome de Stendhal: du voyage dans les villes d'art. Paris, Usher, 1990.
Zweder von Martels (ed.), Travel Fact and Travel Fiction. Studies on Fiction, Literary Tradition, Scholarly Discovery and Observations in Travel Writing. Leiden, E. J. Brill, 1994.
Mikel Agirre Maskariano, Tourisme : « La crise a mis en évidence la fragilité d’une économie dépendante de l’hypermobilité ».'Tribune'.In: Le Monde, le 12 juillet 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/07/12/tourisme-la-crise-a-mis-en-evidence-la-fragilite-d-une-economie-dependante-de-l-hypermobilite_6045983_3232.html
Edward J. Mayo and Lance P. Jarvis, The psychology of leisure travel. Boston, CBI, 1981.
Simone Mesnil-Grente, ?Les vacances. Paris, Hachette, Collection les grands problèmes, 1962.
Franck Michel (Sous sa direction), Tourismes, touristes, sociétés, Paris, L’Harmattan, 1998.
Franck Michel, Désirs d’ailleurs. Essai d’anthropologie des voyages. Paris, Armand Colin, coll. « Chemins de traverse », 2000.
N. Miller et D. Robinson, Le nouvel age des loisirs. Les Éditions Ouvrières, 1968.
Le Monde Hors-Série, Partir. Conquérir - Quitter - Fuir - S'exiler - Voyager - Découvrir. Paris, Le Monde -Hors-Série, 2016.
Sarga Moussa et Sylvain Venayre, Le Voyage et la mémoire au XIXème siècle. Créaphis, 2011.
D. Nash, 'Tourism as a form of imperialism'. In: V. Smith (ed.), Hosts and Guests: the Anthropology of Tourism. Oxford, Basic Blackwell, pp. 33-47, 1977.
D. Nash, Anthropology of Tourism. Oxford, Elsevier Science Ltd, Pergamon, 1996.
Stéphanie Nkoghe (Sous la direction de), La psychologie du tourisme. Paris, Éditions L'Harmattan, 2008.
Claude Origet du Cluzeau, Le tourisme culturel dynamique et prospective d'une passion durable. De Boeck Université, 2015.
Ian Ousby, The Englishman's Engeland. Taste, travel, and the rise of tourism. Cambridge, 1990.
Brigitte Ouvry-Vial e.a. (dir.), Les vacances. Un rêve, un produit, un miroir. Paris, Autrement, 1990.
Thierry Paquot, Le Voyage Contre le Tourisme. Éditions Éterotopia, deuxième edition revue et augmentee, 2019.
Jean-Victor Parant, Le Problème du Tourisme Populaire. Emploi des congés payés et institutions de vacances ouvrières en France et à l'étranger. Librairie Générale de Droit & Jurisprudence R. Pichon et R. Durand-Auzias, 1939.
Sylvain Pattieu, Tourisme et travail: de l'éducation populaire au secteur marchand (1945-1985). Paris, Les Presses de Science Po, 2009.
Peter Peters, De haast van Albertine. Reizen in de technologische cultuur: naar een theorie van passages. Amsterdam, Uitgeverij De Balie, 2003.
Petrarca, De top van de Mont Ventoux & Het geheim. Baarn, Ambo, 1990.
Pétrarque (Précédée d'une étude par Gabriel Faure), Lettre de François Pétrarque sur son ascension au mont Ventoux. 1944.
Pétrarque, L'Ascension du Mont Ventoux. Paris, Mille et une nuits / Librairie Arthème Fayard, 2001.
Prof. Dr. C. A. van Peursen, Michel de Montaigne. Het reizen als wijsgerige houding. Amsterdam, H.J. Paris, 1954.
Phaedra Pezzulo, Toxic Tourism: Rhetorics of Pollution, Travel and Environmental Justice. Tuscaloosa, University of Alabama, 2007.
David Picard, Sonja Buchberger, Couchsurfing Cosmopolitanisms. Can Tourism Make a Better World? Walter de Gruyter & Co, 2013.
Carlo Ratti, « Et si le Covid-19 nous permettait de passer du tourisme effréné au tourisme raisonné? »
Dans une tribune au « Monde », l’architecte italien Carlo Ratti, chercheur au MIT, propose aux villes d’imaginer un nouveau modèle de tourisme, plus « raisonné », davantage fondé sur la durée. In: Le Monde, le 02 octobre 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/smart-cities/article/2020/10/02/et-si-le-covid-19-nous-permettait-de-passer-du-tourisme-effrene-au-tourisme-raisonne_6054584_4811534.html
Bertrand Réau, La distinction ne prend pas de vacances! Sociologie des offres et pratiques de loisirs en vacances. Paris, CNRS, 2011.
Stijn Reijnder, Plaatsen van verbeelding. Media, Toerisme, Fancultuur. Alphen, Uitgeverij Veerhuis, 2011.
Lucas Reijnders, Reislust. Op weg naar het paradijs en andere bestemmingen. Amsterdam, Van Gennep, 2000.
REYS-WETTEN. In: WEGH-WYSER, Vertoonende De besonderste vremde vermaecklijckheden die in 't Reysen door VRANCKRYCK en eenige aengrensende LANDEN te sien zijn.
t' Amstelredam, By Nicolaes van Ravesteyn, op S. Anthonis Marckt, 1657.
Jean-Claude Richez, Léon Strauss, Un temps nouveau pour les ouvriers: les congés payés.
In: Alain Corbin, L'Avènement des loisirs 1850-1960. Paris, Champs / Flammarion, 1995.
Jean Rieucau et Jèrôme Lageiste, L'Empreinte du tourisme. Contribution à l'identité du fait touristique. Paris, L'Harmattan, 2006.
Jeremy Rifkin, The End of Work - The Decline of the Global Labor Force and the Dawn of the Post-Market Era. Tarcher/Putnam Book, New York, 1995.
Hermann Ringeling und Maja Svilar (Hg.), Tourismus - das Phänomen des Reisens. Bern, 1982.
Patrick Rivers, The Restless Generation: A crisis in mobility. London, Davis-Poynter, 1972.
Nathalie Roelens, Éloge du Depaysement. Du Voyage au Tourisme. Kimé Édition, 2015.
Chris Rojek, Ways of Escape. Modern Transformations in Leisure and Travel. Basingstoke, Macmillan, 1993.
Mario Rutte, 'Leuke vakantie gehad?': verhalen over antropologisch veldwerk. Amsterdam, Aksent, 2007.
Stephan Sanders, Essay. Weg met het toerisme. Bestemming bereikt, bestemming verwoest. Amsterdam, 'De Groene Amsterdammer', 8 november 2017.
Lou Sarabadzic, Notre vie n'est que mouvement: L'Europe de Montaigne à l'heure du tourisme de masse. PublieNet, 2020.
Aurel Schmidt, Von Raum zu Raum. Versuch über das Reisen. Berlin, 1998.
T. Selwyn (ed.), The Tourist Image. Myths and Myth Making in Tourism. Chichester, John Wiley & Sons, 1996.
Catherine Sicart, Jean-Michel Hoerner, Tourisme, une affaire de classe. Éditeurs Balzac, 2015.
Louise Spilsbury, Travel and Tourism. Development or Destruction? Wayland, 2011
J. Stagl, A History of Curiosity: The Theory of Travel 1550-1800. (Studies in Anthropology and History, Vol. 13). Routledge, 1995.
Helga Stamm, Der Urlaubstraum ein Urlaubstrauma? Bühren, 1984.
Albrecht Steinecke, Tourism Now. Tourismus und Luxus. München, UVK Verlag, 2019.
Alain Supiot (Leçon de clôture), Le travail n'est pas une marchandise. Contenu et sens du travail au XXIe siècle. Paris, Éditions du Collège de France, 2019.
Jacques Tati (Un film de), Les Vacances de M. Hulot (Avec Jacques Tati), 1953.
J.P. Taylor, Authencity and Sincerity in Tourism. 2000.
Paul Theroux, The Tao of Travel. Enlightenments from Lives on the Road. Boston and New York, Houghton Mifflin - Harcourt. 2012.
C. W. Thompson, The Suffering Traveller and the Romantic Imagination. Oxford, Clarendon Press, 2007.
Laurent Tissot, Le tourisme: de l'utopie réalisée au cauchemar généralisé? In: Entreprises et histoire, vol. 2, n° 47, 2007.
Maurice Toesca, Trois semaines chaque année. Paris, Fayard, 1960.
Louis Turner and John Ash, The Golden Hordes: International Tourism and the Pleasure Periphery. London, Constable Limited, 1975.
Mark Twain, The Innocents Abroad, or The New Pilgrim's Progress (1869). New York, New American Library, 1980.
United Nations World Tourismm Organization, Étude sur l'évolution du temps libre et le droit aux vacances. Madrid, 1983.
Jean-Didier Urbain, Paradis verts: désirs de campagne et passions résidentielles. Paris, Éditions Payot, 2002 (revue et augmentée, 2008).
Jean-Didier Urbain, La France des temps libres et des vacances, La Tour d’Aigues. Éditions de l'Aube, 2002.
Jean Didier Urbain, Les vacances. Paris, Éditions Le Cavalier bleu, 2002.
Jean- Didier Urbain, L'idiot du voyage. Histoires de touristes. Paris, Éditions Payot, 2002 (1998).
Jean-Didier Urbain, Secrets de voyages: menteurs, imposteurs et autres voyageurs impossibles. Paris, Éditions Payot, 2003.
Jean-Didier Urbain, Le voyage était presque parfait. Essai sur les voyages ratés. Paris, Éditions Payot & Rivages, 2008.
Jean-Didier Urbain, L'envie du monde. Paris, Éditions Bréal, 2011.
Jean-Didier Urbain, La crise ne va pas tuer l’imaginaire touristique ! In: Revue Espaces n° 355, Juillet 2020.
John Urry, Consuming Places. Routledge, 1995.
John Urry, The Tourist Gaze. (Second edition). London – Thousand Oaks – New Delhi, SAGE Publications, 2002.
Alain Vanneph, Les touristes. Une histoire d'argent, de temps et d'envie. Des précurseurs aux professionnels. Paris, L'Harmattan, 2017.
Thorstein Veblen, The Theory of the leisure class: an economic study of institutions. New York, Macmillan Company, 1899.
Sylvain Venayre, Panorama du voyage (1780-1920): mots, figures, pratiques. Les Belles Lettres, 2012
Gerrit Verhoeven, Vaut le voyage? Nieuw tendensen in het historisch onderzoek naar toerisme (1750-1950). In: Stadsgeschiedenis 4, pp. 61-73, 2009.
Gerrit Verhoeven, Calvinist pilgrimages and popish encounters: religious identity and sacred space on the Dutch Grand Tour (1598-1685).
In: Journal of social history, 43:3, pp. 615-634, 2010.
Alexandre Vexliard, Introduction à la sociologie du vagabondage. 1956.
Jean Viard, Court traité sur les vacances, les voyages et l'hospitalité des lieux. La Tour d’Aigues, Éditions de l'Aube, 2000.
Jean Viard, (dir.), La France des temps libres et des vacances. La Tour d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2002.
Jean Viard, Éloge de la mobilité. Essai sur le capital temps libre et la valeur travail. La Tour d’Aigues, Éditions de l'Aube, 2014.
Jean Viard, Triomphe d'une utopie. Vacances, loisirs, voyages: la révolution des temps libres. La Tour d’Aigues, Éditions de l'Aube, 2015.
Jean Viard, Réguler l'économie du tourisme pour la démocratiser. In: Le Monde, Jeudi 17 août 2017, P. 21.
Marin de Viry, Tous touristes. Paris, Flammarion, 2010.
John K. Walton (Ed.), Histories of Tourism. Representation, Identity and Conflict. Clevedon - Buffalo - Toronto, Channel View Publications, 2005.
Ning Wang, Tourism and Modernity. A Sociological Analysis. Oxford, England, Pergamon, 2000.
S. Wearing, D. Stevenson & T. Young, Tourist cultures: Identity, place, and the traveller. London, Sage Publications, 2010.
Ruud Welten, Het ware leven is elders. Filosofie van toerisme. Utrecht, Uitgeverij Klement/Pelckmans, 2013.
Ruud Welten, Onder vreemden: de ander in reisliteratuur. Utrecht, Uitgeverij Klement, 2014.
Ruud Welten, Filosofie van het toerisme. Wat ontvlucht u deze zomer? Essay. Amsterdam, 'de Groene Amsterdammer, nr. 28, I1 juli 2018.
Jeffrey Wijnberg, De magie van het nietsdoen. Scriptum, 2016.
R. Wrigley and G. Revill (eds.), Pathologies of Travel. Amsterdam / Atlanta, Rodopi, 2000.
H. Ye & I. P. Tussyadiah, Destination visual image and expectation of experiences. Journal of Travel & Tourism Marketing, 28(2), 129-144, 2011.
Paul Yonnet, Travail, loisir. Temps libre et lien social. Paris, Gallimard, 1999.
George Young, Tourism: Blessing or Blight?. Hammandsworth, Penguin, 1973.
----------
SLECHTS ENKELE REISGIDSEN, REISIMPRESSIES EN BESCHOUWINGEN DAAROVER:
(* Een volledige, unieke opsomming van Nederlandes titels wordt opgenomen in mijn te verschijnen bundel.)
Eric Alary, La ligne de démarcation. Paris, Perrin, 2003.
C. Andrew, An Investigation into Holiday Brochure Design. Unpublished MSc thesis, University of Surrey, 1977.
Rachael Antony, Henry Joël, The Lonely Planet Guide to Experimental Travel. Melbourne-Oakland-London, Lonely Planet, 2005.
Archibald, Londen, Amsterdam en Parijs en omstreken. Uit het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij Gerrit Portielje, 1821.
John Ardagh, Writer's France. A Regional Panorama. London, Penguin Group, 1989.
Geoffroy Atkinson's 'Les Relations De Voyages De XVIIe Siècle et L'Évolution Des Idées. Contribution à l'étude de la formation de l'esprit du XVIIIe siècle'. Paris, E. Champion, 1924.
Karl Baedeker, Paris, Rouen, Havre, Dieppe, Boulogne. Coblenz, Karl Baedeker, 1855. (First edition).
Karl Baedeker, Paris and Northern France. Coblenz, Karl Baedeker, 1865. (First edition).
Karl Baedeker, Paris and Environs. Leipzig, Karl Baedeker, 1865. (First edition).
Karl Baedeker, Northern France. Leipzig, Karl Baedeker, 1889. (First edition).
Karl Baedeker, Riviera ans South-Eastern France. Leipzig, Karl Baedeker, 1931. (First edition).
Balthasar Bekker, Beschrijving van de reis door de Verenigde Nederlanden, Engeland en Frankrijk in het jaar 1683. (Naar het handschrift uitgegeven en toegelicht door Jacob van Sluis), Ljouwert / Leeuwarden, Fryske Akademy, 1989.
Dick E.H. de Boer, Emo’s reis. Een historisch culturele ontdekkingstocht door Europa in 1212. Haren, Geldermalsen Publications, 2014.
Dr. Jan ten Brink, Van Den Haag naar Parijs. In: Drie reisschetsen, pp. 167-339. Te Leiden bij A.W. Sijthoff, (1861), 4e druk, 1894.
Cyriel Buysse, Per auto. Uitgave van C.A.J. van Dishoeck te Bussum, in het jaar 1913.
Cyriel Buysse, Reizen van toen. Met de automobiel door Frankrijk. Antwerpen / Amsterdam, Manteau, 1992.
J.P. Chastagner, Mes Vacances, descriptions, anecdotes, épisodes, écrits historiques. Itinéraire Pittoresque le plus complet, le plus détaillé, des routes
qui joignent Le Havre, port de l'Océan, avec Marseille, port de la Méditerranée... 2 volumes. A Paris, chez l'Auteur et chez Delloye, 1837.
Le Sr. Desnos, L'Indicateur Fidèle ou Guide des Voyageurs, qui enseigne Toutes les Routes Royale et Particulières de la France, Routes levées Topographiquemt dès le Commencement de ce Siècle, et Assujettiés à une Graduation Géométrique, contenant Toutes les Villes, tous les Bourgs, Villages, Hameaux, Fermes, Châteaux, Abbayes, Communautés, Églises, Chapelles, et d'autres Maisons Réligieuses, les Moulins, les Hotelleries, les Justices, et les Limites des Provences, les Fleuves, les Rivières, les Ruisseaux, les Étangs, les Marais, les Ponts, les Gués, les Montagnes, les Bois, les Jardins, les Parcs, les Avenues, et les Prairies trversés par les Grandes Routes & Accompagné d'un Inneraire Instructif et raisonné sur chaque Route, qui donne le Journal et l'Heure du Départ, de la Dinée et de la Couchée tant des Coches par Eau, que des Carosses, Diligences et Messageries du Royaume, avec le Nombre des Lieues que ces differentes Voitures font qhaque jours. Dressé par le Sieur Michel, Ingénieur Géographe du Roy à l'Observatoire & Mis au jour et Dirigé Par Le Sr. Desnos Ingénieur Géographe pour les Globes Shères et Instrument de Mathématique. A Paris, Rue St. Jacques à l'Enseigne du Globe Avec Privilège du Roy, MDCCLXV. (=1765)
Antoine-Nicolas Dezalier d'Argenville, Voyage pittoresque de Paris, ou Indication de tout ce qu’il y a de plus beau dans cette grande Ville en Peinture, Sculpture & Architecture. À Paris, Chez De
Bure, 1749.
Eric Dupin, Voyages en France. La fatigue de la modernité. Paris, Seuil, 2011.
Katherine Ennekens (Red.), Verhalen Bazaar. Vakantieherinneringen van 1930 tot 1980. Antwerpen, Pandora, 2008.
Frieda van Essen, Elise's Parijs 1858. Reisimpressies. Reislustige Vrouwen, 2018.
Girault de Saint-Fargeaud, Guide Pittoresque Portatif et Complet Du Voyageur En France. Contenant: Les relais de poste, dont la distance a été convertie en kilomètres, et la Description des Villes, Bourgs, Villages, Châteaux, et généralement de tous les Lieux remarquables qui se trouvent, tant sur les grandes routes de poste que sur la droite ou sur la gauche de chaque route. Paris, Firmin Didot Frères, 1838.
Girault de Saint-Fargeau, Guide Pittoresque portatif et complet Du Voyageur en France, divisé en cing grandes régions, et en vingt-neuf itinéraires principaux indiquant les lignes et les chemins de fer. Quatrième édition. Paris, Librairie de Firmin Didot, 1852.
Jan Feith, La Belle en haar aanbidders. Frankrijk bereisd, gezien, geproefd en ... genoten. Den Haag, Zuid-Hollandsche Uitgevers Mij, 1937.
W. R. Ferwerda, Bacchus tussen Rozen. Een reis door het wijngebied rondom Bordeaux. Amsterdam-Brussel, Elsevier, 1950.
Robert Franquinet, Christelijk Erfgoed Langs 's Heren Wegen. In Frankrijk. Haarlem, Uitgeverij De Toorts, 1960.
John Anthony & William Galignani,, New Paris Guide for 1850; Paris, A; & W. Gaiignani, 1850.
Government Printing Office, Guide to the American Battle Fields in Europe. Wahington, Government Printing Office, 1927. (First edition).
Anthoni Jansz. van der Goes, 't Doolhof van Versailles, - bestaande in XLI keurelyke verbeeldinge van alle de uitmuntend fonteinen van het zelve doolhof.
Verrykt met de uitlegging de fabelen, die door de zelven vertoond worden, in vier taalen, Frans, Engels, Hoog- en Nederduitsch.
Als mede in de zelve Taalen by ieder afbeelding in Poëezy. By Nicolaas Visscher, 1682.
E. M. Grabowsky en P. J. Verkruijse (uitgegeven met inleiding en commentaar), Arnout Hellemans Hooft, Een naekt beeldt op een marmore matras seer schoon. Het dagboek van een 'grand tour' (1649-1651). Hilversum, Verloren, 2001.
Claire Hancook, Paris et Londres au XIXe siècle; représentations dans les guides et récits de voayage. Paris, CNRS éditions, 2003.
HEDENDAAGSCHE HISTORIE of TEGENWOORDIGE STAAT van FRANKRYK. Eerste deels en Tweede Deels. Te AMSTERDAM, By ISAAK TIRION 1752. Met Privilegie.
John Locke, Carnet de voyage à Montpellier et dans le sud de la France 1676-1679. Nouvelles Presses du Languedoc, 2006.
James D. McCabe Jr., Paris by Sunlight and Gaslight: A Work Descriptive of the Mysteries and Miseries, the Virtues, the Vices,
the Splendors, and the Crimes of the City of Paris, Illustrated with over 150 Fine Engravings by Gustave Doré and other Celebrated Artists of France.
Philadelphia, 1869. (Ré-édition: Nabu Press, 2010).
Mattheus Merian, Martin Zeiller, Topographia Galliae dat ist Een Algemeene en naeukeurige Lant en Plaets-beschrijvinghe van het Machtige Koninckrijk Vranckryck. Amsterdam, Joost Broersz and Caspar Merian, 1663.
Aubin-Louis Millin, Voyage dans les départements du Midi de la France. Paris, Imprimerie impériale, 1807-1811.
Lut Missine, De reiziger, de schilder en de schrijver. Reisboeken van Jacobus van Looy. In: Tijdschrift voor Taal en Letteren, Vol. 19, No. 3, pp. 229-249, 2014.
Via: https://www.academia.edu/10308235/De_reiziger_de_schilder_en_de_schrijver_Reisboeken_van_Jacobus_van_Looy?email_work_card=thumbnail
Jean-Yves Mollier, Louis Hachette- le fondateur d'un empire (1800-1864). Paris, ?Fayard, 1999.
Michel de Montaigne, Journal du voyage de Montaigne. (1744) FB Éditions, s.d..
Michel de Montaigne, Essais. Paris, Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 2007.
Lady Morgan, Frankrijk en de Franschen. Herinneringen uit mijn verblijf te Parijs in 1816. Naar het Engelsch van Lady Morgan. In twee delen; Te Leeuwarden, bij Steenbergen van Goor. 1821.
John Murray, Hand-book for France. London, John Murray, 1843. (First edition).
John Murray, Handbook for Paris. London, John Murray, 1864. (First edition).
M. Piganiol de la Force, Nouveau voyage de France avec un itinéraire, et des cartes faites exprès, qui marquent exactement les routes qu'il faut suivre pour
voyager dan toutes les Provinces de ce Royaume. Nouvelle edition, revue, corrigée & augmentée. Paris, Bailly, 1755.
Alexandre Poidebard, Les voyages de Mme de Sévigné dans le Lyonnais (1672 à 1694). (1889). Paris, Hachette Livre - BNF, 2014.
David van Reybrouck, De ontdekking van lichtvoetigheid. Cyriel Buysse en Maurice Maeterlinck, en route naar de Rivièra. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 166-185. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Richard, Guide Classique du Voyageur en France, dans les Pays-Bas et en Belgique; Comprenant La Manière de Voyager; les Tableaux des Routes, des Relais, des Communications ; l'État Général des Postes ; la Description des Villes, Bourgs, Villages, Antiquités, Monumens, Établissemens, Curiosités de la Nature et de l'Art ; la Notice des Eaux Minérales ; la Liste des Diligences, Voitures Publiques, Auberges, etc. Orné d'une Belle Carte Routière, etc. Guide Indispensable à l'Artiste, à l'Étranger et aux Curieux. Paris, Chez Audin, Quai des Augustins, 12e édition, 1828-1829.
Richard, Guide du Voyageur en France. Comprenant la manière de voyager, les tableaux des routes, des relais, des communications, l'état général des postes, la description des villes, bourgs, villages, antiquités, monuments, établissements, ... Paris, Chez Audin, 1829.
P. H. Ritter Jr., De ijlende reis. Bussum, C. A. J. van Dishoeck, 1923.
George Sand, Lettres d'un voyageur (1837). Paris, Gallimard, coll/ Pléiade, 1971
J. H. Sauveur, Reisindrukken van Frankrijk en het front. Druk Volharding, 1916.
Esther Scheepers en Chris Will, Looy met de Noorderzon, weg! De reizen van Jacobus van Looy. Zutphen, Walburg Pers, 1998.
Albertina Schelfhout-V.d. Meulen, Eiland van schoonheid. Herinneringen aan Corsica. Eindhoven, Poirters-Reeks, 1941.
Louis de Semein, Parijs en de Parijzenaars. Gouda, G. B. van Goor Zonen, 1875.
Louis de Semein, Het Parijsche leven. Gouda, G. B. Van Goor Zonen, 1877.
Louis de Semein, Parijsche schetsen. Arnhem, Minkman's Reisbibliotheek, 1877.
Louis de Semein, Door eene wereldstad (met illustratie van Eug.Ladreyt). Arnhem, Minkman, 1878.
Louis de Semein, Achter het gordijn (Schouwburgschetsen. Met voorrede, aanteekeningen en naschrift van J.H. Rössing. J. Heijnis Tsz., Zaandijk, 1878.
Edouard de Simoncourt, Nouveau guide-itinéraire du voyageur en France, contenant une notice historique et statistique sur la France, des détails sur Paris et ses
environs: les lois, réglements de poste, et tout ce qui est utile aux voyageurs; les routes de poste, et le nom des relais; La statistique,
l'histoire, le commerce, l'industrie, les curiosités de tous les lieux qui offrent quelque intérêt; la désignation de toutes les malles-postes et diligences,
avec l'indication de leur départ journalier: augmenté d'une description statistique, historique, industrielle, pittoresque des 86 départements,
et d'un voyage dans les Pyrénées. Orné d'une carte routière. Paris et Limoges, éd. Martial Ardant frères, 1839.
Bert Sliggers jr. (Ingeleid en bewerkt door), Dagelijckse aentekeningen van Vincent Laurensz van der Vinne. Reisjournaal van een Haarlems schilder (1652-1655).
Haarlem, Fibula-Van Dishoeck, 1979.
Stendhal, Mémoires d'un touriste. Paris, Amboise Dupont, 1838. Rééd. Paris, Librairie Ancienne Honoré Champion, Trois Tomes, 1932-1933.
Laurence Sterne, A Sentimental Journey through France and Italy.(1768) Berkeley, University of California Press, 1967.
C. W. Thompson, French Romantic Travel Writing: Chateaubriand to Nerval. Oxford, Oxford University Press, 2012.
Ger Verhoeve, Varend in de serene rust van het Canal du Nivernais. In: Plus Magazine, nr. 2, februari 1996.
Ger Verhoeve, De sage van de Man van Tautavel. In: De Volkskrant, 25-10-1996.
Ger Verhoeve, Nederlandse held begraven in het Panthéon. In: Trouw, 8 december 2001.
Ger Verhoeve, "Niet te gelooven". Jacob Muhl op reis naar Parijs in 1778. 2018.
Via: https://www.defranseverleiding.nl/Muhl.html
WEGH-WYSER, Vertoonende De besonderste vremde vermaecklijckheden die in 't Reysen door VRANCKRYCK en eenige aengrensende LANDEN te sien zijn.
t' Amstelredam, By Nicolaes van Ravesteyn, op S. Anthonis Marckt, 1657.
Adriaan van der Willigen, Reize door Frankrijk In gemeenzame brieven. Door Adriaan van der Willigen aan den uitgever. Te Haarlem, Bij A Loosjes Pz., 1805.
Adriaan van der Willigen, Parijs in den aanvang van de negentiende eeuw. Te Haarlem, Bij A. Loosjes Pz., 1807
Via: https://books.google.fr/books?id=6nhhAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
----------
LAND- EN WEGENKAARTEN, STADSPLATTEGRONDEN EN STANDAARDMETINGEN:
Guy Arbellot, Bernard Lepetit, Jacques Bertrand, Atlas de la Révolution française, 1: Routes et communications. Paris, Édition de l'EHESS, 1987.
Guy Arbellot, Autour des Routes de Poste: Les premières cartes routières de la France, XVIIe - XIXe siècle. Paris, édité par Bibliothèque Nationale et le Musée de La Poste, 1992.
Ziba Arbellot-Khorsande, Représentation cartographique des services publiques de transports de voyageurs dans la France de 1789. Thèse de doctorat de 3e cycle, Université Paris-VII, 1972.
P. Bourdon-Michelin, Histoire d'une carte routière. Hôtel de la Société des ingénieurs civils de France, 1953.
François de Dainville, Cartes anciennes du Languedoc. Montpellier, 1961.
François de Dainville, How did Oronce Fine draw his large map of France, in: Imago Mundi, t. XXIV, pp. 49 - 55, 1970.
E. Demoulins, Les grandes routes des peuples - Essai de géographie sociale - Comment la route crée le type social. Les routes de l'Antiquité. Les routes du monde moderne. 2 Vomumes. Paris, Firmin-Didot, circa 1900.
Jean-Louis Dupain-Triel, La France connue sous les plus utiles rapports, ou Nouveau dictionnaire universel de la France, dressé d'après la Carte, en 180 feuilles,
de Cassini. 1785.
Marc Duranthon, La carte de France, son histoire. Paris, Solar et ING, 1978
Henri Ferrand, La Route des Pyrénées de la Méditerranée à l'Océan. Grenoble, J. Rey Éditeur Successeur de A. Gratier & J. Rey, 1914.
Georges Fordham, Les Routes de France. Étude Bibliographique sur les Cartes Routières et les Itinéraires et Guide Routiers de France. (1929). Genève, Slatkine-Megariotts Reprints, 1975.
Christian Grataloup, Atlas historique de la France. Les Arènes, 2020.
Denis Guedj, La Révolution des savants. Paris, Découvertes Gallimard, 1988.
Josef W. Konvitz, Cartography in France, 1660-1848. Chicago, 1987.
Frederic P. Miller, Agnes F. Vandome, et al., Carte de Cassini: Louis Moisset, François Flamichon, Histoire de la triangulation en France, Cartographie des corridors biologiques. 2010.
Paul Murdin, Full Meridian of Glory. Perilous Adventures in the Competition to Measure the Earth. Copernicus, 2010.
Mireille Pastoureau, Les atlas français, XVIe-XVIIe siècles. Paris, Bibliothèque nationale, 1984.
Monique Pelletier, La Carte de Cassini. Presses de l'École nationale des Ponts et Chaussées, 1990.
Monique Pelletier et H. Ozanne, Portraits de la France: les Cartes, témoins de l'histoire. 1995.
Monique Pelletier, La cartographie de la France et ses acteurs avant les Cassinis, in: CFC, N° 172, Juin 2002.
Monique Peletier, La cartographie de la France aux XVe et XVIe siècle, entre passé, présent et futur. In: Le Monde des Cartes. Revue du Comité français de cartograhphie,
n° 182 décembre 2004, P. 7-22.
Monique Pelletier, Les Cartes des Cassini. La science au service de l'État et des provinces. Paris, Édition du CTHS, 2015.
Pierre Pinon et Bertrand Le Boudec, Les Plans de Paris. Histoire d'une capitale. Paris, Le Passage / Bibliothèque Nationale de France / Atelier parisien d'urbanisme / Paris Bibliothèques, 2004.
Patrick Poncet et al., Cartes. Le voyage immobile. In: La Géografie, Numéro 1529, Printemps 2008.
----------
GESCHIEDENIS VAN MOBILITEIT: LANDSCHAP, WEGEN, BRUGGEN, TUNNELS, TRAJECTEN, VERVOERSMIDDELEN EN SNELHEID:
*** MOBILITEIT EN TRANSPORT:
Marc Augé, Pour une anthropologie de la mobilité. Paris, Payot & Rivages, 2009.
Olivier Bernard, La fabuleuse histoire des transports parisiens. Les Éditions du Panthéon, 2021.
Louis Bonneville, Les locomotions mécaniques. Origines, dates et faits. Paris, Dunod, 1935.
Catherine Bonvalet, Jim Ogg, Les baby-boomers: une génération mobile. Nouvelles éditions de l'Aube, 2009.
Hans Buiters en Peter Staal, Het avontuur van de ANWB. 135 jaar onderweg. Bussum, Uitgeverij Thoth, 2018.
Yves Crozet, Hyper-mobilité et politiques publiques. Changer d'époque? Économica, 2016.
E. Deligny, Le chemin de fer métropolitain de Paris. Paris, Imprimerie Chaix, 1884.
Jean-Denis Devauges (Introduction), Le voyage en France. Du maître de poste au chef de gare, 1740 – 1914. Compiègne, Musée national de la Voiture et du Tourisme, 1997.
Philippe Delvit et Michel Taillefer (dir.), A la conquête du temps et de l'espace: les révolutions des transports. Toulouse, Presses de l'université des sciences sociales de Toulouse, 1998.
E. Demolins, Les grandes routes des peuples - Essai de géographie sociale - Comment la route crée le type social. Les routes de l'Antiquité. Les routes du monde
moderne. 2 Vomumes. Paris, Firmin-Didot, circa 1900.
Marc Desportes, Antoine Picon, De l'espace au territoire. L'aménagement en France XVIe-XXe siècles. Presses de l'école nationale des Ponts et Chaussée, 1997.
Charles Dollfus, Edgard Geoffroy, Histoire de la locomotion terrstre. La locomotion naturelle - l'attelage - la voiture- le cyclisme - la locomotion mécanique - l'automobile. ?Paris, L'Illustration, 1935.
Maurice Fabre, Histoire de la locomotion terrestre. Genève, Les Éditions Rencontre et Erik Nitsche International, 1963.
Louis Figuier, Grands tunnels et railways métropolitains. A La Librairie Illustrée, coll. « Les Nouvelles Conquêtes de la Science » 1888.
I. L'Électricité;
II. Grands tunnels et railways métropolitains;
III. Les Voies ferrées;
IV. Isthmes et canaux. Les tunnels du Mont-Cenis, du Saint-Gothard, de l’Arlberg. Les métropolitains de Londres, Berlin, New-York, Paris. Projet de tunnel sous la Manche.
Ruud Filarski en Gijs Mom, Van transport naar mobiliteit. Vol. 1: De transportrevolutie (1800 - 1900). Zutphen, De Walburg Pers, 2008.
Ruud Filarski en Gijs Mom, Van transport naar mobiliteit. Vol. 2: De mobiliteitsexplosie (1895 - 2005). Zutphen, De Walburg Pers, 2009.
Ruud Filarski en Gijs Mom, Van transport naar mobiliteit. Vol. 1: De transportrevolutie (1800 - 1900). Zutphen, De Walburg Pers, 2008.
Ruud Filarski en Gijs Mom, Van transport naar mobiliteit. Vol. 2: De mobiliteitsexplosie (1895 - 2005). Zutphen, De Walburg Pers, 2009.
Ruud Filarski, Tegen de stroom in. Binnenvaart en vaarwegen vanaf 1800. Utrecht, 2014.
Mathieu Flonneau et Vincent Guigueno (dir.), De l'histoire des transports à l'histoire de la mobilité. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2009.
Alfred de Foville, La transformation des moyens de transport et ses conséquences économiques et sociales. Paris, Librairie Guillaumin et Cie, 1880.
Marc Gaillard, Histoire des transports parisiens. De Blaise Pascal à nos jours. Horvath, 1987.
Eugène Gallois, La poste et les moyens de communication des peuples à travers les siècles: messageries, chemins de fer, tétégraphes, téléphones. Paris, Baillière J-B et fils, 1894.
Marcel Gautier, Chemins et véhicules de nos campagnes. Saint-Brieux, Presses Universitaires de Bretagne, 1971.
Jean-Christophe Gay, Véronique Mondou et.al., Tourisme & transport: Deux siècles d'interactions. Bréal, 2017.
Pierre George, Les hommes sur la terre. La géographie en mouvement. Paris, Éditions Seghers, 1989.
George-Day, Les transports dans l'histoire de Paris. Paris, R. Méré, 1947.
Michel Ginhoux, L'épopée des transports publics de voyageurs en Ardèche de 1830 à nos jours. Historique des transports de voyageurs hippomobiles, ferrovières et routiers. Aubenas, Société Rhodanienne des Cars Ginhoux, 2008,
Jean D. Guerdon, 2000 ans de transports parisiens. Paris, Champs actuel, Sélection du Reader's Digest, 1971.
Roger-Henri Guerrand, Mémoires du métro. La Table Ronde, collection "L'ordre du jour", Paris, 1961.
Roger-Henri Guerrand, L'aventure du métropolitain. Paris, La Découverte, 1986.
Licien Haas, Ce qu'il faut savoir pour voyager. Le tourisme en chemin de fer, en automobile (code de la route), à bicyclette, en avion, etc. L'Hôtel, le touriste étranger. Paris, Stock, 1930.
S. Hallsted-Baumert, F. Gasnault, H. Zuber, Métro Cité. Le chemin de fer à la conquête de Paris, 1871-1945. Paris, Paris Musées, 1997.
André Jacquemin, Métropolitain de Paris. Le cinquantenaire du chemin de fer Métropolitain de Paris. 1900-1950. Paris, Imprimerie Nationale de France, 1950.
Edward Kane and Maryanne Kane, How to Travel in the Future: Latest travel innovations: flying cars, hypersonic & supersonic jets, hyperloops, drone boats, planes & cars, space ships, ... Innovations Collection, Format Kindle, 2020 (?).
G. A. Knaap, Spoorwegen en wegvervoer: een geschiedenis en bronnenoverzicht. Amsterdam; Nederlands Economisch-Historisch Archief, 1993.
Jos van der Lans & Herman Vuijsje, Lage Landen Hoge Sprongen - Nederland in beweging 1898/1998 - Rabobank 100 jaar. Immerc, 1998.
M. F. A. Linders-Rooijendijk, Gebaande wegen voor mobiliteit en vrijetijdsbesteding: de ANWB als vrijwillige associatie, deel I, 1883-1937. 's-Gravenhage, 1989.
M. F. A. Linders-Rooijendijk, Gebaande wegen voor mobiliteit en vrijetijdsbesteding: de ANWB van vereniging naar instituut, deel II, 1937-1983. 's-Gravenhage, 1992.
Michel Margairaz, Histoire de la RATP. La singulière aventure des transports parisiens. Paris, Albin Michel, 1989.
Mikel Agirre Maskariano, Tourisme : « La crise a mis en évidence la fragilité d’une économie dépendante de l’hypermobilité ».'Tribune'.In: Le Monde, le 12 juillet 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/07/12/tourisme-la-crise-a-mis-en-evidence-la-fragilite-d-une-economie-dependante-de-l-hypermobilite_6045983_3232.html
Olivier Razemon, Chronique impatiente de la mobilité quotidienne. Rue de l'échiquier, 2019.
Frédéric Regamy, Vélocipédie et automobilisme. Tours, A. Mame, 1898.
Frédéric Regamey, Vélocipédie et automobilisme. Tours, A. Mame et Fils, 1908.
Georges Reverdy, Les routes de France du XIXe siècle, Paris, Presses de l'ENPC, 1993.
Wulf Schadendorf, Zu Pferde, im Wagen, zu Fuss. Tausend Jahre reise. Munchen, Prestel, 1959.
Monique le Tac, Fulgence Bienvenue. Le père du métro de Paris. Biographie. Préface de Anne-Marie Idrac (Présidente-directrice générale de la RATP). Paris, Éditions LBM, 2006.
Octave Uzanne, La Locomotion à travers le temps, les moeurs et l'espace. Résumé pittoresque et anecdotique de l'histoire générale des moyens de transports terrestres et aériens. Chariots et véhicules primitifs, chars et carrosses, litières et chaises à porteurs, voitures privées et publiques de l'Antiquité à nos jours, messageries, voitures de poste et diligences, omnibus et tramways, chemins de fer et métropolitains, cyclisme et automobilisme, aéronautique et aviation. Paris - Chartres, Librairie Paul Ollendorff, 50 Chaussée-d'Antin - Imprimerie Edmond Garnier, 1912.
James E. Vance, Capturing the Horizon. The Historical Geography of Transportation. New York, 1986.
Anne-Claire Verham, Uitvindingen vervoer rond 1900. 2018.
Via: https://www.historamarond1900.nl/technologische-vooruitgang/vervoer
A. Weiler, M. Ginat, M. Rouzé, Les voyages du coche à l'avion. Paris, Éditions Bourrelier, 1959.
Baron de Wismes, Les chars aux diverses époques. Histoire anecdotique & pittoresque des chars, carosses et voitures de luxes; fiacres et omnibus, postes, messageries, diligences et chemins de fer. Paris, Picard, 1893.
*** LANDSCHAP:
Christiane Amiel, Les conversions de la vigne: Les métamorphoses du paysage viticole en Languedoc aux entours du 21e siècle. Éditions Garae Hesiode, 2014.
Mark Bauer, Ross Hoddinott, La photographie de paysage heure par heure. First, 2019.
Anne Cauquelin, L'Invention du paysage. Paris, Presses universitaires de France, 2013.
Anne Cauquelin, Le site et le paysage. Paris, Presses universitaires e la France, 2013.
Alain Corbin, Le village des cannibales. Paris, Aubier, 1990.
Alain Corbin, Histoire du silence: De la Renaissance à nos jours. Paris, Seuil, 2018.
Albin Corbin, Les cloches de la terre. Paysage sonore et culture sensible dans les campagnes au XIXe siècle. Paris, Albin Michel - Champs Flammarion, 1994.
Alain Corbin, L'homme dans le paysage. Paris, Éditions Textel, 2001.
François Dagognet (Dir.) Lire le paysage, lire les paysages. Paris, Champ Vallon, 1982.
M.A. Davenport and D.R. Anderson, “Getting from sense of place to place-based management: An interpretive investigation of place meanings and perceptions of landscape change.” In: Society & Natural Resources, 18 (7): 625-641, 2005.
M. Delebarre, TGV et aménagement du territoire. Un enjeu majeur pour le développement local. Paris, Syros-Alternative, 1991.
Marc Desportes, Antoine Picon, De l'espace au territoire: L'aménagement en France XVIe-XXe siècles. Presses de l'école nationale des Ponts et Chaussée, 1997.
Marc Desportes, Paysages en mouvement: Transports et perception de l'espace XVIIIe-XXe siècle. Paris, Gallimard, 2005.
Roger Dion, Le Paysage et la vigne. Essais de géographie historique. Paris, 1990.
Georges Dupeux et Jocelyne Laurent, Atlas historique de l'urbanisation de la France, 1811-1975. Paris, CNRS, 1981. ?
Stéphane Frioux (dir.), Une France en transition, urbanisation, risques environnementaux et horizon écologique dans le second XXe siècle, Champ Vallon, 2020.
Voire aussi: Jean Bérard, Laisse béton. À propos de: Stéphane Frioux (dir.), Une France en transition, urbanisation, risques environnementaux et horizon écologique dans le second XXe siècle, Champ Vallon, 2020. in: La Vies des Idées, le 19 mai 2021.
Via: https://laviedesidees.fr/Laisse-beton.html
Vito Fumagalli, Paysages de la peur. L'homme et la nature au Moyen Age. Bruxelles, Université de Bruxelles, 2009.
Patrice Gounel, Les hautes garrigues montpelliéraines ou L'appropriation urbaine du vide. Groupe de recherches en géographie, aménagement, urbanisme, 2004.
Eric Hamelin, Olivier Razemon, La tentation du bitume. Où s'arrêtera l'étalement urbain? Éditions Rue de l'échiquier, 2012.
Pierre Le Hir, La France face aux risques de la bétonisation galopante. In: Le Londe, 03-08-2019.
Via: https://www.lemonde.fr/planete/article/2019/08/02/la-france-face-aux-risques-de-la-betonisation-galopante_5495906_3244.html
Daniel C. Knudsen, Michelle M. Metro-Roland, Charles E. Greer (eds), Landscape, Tourism, and Meaning. Burlington and Aldershot, Ashgate Publishing, 2008.
Ton Lemaire, Filosofie van het landschap. Baarn, Ambo, 1970.
Chantal Liaroutzos, Le Pays et la mémoire: pratiques et représentation de l'espace français chez Gilles Corrozet et Charles Estienne. Paris, 1998.
Y. Luginbühl, Paysages, textes et représentations des paysages du siècle des Lumières à nos jours. Lyon, La Manufacture, 1989.
Martin Lyons, The Pyrenees in the Modern Era. Reinventions of a Landscape, 1775-2012. London / New York, Bloomsbury Academic, 2018.
F. Maurette, Géographie de la France. Résumé - Aide-mémoire. Paris, Hachette, 1918.
F. Maurette, Pour comprendre les paysages de la France. Notions pratiques de geographie à l'usage des touristes. Paris, Librairie Hachette, 1923.
A. Moles, E. Rohmer, Psychologie de l'espace. Paris, Casterman, 1978.
Le Monde, Editorial, Inondations meurtrières: le prix de la bétonisation. In: Le Monde, 3 juillet 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/planete/article/2015/10/06/inondations-sur-le-littoral-mediterraneen-le-prix-a-payer_4783555_3244.html
Jean-marc Moriceau, Les Couleurs de nos campagnes. Un siècle d'histoire rurale, 1880-1960. Les Arènes, 2020.
Daniel Perron, La forêt française. Une histoire politique. Nouvelles éditions de l'Aube, 2021.
Sylvain Piron, L'Occupation du monde. Zones sensibles, 2018.
Jean-Robert Pitte, Histoire du paysage français: de la préhistoire à nos jours. Paris, Éditions Tallandier, 2012 (5e éd.).
Jacques Rancière, Le temps du paysage. Aux origines de la révolution esthétique. La Fabrique Éditions, 2020.
Alain Roger, Court traité du paysage. Paris, Folio essais, 2017.
Gaston Roupnel, Histoire de le campagne française. (Paris, Grasset, 1932).Paris, Plon, Collection Terre Humaine, 1989.
Simon Schama, Landscape and Memory. 1995.
Nicole Vallery-Radot (Réalisation), Les Toits dans le Paysage. Réalisé par la Maison de Marie Claire, 1977.
*** PAARD:
Ghislaine Bouchet, Le cheval à Paris de 1850 à 1914. Genève, Droz, 1993.
André Darrigand, Le patrimoine de la Poste. Flohic, 1996.
Frédéric Jiméno et Dominique Massounie (dir.), ?Le Cheval à Paris.? Paris, Action artistique de la Ville de Paris, 2006.
Pierre Mellot, Paris au temps des fiacres, des omnibus et des charettes à bras. Histoire des transports urbains des origines à 1945. Éditions De Borée, 2006.
E. Morris, From horse power to horsepower. In: Access nr.30, Berkeley, 2007.
Daniel Roche, La Culture équestre de l'Occident, XVIe - XIXe siècle.
Tome 1, Le cheval moteur, Essai sur l'utilité équestre. Paris, Fayard, 2008.
Tome 2, La gloire et la puissance, Paris, Fayard, 2011.
Edouard de Simencourt, Itinéraire, ou Guide du Voyageur en France, renfermant les Routes de Poste, la Statistique, l'Histoire, les Curiosités et le Commerce des Villes, avec l'indication des Hôtels et Cafés renommés, une notice sur la France, Paris et ses environs ; des Instructions utiles aux Voyageurs, un Tableau complet des services de malles-postes, diligences ; terminé par une table alphabétique des routes, relais de poste et lieux cités dans l'ouvrage ; augmenté d'un Tableau statistique et descriptif de tous les départements de la France.? ?Orné de cinq panoramas des villes principales et d'une carte routière. Paris, Chez Didier, Nouvelle édition, 1838.
*** WEGEN:
Guy Arbellot, 'La grande mutation des routes de France au milieu du XVIIIe siècle'. In: Annales Economies, Sociétés, Civilisations, 28, pp. 765-791, 1973.
Guy Arbellot, Autour des routes de poste: les premières cartes routières de la France, XVIIe-XIXe siècle. Paris, Bibliotheque Nationale de France; 1992.
Jean Bonnerot, Les routes de France. Paris, 1926.
S. Boom en P. Saal, Tussen Amsterdam en Antwerpen ligt de weg naar Keulen. Utrecht, 1981.
Thijs van den Boomen, Asfaltreizen - Een verkenning van de snelweg. Amsterdam, Uitgeverij 521, 2002.
Henri Cavaillès, La route française, son histoire, sa fonction. Paris, Armand Colin, 1946.
Henri Cavaillès, Les routes de France, depuis les origines jusgu'à nos jours. Paris, ADPF, 1959.
Aurélien Charle, La route autrefois. Ouest France, 2015.
Raymond Chevalier, Voyages et déplacements dans l’Empire Romain. Paris, Armand Colin, 1988.
Raymond Chevalier, Les voies romains. Paris, Picard, 2000.
Pierre A. Clément, Les Chemins à travers les Ages en Cevennes et Bas Languedoc. Montpellier, Les Presse de Languedoc, 1984.
Pierre A. Clément et Alain Peyre, La Voie Domitienne. De la Via Domitia aux routes de l'an 2000. Montpellier, Les Presses du Languedoc, 1998.
Pierre A. Clément, La Via Domitia. Découverte d'une voie antique des Pyrénées aux Alpes. Lille – Rennes, Éditions Ouest-France, 2015.
Collectif, Paris-Normandie. Une autoroute se souvient de 1963 à 1993. Presses de l'École Nationale des Ponts et Chaussées, 1993.
Collectif, Paris - Rhin - Rhônes. Histoires d'autoroutes, 1961-2001. Le Cherche-midi Éditeur, 2001.
Christiane Constant-Le Stum, Étienne Baux, De la voie romaine à l'autoroute. Deux millénaires d'histoire routière. Archives départementales du Lot, 1999.
Michel Dalloni, Avec 500 à 800 ronds-points construits par an, la France a l’art de tourner en rond pour aller tout droit.
In: Le Monde, 26 juillet 2021.
Jean-Claude Demory, Les routes de chez nous. De la voie romaine à l'autoroute. Éditions Techniques pour l'Automobile et l'Industrie, 2005.
Lorant Deutsch, Hexagone. Sur les routes de l'histoire de France. Paris, Seuil - Points, 2015.
Marina Duhamel-Herz, Un demi-siècle de signalisation routière. Naissance et évolution du panneau de signalisation routière en France, 1894-1946. Presses de l'École Nationale des Ponts et Chaussées, 1994.
Via: http://www.davidpublisher.org/Public/uploads/Contribute/55dc27e2aae0a.pdf.
Marina Duhamel-Herz et Jacques Nouvier, La signalisation routière en France de 1946 à nos jours. AMC Éditions, 2001.
Alain Falvard, Chemins Historiques en Languedoc et Roussillon. Portet-sur-Garonne, Nouvelles Éditions Loubatières, 2010.
Vivien Floris (Réalisateur), L'A75, sur la route du viaduc de Millau. 2021.
Monique Gasser, Jean Varlet et Michel Bakalowicz, Autoroutes et aménagements: interactions avec l'environnement, Presses polytechniques et universitaires romandes, coll. « Gérer l'environnement » (no 20), 2004.
Jean-Marcel Goger, Le temps de la route exclusive en France: 1780-1850. In: Histoire, économie et société, n°4, 1992, pp. 597-618.
André Guillerme, Corps à corps sur la route: Les routes, les chemins et l'organisation des services au XIXème siècle. Paris, Presses de l'École Nationale des Ponts et Chaussées, 1984.
André Guillerme, Les routes du sud de la France, de L'Antiquité à l'époque contemporaine. Paris, CTHS, 1985.
Eric Hamelin, Olivier Razemon, La tentation du bitume. Où s'arrêtera l'étalement urbain? Rue de l'échiquier, 2020.
P. van der Heijden (red.), Romeinse wegen in Nederland. Utrecht, Matrijs, 2016.
René Héron de Villefosse, Histoires des grandes routes de France. Paris, Perrin, 1975.
Hariie Hezemans, De Posthoorn bij Rucphen. Snelverkeer in de Gouden Eeuw. Uitgave in eigen beheer, Hezemans, 1986.
Annelot Huijgen, L'aire de l'autoroute change d'ère. In: Le Figaro Économie, 10 août 2012.
Antonia Jardin et Philippe Fleury, La révolution de l'autoroute. Paris Fayard, 1973.
J. W. D. Jongma, Geschiedenis van het Nederlandse wegvervoer. Drachten / Leeuwarden, 1992.
Sylvain Laboureur, Pleins phares sur les autoroutes. Bourges, Cercle du livre économique, Clé, 1968.
Rodolphe Lachat (Sous la direction de), La France des ronds-points, meilleurs souvenirs des Trente Glorieuses. Huginn & Muninn, 2019.
Robert Lafont, Les autoroutes. Paris, Presses Universitaires de France, Que sais-je?, 1997.
Bertrand Lemoine, Construire, équiper, aménager. La France de ponts et chaussées. Paris, Découvertes Gallimard, 2004.
L. van Lent, 'Alle wegen leiden naar Parijs', analyse van het transport en de wegen in het Frankrijk van de 18e eeuw. Antwerpen, onuitgegeven kandidaatsoefening,
Universiteit van Antwerpen, Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Sectie Geschiedenis, 2000.
Liste des routes impériales françaises de 1811.
Via:https://fr.wikipedia.org/wiki/Liste_des_routes_imp%C3%A9riales_fran%C3%A7aises_de_1811#Bibliographie
G. Livet, Histoire de routes et des transports en Europe. Des chemins de Saint-Jaques à l'âge d'or des diligences. Strasbourg, Presses universitaires de Strasbourg, 2003.
Jacques Loar, Sur les routes de France. Liège - Paris, Éditions A. Maréchal, 1943.
Partir aujourd’hui sur les routes du Moyen Age. GeoHistoire Hors Serie, 2006.
François Plassard, Les autoroutes et le développement régional. Économica, 1977.
Joseph Poggioli, Des Routes Nationales. Paris, Librairie nouvelle de Droit et de Jurisprudence Arthur Rousseau, 1897.
Georges Reverdy, Atlas historique des routes de France. Paris, Presses de l’École Nationale des Ponts et Chaussées, 1986.
Georges Reverdy, Les routes de France du XIXe siècle, Paris, Presses de l'École Nationale des Ponts et Chaussées, 1993.
Georges Reverdy, Histoire des routes en France. Paris, PUF, 1995.
Georges Reverdy, Histoires des routes de France du Moyen-Age à la Revolution. Paris, Presses de l’École Nationale des Ponts et Chaussées, 1997.
Pierre Rousseau, Explication des paysages de France. La route Paris - Hendaye. Paris, Hachette, 1967.
Marcelle Sancery, L'autoroute, voie de la prospérité et de l'unité européenne. Clermont-Ferrand, Imprimerie Mont-Louis et de la presse réunies, 1962.
H. Schreiber, Van karavaanpad tot autoweg. Symfonie van de weg. Amsterdam - Brussel, Elsevier, 1961.
B. G. M. Strootman, Oude rijkswegen: ontstaan, oorspronkelijk en huidig beeld van de oude rijkswegen in Nederland. Wageningen, IKC Natuurbeheer, 1990.
Florence Trystram, En route! La France par monts et par vaux. Découvertes Gallimard, Paris, 1996.
Jean Varlet et Christian Jamet, « Autoroute A71, acteurs et territoires. Bilan d'une décennie d'observations », Géocarrefour, vol. 77, no 1,? 2002, p. 21-36.
Via: https://www.persee.fr/doc/geoca_1627-4873_2002_num_77_1_6259
*** ROTONDEN;
Alex, Roundabouts in Europe: 2017 edition. 27 août 2017.
Via: https://beyondthemaps.wordpress.com/2017/08/26/roundabouts-in-europe-2017-edition/
Alex, Répartition des ronds-points en France: édition 2018. 26 août 2018.
Via: https://beyondthemaps.wordpress.com/2018/08/26/repartition-des-ronds-points-en-france-edition-2018/
Eric Alonzo, Du rond-point au giratoire. Parenthèses Éditions, 2005.
Eric Alonzo, L'architecture de la voie. Histoires et théories. Parenthèses Éditions, 2018.
Michel Dalloni, De l'art de tourner en rond pour aller tout droit. Le rond-point, une passion française, 1/6. In: Le Monde, 27 juillet 2021.
Michel Dalloni, La place de l'Etoile, cercle national. Le rond-point, une passion française, 2/6. In: Le Monde, 28 juillet 2021.
Michel Dalloni, La sécurité routière, un point, c'est tout! Le rond-point, une passion française, 3/6. In: Le Monde, 29 juillet 2021.
Michel Dalloni, Chers ouvrages. Le rond-point, une passion française, 4/6. In: Le Monde, 30 juillet 2021.
Michel Dalloni, Sur l'îlot des irréductibles 'gilets jaunes'. Le rond-point, une passion française, 5/6. In: Le Monde, 31 juillet 2021.
Michel Dalloni, Le giratoire, tout un art. Le rond-point, une passion française, 6/6. In: Le Monde, 1-2 août 2021.
Jean-Marie Donat, La France des ronds points. Meilleurs souvenirs des Trente glorieuses. Maison Cocorico, 2019.
Jean-Marie Donat, La France des ronds points. Déchainement ornemental au centre de la France périphérique. Huginn Mininn, 2019.
Sandrine Kerion, Mon rond-point dans ta gueule. Portraits de gilets jaunes. La boîte à bulles, 2021.
*** TRAJECTEN:
René Ast, Bruno Barbier, ?Le Canal du Midi et les voies navigables de l'Atlantique a la Méditérranée. ?Rennes, Ouest France , 2014.
M. Becker, Nouveau itinéraire de Paris à Versailles, et retour, par trois routes. Versailles, chez Klefer imprimeur, 1837.
Jean Bellet, Le Col du Mont-Cenis. 'Porte millénaire des Alpes'. Saint-Jean-de-Maurienne, Société d'histoire et d'archeologie de Maurienne, 1976.
Dick E. H. de Boer, Emo's reis. Een historisch culturele ontdekkingstocht door Europa in 1212. Haren, Geldermalsen Publications, 2014.
Hubert Bonin & Christophe Bouneau (dir.), Paris-Bordeaux en train. Les trois étapes de la modernité ferroviaire. 1844-2016. Presses Universitaires du Septentrion, 2016.
C. G. van der Boom, De oude Postroute Amsterdam - Antwerpen - Parijs. Uitgave in eigen beheer, 30 November 1937.
Marie Sophie Chabres, Jean-Paul Naddeo, Éternelle Nationale 7. Au coeur de la France. Grund, 2018.
J.P. Chastagner, Mes Vacances, descriptions, anecdotes, épisodes, écrits historiques. Itinéraire Pittoresque le plus complet,
le plus détaillé, des routes qui joignent Le Havre, port de l'Océan, avec Marseille, port de la Méditerranée... 2 volumes.
A Paris, chez l'Auteur et chez Delloye, 1837.
Casimir Coomans, De Marseille à Gênes par la Corniche. Bruxelles, 1878.
L. R. Decramer, Via Aquitania, la voie impériale d'Aquitaine. In: Archéologica, n° 470, pp. 52-63, 01/10/2009.
Louis Dutens, Itinéraire des routes plus fréquentées, ou Journal de plusieurs voyages aux villes principales de l'Europe. (Éd. 1783). Paris, Hachette - BNF, 2017.
Louis Dutens, Itinéraire des routes les plus fréquentées, ou Journal de plusieurs voyages aux villes principales de l'Europe, depuis 1768 jusqu'en 1783;
où l'on a marqué en heures & minutes le temps employé à aller d'une poste à l'autre; les distances en milles anglois, mesurées par un Odomètre appliqué à la voiture;
les productions des différentes contrées; les choses remarquables à voir dans les villes & sur les routes; les auberges, & c.
On y a joint le rapport des monnoies & celui des mesures itinéraires, ainsi que le prix des chevaux de poste des différens pays. Sixième édition,
revue, corrigée & augmentée. A Paris, chez Théophile Barrois, 1788.
Henri Ferrand, La Route des Pyrénées de la Méditerranée à l'Océan. Grenoble, J. Rey Éditeur Successeur de A. Gratier & J. Rey, 1914.
Le Figaro avec AFP, «Le Grand Tour» : le Puy du Fou lance un spectacle en train Belle Époque. In: Le Figaro, 23/11/2021.
Via: https://www.lefigaro.fr/voyages/le-grand-tour-le-puy-du-fou-lance-son-orient-express-20211123?fbclid=IwAR2algJvb0KufVlEFAuSP6Om4GUNeby73zSSwisaaqAyVHZi6bEKBsUI6EQ
L. & Ch. de Fouchier, La Route des Pyrénées. Chemins de fer du Midi & d'Orléans. Grand service d'Auto Cars. Paris, Imprimerie Draeger, 1912.
Prosper Gauthier de Clagny, De Paris à Nice en quatre-vingts jours. 1889.
Hervé Giraud, Carnet de Voyage. Nationale 7. La route mythique. Mouans-Sartoux, PEMF, 2006.
J. van Herwaarden, Op weg naar Jacobus. Hilversum, Verloren, 1992.
Pierre Horay, Paris Lyon Côte d'Azur. Paris, Éditions Pierre Horay, 1958.
Pierre Jay, Le Chemin de la Méditerranée. Paris-Nice. Bourgoin, Imp. Rabilloud, 1896.
Adolphe Joanne, De Paris à Bordeaux illustré de 117 vignettes et contenant cartes et plans. Paris, Librairie de L. Hachette & Cie., Collection de Guides Joanne, deuxième édition, 1860.
Adolphe Joanne et J. Ferrand, De Paris à la Méditerranée. Itinéraire descriptif et historique comprenant de Paris à Lyon par Adolphe Joanne et de Lyon
à la Méditerranée par Adolphe Joanne et J. Ferrand. Paris, Librairie Hachette et Cie, 1879.
Gaspard Koenig, Notre vagabonde liberté. À cheval sur les traces de Montaigne. L'Observatoire / Le Point, 2021.
Voire aussi: Michel Onfray, Gaspard Koenig, l'anarchiste tranquille. In: Le Pont, N° 2559, 2 septembre 2021.
La voie romaine de Narbonne à Carcassonne. Étude géographique et archéologique.
Via: http://voies.archeo-rome.com/voies04.html, sans auteur ni date.
La voie impériale de Narbonne à Carcassonne. Étude géotopographique et archéologique.
http://voies.archeo-rome.com/voies04.html
Aude Massiot, 'C'est parfois l'ambiance camping'. 'Libération' a emprunté ub ses rares trains de nuit encore en ciculation en France, entre Paris et Portbou.
Une atmosphère étendue et singulière. In: Libération, N° 12300, Mardi 29 décembre, 2020.
Via: https://www.liberation.fr/france/2020/12/28/c-est-parfois-l-ambiance-camping_1809848
Michelin, A75, la Méridienne: Clermont-Ferrand à Montpellier et Béziers. Michelin, coll. « Guide vert », 2007.
Ton Lensvelt, Straatweg. De Route Imperiale no. 2 onder Dussen (van Keizersveer naar het Sleeuwijkse veer), enz.
Via: http://members.ziggo.nl/tonlensvelt/Publiek/straatweg.html.2013.
Les Chemins de Saint-Jaques de Compostelle. MSM, Vic-en-Bigoure, 2000.
Y. Loth & J.P. Renaud, Tracés d'itinéraires en Gaule romaine: milieu Ve siècle. Amatteis, 1986.
Paul Morand, La Route Paris Méditerranée. Librairie de Paris, Firmin-Didot et Cie, 1931.
Thierry Nellas, Histoire de la Nationale 7: De l'Antiquité à la route des vacances. 2014.
Michel Passelac, « La voie d’Aquitaine entre Tolosa (Toulouse, Haute-Garonne) et Carcaso (Carcassonne, Aude): stations et sites de bord de route », Gallia, 73-1 | 2016, 253-273.
Karel Peeters, Het ontstaan der staatsbaan Antwerpen - Breda te Wuestwezel (1806 - 1811). Wuestwezel, Wesalia, 1926
Clément Pétreault, Nationale 7. Voyage dans une France oubliée. Paris, Éditions Stock, 2018.
Bernard Peugniez, Routier Des Abbayes Cisterciennes de France. Strasbourg, Éditions du Signe, 1994.
Paul Poulgy (présenté par), Guide-Itinéraire de la route Paris - Nice. Offert gracieusement par la Société des Grands Hôtels de la Route Paris-Nice. Édité pour la Société des Grand Hôtels de la Route Paris-Nice, Année 1932.
Claude Pujol (texte) et Y. Sauvegeot (Photographies), Itinéraire Paris Côte d'Azur. Paris, Éditions 'Par monts et vaux', 1949.
Georges Reverdy, Histoire des grandes liaisons françaises. Paris, Revue générale des routes et des aérodromes, 1982.
J. Roussel et M. Deniau, « L'autoroute A71 de Bourges à Clermont-Ferrand », Revue générale des routes et aérodromes, no 644, septembre 1987, p. 17-28.
Route impériale 2 de Paris à Amsterdam.
Via: https://nl.wikipedia.org/wiki/Route_imp%C3%A9riale_2
Christian Sadoux, La route des vacances: Des nationales 6 et 7 à l'autoroute du Soleil. Veury, Le Dauphiné, 2010.
Alexandra Schwartzbrod (Recueilli par Julien Gester. Photos Mathias Depardon), Confinement. Sur la route de la vacance. De Paris à Menton, le long d'une Nationale 7 désertée, le photographe Mathias Depardon a traversé une France fantomique. Voyage dans un pays à l'arrêt, entre sidération et prise de conscience. Libération (couverture pages 1-9), 25 et 26 avril, 2020.
Via: https://www.liberation.fr/liseuse/publication/25-04-2020/1/
Sur les routes de France - avec les itinéraires illustrés de Dimanche-Auto. Paris, Éditions Techniques et Touristiques, 1925.
Amable Tatu, Voyage en France. De Paris à Lyon par la Bourgogne - De Paris à Lyon route du bourbonnais - de Lyon à Marseille - de Paris à Albi et à Castres -
les Cévennes - Auvergne - de Paris à Nantes - Vendée - de Paris à Lille etc. Alfred Mame et Cie., 1852.
G. Thiollier-Alexandrowicz, Itinéraires Romains en France. Archéologia Hors-Série N° 8. Dijon, Éditions Faton S.A., 1996.
Vaysses de Villiers, Routes de Paris à Rouen, au Havre, Honfleur, Fécamp et Dieppe. Rouen, Éd. Frère, 1840.
Herman Vuijsje, Pelgrim zonder god - een voettocht van Santiago de Compostela naar Amsterdam. Amsterdam, Uitgeverij Contact-Atlas, 1991.
*** BRUGGEN:
Victor R. Belot, Le Pont-Neuf. Histoire et petites histoires, Nouvelles Éditions Latines, 1978.
Arnaud Boucomont et al., Le viaduc de Millau. Le pont le plus haut du monde Romain Pages, 2007.
Roger Corbelet, Le prestigieux Pont de Normandie. Éditions Bertout, Coll. "La mémoire normande", 1996.
Bertrand Deroubaix, Le pont de Normandie. Le Cherche-Midi, 1993.
Henry-Louis Dubly, Ponts de Paris à travers les siècles, Paris, Henri Veyrier, 1973.
F.J.F. Esser (Red.), De Moerdijkbrug: schakel tussen Holland en Brabant. Tilburg, 1978.
Edouard Fournier, Histoire du Pont-Neuf. 2 Volumes. Paris, Dentu, 1862.
Jean Gaumy et Bertrand Deroubaix, Le pont de Normandie. Le Cherche-Midi, 1993.
Guy Lambert (dir.), Les Ponts de Paris, Paris, Action artistique de la Ville de Paris, 1999.
Bertrand Lemoine, Construire, équiper, aménager. La France de ponts et chaussées. Paris, Découvertes Gallimard, 2004.
Pascal Lobgeois et. al., La France d'un pont à l'autre. Vingt siècles d'Histoire. Éditions du Signe, 2019.
N. Th. Michaëlis, Spoorwegbruggen over de hoofdrivieren.
Eerste afdeling; 1. Brug over het Hollandsch Diep. 2. Brug over den Neder-Rijn bij Arnhem. 3. Brug over de Waal bij Nijmegen.
Uitgegeven door het Ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid. Verkrijgbaar bij Gebroeders Van Cleef, 's Gravenhage, 1895.
Moerdijkbruggen en de aaneensluitende treinverbinding door Rotterdam aangaande.
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Moerdijkbruggen
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Moerdijkspoorbrug
- http://www.engelfriet.net/Alie/Hans/spoorwegen.htm
- www.maritiemdigitaal.nl/index.cfm?event=search get details&id=100 194294, https://nl.wikipedia.org/wiki/Willemsbrug_(Rotterdam)
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Willemsspoorbrug https://nl.wikipedia.org/wiki/Koninginnebrug_(Rotterdam)
- https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Hef en https://nl.wikipedia.org/wiki/Brug_Hollandsch_Diep.
Pieter Oosterhuis, Spoorwegbrug over het Hollands Diep bij Moerdijk, vervaardigd door de Koninklijke Fabriek van Stoom- en Andere Werktuigen te Amsterdam in 1869 tot 1871, 28 april 1871.
Patricia Rochès, Le Viaduc de Garabit. Chef d'oeuvre de Gustave Eiffel. La Vie du Rail, Nouvelle édition réaugmentée, 2007.
Jean-Marie Savet, Les ponts d'hier et d'aujourd'hui. Édition Maé-Erti, 2006.
Didier Thomas-Radux (Rédaction en chef de hors-série), Le Viaduc de Millau. Un défi humain, une prouesse technologique. Saint-Jean-de-Védas, Midi Libre - Centre Presse, Hors Série Spécial, juin 2004.
T. E. Westerterp (Voorwoord), De Moerdijkbrug. Schakel tussen Holland en Brabant. Tilburg, Uitgeverij Brabant b.v., 1976.
*** TUNNELS:
Georges Bertin, Association France-Grande-Bretagne. Comité Français du Tunnel sous la Manche.. Le Tunnel sous la Manche. La dernière phase du projet. Préface de M. Yves Le Trocquer. Paris, S.C.I.P., 1937.
Laurent Bonnaud, Le tunnel sous la Manche: Deux siècles de passions. Paris, Hachette, 1994.
Christophe Bouchet, La chantier du siècle, le tunnel sous la Manche. Solar, 1991.
Philippe Desailloud, La guerre de tunnels. Histoire du tunnel routier sous le Mont-Blanc. 1946-1965. Bonneville, Imprimerie Plancher, 1965.
Albert Duluc, Le Mont Cenis. Sa route, son tunnel. Contribution à l'histoire des grandes voies de communication. Paris, Hermann & Cie., 1952.
Jean-François Gintzburger, Cent milliards sous la Manche. L'epopee du tunnel. Lille, La Voix du Nord, 1994.
Bertrand Lemoine, Le tunnel sous la Manche: l'intégrale des projets, l'histoire complète de l'aventure technique et humaine. Le Moniteur, 1994.
Bertrand Lemoine, Sous la Manche, le tunnel. Paris, Découvertes Gallimard, 1994.
Jean-Pierre Navailles, Le tunnel sous la Manche. Deux siècles pour sauter le pas. 1802-1987. Champ Vallon, 1987.
C. A. Pequignot, Chunnel. Everyman's guide to the technicalities of building a Channel tunnel. London, CR Books Ltd., 1965.
Abel Priscott, Laurent Gachet et Francis Peduzzi, Chronique des chantiers-voyages. Scénario pour l'inauguration du Tunnel sous la Manche. Scène nationale de Calais, 1993.
Bernard Sasso et Lyne Cohen-Solal, Le Tunnel sous la Manche - Chronique d'une passion franco-anglaise. La Manufacture, collection 'L'Histoire Partagée', 1987.
*** DE POST:
Alexis Belloc, Les postes françaises: recherches historiques. Paris, 1886.
C. G. van der Boom, De oude Postroute Amsterdam - Antwerpen - Parijs. Uitgave in eigen beheer, 30 November 1937.
Georges Chapier, Histoire de la poste à Lyon des origines à 1876. Lyon, Éditions Tout Lyon, 1965.
Paul Charbon, Sur les routes de France. A pied, à cheval et en voiture de poste. Schirmeck, Éditions Jean-Pierre Gyss, 1988.
Paul Charbon et al. (Rédaction), Le Patrimoine de La Poste. Charenton-le-Pont, Flohic Éditions, 1996.
André Darrigrand (Préface d'), Le Patrimoine de la Poste - Du cri à l'écrit; des messagers à la Poste aux chevaux; les postes sous le régime des fermes; de la ferme générale des postes à la création du ministère des postes et télégraphes; de la Poste au P.T.T; l'aviation postale; la poste d'outre mer; des années folles à la fin de la seconde guerre mondiale 1918-1945; la fabrication du timbre poste; la poste et les trente glorieuses 1945-1970; les timbres postes; la poste contemporaine; les musées de la Poste. Éditions Flohic, 1996.
Jouhaud, Des postes menacées par le chemins de fer et des autres dangers dont cette institution est entourée, mesures à prendre pour les conjurerer. Didot frères, 1840.
Jouhaud, Les Postes seront-elles sacrifiées aux chemins de fer? Paris, 1844.
Eugène Vaillé, Histoire des postes françaises jusqu'à la Révolution. Paris, PUF, 1946.
Eugène Vaillé, Histoire des postes françaises depuis la Révolution. Paris, PUF, 1947.
Eugène Vaillé, Histoire générale des postes françaises. Paris, PUF, 6 tomes en 7 vol., 1947 - 1955.
R. E. J. Weber, De koninklijke postwagen Gent - Amsterdam. In "Spiegel Historiael", 6, Nr. 1, blz. 11 - 17, 1971.
*** VAN KARREN, KOETSEN, DILIGENCES, OMNIBUSSEN EN BOTEN:
Kees Boschma, Reizen in Napoleons Tijd. Een avontuurlijke en soms hachelijke onderneming. Abcoude, Uitgeverij Uniepers, 1992.
A. Carlier, Histoire du véhicule. Diligences et Malle-Poste. Cannes, (A.-M.), Imprimerie à l'École, 1932.
Paul Charbon, Au Temps des Malles-Postes et des Diligences, 1979. Histoire des transports publics et de poste du XVIIe au XIXe siècle. Schirmeck, Éditions Jean-Pierre Gyss, 1979.
Bernard Cause, Les fiacres de Paris aux XVIIe et XVIIIe siècles. Paris, Presses Universitaires de France, 1972.
Didier Gazagnadou, La Poste à Relais. 1994.
Roger Gounot, Le carosse du XVIIIe siècle, autrefois dénommé berline à la française ou vis-à-vis à deux fonds. Donné par M. le Comte de Loiray et provenant du Château de Vachères. 1960.
Edouard Gourdon, Physiologie de l'omnibus. Paris, Terry, 1841.
J. H. Kruizinga, Van koetsen, karossen en kalessen. Amsterdam, Actuele Onderwerpen, 1960.
Joseph Jobé, Au temps des cochers: histoire illustrée du voyage en voiture attelée du XVe au XXe siècle, Lausanne, Édita-Lazarus, 1976.
Joseph Jobe, Van koetsen en karossen. Haarlem, De Haan, 1977.
Peter Kemper (Hg.), Am Anfang war das Rad. Eine kleine Geschichte der menschlichen Fortbewegung. Frankfurt am Main / Leipzig, 1997.
Eric Lundwall, Carrosses à cinq sols. Pascal entrepreneur. Science infuse, 2000.
C. van Mastrigt en R.C.M. Jacobs (red.), Tussen Hollandsch Diep en Mark-Dintel. Water als vriend en vijand in de gemeente Moerdijk. Willemstad, Heemkundekring ‘’de Willemstad’’, 1999.
Philippe Mellot, Paris au temps des fiacres, des omnibus et des charrettes à bras. Histoire des transports urbains des origines à 1945. Romangat, De Barée, 2006.
Michel Mollat du Jourdin (dir.), Les origines de la navigation à vapeur. Paris, Presses Universitaires de France, 1970.
L. von Munching, De geschiedenis van de Batavierlijn, Nederlands oudste stoomvaartlijn 1830-1958. Franeker, Van Wijnen, 1994.
Charles Offrey, Chronique Transatlantique du 20e siècle. Des Hommes et Navires qui l'ont marquée. MDV, 2000.
H. Popp (Hrsg.), In der Kutsche durch Europa. Von der Lust und Last des Reisens im 18. und 19. Jahrhundert. Nördlingen, 1989.
D. Ramée, La locomotion, histoires des chars, carrosses, omnibus et voitures de tous genre. Paris, Amyot, 1856. (Ré-éd. Nabu Press, 2010.)
Daniel Roche (sous la direction de), Voitures, chevaux et attelages du XVIe au XIXe siècle. Paris, Association pour l'académie d'art équestre de Versailles, 2000.
Patrick Rollet, Histoire des plaques de cocher. 2019.
Via: http://plaquedecocher.fr/histoire-des-plaques-de-cocher/
B.W. Scholten, F.M.E.W. Haalmeijer, Rotterdamsche Lloyd. Houten, 1988.
F.van der Stel, Rotterdamsche Lloyd. Rosmalen, 2004.
Louis Trenard, De la route royale à l'âge d'or des diligences. In: Les Routes de France. Colloque, Cahiers de Civilisation publiés sous la direction de Guy Michaud. Paris, 1959, p. 102-133.
R. E. J. Weber, De koninklijke postwagen Gent - Amsterdam. In "Spiegel Historiael", 6, Nr. 1, blz. 11 - 17, 1971.
André Wegener Sleewijk, Wielen, Wagens, Koetsen. Leeuwarden, Hedeby Publishing, 1993.
*** TREIN:
Peter van Ammelrooy, Gedroomd EU-spoornet is eerder illusie. Op een onlinecongres van de spoorwegsector werden vergezichten geschetst van een goot Europees
spoornetwerk. Intussen lijden hogesnelheidsdiensten als ICE en Thalys miljoenenverliezen en is Eurostar op een haar het haasje. In: de Volkskrant, 2 april 2021.
Maryse Angelier, Voyage en train au temps des compagnies, 1832-1937. In: Vie du Rail & des Transports, 1998,
H. C. Arbouw, J. R. Bos, Schakel tussen noord en zuid - Geschiedenis van de spoorwegen op het Eiland van Dordrecht. Dordrecht, 1989.
Arcachon, la Ville d'Hiver, 1860: Le chemin de fer atteint les Landes, terre perdue, pays de nulle part. Les frères Péreire, inventeurs de la banque moderne et prosélytes zélés de la révolution industrielle, conçoivent un projet audacieux. Pierre Mardaga, 1999.
Louis Armand, Histoire des chemins de fer en France. Paris, Les Éditions des Presses Modernes, 1963.
M. Asselberghs, Daar komt de trein. Amsterdam 1981.
José Banaudo, Du PLM au TGV, 125 ans de desserte ferroviaire de la Côte d'Azur. Breil sur Roya, Édition de Cabri, 1987.
José Banaudo, Le chemin de fer, moteur d'expansion de la Côte d'Azur. Mesclun, N° du Centenaire, 1988.
Marc Baroli, Le train dans la littérature française. Paris, 1969.
Nacima Baron, Pierre Messulam, Réseaux ferrés et territoires. La géographie humaine du chemin de fer. Un retour aux sources. Presses de l'école nationale des Ponts et Chaussées, 2017.
Jean-François Bazin, Le TGV Atlantique. La seconde generation des trains a grande vitesse. Éditions Ouest-France, 1988.
P. Belves, 100 ans d'affiches des chemins de fer. Éditions la Vie du Rail, 1981.
J. Bergé, Le chemin de fer du Mont-Cenis et les intérêts franco-italiens. Paris, Société Géneral d'Impression, 1911.
Stéphane Bern, Paris et son Métro. Montrouge, Mondadori France, 2016
Eric Béziat et Philippe Gagnebet, Le gouvernement sonne le réveil des lignes à grande vitesse.
Le premier ministre, Jean Castex, s’est engagé à ce que l’État finance la LGV Bordeaux-Toulouse à hauteur de 4,1 milliards d’euros.
In: Le Monde, le 30 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/04/30/le-gouvernement-sonne-le-reveil-des-lignes-a-grande-vitesse_6078620_3234.html
Eric Béziat, Le surprenant virage d’Emmanuel Macron sur le TGV.
En 2017, il refusait de « promettre des TGV à tous les chefs-lieux de département ». Aujourd’hui, il veut « poursuivre en grand » la « passion française pour le train ». In: Le Monde, le 22 septembre 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/09/22/le-surprenant-virage-d-emmanuel-macron-sur-le-tgv_6095580_3234.html
Armand Bindi et Daniel Lefeuvre, Le métro de Paris. Histoire d'hier à demain. Rennes, Ouest-France, 1990.
Eugène Bivort, Les trains rapides européens. Projet d'organisation de services à grande vitesse à travers l'Europe. Bruxelles, Ad. Mertens, 1882.
Bernard Blancheton et Jean Marchi, Le développement du tourisme ferroviaire en France depuis 1870. In: Histoire Économie et Société, mars 2001.
Arjan de Boer, Per luxetrein naar de Franse Rivièra voor 1914. Historiek, 19 januari 2015, 11.49.
Via: https://historiek.net/per-luxetrein-naar-de-franse-riviera-voor-1914/47746/.
Noël van Bemmel, Hier naar bed, ontwaken in Wenen: met de nachttrein groen en betaalbaar op reis.
Vanaf Amsterdam, Arnhem en Utrecht vertrekt vanaf deze week weer een nachttrein naar Wenen. De Nightjet zou zomaar de voorbode van een renaissance van het Europese spoor kunnen zijn. ‘Vooral jonge reizigers kiezen weer voor de trein vanwege het milieu.’ In. de Volkskrant, 25 mei 2021.
Via: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hier-naar-bed-ontwaken-in-wenen-met-de-nachttrein-groen-en-betaalbaar-op-reis~bb243cbd7/
Hubert Bonin & Christophe Bouneau (dir.), Paris-Bordeaux en train. Les trois étapes de la modernité ferroviaire. 1844-2016. Presses Universitaires du Septentrion, 2016.
Vincent Borel, L'épopée du Sud-France: le chemin de fer du littoral Varois. Éditions Campanile, 2005.
Jan Willem van Borselen, Sporen in Rotterdam. Stadsgeschiedenis rondom de trein. Rotterdam, Stichting Historische Publicaties Rotterdam, 1993.
G. Bouchon, Historique du Chemin de Fer de Bordeaux à La Teste et à Arcachon -Cinquantenaire de l'Inauguration du Chemin de Fer de Bordeaux à La Teste de Bordeaux 1841-1891.Imprimeries G. Gounouilhou, 1891.
A. Breittmayer, Débuts des bateaux à vapeur et des chemins de fer en France. Lyon, 1895.
Henri Brives, Cent vingt ans de chemin de fer. Le réseau P. O. Dordogne. Copedit, 1984.
Willem van den Broeke, Financiën en fianciers van de Nederlandse spoorwegen 1837-1880. Zwolle, 1985.
Jean-Paul Caracalla, Le goût du voyage. De l’Orient-Express au Train à Grande Vitesse. Histoire de la Compagnie des Wagons-Lits. Paris, Compagnie de Wagon-Lits, Flammarion, 2001.
François Caron, Histoire de l’exploitation d’un grand réseau: la Compagnie du Chemin de Fer du Nord des origines à la nationalisation, 1846 – 1937. Paris / La Haye, Mouton, 1973.
François Caron, Histoire des chemins de fer en France: Tome 1, 1740-1883. 1997.
François Caron, Histoire des chemins de fer en France: Tome 2, 1883-1937. 2005
François Caron, Histoire des chemins de fer en France: Tome 3: 1937-1997. 2017.
François Caron, Histoire des chemins de fer en France (2 tomes). Paris, Fayard, 1997-2005.
Jean des Cars, Sleeping story. L'épopée des Wagons-Lits. Paris, Julliard, 1976.
Jean des Cars et Jean-Paul Caracalla, Le Train Bleu et les grands express de la Rivièra. Paris, Denoël, 1988.
Jean des Cars et Jean-Paul Caracalla, Les trains des rois et des présidents. Paris, Denoël, 1992.
Max et Marie Cassy, Les premiers chemins de fer en France. Cannes, Bibliothèque de Travail, 1948.
Roger Commault, Georges Nagelmackers, un pionnier du confort sur rail. Uzès, La Capitelle, 1966.
Gérard Coudert, Maurice Knepper et Pierre-Yves Toussirot, La Compagnie des Wagons-Lits. Histoire des véhicules ferroviaires de luxe. La Vie du Rail, 2009.
P. Dauzet, Le siècle des chemins de fer en France (1821-1938). Paris, 1948.
Daniel Delattre, Les chemins de fer du Nord au début du XXe siècle. Daniel Delattre, 2012.
E. Déligny, Le chemin de fer métropolitain de Paris. Paris, Imprimerie Chaix, 1884.
A. Doedens, L. Mulder, Een spoor van verandering - Nederland en 150 jaar spoorwegen 1839 - 1989. Baarn, 1989.
Aad Engelfriet e.a., De geschiedenis van de spoorwegen in Rotterdam. http://www.engelfriet.net/Alie/Hans/spoorwegen.htm, 2009.
Philippe Erlanger, P.L.M. a cent ans. 1957.
J.A. Faber (Woord vooraf), Het spoor. 150 jaar spoorwegen in Nederland. Amsterdam, 1989.
W. Fritschy, 'Spoorwegaanleg in Nederland van 1831 tot 1845 en de rol van de staat'. In: Economisch en Sociaal Historisch Jaarboek, 46, pp. 180-227, 1983.
G. Goy, Hommes et Choses du P.L.M.. Paris, Devambez, 1911.
Sander Groen, Met de (nacht)trein door Europa? 2022 is hét jaar om dat te doen. De internationale trein is terug: jaren werd er geschrapt in het aanbod,
nu komen er nieuwe verbindingen bij. Verruil vliegschaamte voor treintrots en reis eens per spoor naar Split, Edinburgh of Stockholm. In: Trouw, 15 januari 2022.
Via: https://www.trouw.nl/reizen/met-de-nacht-trein-door-europa-2022-is-het-jaar-om-dat-te-doen~b8881c27/
Roger Henri Guerrand, Mémoires du métro. La Table Ronde, collection "L'ordre du jour", Paris, 1961.
E. Guinot, Itinéraire du chemin de fer de Paris a Bruxelles comprenant l’embranchement de Creil a Saint-Quentin. Bibliothèque des chemins de fer – Première série Guides des voyageurs. Paris, 1853.
Denis Hannotin (Sous la direction de), Le Paris-Orléans. Une épopée du chemin de fer - Almanach 1838-1938. SPM, 2019.
Geert van Istendael, Michel Quint, Luc Devoldere en Cyrille Offermans, Het juiste spoor: treinverhalen tussen Nederland, België en Frankrijk. Rekkem, Ons Erfdeel, 2012.
J. Janin, Inauguration du chemin de fer de Paris à Saint-Germain. In: Journal des Débats, 25 août 1837.
Didier Janssoone, La grande histoire du train. De 1900 à nos jours. Magasin pittoresque, 2016.
Didier Janssoone, TGV, une Fabuleuse Épopée Technologique et Humaine. Etai, 2021.
Adolphe Joanne, J. Ferrand, Guide Joanne, de Lyon à la Méditerranée. Paris, Librairie de L. Hachette et Cie. 1862.
J. H. Jonckers Nieboer, Geschiedenis der Nederlandsche Spoorwegen. Rotterdam, Nijgh & Van Ditmar, 1938.
A. Kumar, Stately Progress. Royal Train Travel since 1840. York, 1997.
James Ladame, Chemin de fer de Calais à Milan. Ligne directe par Belfort, La Gemmi et le Simplon [...]. Les grands tunnels des Alpes et du Jura. Accompagné de quatre cartes hors-texte. Paris, Imprimerie Dubuisson et Neuchatel, Mme Vve Guyot et chez l'auteur, 1889.
Patricia et Pierre Laederich, Marc Gayda, André Jacquot, Histoire s réseau ferroviare français. Valignat, Éditions de l'Ormet, 1996.
Clive Lamming - J. Marseille, Le Temps des Chemins de Fer en France. Paris, Éditions Nathan, 1986.
Clive Lamming, Les Grands Trains de 1830 à nos jours. Paris, Larousse, 1989.
Clive Lamming, L’âge d’or des locomotives et des grands trains de luxe internationaux (1850 – 1980). Évreux, Éditions Atlas, 2006.
Clive Lamming, L'Age d'or de la traction vapeur en France (1900-1950). Évreux, Éditions Atlas, 2006.
Clive Lamming, Les Réseaux Français et la Naissance de la SNCF (1938-1950). Évreux, Éditions Atlas, 2006.
Clive Lamming, Le réveil du chemin de fer en France et l'âge d'or du TGV (1950-2006). Évreux, Éditions Atlas, 2006.
Clive Lamming, Création et consolidation des réseaux d'Europe, 1830 - 1939. Trains de légende, Transport, Rail, Ferroviaire, Locomotive, cheminots. Évreux, Éditions Atlas, 2007.
Clive Lamming, Atlas des trains français - L'Épopée de la SNCF. Glénat, 2008.
H. Lartilleux, Géographie des chemins de fer français, Vol. 1: La S.N.C.F.. Paris, Librairie Chaix, 1953.
J.-B. Laurens, Album du Chemin de Fer de Lyon à la Méditerranée. Recueil de dessins de Sites, Monuments, Costumes, etc. étudiés dans le parcours de cette voie et
exécutés sur pierre par J.-B. Laurens. Troisième excursion 1860-1861. Paris, Paulin et Le Chevalier, 1861.
Michel Leboeuf, Grande vitesse ferroviaire. Cherche Midi, 2014.
Lorelei Limousin (Propos recueilis par Claire Legros), "L'Europe du rail est une change à saisir." In: Le Monde, 25 - 26 juillet 2021.
Dominique Lormier, 12 trains qui ont changé l'Histoire. Pygmalion, 2014.
Jean-Pierre Malaspina, Maurice Mertens, Entre luxe et grande vitesse — TEE — La légende des Trans Europ Express. LR Presse, 2007.
Aude Massiot et Coralie Schaub, Train. Le retour de la fée couchette. In: Libération, N° 12300, Mardi 29 décembre, 2020.
Via: https://www.liberation.fr/france/2020/12/28/train-le-retour-de-la-fee-couchettes_1809847
Sophie de Mazenod, Ces trains qui font rêver. Histoire des trains de luxe, des grands express et des petites lignes pittoresques. Solar et Areion / Éditions de l'Angle Aigu, 1990.
Maurice Mertens, Jean-Pierre Malaspina, TEE. La légende des Trans-Europ-Express. de Loco Revue LR Presse, 2007.
A. Meyer, Promenade sur le chemin de fer de Marseille à Toulon. 1859.
Philippe Mirville, TGV. En route vers le futur. 25 ans de passion. Boulogne-Billancourt, Timée-Éditions, 2006.
Moerdijkbruggen en de aaneensluitende treinverbinding door Rotterdam aangaande.
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Moerdijkbruggen
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Moerdijkspoorbrug
- http://www.engelfriet.net/Alie/Hans/spoorwegen.htm
- www.maritiemdigitaal.nl/index.cfm?event=search get details&id=100 194294, https://nl.wikipedia.org/wiki/Willemsbrug_(Rotterdam)
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Willemsspoorbrug https://nl.wikipedia.org/wiki/Koninginnebrug_(Rotterdam)
- https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Hef en https://nl.wikipedia.org/wiki/Brug_Hollandsch_Diep.
François et Maguy Palau, Le rail en France: les 80 premières lignes 1828-1851. Paris, éditions Palau, 1995.
Jean-Pierre Malaspina, Des TEE aux TGV. Trains d'Europe. Paris: La Vie du Rail. 2005.
Jean-Pierre Malaspina, Maurice Mertens, TEE: la légende des Trans-Europ-Express Auray, LR Presse, 2007.
Hanne Obbink, Rails genoeg, en toch stuit de trein naar het buitenland op hindernissen. Wie per trein een internationale reis wil maken, komt veel hindernissen tegen. Die moeten op Europees niveau aangepakt worden, stelt een adviesraad. In: Trouw, 1 juli 2020.
Via: https://www.trouw.nl/economie/rails-genoeg-en-toch-stuit-de-trein-naar-het-buitenland-op-hindernissen~bcf8fcf0/
Martin Page, The Lost Pleasures of Great Trains. London, Weidenfeld & Nicolson, 1975.
Nathalie Pégé-Défendi, Une invitation au tourisme: l’affiche ferroviaire française, 1880-1936. Paris, thèse, Université de Paris I, 2001.
Via: https://journals.openedition.org/rhcf/1914
Gustave Pereire, Gustave Jolivet, Les chemins de fer de l'avenir, avec matériel roulant à très grande capacité, voies extra-robustes, vastes entrepots et magasins de gares. Comment préparer l'installation des chemins de fer de l'avenir. Paris, Gauthier-Villars, Edouard Champion, Ch. Bernard, 1920.
Jacques Perenon, René Clavaud et Robert Chappelet, Le Train Bleu. Éditions du Cabri, 2003.
Jacques Peyrefitte, Il était une fois l'Arjaponnais. Le Chemin de fer sur route de Paris à Arpajon 1893-1936. Le Meé-sur-Seine, Éditions Amatteis, 1988.
Guillaume Picon, Orient Express: The Story of a Legend. Acc Art Books, 2018.
Marie-Pascale Rauzier, François Schuiten, High-speed world. Langages du Sud, 2019.
G. F. van Reeuwijk, Majesteit, uw trein staat gereed! De geschiedenis van het koninklijk spoorwegmaterieel in Nederland. Deventer, 1980.
Georges Ribeill, La Révolution Ferroviaire - La Formation Des Compagnies De Chemins De Fer En France, 1823-1870. Paris, Belin, 1993.
Georges Ribeill, Les trains de nuit. La Vie du Rail, 2021
Evelyne et Jean-Pierre Rigouard, Les lignes ferroviaires de France. Paris - Bordeaux. Éditions Delattre, 2009.
Marja Ros (Eindredactie), De Europese treindroom. NTR-VPRO, Andere Tijden, 26 juni 2021.
Via:
https://anderetijden.nl/aflevering/863/Special-De-Europese-treindroom
Wolfgang Schivelbusch, Geschichte der Eisenbahnreise: Zur Industrialisierung von Raum und Zeit im 19. Jahrhundert. München/Wien, Carl Hanser Verlag 1977. (Frankfurt am Main, Fischer Taschenbuch, 6. Auflage, 2015.)
Wolfgang Schivelbusch, The Railway Journey: The Industrialization of Time and Space in the 19th Century. Berkeley, Cal., University of California Press, 1986.
Michel Simon, Un jour, un train - La saga d'Euralille. Lille, La Voix du Nord, 1993.
Monique le Tac (Préface de Anne-Marie Idrac - Présidente-directrice générale de la RATP), Fulgence Bienvenue. Le père du métro de Paris. Biographie. Paris, Éditions LBM, 2006.
Franco Tanel, Trains de la vapeur à la grande vitesse. Éditions De Borée, 2012.
Félix Tourneux, Encyclopédie des chemins de fer et des machines à vapeur, à l'usage des praticiens et des gens du monde. Paris, Jules Renouard et L. Mathias, 1844.
A.J. Veenendaal, Spoorwegen in Nederland van 1834 tot nu. Amsterdam, 2004.
Christine Verneuil, Paris-Bruxelles, grande vitesse. Éditions de la Différence, Paris, 2004.
André Victor, Le souffle du Mistral. La vie du rail, 2012.
Lucien Maurice Vilain, L'évolution du matériel moteur et roulant de la Compagnie Paris-Lyon-Méditerranée (PLM). Des origines à la SNCF 1857 1938.
Éditions Vincent Fréal et Cie., 1971.
Lucien Maurice Vilain, Dix décennies de locomotives sur le réseau du nord (1845-1948). Éditions Picador, 1977.
G.L.S. Willemse, Trans Europ Express. Alkmaar, De Alk, 1966.
Jean-Pierre Williot, Mobilités alimentaires. Restaurations et consommations dans l'espace des chemins de fer en France (XIXe-XXIe siècle). Paris, Editions de la Sorbonne, 2021.
Rui Xia, High-Speed Rail. Royal Collins Publishing Company, 2022.
Eve-Marie Zizza-Lalu, Au bon temps des wagons restaurants. La Vie du Rail, 2012.
*** HYPERLOOP:
Sterre van der Hee, In de toekomst reizen we wel duizend kilometer per uur in deze capsule.
In het Spoorwegmuseum in Utrecht staat sinds kort een capsule van de hyperloop, ofwel de ‘trein van de toekomst’. Hoe werkt die? En is hij veilig? ‘Bij de eerste stoomlocomotief dachten mensen ook dat hun hoofd zou ontploffen door de snelheid.’ In: Trouw, 4 november 2021.
Via: https://www.trouw.nl/binnenland/in-de-toekomst-reizen-we-wel-duizend-kilometer-per-uur-in-deze-capsule~b110328b/
*** STATIONS EN BUFFETS:
K. Bowie (Sous la direction de), Les Grandes Gares parisiennes au XIXe siècle. DAAVP, 1987.
Emeline Cazi, Gare du Nord: terminus pour le mégaprojet. Très controversé, ce chantier avait vu son budget s'envoler et semblait impossible à livrer dens les délais. In: Le Monde, le 23 septembre 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/09/22/la-sncf-abandonne-le-projet-actuel-de-renovation-de-la-gare-du-nord_6095527_3234.html
R. Clozier, La gare du Nord. Paris, J.B. Baillière et Fils, 1940.
Patrick Cognasson, Gare de l'Est. Porte ouverte sur l'Europe. Paris, Éditions La Vie du Rail, 1994.
Patrick Cognasson, Histoire de la gare du Nord, au coeur de Paris, au carrefour de l'Europe. Paris, Les Éditions La Vie du Rail, 2017.
Marie-Christine Descouard et Romain Bouteille, Le Café de la Gare, quelle histoire! Paris, Le Cherche Midi, 2014.
Benoît Duteurtre, Gérer les pas perdus. In: Le Monde Diplomatique, décembre 2012.
Benoît Duteurtre, La nostalgie des buffets de gare. Paris, Payot, 2015.
Didier Janssoone, Orsay. Quand le musée était une gare. Éditions du Mont, 2017.
Jean Jenger, Orsay, de la gare au musée. Histoire d'un grand projet. Milan-Paris, Électa Moniteur, 1986.
Nicole Jusseerand (Directrice éditoriale), La France des Gares. Guides Gallimard. Éditions Nouveaux-Loisirs, 1999
Clive Lamming, Paris au temps des gares. Grandes et petites histoires d’une capitale ferroviaire. Paris, Parigramme, 2011.
Pierre Lassus, Petit éloge des gares. Éditions François Bourin, 2018.
Didier Leroy, Paul-Henri Bellot, Samuel Delziani, La gare du Nord et sa banlieue. 150 ans d'histoire. La Vie du Rail, 2015.
L’espace du voyage: les gares. Paris, Monuments Historiques, N°6, 1978.
Le temps des gares. Paris, Centre d’Art et de Culture Georges Pompidou – Centre de Création Industrielle, 1978.
Etienne Marie, Gares de la Cote d'Azur et du Haut-Pays Alpes-Maritimes. Éditions Equinoxe, 2008.
Eric Min, Gare du Nord. Pelckmans uitgevers, 2021.
Denis Redoutey , Histoire de la Gare de Paris Lyon. Un lien entre la capitale et l'arc sud-est. La Vie du Rail, 2018.
Stéphanie Sauget, A la recherche des pas perdus. Une histoires des gares parisienne au XIXe siècle. Paris, Tallandier, 2009.
Christiane Scelles, Gares, ateliers du voyage, 1837-1937. Desclée De Brouwer, 1993.
Édouard Siebecker, Physiologie des chemins de fer. Grandes compagnies, employés, public, portraits, anecdotes, conseils aux voyageurs. J. Hetzel, 1867.
Ben Speet, Het Spoorwegmuseum, Royal Class. Koninklijk reizen per trein. Uitgeverij WBooks, 2010.
M. Ragon, L'Architecture des gares. Naissance, apogée et déclin des gares de chemin de fer. Paris, Denoël, 1984.
Denis Redoutey, Histoire de la Gare de Paris Lyon. Un lien entre la capitale et l'arc sud-est. La Vie du Rail, 2018.
Henri Vincenot, La vie quotidienne dans les chemins de fer au XIX siècle. Paris, Hachette, 1981.
Voyage pittoresque sur le chemin de fer de Paris à Saint-Cloud et Versailles. Versailles, Imprimérie M. Fossonne, 1839.
*** (BROM-)FIETS:
D. Andric, B. Gavric, W.J. Simons, Les bicyclettes. 200 ans d'histoire de la "petite reine". Ars Mundi, 1990.
D. Andric, B. Gravic, W.J. Simons, Fietsen. Van loopfiets tot mountainbike. Fontaine Uitgevers B.V., 1990.
Marc Augé, Éloge de la bicyclette. Paris, Payot & Rivages, 2008.
Patrick Barrabès, Motobécane: Les deux-temps 1921-1984. Éditions Techniques pour l'Automobile et l'Industrie, 2019.
L. Baudry de Saunier, Histoire générale de la vélocipédie. Paris, Paul Ollendorff, 1891.
L. Baudry de Saunier, Le Cyclisme théorique et pratique. Paris, La Librairie Illustrée, 1893.
L. Baudry de Saunier, L'Art de bien monter la bicyclette. Paris, La Librairie illustrée, 3e édition, 1894.
Catherine Bertho-Lavenir, Voyage à vélo: du vélocipède au Vélib. Paris, Paris Bibliothèques, 2011.
Jean Bertot, La France en bicyclette: étapes d'un touriste. 1894.
Pierre Chany, La fabuleuse histoire du Tour de France. Préface de Jacques Goddet. Paris, Éditions ODIL, 1983.
Raymond Chuttier, Le Roman de la Bicyclette (du Célérifère au Vélo moderne). Paris, Cherche Midi, 2008.
A.-Gaston Cornie, Manuel technique et pratique du vélocipède. Paris, Ernest Flammarion, 1892.
Philippe Daryl, Le vélocipède pour tous par un vétéran. Encyclopédie des sports sous la direction de M. Philippe Daryl.
Ancienne Maison Quantin librairies imprimeries réunies, 1892.
Pryor Dodge, La Grande Histoire du vélo. Paris, Flammarion, 2000.
Jean-Pierre Foucault, Vélosolex - L'épopée d'un vélomoteur. Hugo Image, 2017.
J.M. Fuchs en W.J. Simons, De fiets van toen en nu. Geschiedenis van de fiets. 1983.
Raymond Henry, Du Vélocipède au Dérailleur moderne. La Surprenante histoire des changements de vitesse.
Saint-Étienne, Association des amis du Musée d'art et d'industrie de Saint-Étienne, nouvelle édition corrigée et réactualisée, 2003.
David V. Herlihy, Bicycle. The History. Yale University Press, 2004.
Michael Hutchinson, Re:Cyclists. 200 Years on Two Wheels. 2018.
Keizo Kobayashi, Histoire du Vélocipède de Drais à Michaux 1817-1870. Mythes et réalités. Tokyo, Bicycle Culture Center, ré-éditon, 1990.
Hans-Erhard Lessing, Automobilität – Karl Drais und die unglaublichen Anfänge. Leipzig, Maxime Verlag, 2003.
C. de Loris, Le femme à bicyclette: ce qu'elles en pensent. Paris, Librairies Imprimeries Réunies, 1896.
Amédée Maquaire, Traité pratique de Vélocipédie. Paris, Sécuritas, 1891.
Jean-Paul Olivier, Histoire du Cyclisme. Paris, Flammarion, 2003.
Max J. Rauck, Gerd Volke, Felix R. Paturi, Mit dem Rad durch zwei Jahrhunderte. Stuttgart, AT Verlag, 1979.
Dr H.L. Reboul, Hygiène du cycliste. Paris, Librairie du Monde Médical, circa 1900.
Bernard Salvat, Dominique Pascal, Jean Goyard, Le Vélosolex, la bicyclette qui roule toute seule. Éditions Massin, 1989.
Jacques Seray, Le monde du vélo. Histoire, curiosités, accessoires. Boulogne-Billancourt, Éditions du May, 2004.
Gérard De Smaele, Du vélocipède à la bicyclette. Paris, L'Harmattan, 2018.
*** AUTO'S, GARAGES, BANDEN en BRANDSTOF:
P. van Abkoude jr., Met de kampeer-auto op reis. Kluitman, 1926.
Jacques Amblard, Le guide parfait de l'automobiliste. Les Éditions de France, 1933.
François Arion, L'Automobile Fléau Mondiale. Les piétons sacrifiés. Des milliers de personnes tuées des centaines de mille blessées par l'auto chaque année. Faut-il interdire la circulation des autos particulières dans les villes? Paris, Imp. Jean Ruckert, ca. 1958.
Thierry Astier, Citroën - 100 ans d'audace. Solar, 2019.
L. Auscher, Le Tourisme en automobile. Paris, Dunod, 1904.
L'Automobile et le Tourisme. L'Illustration, N° 4570, 4 octobre 1930 / N° 4622, 3 octobre 1931 / N° 4727, 7 octobre 1933 / N° 4935, 2 Octobre 1937.
Jean-Patrick Baraillé, Philippe Dufresne, Paul Fraysse, Peter Fuchs, Jean-Louis Loubet, Renault 4. Tous les modèles 1962-1994. Schneider, 2013.
René Bardin, L'éclairage et le Démarrage électrique des automobiles. Description. Fonctionnement. Installations. Types. Entretien. Pannes. Paris, Desforges, 1923.
J.P. Bardou et al., La Révolution automobile. Paris, Albin Michel, 1977.
T. Barker, D. Gerhold, The rise and rise of road transport, 1700-1990. Cambridge, New Studies in Economic and Social History, 1993.
Jean-Louis Basset, La Traction Citroën de mon père. Atlas, 2011.
L. Baudry de Saunier, L'Automobile théorique et pratique. Neuilly, Chez l'auteur, 1899.
L. Baudry de Saunier et al., Histoire de la locomotion terrestre. Paris, Éditions de l'Illustration, 1936.
Serge Bellu, Dominique Fontenat, Renault Espace - la voiture à vivre. Paris, Éditons presses audiovisuel, 1991.
Serge Bellu, La Citroën 2CV. L'icône des Trente Glorieuses. Glénat Livres, 2021.
Yves-Guy Bergès, Auto-Stop! Guide pratique et humoristique de l'auto-stoppeur. (Illustrations de Sempé.) Paris, Librairie Arthème Fayard, 1961.
Lucien-François Bernard (sous la direction éditoriale) avec François Granet, Jean-Louis Lemerle et Emmanuel Piat, L'Histoire de l'Automobile Club de France. Paris, éditions de L'Automobile Club de France, 2012.
A. Berthier, Les piles sèches et leurs applications - Lumière de poche, Applications à l'automobile et à l'allumage des moteurs à explosion. Paris, Librairie Générale Scientifique et Industrielle H. Desforges et al., 1905.
R. Bletterie, Michelin, Clermond-Ferrand capitale du pneu - 1900-1920. Avallon, Édition de Civry, 1981.
R. Bommier, Le bréviaire du chauffeur. Anatomie, physiologie, pathologie, thérapeutique et hygiène de la voiture automobile et des motocycles. Paris, H.Dunod Bibliothèque du Chauffeur et E.Pinat, Quatrième édition, 1910.
P. Bos, Citroën 2CV. Kosten sparen door - waar mogelijk en verantwoord - zèlf sleutelen. Deze praktische handleiding is samengesteld door de autotechnicus P. Bos
van de Koninklijke Nederlandsche Toeristenbond ANWB om de autobezitter te instrueren wat hij zèlf kan doen .... en moet laten. Den Haag, Ad M.C. Stok Zuid-Hollandsche
Uitgevers Maatschappij, 2e druk, ca. 1968.
Marc Bourgne et al., Le Pneu et l'Environnement. Michelin & Cie. 2002.
P. Boyer, De Dion-Bouton. De l'automobile à l'aéronautique. Rétroviseur, 1995.
Ir. W.L. Brocx en L.J. de Jong, Automobilist ken Uw wagen. Deventer, N.V. Uitg. Mij. A. E. Kluwer, 1935.
Jan Buitenkamp, De Moerdijkbrug. 50 Jaar. Breda, Uitgeverij Brabantia Nostra, 1986.
Lucien Chanuc, Ces étonnants véhicules à vapeur: Routières, camions et omnibus à vapeur. Ormet Éditions, 1995.
H. Clayette, L'automobile machine merveilleuse. Bourrelier & Cie, 2e edition, 1937.
Matthew B. Crawford, Prendre la route. Une philosophie de la conduite, traduit de l’anglais par Ch. Jaquet & M. Saint-Upéry, Paris, La Découverte, 2020.
R. Darman, Le moteur diesel expliqué par questions et réponses. Paris, Éditions Chiron, 1960.
O. Darmon, Le grand siècle de Bibendum. Paris, Hoëbeke, 1997.
Olivier Darmon, De grote eeuw van Bibendum. Parijs, Éditions Hoëbeke, 1997.
Jean-Marie Defrance, La Méhari. Historique, identification, évolution, restauration, entretien, conduite. Éditions Techniques pour l'Automobile et l'Industrie, 1999.
Pascal Delannoy, Jean Viard, Contre la barbarie routière. La Tour d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2002.
Arnaud Demaury, Citroën Méhari: 1968 - 1987. Publication indépendant, 2018.
Arnaud Demaury, Citroën DS. Ambassadrice Française. Publication indépenat, 2018.
Arnaud Demaury, Citroën Méhari: 1968 - 1987. Publication indépendant, 2018.
Antoine Demetz, La Citroën 2CV de mon père. Évreux, Éditions Atlas, 2010.
Yoann Demoli, Pierre Lannoy, Sociologie de l'automobile. Paris, La Découverte, 2019.
Gaëlle Denaire, Bibliographie des publications du Touring Club de France. Paris, Mairie de Paris / Bibliothèque de Tourisme & des Voyages, 2008.
Via: https://fr.calameo.com/read/000336558e9b2b5f5da93
Nicolas Dermigny, L'Auto-stop efficace et la débrouilardise en voyage. Éditions du Poulet d'Or, Édition 2012.
Pierre-Antoine Donnet, La Saga Michelin. Paris, Seuil, 2008.
Albert Dubout, Code du voyage et du tourisme. Paris, Gonon/Vilo, 1960.
G. Dupuy, Les territoires de l'automobile. Paris, Anthropos, Économica, 1995.
Edward Edouard, L'Appel de la Route. Paris, Librairie Académique Perrin, 1922.
Marcel Ehrman, L'automobile de tourisme en France. Thèse de droit de l'Université de Paris, 1938.
Thierry Favre, L'Auto s’affiche. Massin, 2007.
Mathieu Flonneau, L'Automobile à la conquête de Paris. Paris, Presses de l'ENPC, 2003.
Mathieu Flonneau, Paris et l'automobile: un siècle de passions. Paris, Hachette, 2005.
Mathieu Flonneau, Les cultures du volant. Essai sur les mondes de l'automobilisme. Paris, Autrement, 2008.
Mathieu Flonneau, L’Automobile au temps des Trente Glorieuses. Nouvelles Éditions Loubatières, 2016.
Alain Frèrejean, André Citroën. Louis Renault. un duel sans merci. Paris, Fayard, 1998.
Alain Frèrejean, Les Peugeot. Deux siècles d'aventure. Paris, Flammarion, 2006.
Anne-Françoise Garçon (dir.), L'Automobile et ses réseaux. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 1998.
Paul Gerbod, L'irruption automobile en France (1805-1914). In: L'information géographique, n° 45, 1983.
R. Guerber, La pratique de l'automobile. Paris, Technique et Vulgarisation, 1949.
Gilles Guérithault, Vive l'auto. Paris, Grasset, 1980.
André Gueslin, Michelin: les hommes du pneu. Les ouvriers Michelin à Clermont-Ferrand de 1889 à 1940. Paris, Les Éditions de l'Atelier, 1993.
Stephen L. Harp, Marketing Michelin. Advertising and cultural identity in twentieth-century France. The John Hopkins University Press, 2001.
A; van Hennekeler, 'Wedstrijden met automobielen of motorwagens. Inrichting van den driewieler met nafta-motor van de Dion en Bouton'. In: De Natuur, n° 18, pp. 243-249, 1898.
H. J. A. Hofland, De politiek van de auto. Vulgair staatsfascisme. In: H. J. A. Hofland, De elite verongelukt - Beschouwingen. Amsterdam, De Bezige Bij, 1995.
C. G. Hoyos, Psychologie de la circulation routière. Paris, Presses Universitaires de France, 1968.
Alain Jemain, Michelin. Un siècle de secrets. Paris, Calman-Lévy, 1982.
E. Lantier, Pannes de Routes de l'Automobiliste. Entretien, accessoires, dépannage sur route. Paris, Éditions Chiron, 1951.
Hervé Lauwick, L'Auto et son coeur. Paris, La Nouvelle Société d'Édition, 1929.
Jean-Louis Lemerle, Histoire de l'Automobile Club de France et de ses hôtels, place de la Concorde. Paris, Vincent, 1987.
Herbert R. Lottman, Michelin, 100 ans d’aventures. Paris, Flammarion, 1998.
Herbert R. Lottman, The Michelin men driving an Empire. London - New York, I.B. Tauris, 2003.
Jean-Louis Loubet, Carnet de route. 1898-2000 L'histoire de Renault année par année. Éditions Techniques pour l'Automobile et l'Industrie, 2000.
Jean-Louis Loubet, Histoire de l'automobile française. Paris, Seuil, 2001.
Jean-Louis Loubet, La Maison Peugeot. Paris, Perrin, 2009.
Guy Lux, Priorité à la Vie sur les routes. Paris, Robert Laffont/Paris Match, 1971.
Björn Marek, Immo Mikloweit, Citroën DS. Histoire d'une voiture de légende. Éditions de l'Imprévu, 2020.
Peter Jan Margry, Le culte de la Citroën 'Déesse'. In: DESiMA (Strasbourg), Les relations franco-néerlandaises, in n° 8/2014, pp. 129-132.
J.-C. Maroselli, L'Automobile et ses grands problèmes. Paris, Librairie Larousse, 1958.
Henri Mathieu, L' A B C du Chauffeur. Librairie Polytechnique Baudry, 1895.
Olivier de Mesplès, L'Atlas des DS Citroën. De la DS 19 à la DS 23 Pallas. Glénat Livres, 2008.
André Michelin et Edouard Michelin, Notre Sécurité est dans l'Air. Décembre 1919. Michelin, 1919.
André Michelin, L'Enfance de Bibendum: Ou la fabuleuse histoire des frères Michelin. Paris, Albin Michel, 2020.
Michelin, Michelin ou l'histoire du pneu. Clermont-Ferrand, Imprimerie Dieppoise, 1980.
Michelin, Parlez-nous de lui. Bibendum vu par... . Les Éditions Textuel, 1998.
Michelin, Bibendum à l'affiche - Cent ans d'image Michelin. Michelin Éditions des Voyages, 2000.
Saskia Naafs en Parcival Weijnen, De auto als datavergaarbak. ‘U rijdt zo langs ons Big Mac-menu’ - Over een jaar of drie zijn alle nieuwe auto’s in Europa connected. Gegevens over je auto maar óók over jouzelf worden dan non-stop naar de fabrikant geseind. Of je parkeert voor de McDonald’s, of bij een homo-strandje. Wie je contacten zijn, wat zij jou mailen. Waar komt de delete-knop? In: 'de Groene, nr. 47, 18 november 2020.
Via: https://www.groene.nl/artikel/u-rijdt-zo-langs-ons-big-mac-menu?utm_source=De+Groene+Amsterdammer&utm_campaign=ebe7d3f8b3-Dagelijks-2020-11-19&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-ebe7d3f8b3-70676005
Leslie George Norman, Les Accidents de la route. Épidémiologie et prévention. Organisation mondiale de la santé, 1962.
Joseph Noulens, Le nouveau code de la route, texte et commentaire. Taride, 1923.
Pierre Noury, Méditations sur le sport de l'automobile. Paris, 1934.
Dominique Pagneux, Panhard, le grand livre. Éditions E.P.A., 1996.
Dominique Pascal et Marie-Claire Lauvray, La Renault 4L de mon père. 2017.
Dominique Pascal, Garages de nos régions. Autodrome, 2018.
Dominique Pascal, Stations Service. ETAI, 2020.
H. J. Peppink, Geheimen van het Autostuur.(U en Uw Auto "De cultuurserie van het snelverkeer"). Ad. M. C. Stok, Zuid-Hollandsche Uitgevers Mij, Den Haag, 1954.
H. J. Peppink, Goed Autorijden kan iedereen leren. Handleiding, zowel voor Autuveteranen (Kilometer-millionnairs!) als voor hen,
die nog maar aan het begin staan van hun automobilistische carrière. 5e, Volledig nieuwe uitgave. Koninklijke Nederlandsche Toeristenbond A.N.W.B., 1954.
H. J. Peppink, Veredelde Rijkunst & op reis met uw auto.
Uitgave van de Kon. Nederlansche Toeristenbond ANWB & Ad. M. C. Stok, Zuid-Holl. Uitgevers Mij., 1956.
H. J. Peppink, Veredelde Rijkunst & Op Reis Met Uw Auto. Ervaringen uit een 30-jarige rijpraktijk:
Prettig, veilig en economisch reizen? De taal van de weg, van de nacht, van de bergen. - Autobanen; druk stadsverkeer -
Zoek de zon op; slecht weer. Koninklijke Nederlandsche Toeristenbond A.N.W.B., 1956.
H. J. Peppink, De Autohogeschool (die u de veredelde rijvaardigheid onthult en in staat stelt vlotter en veiliger meer van uw auto te profiteren, in eigen land zowel als in Parijs of Londen en in het hooggebergte).
Den Haag, Ad. M. C. Stok Zuid-Hollandsche Uitgeversmaatschappij, 1956.
H. J. Peppink, Leven en Welzijn van U en Uw Auto. (U en Uw Auto "De cultuurserie van het snelverkeer"). Ad. M. C. Stok, Zuid-Hollandsche Uitgeversmaatschappij, 1958.
H. J. Peppink, Om het Behoud van Uw Auto (en van U zèlf). Den Haag, A.N.W.B. & Ad. M. C. Stok, Zuid-Holl. Uitgvers Mij., 1958.
Maurice Percheron, Manuel Pratique pour la conduite et l'entretien des moteurs à explosion. Paris, Étienne Chiron - Éditeur, 1926.
Benoit Pérot, Panhard, la doyenne d’avant garde. Éditions E.P.A., 1979.
Benoit Pérot, 1895. Paris-Bordeaux-Paris. l'Incroyable Course des Pionniers de l'Automobile / The pioneers of the automobile in a race for History. Éditions TiMkaT, 2007.
É
Henri Petit, Le moteur Diesel d'automobiles. Paris, Dunod, 1937.
Reiswijzer voor Frankrijk voor automobilisten, motorrijders en wielrijders. Uitgave van den Koninklijke Nederlandse Toeristenbond A.N.W.B.. Den Haag, 1923. ('eerste druk')
Frédéric Régamy, Vélocipédie et Automobilisme. Tours, A. Mame et Fils, 1898.
Réunion des Musées Nationaux, De Dion-Bouton. Une aventure industrielle. Réunion des Musées Nationaux (RMN), 1993.
Alexandre Rigal, Habitudes en mouvement. Vers une vie sans voiture. MétisPresses, 2020.
Jules Romain, Robert Doisneau, Pierre Jahan, Nora Dumas, Willy Ronis, et al., L'automobile en France. Billancourt, Regie Nationale des Usines Renault, 1951.
Jacques Rousseau, Jean-Paul Caron (Jean Panhard présentation), Cent ans d'automobile française. Paris, Éditions Flammarion, 1984.
Christian Rouxel, Bref historique de la vente d'essence en France. In: Revue Route Nostalgie, n° 5, pp.5-11, février 2004.
Via: https://www.retro-tourisme.com/pdf/distribution_Essence_1.pdf
Jacques de Seguéla, Quatre-vingts ans de publicité Citroën. Paris, Hoëbeke, 1999.
Olivier de Serres, Traction Avant - le grand livre., Paris, Éditons presses audiovisuel, 1997.
Olivier de Serres et Anne Bony, Traction-avant Citroën (1934-1957). 2017.
Pierre Souvestre, Histoire de l'automobile. Paris, Dunod et Pinat, 1907.
Alexander Spoerl (Le grand succes international), Votre Auto et Vous. Paris, Robert Laffont, 1961.
B. D. Swanenburg (Ontwerp), Per Auto naar Frankrijk. Practische vraagbaak voor de auto-toerist. Zeist, Uitgeversmaatschappij W. de Haan N.V., 1957.
Sylvie Schweitzer, André Citroën (1878-1935). Le risque et le défi. Paris, Fayard, 1992.
Jean-Paul Thevenet, Louis Renault, histoire d'une tragédie et d'une nationalisation. Paris - Mesnil-sur-l'Estrée, Éditions Londreys - Société Nouvelle Firmin-Didot, 1985.
G. Trémisot et H. Gauthier-Villars, L'Automobile enchantée. Delagrave, 1900.
Matthieu Turel, Malafosse-Giraud. Histoire d’un garage Citroën en Lozère. Citrovisie, 2020.
Léon Valbert, Histoires d'Autos. Paris, Éditions Montaigne, 1931.
René M. Viette. L'Automobile. Son Mécanisme - Sa Conduite - Son Entretien - Sonn Dépannage. Paris, Imprimerie Le Moil & Pascaly, 1951.
Christian Vignol, La curieuse et amusante histoire de l'automobile. Bruxelles – Paris, Éditions Jourdan, 2016.
René Ville, De Dion-Bouton, en témoignages et confidences, Amicale De Dion-Bouton. 2001.
René Ville, De Dion-Bouton en confirmations, Amicale De Dion-Bouton, 2003.
René Ville, La grande époque des De Dion-Bouton. Amicale de Dion-Bouton, 2004.
Tony Vos, Vierkant Renault 4. De geschiedenis van de Renault 4. 2004.
L. de Vries en I. van Amstel (red.), De dolle entree van automobiel en velocipee. Bussum, De Haan, 1983.
Claude Wagner, L'automobile et le supermarché - 50 ans de dérive consumériste. Du Croquant, 2019.
Jacques Wolgensinger, Citroën: une vie à quitte ou double, Arthaud, 1996.
*** ZEEVERVOER;
Denis Cosnard, Quand les paquebots deviennent une destination en eux-mêmes. Toujours plus gros, toujours plus équipés, les navires attirent de plus en plus les vacanciers. En 2016, ils ont été 25 millions à embarquer, soit deux fois plus que dix ans auparavant. In: Le Monde, 02 juin 2017.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2017/06/02/quand-les-paquebots-deviennent-une-destination-en-eux-memes_5137699_3234.html
Brian J. Cudahy, Box Boats. How Container Ships Changed the World. Fordham University Press, 2007.
Jérôme Gautheret, A Venise, des paquebots de croisière très encombrants. Depuis le 1er août, les bateaux de plus de 25 000 tonnes n’ont plus le droit de traverser le centre historique de Venise et sont contraints de s’amarrer dans le port industriel de Marghera. Une solution ni économiquement ni écologiquement durable pour la lagune. In: Le Monde, 14 novembre 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/11/14/a-venise-des-paquebots-de-croisiere-tres-encombrants_6102039_3234.html
Rose George, Ninety Percent of Everything. Inside Shipping, the Invisible Industry That Puts Clothes on Your Back, Gas in Your Car, and Food on Your Plate. Picador, 2014.
Edward Humes, Door to Door. The Magnificent, Maddening, Mysterious World of Transportation. Harper Perennial, 2017.
Sven Gross, Michael Lück (Edited by), The Low Cost Carrier Worldwide. Routledge, 2013.
Clément Guillou, Temps houleux pour les croisiéristes. Entre des destinations farouchement opposées au surtourisme et le renforcement des
normes environnementales, la filière est contrainte de s'adapter aux nouvelles exigences citoyennes. In: Le Monde, 21 janvier 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2022/01/20/temps-houleux-pour-les-croisieristes_6110206_3234.html
Marc Levinson, The Box. How the Shipping Container Made the World Smaller and the World Economy Bigger (Second Edition with a new chapter by the author). Princeton, N.J., Princeton University Press, 2nd edition, 2016.
NOS, Drijvende kracht. Waarom de wereld niet zonder containers kan. In 60 jaar tijd naar 25.000.000 miljoen containers op de wereld. 19 jan. 2019.
Via: https://www.youtube.com/watch?v=9kjTsVQMm2c
Koos Schwartz, Containers zijn duur, spullen te laat in havens, maar de grote rederijen boeken recordwinsten.
Containerrederijen beleven gouden tijden. De grootste onder hen, zoals Maersk, maken nu winsten die
doen denken aan die van grote olieconcerns in hun goede tijden. In: Trouw, z9 februari 2022.
Via: https://www.trouw.nl/economie/containers-zijn-duur-spullen-te-laat-in-havens-maar-de-grote-rederijen-boeken-recordwinsten~bd1815d2/
*** LUCHT- EN RUIMTEVAART:
ADP - Aéroports de Paris, 50 ans - Aéroports de Paris, 1945-1995. Paris, Direction de la Communication, ADP, 1996.
Tony Anderson, easyJet Rising. How an orange airline changed the way we fly. Nielsen, 2019.
Paul Andreu, L'Aéroport Charles-de-Gaulle. Paris, Aéroports de Paris, 1996.
Atout France, Observatoire de la connectivité aérienne de la France. Panorama sur les principaux flux touristiques long-courriers. Paris, Atout France, 2019.
Lawrence Azerrad, Supersonic. The Design and Lifestyle of Concorde. Prestel, 2018.
Cyril Azouvi, Roissy, un monde secret. Enquête dans les coulisses du plus grand aéroport d'Europe. Paris, Denoël, 2012.
René Bail, La Légende des Corsair. Éditions Larivière, 2005.
Peter Belobaba, Amedeo Odoni, Cynthia Barnhart (Editors), The Global Airline Industry. Wiley–Blackwell, 2015.
Luc Berger, L'aventure Dassault. Un premier siècle d'aviation. La Martinière, 2016.
Robert Bluffield, Over Empires and Oceans: Pioneers, Aviators and Adventurers - Forging the International Air Routes 1918-1939. Tattered Flag, 2014.
Yves Boquet, Le transport aérien, des origines à la crise COVID-19. Dijon, Presses Univeritaires de Dijon, 2021
Bram Bouwens, Frido Ogier, Welcome aboard! Een eeuw KLM. Wbooks, 2019.
Simon Calder, No Frills. The Truth Behind the Low-Cost Revolution in the Skies. Virgin Books, 2006.
Claude Carlier, Les frères Wright et la France. La saga des premiers vols. Economica, 2008.
Claude Carlier, Dassault de Marcel à Serge. Cent ans d'une étonnante aventure humaine, industrielle et politique. Paris, Perrin, 2017.
Emmanuel Chadeau, Le Rêve et la Puissance. L'avion et son siècle. Paris, Fayard, 1996.
Edouard Chemel, Concorde, un ciel signé. L'histoire d'un avion d'exception, vécue et racontée par Edouard Chemel. Inclusif DVD. Paris, Seven Sept, 2006.
Siobhan Creaton, Ryanair. The Full Story Of The Controversial Low-Cost Airline. Aurum Press, 2007.
« Crise(s), climat: préparer l’avenir de l’aviation », Supaero-Décarbo et The Shift Project, 27 mai 2020.
Philippe Descamps, Aviation civile, la tempête du siècle. In: Le Monde Diplomatique, juillet 2020.
Marc Dierikz, Blauw in de lucht. Koninklijke Luchtvaart Maatschappij, 1919-1999. Den Haag, SDU Uitgevers, 1999.
Jean-Jacques Dufour, Une Histoire de l'aviation commerciale. ABD éditions, 2016.
Jean-Jacques Dufour, Aviation commerciale française - Le centenaire. ABD éditions, 2017.
Robert Esperou, Histoire du transport aérien français. Pascal Galodé Éditions, 2009.
Dominique Faria, Alan Dobson, António Monteiro, Luís Nuno Rodrigues (Dirigé par), L'aviation et son impact sur le temps et l'espace. Le Manuscrit, 2019.
Louise Faure-Favier, Guide des Voyages Aériens Paris-Bruxelles-Amsterdam. Éditions des Guides des Voyages Aeriens, 1922.
Christian Fletcher, Ryanair, low cost mais à quel prix? Levallois-Perret, Altipresse, 2013.
C. C. Gillispie, The Montgolfier Brothers and the invention of aviation, 1783-1784. Princeton NJ, Princeton University Press, 1983.
Henry de Graffigny, Le Tour de France en Aeroplane. Paris, Alcide Picard, 1910.
Sven Gross, Michael Lück (Edited by), The Low Cost Carrier Worldwide. Routledge, 2013.
Bruce Hales-Dutton, The Trans-Atlantic Pioneers: From First Flights to Supersonic Jets – The Battle to Cross the Atlantic. Air World, 2019.
Scott Hamilton, Air Wars. The Global Combat Between Airbus and Boeing. 12s Publishing, 2021.
Dan Hampton, The Flight: Charles Lindbergh's Daring and Immortal 1927 Transatlantic Crossing. William Morrow, 2017.
P. Hanlon, Global Airlines. Oxford, Butterworth, 1996.
Kenneth Hudson, Diamonds in the Sky. A Social History of Air Travel. London, Sydney, Toronto, The Bodley Hed, British Broadcasting Corp., 1979.
William Huon, Ariane. Une épopée européenne. Éditions Techniques pour l'Automobile et l'Industrie, 2019.
Guy Ibergay et Dominique Renaud, ?Histoire du Bourget. Paris, Agence régionale d'édition pour les municipalités, 1980.
Lois Jones, Easyjet. The Story of Britain's Biggest Low-Cost Airline. Aurum Press, 2007.
Yves Kengen, Ryanair, payer les passagers pour voyager. In: Le Monde Diplomatique, octobre 2008.
https://www.monde-diplomatique.fr/2008/10/KENGEN/16408
Anaïs Leclerc, Philippe-Michel Thibault, Air France. L'art du voyage. Paris, Découvertes Gallimard, 2008.
Gérard Maoui et al., Concorde. La légende supersonique. Privat, 2018.
Brian Moynaham, Airport International. The sensational book that takes the lid of the world of international Air Travel. New York etc., Macmillan, 1978.
Valerie Musson, De evolutie van KLM’s damesuniform. In: Behind the Scenes, 6 februari 2020.
Via: https://blog.klm.com/nl/flying-into-fashion-evolutie-klms-damesuniform/
Serge Pacaud, Les Héros de l'Aviation française de 1919 à 1939. Les années de gloire de l'entre-deux-guerres. Éditions CPE, 2009.
Alain Pelletier, Histoire mondiale des avions de ligne. Éditions Techniques pour l'Automobile et l'Industrie, 2019.
Alain Pluckers, Histoire des hôtesses de l'air. Les filles du ciel. Éditions Du May, 2007.
Francis Pollet, Le futur de l'avion. Les prochains défis de l’industrie aéronautique. FYP éditions, 2020.
Md. Atiqur Rahman Sarker, VaraLaxmi Pillai, Sustainability and Growth of Low Cost Airlines. A Global Perspective. Lambert Academic Publishing, 2012.
Pierre Sparaco, Airbus. La véritable histoire. Toulouse, Privat, 2005.
Philippe-Michel Thibault, Anaïs Leclerc, Air France: l'art du voyage. Paris, Gallimard Découvertes, 2008.
Pierre Sparaco, Concorde, la véritable histoire. Éditions Larivière, 2002.
Philippe Varnoteaux, La France à la conquête de l'espace. De Véronique à Ariane. L'Esprit du Livre Éditions, 2007.
François Varnotaux, L'aventure spatiale française. De 1945 à la naissance d'Ariane. Nouveau Monde Éditions, 2015.
Jacques de La Vaulx, Histoire des montgolfières de 1783 à nos jours. Chez l'auteur J. de La Vaulx, 1988.
Leonard de Vries (samengesteld door), Koninklijke Luchtvaart Maatschappij vlucht KL-50. Logboek van vijftig jaar vliegen samengesteld door Leonard de Vries. Een initiatief van Albert Heijn nv. Amsterdam, Uitgave Meijer Pers nv, 1969.
Gabriel Voisin, La naissance de l'aeroplane. Paris, Automobiles Avions Voisin, 1928.
René Weiss (Sous la direction de), Les premières traversées de l'Atlantique, réception à l'Hôtel de Ville de Charles Lindbergh, du Commandant Richard E. Byrd et de ses compagnons de voyage, de Clarence D. Chamberlain, et Charles Albert Levine. Paris, Imprimérie Nationale, 1927.
Raymond Woessner, Géographie du transport aérien. Quelle croissance pour quelle planète? Atlande, 2020.
Ron Wunderink, Met KLM de wereld rond. Een eeuw Flying Dutchman. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2019.
Henri Ziegler, La Grande Aventure de Concorde. Paris, Grasset, 1976.
*** GRENZEN, DOUANE EN VALUTA:
Ahmed Dawn, Credit Card Hacks. What Credit Card Companies Don’t Want You to Know. Independently published, 2020.
Régis Debray, Éloge des frontières. Paris, Gallimard, 2010.
Dominique Dussol, Douane, une longue histoire à déclarer. Festin, 2019.
Paul Einzig, The History of Foreign Exchange. Palgrave Macmillan, 1970.
Michel Foucher, L'obsession des frontières. Paris, Perrin-Tempus, 2007.
Tristan Gaston-Breton et Patricia Kapferer, Carte Bleue. La petite carte qui change la vie. Cherche Midi, 2004.
Sienna Kossman, The History of Credit Cards. How ancient promises of payment became modern digital transactions.
Via: https://www.thebalance.com/history-of-credit-cards-4766953 (Updated August 08, 2019.)
Dr. J. Kymmell, De ontwikkeling van het internationale betalingsverkeer (Capita selecta der economie XIII). Leiden, 1950.
Véronique Lecomte-Collin, Bruno Collin (Préface d'Emmanuel Le Roy Ladurie), Histoire de la monnaie. Éditions du Layeur, 2004.
Jay MacDonald and Taylor Tompkins, The history of credit cards.
Via: https://www.creditcards.com/credit-card-news/history-of-credit-cards.php (July 11, 2017.)
Lewis Mandell, The credit card industry: a history. Twayne Publishers, 1990.
R. Massengill, Becoming American Express: 150 Years of Reinvention and Customer Service. American Express Company, 1999.
Daniel Nordman, Frontières de France. De l'espace au territoire (XVI? - XIX? siècle). Paris, Gallimard, 2001.
Paul Scheffer, De vrijheid van de grens. Amsterdam - De Bezige Bij, Rotterdam - Lemniscaat, 2016.
----------
VAN EN OVER REISGIDSEN, REISGIDSMAKERS, BROCHURES EN REISFOLDERS:
Isabelle Backouche, Construction d'un genre litéraire, construction d'un espace: les guides parisiens et la Seine (XVIIIe-XIXe siècles).
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 403-418.
Karl Baedeker et Karl Baedeker GmbH (Ostfildern), Baedecker : ein Name wird zur Weltmarke. Karl Baedeker GmbH Ostfildern, Baedeker, coll. 'Baedeker-Allianz-Reiseführer', 1998.
Roland Barthes, Le 'Guide Bleu'. In: Roland Barthes, Mythologies. Paris, Éditions du Seuil, 1957, pp. 113-119.
Peter H. Baumgarten, Monika I. Baumgarten (Hrsg.): Baedeker. Ein Name wird zur Weltmarke. Karl Baedeker, Ostfildern 1998.
Sophie Bodin, Voir la Loire dans la collection des Guides Joanne, Guides Bleus (1861-1868 à nos jours).
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 511-526.
David Bockino, The Guidebook Experiment: Discovering Exploration in a Hyper-Connected World. Blue Apple Books, 2015.
Sophie Bodin, Paysages et représentations dans les guides touristiques. La Loire dans la collection des Guides-Joanne, Guides Bleus (1856 à nos jours).
Dans L’Espace géographique 2001/2 (tome 30), pages 111 à 126.
Via: https://www.cairn.info/revue-espace-geographique-2001-2-page-111.htm
S. Bonin et R. Mandrou, La France de Charles Estienne: In. Annales ESC, 1961, pp. 1121-1130.
François Bostnavaron, Le guide touristique papier fait de la résistance. Plus complémentaires que rivaux, les services proposés sur Internet ne portent pas tort aux éditions réliées. In: Le Monde, 23 juillet 2012.
Marc Boyer, Les séries de guides imprimés portatifs, de Charles Estienne aux XIXe et XXe siècles.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 339-352.
R. Buck, The ubiquitous tourist brochure, explorations in its intended and unintended us. Annals of Tourism Research, 4, 195-207, 1977.
Rebecca Butler, ‘Can any one fancy travellers without Murray's universal red books’? Mariana Starke, John Murray and 1830s' Guidebook Culture. In: The Yearbook of English Studies, Vol. 48, pp. 148-170, 2018.
Gilles Chabaud, Images de la ville et pratiques du livre: le genre des guides de Paris (XVIIe-XVIIIe siècle): In: Revue d'histoire moderne et contemporaine, 1998, N° 2, pp. 323-345.
Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000.
Gilles Chabaud, Les guides de Paris du XVIIe siècle au début du XIXe siècle. Remarques sur une construction historique.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 71-80.
Gilles Chabaud, Pour une histoire comparée des guides imprimés à l'époque moderne.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000.
K. Cheverst, N. Davies, K. Mitchell, A. Friday, and C. Efstratiou, “Developing a Context-Aware Electronic Tourist Guide: Some Issues and Experiences.” In: Proceedings of the SIGCHI conference on Human factors in computing systems. New York, ACM, pp. 17-24, 2000.
E. Cohen, “The Tourist Guide: The Origins, Structure and Dynamics of a Role.” Annals of Tourism Research, 12 (1), 5-29, 1985.
Evelyne Cohen, La hiérarchie monumentale de Paris au XXe siècle. Les étoiles dans les guides de tourisme consacrés à Paris.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 439-457.
Arturo Molina Collado, Águeda Esteban, Tourism Brochures: Usefulness and Image. In: Annals of Tourism Research 33(4):1036-1056 · October 2006.
Saskia Conrad, mTourismus - Marktanalyse und Zukunftsperspektiven mobiler Reiseführer. GRIN Publishing, 2013.
Elsa Damien, Les guides dans la culture touristique de la première moitié du XIXe siècle. Dans: INT Chroniques 71, pages 191-206, 28/05/2003.
Via: http://chroniquesitaliennes.univ-paris3.fr/PDF/71-72/Damien72.pdf
John Richard Edelheim, Hidden messages: a polysemic reading of tourist brochures. In: Journal of Vacation Marketing, vol. 13, no.1, pp. 5-17, 2007.
Via: https://pdfs.semanticscholar.org/881a/83da9d6100df12efa90e3f1a0c5ad24861ff.pdf
Viktor Engelhardt, Die Kunst zu reisen in alter und neuer Zeit wie sich in Reisehandbüchern / Reiseanweisungen / Reisekarten und Postfahrplänen aus allen Jahrhunderten / sowie in Kursbüchern / Autostraßen-und Flugkarten der Gegenwart darstellt. Berlin, 1937.
Baudouin Eschapasse, Enquête sur un guide de voyages dont on doit taire le nom. Éditions du Panama, 2006.
Marc Francon, L'univers touristique Michelin.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 113-120.
Marc Francon, Le guide vert Michelin: l'invention du tourisme culturel populaire. Paris, Économica, 2001,
Wilhem Frijhoff, Les guides universitaires XVIe-XVIIIe siècles.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 23-36.
Arthur Frommer, Europe on 5 dollars a Day. A guide to inexpensive travel ... . New York City, New York, Crown Publishers, Inc., 1968-1969 edition.
A. & W. Galignani, Galignani’s New Paris Guide for 1858. Paris, 1858.
Brian Garrod, Understanding the Relationship Between Tourism Destination Imagery and Tourist Photography. In: Journal of Travel Research, Volume XX, Sage Publications, 2008.
Via: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.873.2720&rep=rep1&type=pdf
Philippe Gloaguen, Patrice Trapier, Génération routard. Paris, Lattès/Hachette, 1994.
Philippe Gloaguen; Une vie de routard, Paris, Calman-Lévy, 2006.
J. Gritti, 'Les contenus culturels du Guide Bleu: monuments et sites a voir'. In: Communications, n° 10, pp. 51-64, 1967.
Goulven Guilcher, La rivalité Chaix-Hachette pour la conquête du marché de la lecture ferroviare en France. In. Revue d'histoire de chemins de fer, HS 3, pp. 279-305, 1992.
Goulven Guilcher, Naissance et développement du guide de voyage imprimé: du guide unique à la série, une stratégie de conquête des lecteurs?
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 81-93.
Claire Hancock, Les représentation de la ville en France et en Angleterre: les exemples de Paris et de Londres dans les guides et récits de voyage (vers 1780-vers 1870). Institut Universitaire Européen, Département de Sciences Politiques et Sociales, 1998.
Claire Hancock, 'City of business contre ville du plaisir: Londres et Paris dans les guides touristiques du XIXe siècle.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 329-338.
Claire Hancock, Paris et Londres au XIXe siècle: représentation dans les guideset récits de voyage. Paris, CNRS, 2003.
Alex W. Hinrichsen, Baedeker’s Reisehandbücher 1832-1944: Bibliographie der deutschen, französischen und englischen Ausgabe, Holzminden, Hinrichsen, 1981.
Alex W. Hinrichsen, Baedeker's Reisehandbücher 1832-1990. 2. Aufl. Bevern, Ursula Hinrichsen Verlag, 1991.
Laure-Emmanuelle Husson, Pourquoi les guides touristiques restent incontournable. In: Challenges, 7 juin 2016.
Isabelle Jendron, L'art du voyage. 150e anniversaire des Guides bleus. Paris, Hachette, 1991.
O. H. Jenkins, Photography and travel brochures: the circle of representation. In: Tourism Geographies 5(3), pp. 305-328, 2003.
A. Laurent, 'Le thème du soleil dans la publicité des organismes des vacances'. In: Communications, 10, pp. 35-50, 1967.
Bernard Lerivray, Guides bleus, guides verts et lunettes roses. Paris, Éditions du Cerf, 1975.
Charles Mazouer, Les guides pour le voyage de France au XVIIe siècle. Colloques Internationaux du C. N. R. S., N° 590 - La Découverte de la France au XVIIe siècle. Paris, C.N.R.S, 1980.
Edward Mendelson, Baedeker’s Universe. Dans: Yale Review, 74, pp. 386-403, Spring 1985. http://www.columbia.edu/~em36/baedeker.html
Michel et Desnos, L'indicateur fidèle, ou Guide du voyageur, qui enseigne toutes les routes royales et particulières de la France ...
dressé par le sieur Michel,... mis au jour et dirigé par le sieur Desnos,... Paris, MDCCLXV (=1765).
Michelin, La Saga du Guide Michelin. De 1900 à aujourd'hui, un formidable voyage à travers le temps, 2004.
Vincent Milliot, Les Cris de Paris ou le Peuple travesti. Les réprésentations des petits métiers parisiens (XVIe-XVIIe siècles). Paris, Publications de la Sorbonne, 1995.
Vincent Milliot, L'espace parisien dans les imprimés de large circulation (XVIe-XVIIIe siècles): une archéologie de la lecture des guides urbains?
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 59-70.
Johan van Minnen, Handbagage. Gids over gidsen (reisgidsen). Utrecht, Kosmos-Z&K Uitgevers, 1997.
Jean Mistler, La librairie Hachette de 1826 à nos jours. Paris, Hachette, 1964.
Jean-Yves Mollier, Louis Hachette- le fondateur d'un empire (1800-1864). Paris, Fayard, 1999.
Helène Morlier, Une série de Prestiges-Guides-Joanne: l'itininéraire d'Orient.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, pp. 17-41, 2000.
Jean-Yves Mollier, Louis Hachette (1800-1864). Le fondateur d'un empire. Paris, Fayard, 1999.
Jean-Yves Mollier, Édition, presse et pouvoir en France au XXe siècle. Paris, Fayard, 2008.
Frédéric Moret, L’Image de Paris à travers les guides touristiques. 1855-1889, maîtrise de l’université Paris X-Nanterre, 1986.
Frédéric Moret, « Images de Paris dans les guides touristiques en 1900 ». In: Le Mouvement social, n° 160, juill.-sept. 1992, pp. 79-98.
Frédéric Moret, L'espace et le temps des guides. Représentations et déformations de l'espace urbain dans les guides 1855-1900.
In: In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, pp. 429-437, 2000.
Helène Morlier, Les Guides-Joanne. Genèse des Guides-Bleus. Paris, Les Sentiers débattus, 2007.
Susanne Müller: Die Welt des Baedeker. Eine Medienkulturgeschichte des Reiseführers 1830–1945. Campus-Verlag, Frankfurt am Main/ New York 2012
John Murray IV, John Murray III, 1808 - 1892: A Bref Memoir. London, John Murray, 1919.
D. Nordman, Les Guides-Joanne, ancêtres des Guides Bleus. In: P. Nora, Les Lieux de mémoire, vol. II, La Nation, t. 1., p. 529-567. Paris, Gallimard, 1986.
Marie-Vic Ozouf, Des guides Joanne au Guide Verte Michelin: points, lignes, surfaces. In: In Situ, 15/2011.
Via: https://insitu.revues.org/566.
Aimery Picaud, Le Guide du pèlerin: codex de Saint-Jacques-de-Compostelle. Éditions Sud-Ouest, 2006.
Isabelle Rabault-Mazières, Les environs de Paris dans les guides touristiques au XIXe siècle.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 317-327.
André Rauch, Du Joanne au Routard: le style des guides touristiques. In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 95-112.
Pascal Rémy, L'inspecteur se met à table. Éditions des Équateurs, 2004.
Jean-Claude Ribaut et Jean-Claude Ribaut, La vraie vie des inspecteurs du guide Michelin. In: Le Monde, 3 mars, 2010.
Via: https://www.lemonde.fr/vous/article/2010/03/03/resto-boulot-dodo_1313757_3238.html
A. Seoane, Mode de donation de l’espace « guidé » dans le discours des guides touristiques: spatialité et construction d’un savoir partagé. Arborescences, (3), 2013.
Via: https://doi.org/10.7202/1017372ar
Bernard Toulier, L'influence des guides touristiques dans la représentation et la construction de l'espace balnéaire (1850-1950).
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 239-258.
Philippe Trapier et Philippe Gloaguen, Une vie de Routard. Paris, Lattès, 1994.
N.K.F. Tsang, G.K.Y. Chan en K.K.F. Ho, A Holistic Approach to Understanding the Use of Travel Guidebooks: Pre-, During, and Post-Trip Behavior. In: Journal of Travel & Tourism Marketing 28:7, pp. 720-735, 2011.
Joanne Vajda, Paris en huit jours. À la découverte de la ville à travers les guides, les journaux pour touristes et les récits de voyage, 1855-1937. In: Sociétés & Représentations 2006/1 (n° 21), pages 255 à 273.
Via: https://www.cairn.info/revue-societes-et-representations-2006-1-page-255.htm
Ger Verhoeve, Met Leo Faust door Parijs (1915-1940).
Via: https://www.defranseverleiding.nl/Faust.html
Ger Verhoeve, Jan Brusse .... flanerend door het Franse leven (1921-1996).
Via: https://www.defranseverleiding.nl/janbrusse.html
Gerrit Verhoeven, Reisgidsen van Frankrijk in de XVIe en XVIIe eeuw. Antwerpen, Universiteit van Antwerpen,
Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Sectie Geschiedenis, onuitgegeven kandidaatsoefening, 2000.
Gerrit Verhoeven, "Het bysonderlijk dienstig Reys-boek, of wat er in vreemde landen aan-merkenswaardig, noodig en vermakelijk om te weeten is."
In de Nederlanden gepubliceerde reisgidsen in de periode 1690 – 1740.
Verhandeling aangeboden door Gerrit Verhoeven tot het behalen van de graad van licentiaat in de Geschiedenis, Leuven, 2002.
Gerrit Verhoeven, L'influence des guides imprimés aux Pay-Bas sur la construction et l'évolution de l'espace touristique européen (17e et 18e siècles).
In: Revue belge de philologie et d'histoire / Société pour le progrès des études philologiques et historiques, 83, pp. 399-423, Bruxelles, 2005.
Gerrit Verhoeven, Ulysses tot Baedeker. Drie eeuwen reisadvies in zakformaat. In: Nottebohmkrant, 2020.
Via: https://www.academia.edu/44872255/Ulysses_tot_Baedeker_Drie_eeuwen_reisadvies_in_zakformaat?email_work_card=view-paper
Tangi Villerbu, Fabrication et usage du guide de voyage. In: Sociétés & Représentations, 2006/1, n° 21, pages 275 à 295.
----------
VAN DE GESCHIEDENIS VAN KEUKEN, ETEN EN TAFEL, VAN HERBERGEN, RESTAURANTS, HÔTELLERIE, VAKANTIEOORDEN, GUINGETTES EN CAFÉS:
*** KEUKEN, ETEN EN TAFEL:
J. Alnalboldi, La table, dans la vie populaire en France du Moyen-Age à nos jours. Paris, 1965.
J. Alnalbordi, Les Français et la table. Paris, 1986.
Jean-Paul Aron, Le mangeur du 19e siècle. Les Belles Lettres , 2013.
Brillat-Savarin, Physiologie du goût (1826). Paris, Charpentier-Fasquelle, 1853.
David Downie, A Taste of Paris - A History of the Parisian Love Affair with Food. St Martin's Press, 2017.
Alain Drouard, Histoire des cuisiniers en France, XIXe-XXe siècle. Paris, L'Harmattan, 2004.
Alain Drouard, Les Français et la table: alimentation, cuisine, gastronomie du Moyen Age à nos jours. Paris, Ellipse, 2005.
Jean-Louis Flandrin et Jane Cobbi (dir.), Tables d'hier, tables d'ailleurs. Paris, Odile Jacob, 1999.
Jean-Louis Flandrin et Massimo Montanari (dir.), Histoire de l'alimentation. Paris, Fayard, 1996.
Patrice Génilet, 2000 Ans d'histoire gourmande. Paris, Perrin, 2008.
Catherine Golliau (Éditorial) La Gastronomie française. Les textes fondateurs. Le Point Références, Décembre 2020 - Janvier 2021.
Zeev Gourerier, Le banquet médiéval, XIVe-XVIe siècles. Les Français à table. Paris, 1985.
Zeev Gourarier, Michèle Bimbenet-Privat, Christine Germain-Donnat, Hélène Bouillon (Sous la direction de), Les tables du pouvoir. (Catalogue) Réunion des Musées Nationaux, 2021.
René Heron de Villefosse, Histoire et géographie gourmandes de Paris. Paris, Éditions de Paris, 1956.
Jozien Jobse-Van Putten, Eenvoudig maar voedzaam. Cultuurgeschiedenis van de dagelijkse maaltijd in Nederland. Amsterdam, Boom uitgevers, 1995.
A. Lebault, La table et le repas à travers les siècles. Paris, s.d..
Cl. Marenco, Manières de table, manières de Moeurs, XVIIe-XXe siècle. Cachan, Éditions de l'ENS Cachan, 1992.
Philippe Mordacq, Le menu. Une histoire illustrée de 1751 à nos jours. Paris, Laffont, 1989.
Pascal Ory, Le discours gastronomique français, des origines à nos jours. Paris, Gallimard, 1998.
Jean-Pierre Poulain et Edmond Neirinck, Histoire de la cuisine et des cuisiniers, techniques culinaires et pratique de table, en France, du Moyen-Age à nos jours. Paris, Éditions LT Jacques Lanore, 2004.
Chase Purdy, Billion Dollar Burger. Inside Big Tech's Race for the Future of Food. Portfolio, 2020.
Jacqueline Queneau, Les Arts de la table. Us et coutumes du Moyen Age jusqu'à nos jours. Paris, Éditions de La Martinière, 2011.
Patrick Rambourg, Histoire de la cuisine et de la gastronomie françaises. Paris, Perrin, 2010.
Edmond Richardin, La Cuisine française du XIVe au XXe siècle. L'art du bien manger, suivi de l'art de choisir les vins et de les servir à table,
d'un chapitre spécial, orné de figures explicatives sur le découpage [... ]. Préface d'Andre Theuriet [... ] et contenant de curieuses préparations
culinaires dues à des grands écrivains et des amateurs, les croquis gastronomiques de Fulbert-Dumonteil, les formules pratiques permettant de préparer
chez soi les plats renommés des grands restaurants et des maîtres-cuisiniers, des recettes originales de vielles cuisine française formant ensemble
plus de 2000 recettes. Paris, Éditions A. M. T.., 1930.
S. G. Sender, Marcel Derrien, La grande histoire de la pâtisserie-confiserie française. Genève, éd. Minerva, 2003.
Amy B. Trubek, Haute Cuisine. How the French Invented the Culinary Profession. Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2000.
Barbara Wheaton, Savoring the Past. The French Kitchen and Table from 1300 to 1789. Philidelphia, University of Philidelphia Press, 1983.
*** HERBERGEN:
A. N. J. Fabius en Ed. van Biema, Reizen en pleisteren. Bijdragen tot de geschiedenis van het hôtel- en reiswezen. Amsterdam, N. J. Boon, 1895.
Gaetan Fouquet, Les auberges de la jeunesse: histoire - technique - doctrine. J. Susse, 1944.
Humbert de Galier, Auberges & Salons. Paris, Éditions Calmann-Lévy, Collection "Les moeurs & la vie privée d'autrefois", 1912.
B.H.D. Hermesdorf, De herberg in de Nederlanden. Arnhem, Gysbers & Van Loon, 1977.
Tönnes Kleberg, Hôtels, restaurants et cabarets dans l'Antiquité romaine. Uppsala, 1957.
André Mahé, Un tour de France en auberges de jeunesse. Paris, Éditions de Paris, 1953.
Alain Montandon (sous la dir.), Lieux d'hospitalité : hospices, hôpital, hostellerie, Clermont-Ferrand, Presses universitaires Blaise Pascal,
coll. « Littératures », 2000.
Marie-Louise Pailleron, Les Auberges romantiques. Paris, Firmin Didot, 1929.
Jan H. E. Reeskamp, Reizen en pleisteren. Zaltbommel, Europese bibliotheek, 1965.
Michel Schlup, Auberges et cabarets d'autrefois (1500 - 1850). Haquterive, Gilles Attinger, 1988.
Henri Sée, Les auberges françaises à la fin de l'Ancien Régime, d'après Arthur Young. Revue d'Histoire Économique et Sociale, n° 4, p. 445 - 455, 1930.
J. R. W. Sinninghe, Oude pleisterplaatsen. Amsterdam, Actuele Onderwerpen, 1957.
*** RESTAURANTS:
Pierre Andrieu, Histoire du restaurant en France. Montpellier, Édition La journée vinicole, 1955.
Antoine de Baecque et al., La France gastronome: Comment le restaurant est entré dans notre histoire. Paris, Payot, 2019.
R. Bodet, Toques blanches et habits noirs. L'hôtel et le restaurant autrefois et aujourd'hui. Paris, éd. Dorbon Aîné, 1939.
Christophe Boubal, Cafe de Flore, l'esprit d'un siecle. Lanore, 1960.
Philippe et Albert Chazal (sous la direction de), Le train bleu - Paris. Paris, Presse Lois Unis Service, 1991.
Sébastien Comparet, Le système McDonald's en France. Les fondements d'une culture d'entreprise. Paris, Éditions L'Harmattan, 2008.
Jean Dimo, Chez Lipp. Paris, Denoël, 1981.
Thomas Dufresne et Georges Viaud, La Coupole - ABCdaire. Paris, Cherche Midi, 2007.
Michael Edwards, At the Brasserie Lipp. Carcanet Press Ltd., 2019.
François-Régis Gaudry, Mémoires du restaurant: Histoire illustrée d'une invention française. Aubanel, 2006.
Claude Guittard et Isabelle Courty-Siré, Lipp. La Brasserie. Paris, Ramsay, 2006.
Henri Hisquin, Léon-Paul Fargue, Raymond Laurent, Du côté de chez Lipp. Paris, Imprimerie Union, (pour les Amis de la Brasserie Lipp), 1963.
Arnaud Hofmarcher, Les Deux Magots. Chronique d'un café littéraire. Préface de Jean-Paul Caracalla. Paris. Le Cherche Midi, 1994.
Arnaud Hofmacher et Adrien Pontet, Les Deux Magots. L'esprit Rive Gauche hier et aujourd'hui. Paris, Cherche Midi, 2018.
Valérie Péronnet, Les Restaurants du cœur, 1985-2000, Michel Lafont, 2000.
Françoise Planiol, La Coupole: 60 ans de Montparnasse, Paris, Denöel, 1986.
William Sitwell, The Restaurant: A 2000-Year Story of Dining Out. Diversion Books, 2020.
Rebecca Spang, The Invention of the Restaurant – Paris & Modern Gastronomic Culture. Cambridge, Harvard University Press, 2000.
Claude Terrail, La Tour d'Argent. Histoire et recettes du plus célèbre restaurant du monde. Paris, Jean-Claude Lattès, 1982.
Claude Terrail, Le roman de la Tour d'Argent. Paris, Le Cherche midi, 1997.
Jean-Pierre Williot, Mobilités alimentaires. Restaurations et consommations dans l'espace des chemins de fer en France (XIXe-XXIe siècle). Paris, Editions de la Sorbonne, 2021.
*** HÔTELLERIE:
Marie d' Albarade, La belle histoire des palaces de Biarritz. Époque 1. Atlantica, 2007.
Marie d' Albarade, La belle histoire des palaces de Biarritz. Époque 2. Atlantica, 2010.
Pierre Andrieu, Histoire anecdotique des hôtels de France. Paris, Éditions mondiales, 1956.
Jean-Yves Andrieux et Patrick Harismendy (dir.), Pension complète! Tourisme et hôtellerie (XVIIIe-XXe siècle). Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2016.
Jeanne Augier (en collaboration avec Christophe Ferré), La Dame du Negresco, Éditions du Rocher, 2012.
André Bercoff, La mémoire des palaces. Un tour du monde des hôtels mythiques. Paris, Fayard, 1991.
Etienne Bernard, Marc Gaillard, Palaces et grands hôtels. Ces lieux qui ont une âme. Atlas, 1992.
Pascal Boissel, Hôtel Meurice. Paris, SNEA, 1987.
Pascal Boissel, Grand-Hôtel, Café de la Paix. 150 ans de vie parisienne. Éditions Italiques, 2004.
Jean-Philippe Bozek, Le bonheur d'entreprendre. De Novotel à Accor: une formidable aventure humaine. Ed Organisation, 2010.
Marc Brunoy, Hôtels. Provence et Côte d'Azur. Nice, Gilletta, 2011.
Musée Carnavalet, Du palais au palace. Des Grands Hôtels de voyageurs à Paris au XIXe siècle. Paris, Musée Carnavalet - Art Books International, 1998.
Bertrand Costet, Palaces et hôtels de Biarritz: 1890-1850. Éditions Pimientos, 2018.
Denis Courtiade (Avec Camille Sayart), Pour vous servir. Les secrets du meilleur maître d'hôtel du monde. Alisio, 2019.
Jacques Cousseau, Palaces et Grands Hôtels de Vichy: trois siècles de vie hôtelière dans la Reine des Villes d'Eaux. Éditions des monts d'Auvergne, 2007.
Jacques Cousseau, Palaces et Grands Hôtels de Vichy: L'hôtellerie triomphante des XIXe et XXe siècles dans la Reine des Villes d'Eaux. Oliergues, Éditions de La Montmarie, 2009.
C. Debourdeau, Les Étrangers à Paris dans les les hôtels et les chambres garnies au XVIIIe siècle. Mémoire de maîtrise, Université Paris I, 1994.
Catherine Donzel, Palaces et grands hôtels de légende. Éditions du Chêne, 2010.
Louis Enault, Hôtel Ritz. Paris, Société de Publications d'art, 1899.
D. Erasme, Les Hôtelleries. Trad. Paris 1872 (1e éd. 1526).
Alain Faure et Claire Lévy-Vroelant, Une chambre en ville: hôtels meublés et garnis de Paris, 1860-1990. Paris, Créaphis, 2007.
Henri Fermin, Dinard – La Vie Balnéaire à travers ses Hôtels du Second Empire à nos jours. Dinard, Éditions Association des Amis du Musée du Pays de Dinard, 1986.
Pierre Gouirand, 'Le palace', le concept de luxe en hôtellerie. Aix-en-Provence, Centre des hautes études touristiques, 1991.
E. Graillot, L'Économie des hôtels garnis parisiens au XVIIIe siècle.. Mémoire de maîtrise Paris I, 1994.
Alexis Gregory, Ritz Paris. Éditions Assouline, 1999.
Clément Guillou, Boutiques-hôtels et « all inclusive »: les chaînes hôtelières se déportent vers le loisir.
Convaincus que la reprise viendra du voyage d’agrément, les grands groupes accélèrent leur diversification en rachetant des marques plus créatives.
In: Le Monde, le 24 février 2021.
Via:
https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/02/24/boutiques-hotels-et-all-inclusive-les-chaines-hotelieres-se-deportent-vers-le-loisir_6071051_3234.html
Clément Guillou, Marriott, Hilton, Accor... Les géants de l’hôtellerie essuient des pertes inégalées. Les mastodontes du secteur font face à de lourdes pertes, à l’exception des groupes chinois. Les perspectives de reprise du voyage d’affaires, moteur de l’hôtellerie de chaîne, sont encore très incertaines. In: Le Monde, le 24 février 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/02/24/marriott-hilton-accor-les-geants-de-l-hotellerie-essuient-des-pertes-inegalees_6071030_3234.html
Clément Guillou, Covid-19 : en dépit de la crise, la grande braderie des hôtels n’a pas lieu. Nombre d’investisseurs cherchent à acquérir des hôtels, mais très peu sont à vendre, malgré des chambres vides depuis un an. La valeur des établissements n’a que très peu baissé. In: Le Monde, le 29 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/04/29/covid-19-en-depit-de-la-crise-la-grande-braderie-des-hotels-n-a-pas-lieu_6078483_3234.html
Patrick Harismendy et Jean-Yves Andrieux, Pension complète! Tourisme et hôtellerie (XVIIIe-XXe siècles). 2016.
Pierre-André Hélène, Palaces de France. Vie et Mémoire de l'Extravagance. Vogele (6 novembre 2003.
Pascal Hoffer, Grands hôtels, Palaces, les bâtisseurs de rêve. Yens-sur-Morges, Cabétia, 2003.
Franka Holtmann (Préface, Directeur Général de l'Hôtel Le Meurice), Le génie français de l'art de vivre. Le Meurice. One of the Dorchester Collection, 2008.
Edmond Jabès, Le Livre de l'hospitalité, Paris, Gallimard, 1991.
Kenneth James, Auguste Escoffier & César Ritz, les rois de l'hôtellerie moderne. Périgueux, Pilote 24 édition, 2008.
Pierre Jammet, Le Bristol. un palace dans son siècle. Paris, Éditions Hoëbeke, 1998.
Lionel Klein, Les enjeux du digital dans l'hôtellerie de luxe. Éditions universitaires européennes, 2018.
Sophie Kosinski, Eric Micheletti, Grands hôtels du bord de mer. Histoire & Collections, 1996.
S. Kraxner, La vie dans les hôtels garnis de Paris, 1789-1830. Mémoire de maîtrise, Université Paris I, 1995.
Jean-Christophe Lefevre, Histoire de l'hôtellerie. Une approche économique. Paris, Éditions Publibook, 2011.
Jean-Marc Lesur, Les Hôtels de Paris: de l'auberge au palace, XIXe et XXe siècles. Neuchâtel, Éditions Alphil, 2005.
Emile Litschgy, La vie des palaces. Hôtels de séjour d'autrefois. Spéracèdes, TAC Motifs Éditions, 1997.
Livres Groupe (Sous la direction de), Hotelier: Cesar Ritz, Famille Mengelle, Henri Negresco, Charles Ritz, Jean-Robert Laloy, Conrad Hilton, Anna Sacher, Edouard Sacher, Lorenz Adlon. Books LLC, 2010.
Virginie Luc, Impossible n'est pas français. L'histoire inconnue d'Accor, leader mondial de l'hôtellerie. Paris, Albin Michel, 1998.
Patrice de Moncan, Les Belles Heures du Claridge av. des Champs-Élysées - Paris. Paris, Éditions du Mécène, 1995.
Pascal Payen-Appenzeller, Hôtel Plaza Athénée Paris. Paris, Assouline, 2004.
Jean-François Pinchon, Le Negresco. Monuments historiques, no 139, juin 1985.
Gabriele Pinna, Travailler dans l'hôtellerie de luxe. Une enquête ethnographique à Paris. Paris, Éditions L'Harmattan, 2018.
Marie-Louise Ritz, César Ritz, Host to the World. New York, Lippincott, 1938.
Marie-Louise Ritz, César Ritz. Paris, Éditions Tallandier, 1948.
Claude Roulet, Ritz: Une histoire plus belle que la légende. Paris, Quai Voltaire, 1998.
Claude Roulet, Tout sur le Ritz! La Table Ronde, 2017.
Michel Saudan, Yolande Blanc et Sylvia Saudan-Skira, De L'Hôtel-Palais en Rivière, de l'Hôtel au Palace. Atelier d'Edition Le Septième Fou, 1985.
Alexandre Tessier, Le Grand Hôtel: L’invention du luxe hôtelier 1862 – 1972. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2012.
Paul-Robert Thomas, Gérard Pélisson et Paul Dubrule. L'harmonie du groupe Accor. Éditions Transversales, 2008.
Joanne Vajda, La saga des grands hôtels parisiens. Des caravansérails américains aux palaces. In: Archicréé, n° 323, janvier 2006, p. 32-39.
Laure Verchère, Le Grand Hôtel & Café de la Paix. Paris, Flammarion, 2021.
Dominique Villate, L'Équipement hôtelier parisien au milieu du XVIIIe siècle. Thèse de doctorat d'histoire, 1993.
D. Watkin, V. Bouvet et al., Palaces et grands hôtels d'Europe. Paris, Flammarion et New York, The Vendome Press, 1984.
Stephen Watts, Le Ritz - La vie intime du plus prestigieux hôtel du monde. Paris, Éd. de Trevise, 1968.
*** VAKANTIEOORDEN:
Francis Arnould, Les Coulisses du Club Med. Témoignages de vies de GO et de GM. Édilivre, 2013.
Alain Faujas, Trigano: L'aventure du Club Méd. Paris, Flammarion, 1994.
Clément Guillou, Un plan de la dernière chance pour le groupe Pierre & Vacances.
Center Parcs apparaît comme la seule carte dans le jeu du fondateur, Gérard Brémond, forcé de passer la main à un nouveau directeur. Le sauvetage du groupe et le conflit avec ses propriétaires sont surveillés de près par l’Etat. In: Le Monde, le 18 mai 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/05/18/un-plan-de-la-derniere-chance-pour-le-groupe-pierre-amp-vacances_6080556_3234.html
Jean-Jacques Manceau, Le Club Med. Réinventer la machine à rêves. Paris, Perrin, 2010.
Alma Smoluch, L'Aventure des VVF. Villages Vacances Familles, 1959-1989. Éditions du Patrimoine, 2017.
Jean-Pierre Tenoux (Besançon, correspondant) et Clément Guillou, En France, la difficile construction de nouveaux Center Parcs.
Le projet de Roybon, en Isère, est officiellement abandonné, et deux autres en Bourgogne-Franche-Comté semblent cliniquement morts. Le groupe dit chercher des terrains à requalifier plutôt qu’à défricher. In: Le Monde, le 18 mai 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/05/18/en-france-la-difficile-construction-de-nouveaux-center-parcs_6080578_3234.html
Serge Trigano, Trigano loves you. Du Club Med au Mama Shelter - La saga de la famille Trigano. Paris, Albin Michel, 2020.
*** GUINGETTES ET CAFÉS:
Laurianne Barbier, Les guinguettes des bords de Marne et l'imaginaire (De Joinville-le-Pont à Chelles ). Émergence d'un loisir de masse à la Belle Époque. 1996-97.
Via: http://www.barbier-rd.nom.fr/BarbierLLesGuinguettes.html
Francis Bauby, Sophie Orivel, Martin Penet, Mémoire de guingettes. Paris, Éditions France Loisirs, 2003.
J.-C. Bologne, Histoires des cafés et des cafétiers. Paris, Larousse, 1993.
François Caradec, Alain Weill, Le Café-concert (1848-1914). Paris, Fayard 2007.
Conçetta Condemi, Les Cafés-concerts: histoire d'un divertissement. Paris, Quai Voltaire, 1992.
Christophe Delphine et Georgina Letourmy (dir.), Paris et ses cafés. Paris, Délégations à l'action artistique de la ville de Paris, 2004.
F. Gasnault, Guinguettes et lorettes. Bals publics et danse sociale à Paris au XIXe siècle. Paris, Aubier, 1986.
W. Scott Haine, The World of the Paris Café: Sociability among the French Working Class, 1789 - 1914. Baltimore & London, 1996.
Ulla Heise, Histoire du café et des cafés les plus célèbres. Paris, éd. Belfond, 1988.
Gérard-Georges Lemaire, Les cafés littéraires. Paris, Le Différence, coll. « Hors Collection », 2016.
Auguste Lepage, Les cafés politiques et littéraires de Paris. Le Procope - La Renaissance - Madrid - Suède - Le Rat-Mort - Buci -
Frontin - Brasserie Saint-Séverin - Foy - Le Coup du Milieu, etc.. Paris, E. Dentu, 1874.
Auguste Lepage, Les Cafés artistiques et littéraires de Paris. Paris, Martin Boursin, 1882.
Gérard Lettailleur, Histoire insolite des cafés parisiens. Paris, Perrin, 2011.
Henry Melchior de Langle, Le petit monde des cafés et débits parisiens au XIXé siècle. Paris, Presses Universitaires de France, 1990.
Jean Moura et Paul Louvet, Le café Procope. Paris, Perrin, 1929.
André Raymond, Louis Pierrein, et al., Le café en Méditerranée: Histoire, anthropologie, économie. XVIIIe-XXe siècle. Paris, Cléo (Centre pour l'édition électronique ouverte), 2013.
Georges de Wissant, Cafés & Cabarets Le Paris d’autrefois. Paris, Jules Tallandier, 1928.
*** NOG WAT 'DIVERSEN' HORECA AANGAANDE:
Jean-Daniel Blavignac, Histoire des enseignes d'hotelleries, d'auberges et des cabarets. Genève, Grosset & Trembley, 1878.
R. Bodet, Toques blanches et habits noirs. L'hôtel et le restaurant autrefois et aujourd'hui. Paris, Éd. Dorbon Aîné, 1939.
Charles Casals et Victor Moussion, La glace naturelle et son commerce à Marseille sous l'Ancien Régime: Chronique de la glace. La Bouilladisse, Association Découverte Sainte-Baume, 1994.
Jules Michel Chartier, L’évolution de l’Hôtellerie sur la route des vacances nationale 6 et 7: L’Hostellerie des Compagnons de Jéhu 4 **** luxe Premier hôtel relais de France P.L.M La fin d’une époque sur la nationale 6. Publication indépendante, 2018.
Alfred Delvau, Histoire anecdotique des cafés & cabarets de Paris. Paris, E. Dentu, Librairie de la Société des gens de lettres, 1862.
Edouard Fournier, Histoire des hôtelleries, cabarets, hôtels garnis, restaurants et cafés, (Éd. 1859). Paris, Hachette Livre / BnF.
W.C. Frebaugh, The Inns of Greece and Rome and a History of Hospitality from the Dawn of Time to the Middle Ages. Chicago, F.M. Morris, 1923.
Michèle Gaillard, L’accueil des laïcs dans les monastères (Ve-IXe siècle), d’après les règles monastiques. BUCEMA, Bulletin du centre d'études médiévales d'Auxerre,
Hors-série n° 8, 2015 : Au seuil du cloître: la présence des laïcs (hôtelleries, bâtiments d’accueil, activités artisanales et de services) entre le Ve
et le XIIe siècle. 2015.
Jean Martin, Glacières françaises: Histoire de la glace naturelle. Paris, Éditions Errance, 1997.
Jean Martin, Glace naturelle et glacières (Patrimoine). Gutenberg, Chez l'auteur, 2000.
Via: http://glacieres-anciennes.wifeo.com/
Francisque Michel, Histoires Des Hôtelleries, Cabarets, Hôtels Garnis, Restaurants Et Cafés, Et Des Anciennes Communeautés et Confréreries D'Hôteliers, De Marchands De Vin, De Restaurateurs, De Limonadiers, .... , Premier Livre et Tome Second, 1851. Paris, Hachette Livre / BnF, z.j..
----------
FOTOGRAFIE VAN TOEN EN VROEGER: TOCH WEER EEN VLEUGJE NOSTALGIE:
Martine d'Astier, Jacques Henri Lartigue, Une vie sans ombre. Paris, Découvertes Gallimard, 2009.
Martine d' Astier, Jacques Henri Lartigue. Paris, Découvertes Gallimard, 2009.
Sylvie Aubenas, Gustave Le Gray. Paris, Phaidon, 2003.
Quentin Bajac, Robert Doisneau: Pêcheur d'images. Paris, Découvertes Gallimard, 2012.
Laure Beaumont-Maillet (Présentation de), Atget Paris. Paris, Hazan, 2000.
François Besse et Mathilde Kressmann (éd.), Visages du Paris 1900. 100 photos de légende. Paris, Parigramme, 2014.
Laure Beaumont-Maillet (Presentation), Atget Paris. Paris, Hazan, 2000.
Mary Blume, La Côte d'Azur de Jacques-Henri Lartigue. Paris, Flammarion, 1998.
Edouard Boubat, Edouard Boubat photographies 1950 1987. Éditions du Désastre, 1987.
Edouard Boubat, Le Paris de Boubat. Paris, Musée Carnavalet - Paris Musées, 1990.
Edouard Boubat, Mediterranée. Filigranes Éditions, 2015.
Nicolas Breach (Potographs by / Introduction and text by Richard Cobb) The Streets of Paris. New York, Pantheon Books, 1980.
Clément Chéroux, Henri Cartier-Bresson: Le tir photographique. Paris, Paris, Découvertes Gallimard, 2008.
Yvan Christ, Les Métamorphoses de Paris. Cent paysages parisiens photographiés autrefois par Atget, Bayard, Bisson, Daguerre, etc. Et aujourd'hui par Janine Guillot et Charles Ciccione. Paris, Éditions André Balland, 1969.
Yvan Christ, Les métamorphoses de la banlieue parisienne. Paris, Éditions André Balland, 1969.
Yvan Christ, les Métamorphoses de la Côte d'Azur. Paris, Balland, 1971.
Yvan Christ, Les Nouvelles métamorphoses de Paris. Paris, Éditions André Balland, 1976.
Yvan Christ et al., 150 ans de photographie française. Photo-revue Éditions, 1979.
Raphael Dupouy et Dany Lartigue, La Riviera de Jacques Henri Lartigue. Reseau Lalan, 2007.
Jean Gilletta, Littoral de la Côte d'Azur. Vues anciennes. Nice, Éditions Gilletta, 2016.
Karen Hellman, Real Ideal. Photography in Mid-Nineteenth-Century France. Los Angeles, Getty Publications, 2014.
Sarah Kennel, Charles Marville: Photographer of Paris. Washington, DC, National Gallery uf Art, 2013.
André Kertész, Lectures. Paris, Chêne, 1971.
André Kertész (Text: Carole Kismaric). Millerton NY, Aperture, 1977.
André Kertész, Aperture. Aperture Inc./Paris, Robert Delpire, Éditeur, 1977.
Patrice de Moncan, Paris Avant-Après Haussmann. Rive Gauche. Photographies anciennes Charles Marville. Photographies contemporaines Studio Traktir. Paris, Les Éditions Mécènes, 2012.
Patrice de Moncan, Paris Avant-Après Haussmann. Rive Droite. Photographies anciennes Charles Marville. Photographies contemporaines Studio Traktir. Paris, Les Éditions Mécènes, 2012.
Brigitte Ollier, Robert Doisneau. Paris , Hazan, 2013.
Leonard Pitt, Paris un voyage dans le temps: Images d'une ville disparue. Paris, Parigramme, 2008.
Christoph B. Rüger (Vorwort von), Eugène Atget (1857-1927) Das alte Paris. Rheinland-Verlag GmbH, Köln, 1978.
Stéphanie de Saint-Marc, Nadar. Paris, Gallimard, « NRF Biographies », 2010.
Bernard Toulier, Jacques Henri Lartigue, un dandy à la plage. Dominique Carré, Collection Hors collection, 2016.
Rob Verbeek, Carl Lücker e.a., Traces & Tracés. Sporen van verdwijnend Frans cultureel erfgoed. Leeuwarden, Uitgeverij Wijdemeer, 2016.
----------
OVER VERDRIET EN NOSTALGIE, HEIMWEE OOK EN AUTHENCITEIT EN TOPOLATRIE:
Radoslav Baltezarevic, Piotr Kwiatek, Nostalgie Marketing. Un nouveau sens des expériences du passé. Éditions Notre Savoir, 2020.
André Bolzinger, Histoire de la nostalgie. Paris, Éditions Campagne première, 2007.
Alastair Bonnett, The geography of nostalgia. Global and local perspectives on modernity and loss. New York, Routledge, 2017.
Svetlana Boym, The Future of Nostalgia. New York, Basic Books, 2001.
Barbara Cassin, La Nostalgie. Quand est-on chez soi? Paris, Éditions Autrement, 2013.
Christina M. Ceisel, Globalized Nostalgia. Nostalgia, Tourism, Heritage, and the Politics of Place. Abingdon-on-Thames, Routledge, 2018.
Annick Cojean, Avec la fermeture de Gibert Jeune, c’est un peu du Quartier latin de Paris qui s’éteint.
L’enseigne, emblème de la rive gauche depuis 135 ans, ferme ses quatre boutiques de la place Saint-Michel fin mars.
C’est une longue page d’histoire qui se tournera tristement.In: Le Monde, 25/02/2012.
Via: https://www.lemonde.fr/culture/article/2021/02/24/a-paris-la-fermeture-de-la-librairie-gibert-jeune-tourne-la-page-de-la-place-du-savoir_6070982_3246.html
Arthur Conte, Nostalgies françaises. Paris, Librairie Plon, 1993.
G. Dann, Tourism: The nostalgia industry of the future. In: W. Theobald (Ed.), Global tourism: The next decade. Oxford, Butterworth Heinemann, 1994.
Hugh Dauncey & Chris Tinker (eds.), Media, Memory and Nostalgia in Contemporary France: Between Commemoration, Memorialisation, Reflection and Restoration. Introduction. In: Modern & Contemporary France, Volume 23, 2015 - Issue 2: Special Issue: Media, Memory and Nostalgia in Contemporary France.
Via: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09639489.2015.1030127
Emmanuelle Fantin, Sébastien Fevry, Katharina Niemeyer (Dir.), Nostalgies contemporaines. Médias, cultures et technologies. Presses Universitaires Septentrion, 2021.
Le Figaro avec AFP, «Le Grand Tour» : le Puy du Fou lance un spectacle en train Belle Époque. In: Le Figaro, 23/11/2021.
Via: https://www.lefigaro.fr/voyages/le-grand-tour-le-puy-du-fou-lance-son-orient-express-20211123?fbclid=IwAR2algJvb0KufVlEFAuSP6Om4GUNeby73zSSwisaaqAyVHZi6bEKBsUI6EQ
Peter Fritsche, Stranded in the Present. Modern Time and the Melancholy of History. Cambridge, MA, 2004.
John Frow, Tourism and the Semiotics of Nostalgia. In: JSTOR, Vol. 57, pp. 123-151. The MIT Press, Summer 1991.
Jean-Pierre Le Goff, La France d'hier. Récit d'un monde adolescent, des années 1950 à Mai 68. Paris, Flammarion, 2019.
C. Goulding, The commodification of the past, postmodern pastiche, and the search for authentic experiences at contemporary heritage attractions. In: European Journal of Marketing, 34 (7), 835-853, 2000.
Kim Hyounggon, Research Note: Nostalgia and Tourism. In: Tourism Analysis, Volume 10, Number 1, pp. 85-88(4). Cognizant Communication Corporation, 2005.
Via: https://doi.org/10.3727/1083542054547912
Vladimir Jankélévitch, L'irréversible et la nostalgie. Paris, Flammarion, 2011.
Obert Kindopp, Virtuelle Welten im Tourismus. Kein Platz mehr für Authentizität? Grin Publishing, 2015.
Britta Timm Knudsen and Anne Marit Waade (Editors, Re-Investing Authenticity: Tourism, Place and Emotions. Channel View Publications, 2010.
Gilles Lipovetsky, Le sacre de l'authenticité. Paris, Gallimard, 2021.
Kelly A. McClinchey, "Going Forward by Looking Back: Memory, Nostalgia and Meaning-Making in Marketing for a Sense of Place". In: Travel and Tourism Research Association: Advancing Tourism Research Globally. 23. Amherst, University of Massachusetts / Wilfrid Laurier University,2016.
Via: https://scholarworks.umass.edu/ttra/2012/Oral/23
Karl Markus Michel, Die Magie des Ortes. Über den Wunsch nach authentischen Gedenkstätten und die Liebe zu Ruinen. 11. September 1987, 8:00 Uhr Aktualisiert am 21. November 2012, 21:06 Uhr, Zeit Online.
Via: https://www.zeit.de/1987/38/die-magie-des-ortes
Paul Morand, Bains de mer, bains de rêve, Lausanne, Guilde du Livre, 1960
Paul Morand, Bains de soleil, préfacé par Olivier Aubertin. Nicolas Chaudun, 2011.
Jules Seeberger, La France 1900 vue par les frères Seeberger. Paris, Belfond, 1979.
Simone Signoret, La Nostalgie n'est plus ce qu'elle était. Paris, Seuil, 1976.
J.P. Taylor, Authenticity and Sincerity in Tourism. 2000.
----------
VOORLOPERS: UITVINDERS EN VINDINGEN OP HET GEBIED VAN MATEN, ENERGIE, VERLICHTING, COMMUNICATIE, TRANSPORT EN OOK VAN HET TOERISME:
*** VOORLOPERS EN VINDINGEN, TOEN EN NU:
Albert Abramson, Zworykin, Pioneer of Television. University of Illinois Press, 1995.
Hugh Aldersey-Williams, Dutch Light. Christiaan Huygens and the Making of Science in Europe. Picador, 2020.
Jean-Yves Andrieux et Patrick Harismendy (dir.), Initiateurs et entrepreneurs culturels du tourisme (1850-1950). Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2011.
Frank P. Bachman, Great Inventors and their Inventions. Living Book Press, 2019.
Neil Baldwin, Edison: Inventing the Century. New York, 1995.
Françoise Balibar, Marie Curie: Femme savante ou Sainte Vierge de la science? Paris, Découvertes Gallimard, 2006.
Amedée de Bast, Merveilles du génie de l'homme. Découvertes, inventions. Récits historiques, amusants et instructifs sur l'origine et l'état actuel
des découvertes et inventions les plus célébres. Ouvrage illustré de magnifiques dessins par A. Beaucé, J. David, C. Nanteuil, etc..
Paris, Paul Boizard, s. d. (vers 1855).
K.G. Beauchamp, Exhibiting Electricity. The Institute of Engineering and Technology, 1997.
Christopher Beauchamps, Invented by Law. Alexander Graham Bell and the Patent that Changed America. Camnridge, MA, Harvard University Press, 2015.
Michael B. Becraft, Bill Gates. A Biography. Greenwood Publishing Group Inc., 2014.
Alain Beltran, Pascal Griset, Histoire d'un pionnier de l'informatique. 40 ans de recherche à l'Inria. Paris, EDP Sciences, 2007.
Caleb Bennett, Elon Musk: Biography of a Genius Entrepreneur. Independently published, 2020.
Leslie Berlin, The Man Behind the Microchip. Robert Noyce and the Invention of Silicon Valley. Oxford University Press USA, 2006.
Leslie Berlin, Troublemakers. Silicon Valley's Coming of Age. Simon & Schuster, 2018.
Maurice-Edouard Berthon, Emile et Isaac Pereire. La Passion d'Entreprendre. Publication Uni, 2007.
Sylvain Bersinger (Préface de Philippe Bloch), Les entrepreneurs de légende. Thomas Edison, Henry Ford, Steve Jobs ...partis de rien, ils ont changé le monde. Enrick B. Éditions, 2020.
Sylvain Bersinger, Ces entrepreneurs français qui ont conquis le monde. Gaumont, Parhé, Citroën, L'Oréal, Renault, Louis Vuttton, Christian Dior .... Enrick B. Éditions, 2020
Sylvain Bersinger (Préface de Nicolas Bouzou), Les entrepreneurs de légende. Tome 2, Huawei, Nike, Lego, Virgin, Microsoft, Mercedes-Benz... partis de rien, ils ont changé le monde. Enrick B. Éditions, 2021.
Laurence Bich, Le baron Bich. Un homme de pointe. Paris, Librairie Académique Perrin, 2001.
Christian Biet, Jean-Paul Brighelli, Jean-Luc Rispail, Alexandre Dumas ou les Aventures d'un romancier. Paris, Découvertes Gallimard, 1986.
Christian Biet, Jean-Paul Brighelli, Jean-Luc Rispail, André Malraux. La création d'un destin. Paris, Découvertes Gallimard, 1996.
Denis Blanchard-Dignac, Viollet-le-Duc (1814-1879). La passion de l'architecture. Rennes, Sud Ouest, 2014.
Daniel J. Boorstin, The Discoverers. A History of Man's Search to Know his World and Himself (1983). New York, Vintage Books, 1985.
Daniel J. Boorstin, The Creators. A History of Heroes of the Imagination (1992). New York, Vintage Books, 1993.
Daniel J. Boorstin, The Seekers. The Story of Man's Continuing Quest to Understand His World (1998). New York, Vintage Books, 1999.
Dominique Le Brun, Vauban, l'inventeur de la France moderne. Paris, Vuibert, 2016.
Robert Buderi, The Invention That Changed the World: How a Small Group of Radar Pioneers Won the Second World War and Launched a Technological Revolution. New York, Simon and Schuster, 1996.
Chantal Cabé (Rédactrice en chef-adjointe "La Vie" hors-séries), Michel Lefebvre (Rélecture Le Monde), L'Histoire des Inventions. Jusqu'où irons-nous?
De la pierre taillée à l'homme augmenté. 2500 millénaires de géie. Le Monde / La Vie, Hors-Série, 2015.
Chantal Cabé (Rédactrice en chef de "La Vie"), Michel Lefebvre ("Le Monde", responsable des hors-série), L'Histoire des Révolutions.
De l'âge de pierre à l'ère numérique. Paris, Le Monde / La Vie, Hors-Serie, 2018.
Louis Callebat, Pierre de Coubertin. Paris, Fayard, 1988.
Emmanuel Chadeau, L'économie du risque, les entrepreneurs 1850-1980. Paris, Olivier Orban, 1988.
Jean-Luc Chappey, La Révolution des sciences. 1789 ou le sacre des savants. Paris, Vuibert, 2020.
Paul Charbon, La machine parlante. Ils ont inventé... L’apparition du phonographe, à la fin de 1877 et son histoire. ?Jean-Pierre Gyss, 1981.
Nathalie Coilly, Philippe Régnier (dir.), Le Siècle des Saint-Simoniens: du nouveau christianisme au Canal de Suez, BNF, novembre 2006.
Katy Cook, The Psychology of Silicon Valley. Ethical Threats and Emotional Unintelligence in the Tech Industry. Palgrave Macmillan, 2020.
Philippe de la Cotardière et al., Jules Verne: De la science à l'imaginaire. Paris, 2004.
Emory Christer (Ed.), Marcel Bich. Ballpoint pen, Société Bic, Fountain pen, Lazlo Biro. Junct, 2011.
Charles Cros (Recueillis et présentés par Pierre E. Richard), Inédits & Documents. Atelier du Gué & Éditions Jacques Brémond, 1092
Georges Dary, A travers l'électricité, Qu'est-ce que l'électricité, L'éléctricité atmosphérique, Télégraphie, Téléphonie, Éclairage électrique, Traction électrique, Galvanoplastie, Navigation électrique, Phonographe, Horlogerie électrique, Médecine et chirurgie, etc.. Paris, Nony & Cie., 1903.
Richard Davenport-Hines, Universal Man. The Lives of John Maynard Keynes. New York, Basic Books, 2015.
Martin Davis, Engines of Logic: Mathematicians and the Origins of the Computer. Norton, 2000.
Jean-Paul Dekiss, Jules Verne: Le Rêve du progrès. Paris, Découvertes Gallimard, 1991.
Hubert Delobette, Ces français qui ont révolutionné le monde. Villeveyrac, Le Papillon Rouge Éditeur, 2015.
Malcolm Dick & Caroline Archer-Parre (Edited by), James Watt (1736-1819): Culture, Innovation, and Enlightenment. Liverpool, Liverpool University Press, 2020.
Chrislain de Diesbach, Ferdinand de Lesseps, Paris, Perrin, 1998.
Monique Donnil du Fresnel, Pierre-Paul Riquet (1609 - 1680). L'incroyble aventure du Canal des Deux-Mers. Éditions du Sud Ouest, 2012.
Alain Dupas, Jean-Christophe Messina, Cyril de Sousa Cardoso, Innover comme Elon Musk, Jeff Bezos et Steve Jobs. Paris, Odile Jacob, 2019.
Baron Ernouf, Les inventeurs du Gaz et de la photographie: Lebon d'Humbersin, Nicéphore Niepce, Daguerre. Paris, 1877.
David Edgerton, The Shock Of The Old. Technology and Global History since 1900. Profile Books Ltd., 2008, updated 2019.
Tim Fernholz, Rocket Billionaires. Elon Musk, Jeff Bezos, and the New Space Race. Houghton Mifflin Harcourt, 2018.
Louis Figuier, Histoire des principales découvertes scientifiques modernes (5 vol.). Bruxelles, Delevigne et Callewaert, 1851-1857.
Louis Figuier, Exposition et histoire des principales découvertes scientifiques modernes (3 vol.). Paris, Langlois et Leclercq, 1855.
Louis Figuier, Les Applications nouvelles de la science à l'industrie et aux arts en 1855.
Machine à vapeur, bateaux à vapeur, locomotives, locomobiles, moteurs électriques, horloges électriques,
tissage électrique, l'électricité et les chemins de fer, inflammation des mines, photographie, gravure photographique,
galvanoplastie, lampes, bougies stéariques, éclairage électrique, chauffage par le gaz, conservation des viandes et des légumes, aluminium. 1856.
Louis Figuier, Histoire du merveilleux dans les temps modernes (4 vol.). 1859-1862.
Louis Figuier, Les Grandes Inventions anciennes et modernes, dans les sciences, l'industrie et les arts. Paris, L. Hachette et Cie, 1865.
Louis Figuier, Les merveilles de la science ou description populaire des inventions modernes. (6 vol.) Paris, Furne, Jouvet et Cie, Éditeurs, 1867-1869.
- Tome I: Machine à vapeur, Bateaux à vapeur, Locomotive et chemins de Fer, Locomobiles, Machine électrique, Paratonnerres, Pile de Volta, Électro-Magnétisme.
- Tome II: Télégraphie aérienne, électrique et sous-marine, Cable transatlantique, Galvanosplatie, Dorure et argenture électro-chimiques, Aérostats, Éthérisation.
- Tome III: Photographie, Stéréoscope, Poudres de guerre, Artillerie ancienne et moderne, Armes à feu portatives, Bâtiments cuirassés, Draînage, Pisciculture.
- Tome IV: Éclairage, Chauffage, Ventilation, Phares, Puits artésiens, Cloche à plongeur, Moteurs à gaz, Aluminium, Planète Neptune.
Louis Figuier, Les Merveilles de l'industrie ou description des principales industries modernes (4 vol.). 1873-1876.
- Volume 1: Machine à vapeur, bateaux à vapeur, locomotive et chemins de fer, locomobiles, machine électrique, paratonnerres, pile de Volta, électro-magnétisme.
Via: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k24674j.pdf
- Volume 2: Le sucre - Le papier - Les papiers peints - Les cuirs et les peaux - Le caoutchouc et la gutta percila - La teinture.
Via: https://iris.univ-lille.fr/pdfpreview/bitstream/handle/1908/2504/SL156-2.pdf?sequence=31
- Volume 3: L'eau - Les boissons gazeuses - Le blanchiment et blanchissage - Le phosphore et les allumettes chimiques - Le froid artficiel - L'Asphalt et le bitume.
Via: https://iris.univ-lille.fr/pdfpreview/bitstream/handle/1908/2505/SL156-3.pdf?sequence=3
- Volume 4: Industries agricoles et alimentaires; Pain et farines - Fécules et pates alimentaires - Lait, beurre et fromage - Vin - Cidre - Bière - Alcool et distillation - Vinaigre - Huiles - Conserves alimentaires - Café et thé.
Louis Figuier, Les Grandes Inventions modernes dans les sciences, l'industrie et les arts. Paris, L. Hachette et Cie, 1880.
Louis Figuier, Les merveilles de la science ou description populaire des inventions modernes. Éclairage - Chauffage - Ventilation - Phares - Puits artésiens - Cloche à plongeur - Moteur à gaz - Aluminium - Planète neptune. Paris, Furne, Jouvet et Cie, sd..
Louis Figuier, L'Art de l'éclairage. Paris, Furne Juvet et Cie, 1882.
Louis Figuier, Le Téléphone, son histoire, sa description, ses usages. 1885.
Louis Figuier, Les merveilles de l'idustrie, t. IV, L'industrie de l'eau'. Paris, 1875.
Adam Fisher, Valley of Genius. The Uncensored History of Silicon Valley
(As Told by the Hackers, Founders, and Freaks Who Made It Boom). Twelve, Illustrated edition, 2018.
Edouard ?Fournier, ?Le Vieux-Neuf. Histoire ancienne des inventions et découvertes modernes. Deux volumes. Paris, Dentu, 1859.
E. Franquinet, Jules Verne. Zijn persoon en zijn werk. Eindhoven, N.V. Uitgeversmaatschappij de Pelgrim, 1942.
Patrick Fridenson et Pascal Griset (Sous la direction scientifique de), Entreprises de hautes technologies. État et souveraineté depuis 1945.
Commité pour l'Histoire Économique et Fiancière de la France, 2013.
Gautier, L'oeuvre de Claude Chappe, créateur de l'administration française des télégraphes et inventeur. (1893). Paris, Hachette Livre BNF, 2016.
Max Geitel, Die Geschichte der Dampfmaschine bis James Watt. Outlook Verlag, 2020.
Eric Gérard, Leçons sur l'électricité. 1: Théorie de l'électricité et du magnétisme; Électrométrie; Théorie et construction des générateurs électriques. 2: Transformateurs; Canalisation et distribution de l'Ènergie électrique; Applications de l'électricitÈ à la télégraphie, à la téléphonie, à l'éclairage, à la production età la transmission de la puissance motrice, à la traction, à la métallurgie et la chimie industrielle. Paris, Gauthier-Villars, 2 volumes, 1905.
B. Gille, Histoire des techniques: techniques et civilisation, technique et sciences. Paris, Gallimard, 1978.
Le Guide du Minitel, Le mode d'emploi - Les 4000 service - 200 matériels connectables. Minitel Magazine N°2, octobre 1987.
E. Guillot, Jean-Baptiste Godin et le Familistère de Guise. Bruxelles, Archives d'architecture moderne, 1976.
Katie Hafner, Where Wizards Stay Up Late. The Origins Of The Internet. Simon & Schuster, 1998.
Stefan Helmreich, Silicon Second Nature: Culturing Artificial Life in a Digital World. Berkeley, University of California Press, 2000.
Marc Hersant, Saint-Simon. Paris, Gallimard, 2016.
Andrew Hodges, Alan Turing: The Enigma. London, Vintage Books, 1983.
Edouard Hospitalier, La physique moderne. Les principales applications de l'électricité. Les sources d'électricité, l'éclairage électrique, téléphone, microphone et photophone, la télégraphie moderne, la transmission de la force à distance. Paris, G. Masson, 1881.
Edouard Hospitalier, Les principales applications de l'électricité. Les sources d'électricité, L'éclairage électrique, Télephone, microphone et photophone, Les moteurs électriques, La transmission de la force à distance, La distribution de l'électricité. Troisième édition entièrement refondue avec 142 figures dans le texte et 4 planches hors texte. Paris, Masson, 1884.
Eugène Huzar, La fin du monde par la science. 1855.
Eugène Huzar, L'Arbre de la science. Paris, Dentu, 1857.
Walter Isaacson, Steve Jobs, de biografie. Houten, Spectrum, 2011.
Walter Isaacson, The Innovators: How a Group of Hackers, Geniuses, and Geeks Created the Digital Revolution. New York, Simon & Schuster, 2014.
Walter Isaacson, Les Innovateurs. Comment un groupe de génies, hackers et geeks a fait la révolution numérique. Paris, JC Lattès, 2015.
Emily James, Henry Ford. Capstone Press, 2017.
Xavier de Jarcy, Le Corbusier, un fascisme français. Paris, Albin Michel, 2015.
Matthew Josephson, Edison - A Biography. Wiley, 1992.
Jacques Jublin, Jean-Michel Quatrepoint, French ordinateurs de l'affaire Bull à l'assassinat du Plan Calcul. Alain Moreau, 1976.
Martin Kennedy (Ed.), Understanding Silicon Valley: The Anatomy of an Entrepreneurial Region. Stanford CA, Stanford University Press, 2000.
Etienne Klein (éditeur), L'Histoire des Inventions. Jusqu'où irons-nous? De la pierre taillée à l'homme augmenté. 2500 millénaires de génie. Le Monde - La Vie, hors-série, 2015.
Henri Kubnick, Les Frères Luminière. Plon, 1938.
Vivek Kumar, A biographie of Elon Musk. Format Kindle, 2020.
Vivek Kumar, Visionary lessons from Elon Mmusk. Format Kindle, 2020.
David Lagercrantz, Indécence manifeste (Roman traduit du suédois par Rémi Cassaigne), Actes Sud, 2016.
Michel Lallement, Le Travail de l'utopie: Godin et le Familistère de Guise. Paris, Éditions Les Belles Lettres, 2009.
David Saul Landes, The Unbound Prometheus: Technical Change and Industrial Development in Western Europe from 1750 to the Present. Cambridge, New York, Cambridge University Press, 2003.
David Leavitt, The Man Who Knew Too Much. Alan Turing and the Invention of the Computer. London, Phoenix, 2007.
Chantal Lebrument, Fabien Soyez (Préface de Korben), Louis Pouzin - l'un des Pères de l'Internet. Économica, 2018.
Chantal Lebrument, Fabien Soyez, The Inventions of Louis Pouzin. One of the Fathers of the Internet. Springer, 2020.
Damien Leloup, La France aurait-elle vraiment pu inventer Internet? In: Le Monde, mercredi 31 mars, 2O21.
Via: https://www.lemonde.fr/sciences/article/2021/03/29/la-france-aurait-elle-vraiment-pu-inventer-internet_6074880_1650684.html
Alex de Lesseps, Moi, Ferdinand de Lesseps. Paris, Olivier Orban, 1986.
Julien Mailland, Kevin Driscoll, Minitel: Welcome to the Internet. Cambridge Massachuts, MIT Press, 2017.
Michel Marchand, The Minitel Saga: A French Success Story. Larousse, Paris 1988.
John Marlow, The Making of the Suez Canal. London, Cresset Press, 1964.
Bernard Marrey, La vie & l'oeuvre extraordinaires de monsieur Gustave Eiffel, ingénieur qui construisit la statue de la liberté, le viaduc de Garabit,
l'observatoire de Nice, la gare de Budapest, les écluses de Panama, la tour Eiffel, etc.. Graphite, 1984.
Jacques Marseille, Lucien Nortier, Les grandes inventions. Paris, Hachette, 1991.
Georges Mérillon, Charles Cros. Vie & oeuvre. Saint-Benoît-du-Sault, Ateliers/Éditions Tarabuste, 2014.
Guénolée Milleret, Haute couture. Histoire de l'industrie de la création française - Des précurseurs à nos jours. Eyrolles, 2015.
Roland Moreno, Claire de Narbonne-Fontanieu, De la puce a l'oreille ou l'incroyable odyssée de Roland Moreno, l'inventeur français de la carte à mémoire. First, 1989.
Roland Moreno, Carte à puce. L'histoire secrète. Paris, L'Archipel, 2002
Jacques Mousseau, Le Siècle de Paul-Louis Weiller 1893-1993. As de la Grande Guerre - Pionnier de l'industrie aéronautique - Précurseur d'Air France -
Financier international - Mécène des Arts. Paris, Stock, 1998.
Börn W. Mundt, Thomas Cook. Pionier des Tourismus. UVK Verlagsgesellschaft, 2014.
Pierre Musso, La Religion du monde industriel. Analyse de la pensée de Saint-Simon. Éditions de l’Aube, 2006.
J.T. Owens, Elon Musk: The Unauthorized Autobiography. Independently published, 2018.
Thierry Paquot et Marc Bédarida (dir), Habiter l'utopie, le familistère Godin à Guise, Éditions de la Villette, 2004
Ivo Partijs (in gespek met met schrijver/filosoof Rutger Bregman), 'Vooruitgang begint altijd bij de gekkies'. In: Maatschappij en Politiek, Maart 2015, pp. 4-7.
J. Payen, Capital et machine à vapeur au XVIIIe siècle. Les frères Périer et l'introduction en France de la machine à vapeur de Watt. Paris-La Haye, Mouton, 1969.
C. Pérardel, A.M. Rouillé et al.(eds.), ?La famille Chappe - Ouvrage réalisé à l'occasion du bicentenaire de la première expérience de transmission de signaux optiques par les frères Chappe entre Brûlon et Parcé dans la Sarthe, le 2 mars 1791 (Sémaphore et télégraphe, télégraphie). Malicorne sur Sarthe,
Éditions de l'Est , Fédération Nationale des Associations pour la Recherche Historique sur la Poste et les Télécommunications - FNARH, 1991.
Denis Perier, Le dossier noir du minitel rose. Paris, Albin Michel, 1988.
Olivier Mérou, La crépuscule de la Silicon Vallay bretonne. Mirage. Née en 1962, la technopole de Lannion fut le berceau français des télécoms. Histoire d'un déclin.
In: Le Point, n° 2524, pp. 56--60, décembre, 202.
Jean Autin Perrin, Les Frères Pereire: Le bonheur d'entreprendre. Paris, Librairie Académique Perrin, 1983.
Jean-Christian Petitfils, La vie quotidienne des communautés utopistes. Paris, Hachette, 1982.
Mary Pickering, Auguste Comte, Auguste Comte: An Intellectual Biography. Cambridge, 1993.
Antoine Picon, Les Saint-Simoniens: Raison, imaginaire et utopie. Paris, 2002.
Caroline Piquet, Histoire du canal de Suez. Paris, Perrin, 2009.
Daniel Raichvarg, Louis Pasteur, l'empire des microbes. Paris, Découvertes Gallimard, 1995.
Al Ramadan, Dave Peterson, Christopher Lochhead and Kevin Maney, Play Bigger: How Rebels and Innovators Create New Categories and Dominate Markets. Piatkus, 2016.
Ayn Rand, Atlas Shrugged. New York, Random House, 1957.
Ernest Raynaud, La Bohème sous le second empire. Charles Cros et Nina. Paris, l'Artisan du Livre, 1930.
Pierre E. Richard (Recueillis et présenté par), Charles Cros. Inédits & Documents. Éditions Atelier du Gué - Éditions Jacques Brémond, 1992.
Éric Reinhardt, Comédies françaises. Paris, Gallimard, 2020.
Bernard Rignault, Les Forges de Buffon en Bourgogne. Département de la Côte d'Or. Association pour la sauvegarde et l'animation des Forges de Buffon, 1978.
Jacques Rittaud-Hutinet, Les frères Lumière: L'invention du cinéma. Paris, Flammarion, 1993.
William Rosen, The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry, and Invention. Chicago, University of Chicago Press, 2012.
Frédéric Rouvillois, L'Invention de progrès. Paris, Kimé, 1996.
Jessica Dos Santos, Utopie en héritage: Le familistère de Guise (1888-1968). Tours, Presses Universitaires François-Rabelais, 2016.
Eric Sartori, L'Empire des sciences: Napoléon et ses savants. Paris, 2003.
Eric Schmidt, Jonathan Rosenberg, Alan Eagle, Trillion Dollar Coach. The Leadership Playbook of Silicon Valley's Bill Campbell. Harper Business, 2019.
Eric Schmidt, Jonathan Rosenberg, Alan Eagle, Trillion Dollar Coach. The Leadership Handbook of Silicon Valley’s Bill Campbell. John Murray, 2020.
Pierre Sipriot, Ce Fabuleux XIXe siècle. L’histoire extraordinaire de ces inventions qui transformèrent le monde. Paris, Éditions Belfond, 1990.
Edward Skidelsky, Robert Skidelsky, How Much is Enough?: Money and the Good Life. Penguin Books, 2013.
Robert Skidelsky, John Maynard Keynes. Volume One. Hopes betrayed. 1883-1920. New York, NY, Elizabeth Sifton Books - Vking, 1986.
Robert Skidelsky, John Maynard Keynes. Volume Two. The economist as saviour. 1920-1937. London, MacMillan, 1992.
Robert Skidelsky, John Maynard Keynes. Volume Three. Fighting for Britain. 1937-1946. Harmondsworth, Penguin Books, 2000.
Robert Skidelsky, Keynes: The Return of the Master. Penguin Books, 2010.
Robert Skidelsky, What's Wrong With Economics? A Primer for the Perplexed. Yale University Press, 2020.
Matthew Spencer, Elon Musk: A Biography. Independently published, 2020.
Jim Stolze, Dutch tycoons. De Nederlandse ondernemers die de wereld veranderden en wat wij van hen kunnen leren. Gloriae, 2015.
Brad Stone, The Upstarts: Uber, Airbnb and the Battle for the New Silicon Valley. Back Bay Books, 2018.
Randall E. Stross, The Wizard of Menlo Park: How Thomas Alva Edison Invented the Modern World. Broadway Books, Reprint edition, 2008.
Robert Stuart, A Descriptive History of the Steam Engine. Sagwan Press, 2018.
Roger Le Taillanter, Dans l'enfer du minitel rose. Éditions de Fallois, 1989.
Robert H. Thurston, A History of the Growth, of the Steam-Engine. Forgotten Books, Classic Reprint, 2018.
John Tresch, The Romantic Machine: Utopian Science and Technology after Napoleon. Chicago, 2012.
Sarah Turing, Alen M. Turing. Cambridge, Heffers, 1959.
Ashlee Vance, Elon Musk. How the Billionaire CEO of SpaceX and Tesla is Shaping our Future. Virgin Books, 2016.
Ger Verhoeve, De paléophone oftewel de stem uit het verleden en hoe 't Zuidfranse dorp Fabrezan haar Edison misliep.
Fragmenten uit het turbulente en kortstondige leven van Charles Émile Cros. Fabrezan 1842 – Parijs 1888. In: NieuwsNed NVLR, nr. 92, herfst 2017.
Via: https://www.defranseverleiding.nl/Charles%20Cros.html, 2018.
R. Vermij, Christiaan Huygens - de mathematisering van de werkelijkheid. Utrecht, Veen, 2007.
Michel Villette, Catherine Vuillermot, Portrait de l'homme d'affaires en prédateur (N.d.l.r.: François Pinault) Paris, La Découverte, 2007.
Carol Whiteley, John Robert McLaughlin, Technology, Entrepreneurs, and Silicon Valley. Institute for the History of Technology, 2002.
David Wootton, The Invention of Science. A New History of the Scientific Revolution. Harper, 2015.
*** STANDAARDMETINGEN:
Ken Alder, The Measure of All Things. The Seven-Year Odyssey and Hidden Error That Transformed the World. New York - London - Toronto - Sydney, Free Press, 2003.
Ken Alder et Martine Devillers-Argouarc'h, Mesurer le monde. L'incroyable histoire de l'invention du mètre, 1792-1799. 2005.
Denis Guedj, La Révolution des savants. Paris, Découvertes Gallimard, 1988.
Denis Guedj, La Méridienne. Paris, Robert Laffont, 1997.
Denis Guedj, Le mètre du monde. Paris, Éditions du Seuil, Paris, 2000.
*** ELECTRICITEIT:
Adam Allerhand, History of Electricity from Antiquity to the 21st Century. World Scientific Publishing Company Ltd., 2021.
Alain Beltran, La Fée électricité. Paris, Découvertes Gallimard, 1991.
Alain Beltran et Patrice Carré, La Fée et la Servante, la société française face à l'électricité XIXe-XXe siècles. Paris, Belin, 1991.
Alain Beltran, La Ville-Lumière et la fee électricité: l'énergie électrique dans la région parisienne. Paris, Éditions Rive droite/Institut d'histoire de l'industrie, 2002.
Alain Beltran et Patrice Carré, La Vie électrique. Histoire et imaginaire, XVIII - XXIe siècle. Paris, Belin, 2016.
G. Bonnefont, Le Règne de l'électricité. Paris, 1895.
Gérard Borvon, Histoire de l'électricité, de l'ambre à l'électron. Vuibert, 2009.
Gérard Borvon, « Histoire de l’électricité. L’Exposition Internationale d’électricité de 1881, à Paris »
Via: http://seaus.free.fr/spip.php?article500 (12 septembre 2009).
Emmanuel Cahen, Manuel pratique d'éclairage électrique pour installations particulières. Paris, Librairie polytechnique Baudry et Cie, 1893.
François Caron et Fabienne Cardot (dir.), Histoire de l'électricité en France, Tome premier, 1881 - 1918. Paris, Fayard, 1991.
J. Cazenobe, L'Électricité il y a cent ans. Paris, Éditions de l'EHESS, 1989.
Commissariat Général, Exposition Internationale d'Électricité, Paris 1881: Catalogue Général Officiel. Classic Reprint by Forgotten Books, 2018.
R. Darnton, La Fin des mumières - Le mesmérisme et la révolution. Paris, Librairie académique Perrin, 1984.
Georges Dary, A travers l'Électricité. Paris, Libraire Nony & Cie, 1901.
Georges Dary, Tout par l'électricité. Historique - Transmission - Télégraphie - Horloges électriques - Télégraphes - Téléphonie - Phonographe - Éclairage électrique - Lampes à incandescence - Phares - Projections au théâtre - Signaux - Machines motrices - Trains - Tramways - Bateaux - Vélos - Aérostats - Avions - Électricité appliquée à la médecine et à la chirurgie - Galvanoplastie - etc.. Paris, Librairie Nony et Cie, 1903.
S. Duclau, Histoire de l'électricité. Limoges, E. Ardant, 1890.
H. Fontaine, Éclairage à électricité, renseignements pratique. Paris, 1879.
Henry de Graffigny, L'Électricité pour Tous. Ouvrage inédit et redigé d'après un Plan nouveau. Ouvrage orné de 275 gravures. Paris, E.Bernard, 1905.
R. Gaudy, Et la lumière fut nationalisée - naissance d'EDF-GDF. Paris, Éditions sociales, 1978.
William J. Hausman, Global Electrification: Multinational Enterprise and International Finance in the History of Light and Power, 1878-2007. Cambridge, Cambridge University Press, 2011.
J. Jacobsen, De electriciteit en hare techniek. Voor den vakman en hen die het willen worden. Amsterdam, Cohen Zonen, 1905.
L. Leprince-Ringuet, L'Aventure de l'électricité. Paris, Flammarion, 1983.
Maurice Lévy-Leboyer et Henri Morsel (dir.), Histoire d'électricité en France, Tome deuxième, 1919 - 1946. Paris, Fayard, 1994.
H. W. Lintzen, Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving, 1800-1890. Deel III. Textiel. Gas, Licht en Elektriciteit. Bouw. Zutphen, Walburg Pers, 1993.
Ch. Malegarie, L'Électricité à Paris. Paris, Ch. Beranger, 1947.
Eugène Marec, L'Électricité à la maison. Paris, Baillière et fils, 1929.
P. Maurer, Comment utiliser l'électricité dans la maison. Paris Dunod, 1929.
Th. du Moncel, Exposé des applications de l'électricité. (5 tomes) Paris, Lacroix, 1878.
J. Moorman, Collectieve Propaganda voor Electriciteit. Een Reclame voor Electrische Toestellen. Moorman's Periodieke Pers N.V., 1929.
Henri Morsel et. al., Histoire générale de l'électricité en France Tome troisième, Tome troisième, 1946 - 1987. Paris, Fayard, 1996.
Thierry Paquot, Paris 1900, le Palais de l'Électricité: In: Cahiers de Médiologie, n° 10, 2000, pp. 200-207.
Henri de Parville, L'Électricité et ses applications. Exposition de Paris. Paris, Masson, 1882.
Henri de Parville, Le service électrique à l'Exposition universelle de 1889. Dans Annales historiques de l’électricité 2006/1 (N° 4), pages 75 à 82
Via: www.cairn.info/revue-annales-historiques-de-l-elecricite-2006-1-page-75.htm
R. V. Picou, Notice Sur L'Éclairage Industriel Par La Lumiére Électrique. Paris, M. L. Breguet, 1877.
Christophe Prochasson, Les Années electrique 1880-1910. Paris, La Découverte, 1991.
Albert Robida, Le vie électrique. Paris, La Librairie illustrée, 1890.
Albert Robida, Le vingtième siècle: la vie électrique. Paris, 1892.
E. Sartiaux, et M. Aliamet, Principales Découvertes et publications concernant l'électricité de 1562 à 1900. Paris, Rueff, 1903.
N. J. van Wijck Jurriaanse, Van stoom tot stroom. Alkmaar, 1980.
Paul Zumthor, La mesure du monde. Représentation de l'espace au Moyen-Age. Paris, Seuil, 1993.
*** LICHT EN VERLICHTING:
F. Accum, F.A. Winsor, Traité pratique de l'éclairage par le gaz inflammable, contenant une description sommaire de l'appareil et
du mécanisme employés pour l'illumination des rues, des maisons et des manufactures, à l'aide du gaz hydrogène carburé, tiré du charbon de terre ;
accompagné de remarques sur l'utilité, la sûreté et la nature générale de cette nouvelle branche d'économie civile. Paris, Chez l'auteur et chez Nepveu, 1816.
E. Adry, Un siècle d’éclairage 1824-1924. Ratinckx Frères, 1925.
F. Algrave et J. Boulard, La Lumière électrique: son histoire, sa production, son enmploi dans l'éclairage public ou privé, les phares, les théâtres,
l'industrie, les travaux public, les opérations militaires et maritime. Paris, Firmin-Didot, 1881.
Henri-René d'Allemagne, Histoire du Luminaire depuis l'époque romaine jusqu'au XIXe siècle. Paris, Alphonse Picard, 1891. (Forgotten Books, Classic Reprint, 2018).
Marc Amengaud et al., Paris la nuit. Chroniques nocturnes. Catalogue d'exposition. Paris, Pavillon de l'Arsenal, mai 2013.
François Angelier, Nicole Jacques-Chaquin (dir), La Nuit. Paris, Éditions Jerôme Millon, 1995.
Philippe Artières, Les enseignes lumineuses. Des écritures urbaines au XXe siècle. Paris, Bayard, 2010.
G. Bachelard, La Flamme d'une chandelle. Paris, La République des Lettres, 1961.
P. Bachelay, Note sur certains dispositifs applicables à l'éclairage public par l'incandescence. Paris, Société Anonyme de Publications Périodiques, P. Mouillot imprimeur, 1899.
Antoine de Baecque, Les Nuits parissiennes. XVIIe - XXIe siecle. Paris, Seuil, 2015.
Gérard Bauer, Champs-Élysées, lumière de Paris. Paris, Publicis, 1958.
Charles Bazerman, The Language of Edison's Light. Cambridge, MA., MIT Press, 1999.
Edmond Becquerel, La Lumière: ses causes et ses effets. 2 volumes. Paris, 1867-68.
Alain Beltran, La Ville-Lumière et la fée électricité. Service public et entreprises privées: l'énergie électrique dans la région parisienne. Service public et entreprises privées. Paris, Rive Droite, 2002.
Lenard R. Berlanstein, Big Business and Industrial Conflict in Nineteenth-Century France: A Social History of the Parisian Gas Company. Berkeley, University of
California Press, 1991.
B. Besnard, L'Industrie du gaz à Paris depuis ses origines. Paris, 1942.
Herman Besselaar, Het licht der lamplantaren. Kleine geschiedenis van de straatverlichting. Amsterdam, Uitgeverij van Lindonk, 1969.
André Blondel, L'Éclairage public par les lampes à arc. 1895.
Andreas Blühm, Louise Lippincott, Licht! Het industriële tijdperk 1750 - 1900. Kunst & wetenschap, technologie & samenleving. Van Gogh Museum, Amsterdam en Carnegie Museum of Art, Pittsburgh. Thames & Hudson, 2000.
G. Bonnefont, Le règne d l'électricité. Tours, 1895.
M.J.Bouwman, ‘Luxury and control.The urbanity of streetlighting in nineteenth-century cities’. In: Journal of Urban History 14(1987),7-37.
Agnès Bovet-Pavy, Lumières sur la ville. Une histoire de l’éclairage urbain. Co-édition François Bourin et Arte Éditions, 2018.
Brian Bowers, A History of Electric Light and Power. Stevenage & New York, 1982.
Brian Bowers, Lengthening the Day: A History of Lighting Technology. Oxford, New York, Tokio, 1998.
M. Bressani, ‘Paris. Light into Darkness: Gaslight in Nineteenth Century Paris’. In Cities of light. Two Centuries of Urban Illumination. New York, 2015.
A. Cabantous, Histoire de la nuit. XVIIe-XVIIIe siècles. Paris, Fayard, 2009.
Emmanuel Cahen, Manuel pratique d'éclairage électrique pour installations particulières. Paris, Librairie Polytechnique Baudry et Cie, 1893.
Stéphane Castelluccio, L'éclairage, le chauffage et l'eau aux XVIIe et XVIIIe siècles. Gourcuff Gradenigo, 2016.
L. Caussé, A. Goix, L'industrie du gaz éclairage. Paris, Librairie Armand Colin, 1950.
A. Chatel jene, Notice sur les différentes systèmes s'éclairage depuis les temps anciens jusqu'à nos jours. Paris, 1859.
Louis Chevalier, Histoires de la nuit parisienne. Paris, Fayard, 1982.
Hollis Clayson, Illuminated Paris. Essays on Art and Lighting in the Belle Époque. Chicago, The University Of Chicago Press, 2019.
Samuel Clegg (traduit de l'anglais et annoté par Éd. Servier), Traité Pratique de la Fabrication et de la Distribution du Gaz d'Éclairage et de Chauffage. Ouvrage accompagné de 30 planches cotées et de nombreuses figures dans le texte. 2 Volumes. Paris, Librairie Scientifique, Industriele et Agricole Eugène Lacroix, 1860.
Hélène Combis, Comment Paris est devenue la "ville lumière"? France Culture, 30/12/2018.
Via: https://www.franceculture.fr/sciences/comment-paris-est-devenue-une-ville-lumiere
Eugène Defrance, Histoire de l'Éclairage des rues de Paris. L'éclairage public à la chandelle-L'éclairage public au gaz-L'éclairage public à l'électricité.
Imprimerie Nationale, 1904.
Philippe Deitz, Histoire des luminaires. Histoire des hommes. Liège, Éditions du Perron, 2009.
Hervé Déjean, Lampes antiques à travers les âges: Le Corpus. Éditions Archeo-Numis, 1900.
Ph. Delahaye, L'Éclairage dans la ville et dans la maison. Paris, 1885-90.
Simone Delattre (Préface d'Alain Corbin), Les douzes heures noirs. La nuit à Paris au XIXe siècle. Paris, Éditions Albin Michel, 2003.
Maurice et Paulette Deriberé, Préhistoire et histoire de la lumière. Paris, Éditions France-Empire, 1979.
Antoon Devogelaere, Van gaslamp tot gloeilicht. Kapellen, 1987.
E. Dieudonné, La Lumière électrique à l'Exposition universelle de 1889. In: La Lumière électrique, Vol. 32, n° 21, pp. 351-357.
Edmond Dubois, Paris sans lumière. Paris, Payot, 1946.
Richard E. Dunham, Stage Lighting. Design Applications and More. Routledge, 2018.
Sophie Duplaix, Marcella Lista et al. (5ous la direction de), Sons & Lumières. Une histoire du son dans l'art du XXe siècle. Paris, Éditions du Centre Pompidou, 2004.
Michel Durand, Et Paris s'illumina ... Histoire du gaz parisien. Cabedita, 2011.
Roger A. Ekirch, At Days' Close. A Histoty of Nighttime. London, Weidenfeld & Nicolson, 2005.
Jean Escard, Les lampes électriques à arc, à incandescence et à luminescence - Applications à l'éclairage industriel - Essai et étalonnement - Montage, consommation spécifique - Emplois spéciaux. Paris, Éditions H. Dunod et E. Pinat, 1819.
Amédée Fayol, Philippe Lebon, inventeur du gaz d'éclairage. Paris, Les Publications Techniques, 2 rue Saint-Simon, Imprimerie de Lang, Blanchong et Cie, 1943.
J.-C. Fichou, N. Le Hénaff, X; Mével et al., Phares. Histoire de balisage et de l'éclairage des côtes de France. Douarnenez, Le Chasse-Marée-Armen, 1999.
Louis Figuier, L'Art de l'éclairage. Paris, 2e édition, 1882.
Louis Figuier, Les Nouvelles Conguêtes de la science. L'éclairage électrique. 1888.
Hippolyte Fontaine, Éclairage à l'électricité. Paris, 1877.
Hippolyte Fontaine, Éclairage à électricité, renseignements pratique. Paris, 1879.
Hyppolyte Fontaine, Éclairage à l'électricité. Enseignements pratiques. Paris, J. Baudry, 1877.
Edouard Fournier, Les Lanternes de Paris: histoire de l'ancienne éclairage, suivi de la réimpression de quelques poèmes rares. Paris, Dentu, 1854.
France. Châtelet de Paris, Ordonnance de police concernant l'illumination de la ville et fauxbourgs de Paris (Éd. 1778). Paris, Hachette Livre BNF, 2018.
L. Figuier, L'Art de l'éclairage. Paris, Furne et Jouvet, 1882.
A. Fürst, Das elektrische Licht. München, 1925
Marc Gaillard, Paris ville lumière. Amiens, Martelle Éd., 1994.
Louis Galine, Traité général d'éclairage: huile, pétrole, gaz, électricité. Paris, 1894.
Leon Gaster, John Stewart Dow, Modern Illuminants and Illuminating Engineering. Palala Press, 2016.
R. Gaudy, Et la lumière fut nationalisée - naissance d'EDF-GDF. Paris, Éditions sociales, 1978.
Gerald T. Gowitt, 19th Century Elegant Lighting: Argand, Sinumbra and Solar Lamps. Schiffer Publishing Ltd., 2007.
Luc Gwiazdzinski, Marco Maggioli and Will Straw (Edite par et préface de Véronique Nahoum Grappe, postface de Benjamin Mauduit), Light Studies. Regards croisés sur le nouveaux visages de la nuit. Elya Éditions, 2020.
C.H. Hassenstein, Das elektrische Licht. Weimar, 1859.
Auguste Herlaut, L'éclairage des rues à Paris à la fin du XVIIe et au XVIIIe. Paris, Renouard, Imp., 1916.
Auguste Herlaut, L'Éclairage de Paris à l'époque révolutionaire. Paris, Mellotée, 1933.
Heinrich Hess, Die Entwicklung der Beleuchtungstechnik. Bunzlau, Otto Hoffmann's Verlag, 1902.
Dick van der Horst, 'De Amsterdamse stadsverlichting I: de periode tot 1883'. In: Amsterdamse Monumenten, nr. 1, mei 1985.
Dick van der Horst, 'De Amsterdamse stadsverlichting II: de periode 1883 -1930'. In: Amsterdamse Monumenten, nr. 2, juli 1985.
Dick van der Horst, 500 jaar openbare verlichting in Amsterdam. Een beknopte geschiedenis. 2001.
E. Hospitalier, L'Électricité dans la maison. Piles intermittentes et continues - Sonneries - Avertisseurs - Téléphones - Horlogerie -Allumoirs - Éclairage électrique domestique - Moteur et Locomotion - Récréations électrique - Applications Diverses. Bibliothèque de la Nature. La Physique Moderne. Paris, G. Masson, Éditeur, Librairie de l'Académie de Médecine, 1885.
Via: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k2044272
Robert E. de Hurcourt, De l'éclairage au gaz, développements sur la composition des gaz destinés à l'éclairage, sur la construction des fournaux et des cheminées, sur la pose des tuyaux, sur les phénomènes de la lumière, etc.. Paris, Carilian-Goeury et V. Dalmont, 1845.
C. H. Hassenstein, Das elektrische Licht. Weimar, 1859.
Annette Haudiquet (Sous la direction de), Nuits électriques. Le Havre, MuMa Le Havre / Octopus Édition, 2020.
Histoire de l'Éclairage Public à Paris.
Via: http://www.megedoudeau.jmbertho.odns.fr/index.php/eclairage-public/histoire/histoire-de-l-eclairage-public
Auguste Herlaut, L'éclairage des rues à Paris à la fin du XVIIe et au XVIIIe siècle. Paris, Renouard, Imp., 1916.
Margot Jacob, Le laboratoire de la conception lumière. Comment structurer l’espace par l’éclairage artificiel? Éditions universitaires européennes, 2019.
Craig Koslofsky, Evening's Empire: A History of Night in Early Modern Europe. Cambridge, Cambridge University Press, 2011.
J. Lacassagne et R. Thiers, Nouveau système d'éclairage électrique, ses avantages, ses instruments, ses principes scientifiques et ses applications industrielles. Paris & Lyon, 1857.
Raymond Lamont-Brown, Humphry Davy, la vie au-delà de la lampe. Stroud, Éditions Sutton, 2004.
H. B. Laqueuille, Petit manuel d'installation de la lumière électrique. Paris, Girardot & Cie, 1925.
Philippe Lebon, Thermolampen, ou poêles qui chauffent, éclairent avec économie, inventés par Philippe Lebon. Paris, 1801.
Julien Lemer, Paris au gaz. 1861.
Antoinet van der Linde, Het oude licht. Straatlantaarns en straatverlichting door de eeuwen heen. Eindhoven, Bura Boeken, 1980.
A. Lotz, Das Feuerwerk. Leipzig, 1940.
Dr. Ir. J. Mac Lean, Geschiedenis der Gasverlichting in Nederland. Zutphen, De Walburg Pers, 1977.
Désiré Magnier, Nouveau manuel complet de l'éclairage au gaz, ou Traité élémentaire et pratique à l'usage des ingénieurs, directeurs, etc..
Librairie encyclopédique de Roret, 1849.
Bernard Mahot, Les Lampes à huile. Paris, Massin, 2005.
Henri Maréchal, L'éclairage à Paris: étude technique des divers modes d'éclairage employés à Paris sur la voie publique, dans les promenades et jardins,
dans les monuments, les gares, les théâtres, les grands magasins, etc., et dans les maisons particulières: gaz, électricité, pétrole, huile,
etc. usines et stations centrales, canalisations et appareils d'éclairage, organisation administrative et commerciale, rapports des compagnies avec
la ville, traités et conventions, éclairement des voies publiques, calcul et prix de revient. Paris, Librairie polytechnique Baudry, 1894.
Marie Maron, ?Les Lampions des Fêtes. Paris, Librairie Académique Perrin, 1967.
Alphonse Martel, Manuel de la Salubrité, de l'Éclairage et de la Petite Voirie ou Répertoire Alphabétique, Raisonné et Pratique des Lois, Réglèments, Arrètés, Décrets et Ordonnances de Police, concernant la Salubrité, l'Éclairage et la Petite Voirie... . Paris, Cosse et Marchal, 1859.
Jean Mascart, L'Heure à Paris. Paris, Gauthier-Villers, 1907.
William Matthews, An Historical Sketch of the Origin, Progress and Present State of Gas-Lighting. London, 1827.
Camille Mauclair, La ville lumière. Paris, Ollendorf, 1904.
Th. du Moncel, L éclairage électrique I. Générateurs de lumière. Paris, Librairie Hachette & Cie, 1883.
Th. du Moncel, William Henry Preece Sir, et al., Incandescent Electric Lights: With Particular Reference to the Edison Lamps at the Paris Exposition. Palala Press, 2015.
Roger Narboni, La Lumière urbaine. Éclairer les espaces publics. Paris, Le Moniteur, 1995.
Céleste Olalquiaga, Royaume de l'artifice. L'Émergence du kitsch au XIXé siècle. Paris, Fage, 2008.
T. Paquot, Paris, 1900. Le Palais de l'Électricité. In: Les Cahiers de médiologie., n° 10, pp.200-207, 2000/2.
Eugène Peclet, Traité de l'éclairage. Paris, 1827.
R. V. Picou, Notice Sur L'Éclairage Industriel Par La Lumiére Électrique. Paris, M. L. Breguet, 1877.
Préfecture de police, Tableau de l'éclairage des rues de Paris pour l'année (1832). Paris, Hachette Livre BNF, 2016.
Préfecture du Département de la Seine, Services public et particulier de l'éclairage et du chauffage par le gaz dans la ville de Paris. 1893. Paris, Hachette Livre-BNF, 2013.
E. Rebske, Lampen, Laternen, Leuchten. Eine Historie der Beleuchtung. Stuttgart, Franckh'sche Verlagshandlung, 1962.
Sophie Reculin, "Le règne de la nuit désormais va finir". L'invention et la diffusion de l'éclairage public dans le royaume de France (1697-1789), thèse de doctorat en Histoire, Université Lille 3, 2017.
Stéphane Rials, La lumière à Paris au siècle des Lumières. Nanterre, 1973.
Christine Richier, Le temps des flammes. Une histoire de l'éclairage scénique avant la lampe à incandescence. Actualité de la scénographie, 2011.
Julien Rodet, Les Lampes à Incandescence Électriques (Éd. 1923). Nabu Press, 2010.
Firmin Roz, La Lumière de Paris. Paris, La Renaissance du livre, 1933.
Fabien Sabatès, Jacopozzi, le magicien de la lumière. La Celle-Saint-Cloud, Douin, 2017.
N. Schilling & F. Knapp, Traité d'éclairage par le gaz de houille, précédé d'un historique de l'éclairage au gaz. Munich, R. Oldenbourg & Paris Eugène Lacroix, 1879.
Wolfgang Schivelbusch, Lichtblicke: Zur Geschichte der künstlichen Helligkeit im 19. Jahrhundert. München/Wien, Carl Hanser Verlag, 1983.
Wolfgang Schivelbusch, Disenchanted Night: Industrialization of Light in the 19th Century. Berkeley, Cal., The University of California Press, 1995.
Wolfgang Schivelbusch, La nuit désenchantée: À propos de l'histoire de l'éclairage artificiel au XIXe siècle. Le Promeneur, 1995.
Wolfgang Schivelbusch, Licht, Schein und Wahn : Auftritte der elektrischen Beleuchtung im 20. Jahrhundert. Berlin, Ernst Wilhelm & Sohn, 1992.
Joachim Schlör, Nachts in der großen Stadt. Paris, Berlin, London 1840 - 1930. Munich-Zurich, Artemis & Winkler, 1991.
M. Schrøder, Hugh Sheperd, The Argand burner. Its origin and development in France and England 1780-1800: An epoch in the history of science illustrated by the life and work of the physicist Ami Argand (1750-1805). Odense, 1969.
Linda Simon, Dark Light: Electricity and Anxiety from the Telegraph to the X-Ray. San Diego, Harcourt Brace, 2004.
A.J.C. Snijders, 'De strijd tusschen het electrisch licht en het gaslicht.' In: Vragen des Tijds, N° 15, I. 251-278 - II. 334-359, 1889.
Giorgos Theocharous, Enhancing the tourist industry through light. A different approach to Urban lighting design. Lambert Academic Publishing, 2013.
Marie de Thézy, Paris, La Rue - Le Mobilier Urbain Du Second Empire A Nos Jours. Paris, Société des Amis de la Bibliothèque historique, 1976.
Marie de Thézy, Charles Marville réverbères. Paris, 1993.
Ernest Thomas. Histoire de l'éclairage depuis les temps les plus reculés jusqu'à nos jours. Monographie complète de tous les genres d'éclairage à Paris. L. Sauvaitre, 1890.
Janet Thomson, L'écossais qui a éclairé le monde. L'histoire de William Murdoch, inventeur de l'éclairage au gaz. 2003.
Georges Touchard-Lafosse, Les réverbères: chroniques de nuit du vieux et du nouveau Paris. Tome 1 (Éd. 1833). Paris, Hachette Livre BNF, 2017.
Georges Touchard-Lafosse, Les réverbères: chroniques de nuit du vieux et du nouveau Paris. Tome 2 (Éd. 1833). Paris, Hachette Livre BNF, 2013.
Georges Touchard-Lafosse, Les réverbères: chroniques de nuit du vieux et du nouveau Paris. Tome 3 (Éd. 1833). Paris, Hachette Livre BNF, 2018.
Georges Touchard-Lafosse, Les réverbères: chroniques de nuit du vieux et du nouveau Paris. Tome 5 (Éd. 1833). Paris, Hachette Livre BNF, 2013.
Georges Touchard-Lafosse, Les réverbères: chroniques de nuit du vieux et du nouveau Paris. Tome 4 (Éd. 1833). Paris, Hachette Livre BNF, 2013.
Georges Touchard-Lafosse, Les réverbères: chroniques de nuit du vieux et du nouveau Paris. Tome 6 (Éd. 1833). Paris, Hachette Livre BNF, 2013.
A. Trébuchet, Recherches sur l'éclairage public de Paris. Paris, 1843.
P. Truchot, L'éclairage à incandescence par le gaz et les liquides gazéifiés. Paris, Georges Carré et C. Naud, 1899.
Bruno Ulmer et Thomas Plaichinger, Les Écritures de la nuit. Un siècle d'illimunations et d'enseigne lumineuses. Paris, Syros-Alternatives, 1987.
Jean Verdon, La Nuit au Moyen-Age. Paris, Perrin, 1994.
H. Vivarez, Notions générales sur l'éclairage électrique. Le courant électrique. Sa production. Sa canalisation. Son utilisation dans les lampes. Paris, J. Michelet, 2° éd, 1886.
Simon Werrett, Fireworks – Pyrotechnic Arts and Sciences in European History. Chicago, University of Chicago Press, 2010.
Richard J. Weiss, A Brief History of Light and Those That Lit the Way. Singapore, New Jersey, 1996.
J.-P. Williot, « Naissance d'un réseau gazier à Paris au xixe siècle: distribution gazière et éclairage ». In: Histoire, économie et société, 8e année, n°4, 1989.
G. P. Zahn, De geschiedenis der verlichting van Amsterdam. Amsterdam, Scheltema & Holkema, 1911.
----------
COMMUNICATIE:
Jacques Attali, Histoires des médias. Des signaux de fumée aux réseaux sociaux, et bien après. Paris, Fayard, 2021.
Catherine Bertho, Télégraphes & téléphones de Valmy au microprocesseur. Paris, Le Livre de Poche, 1981.
Patrice A. Carré et Martin Monestier, Le Telex. 40 ans d'innovation. Éditions Mengès, 1987.
E. Cazenave et C. Ulmann, Press, radio et télévision en France, de 1631 à nos jours. Paris, Hachette, 1994.
Jonathan Coopersmith, Faxed. The Rise and Fall of the Fax Machine. John Hopkins Ubiversity Press, 2016.
Aude Dassonville, La radio, fragile centenaire. In: Le Monde, mardi 15 juin 2021.
Maurice Fabre, Histoire de la communication. Genève, Les Éditions Rencontre et Erik Nitsche International, 1964.
Patrice Flichy, Une histoire de la communication moderne. Espaces publics et vie privée. Paris, Édition La Découverte & Syros, 1997.
Isabelle Gaillard, Lea Télévision: histoire d'un objet de consommation (1945-1985). Paris, Éditions du CTHS-INA Éditions, 2012.
Bill Glover, History of the Atlantic Cable & Undersea Communications from the first submarine cable of 1850 to the worldwide fiber optic network. Atlantic Cables: 1856-2018.
Via: http://atlantic-cable.com//Cables/CableTimeLine/atlantic.htm, last revised: 20 March, 2019.
John Steel Gordon, A Thread Across the Ocean: The Heroic Story of the Transatlantic Cable. HarperCollins, 2003.
Pascal Griset, Les révolutions de la communication, XIXe-XXe siècle. Paris, Hachette, 1991.
Katie Hafner, Where Wizards Stay Up Late. The Origins Of The Internet. Simon & Schuster, 1998.
Jean-Claude Horvat, 300 000 ans sans smartphone. Une petite histoire de la communication humaine. Paris, Éditions L'Harmattan, 2020.
Anton A. Huurdeman, The Worldwide History of Telecommunications. John Wiley & Sons, 2003.
R. P. Jindal, "From millibits to terabits per second and beyond - Over 60 years of innovation".
2009 - 2nd International Workshop on Electron Devices and Semiconductor Technology, 2009.
Bert Lundy, Telegraph, Telephone and Wireless. How Telecom Changed the World. BookSurge Publishing, 2009.
Armand Mattelart, L'Invention de la communication. Paris, La Découverte, 1994.
Armand et Michèle Mattelart, Histoires des théories de la communication. Paris, La Découverte, 1995.
Armand Mattelart, Histoire de la société de l'information. Paris, La Découverte, 2006.
Thomas Meyer, Mediokratie. Die Kolonisierung der Politik durch das Mediensystem. Frankfurt am Main, Suhrkamp, 2001.
Marshall T. Poe, A History of Communications. Media and Society From the Evolution of Speech to the Internet. Cambridge University Press, 2011.
Emily S. Rosenberg (dir.), A World Connecting (1870-1945). Cambridge (MA), Harvard University Press, 2012.
M. Sauquet et al., (Sous la direction de), L'Idiot du village mondial. Les citoyens de la planète face à l'explosion des outils de la communication. Paris, C.L. Meyer, 2004.
Andrew Wheen, DOT-DASH TO DOT.COM: How Modern Telecommunications Evolved from the Telegraph to the Internet. Springer, 2011.
*** DE POST:
Wolfgang Behtinger, Thurn und Taxis: Die Geschichte ihrer Post und ihrer Unternehmen. München, 1990.
Elisa Le Briand et Anne-Laure Cermak, Le réseau avant l'heure: la Poste pneumatique à Paris (1866-1984),
Comité pour l’histoire de La Poste, coll. « Cahiers pour l´histoire de La Poste », 2006.
E. A. B. J. ter Brink, Het Nederlandse postwezen vroeger en nu. Amsterdam, Wereldbibliotheek, 1956.
E. A. B. J. ter Brink, De geschiedenis van het postvervoer. Bussum, Fibula-Van Dishoeck, 1969.
Dr. H. Brugmans, De post in Nederland in de zeventiende eeuw. Baarn, 1909.
Anne-Laure Cermak, La poste pneumatique, un système original d’acheminement rapide du courrier: l’exemple du réseau de Paris des origines à sa suppression, 1866-1984. 2003.
Paul Charbon, Quelle belle invention que la poste. Paris, Découvertes Gallimard, 1991.
Paul Charbon et al. (Rédaction), Le Patrimoine de La Poste. Charenton-le-Pont, Flohic Éditions, 1996.
Madeleine Fouché, La poste aus chevaux de Paris et ses maîtres de poste à travers les siècles. Paris, 1975.
Siegfried Grillmeyer, Habsburger Diener in Post Und Politik: Das Haus Thurn Und Taxis Zwischen 1745 Und 1867. 2005.
F.W.A. Habermann, Postroutes en postwagens in de 19de eeuw. Tijdschrift voor Economische Geografie, 41, deel 32, pp. 180 - 186, 1941.
J.D. Hayhurst O.B.E., The Pneumatic Post of Paris. The France & Colonies Philatelic Society of Great Britain, 1974.
Jean-Claude Kaufmann (Préface de), Facteurs de France. Chroniques du petit matin. Paris, Les Éditions Textuels, 2005.
Louis Lenain, La Poste de l'Ancienne France, des origines à 1791. 2 tomes. Arles, 1965.
Patrick Marchand, Voyageurs, postilons et brigands. Sour les routes de France au temps de diligences. Musée de la Poste, 2004.
Patrick Marchand, Le Maître de Poste et le messager. Les transport publics en France au temps des cheveaux, 1700 – 1850. Paris, Belin, 2006.
Pierre Nougaret, Bibliographie critique de l'histoire postale française: posts aux lettres, poste aux cheveaux, messageries et diligences. 2 vol.. Montpellier, 1970.
Mr. Dr. Overvoorde, Geschiedenis van het postwezen in Nederland vóór 1795, met de voornaamste verbindingen met het buitenland. Leiden, Sijthoff, 1902.
Georges Rykner et Pierre Gobillot, La Poste pneumatique de Paris. Le Monde des philatélistes, 1975.
Vincent Schouberechts, The Post Book. 500 years of history in Europe. La Poste, 500 ans d'histoire en Europe. Éditions Lannoo, 2016.
Fritz Sebastian, Thurn und Taxis. 350 Jahre Post. 1948.
Pelle Stampe, Geschiedenis van de post: van duiven tot levensgevaarlijke postvliegtuigen. Historia, 21 maart, 2017.
Via:https://historianet.nl/cultuur/geschiedenis-van-de-post-van-duiven-tot-levensgevaarlijke-postvliegtuigen.
Louis Trenard, De la route royale à l'âge d'or des diligences. In: Les Routes de France. Colloque, Cahiers de Civilisation publiés sous la direction de Guy Michaud. Paris, 1959, p. 102-133.
Eugène Vaillé, Histoire des Postes françaises depuis la Révolution. Paris, 1947.
*** DE TELEGRAAF:
Anonyme, Claude Chappe, inventeur du télégraphe aérien (1763-1805). Les Contemporains, 1903.
Alexis Belloc, Le télégraphe historique. Paris, Firmin Didot, 1888.
W.J.M. Benschop, Eduard Wenckebach en de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij als baanbreker voor de openbare telegrafie in Nederland. Den Haag, Hoofdbestuur der Posterijen, Telegrafie en Telefonie, 1947.
Catharine Bertho, Télégraphes et téléphone, de Valmy au microprocesseur. Paris, Le Livre de Poche, 1981.
K. Beyer und B.-S. Mathis, So weit das Auge reicht. Frankfurt am Main, 1995.
E.A.B.J. ten Brink, C.W.L. Schell, Geschiedenis van de Rijkstelegraaf 1852-1952. Den Haag, 1954.
E.A.B.J. ten Brink, De optische telegraaf van Claude Chappe en zijn toepassing in Nederland tijdens de inlijving. Publicaties van het genootschap voor Napoleontische
Studiën, 10, 1957.
Ignace Chappe (dir l'Aîné), Histoire de la télégraphie. Paris, 1824.
Ignace Urbain Jean Chappe, Histoire de la Télégraphe (1829). Whitefish MT, Kessinger Legacy Reprints, 2010.
Ignace Chappe, Histoire de la télégraphie, Richelet, Le Mans, 1840.
Martin Collins, A Telephone for the World. Iridium, Motorola, and the Making of a Global Age. Johns Hopkins University Press, 2018.
Martin Cooper, Cutting the Cord. The Cell Phone Has Transformed Humanity. RosettaBooks, 2021.
Bern Dibner, The Atlantic Cable. Norwalk, Conn., Burndy Library Inc., 1959.
Antoinette-Joséphine-Françoise-Anne Drohojowska, Les grands inventeurs modernes, télégraphie. Amontons, Chappe, Ampère, Morse, Babinet, Sudre (Éd. 1880).
Paris, Hachette Livre BNF, 2020.
FNARH, La Famille Chappe. FNARH, 1991.
FNARH (Collectif), La Télégraphie Chappe. FNARH Éditions de l'Est, 1993.
Henri Gachot, Le Télégraphe optique de Claude Chappe. Saverne, 1966.
Roger Gachet, Le télegraphe optique de Claude Chappe. Éditeur: Roger Gachet, 1993.
Georges Galfano, Le télégraphe Chappe dans l'Aude. Narbonne, Arhiscom, 1986.
Georges Galfano, La Tour Chappe de Narbonne-Jonquières. Arhiscom, 1989.
Georges Galfano, Histoire de télégraphes et téléphones dans l'Aude. Narbonne, Arhiscom, 1990.
François Gautier, L'oeuvre de Claude Chappe, créateur de l'administration française des télégraphes et inventeur (Éd. 1893). Paris, Hachette Livre BNF, 2016.
Edouard Gerspach, Histoire Administrative de la télégraphie aérienne. 1861.
Marc Gocel, La télégraphie aérienne, t. 1 : La Télégraphie Aérienne de A à Z. Florange, Les Presses du Tilleul, 2001.
Marc Gocel, La télégraphie aérienne, t. 2 : Atlas. Florange, Les Presses du Tilleul, 2001.
G. Hoogesteeger, De telegraaf van Chappe op de verbinding Antwerpen-Vlissingen. In Annalen 96, K.O.K.W. (Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas), pages 297-312, 1993.
Ernest Jacquez, Claude Chappe. Notice biographique. Paris, 1893.
Adhemar Kermabon, Atlas des Lignes Télégraphique aériennes. Direction Générale des PTT, 1892.
Guy Klemens. The Cellphone. The History and Technology of the Gadget That Changed the World. McFarland & Co Inc., 2010.
Dr. N. Koomans, Draadlooze Telegrafie. Deventer, AE.E. Kluwer, 1910.
Rob Korving en Bart van der Herten 'Red.), Een tijding met de snelheid des bliksems. De optische telegraaf in de Nederlanden (1800 - 1850), Leuven, Universitaire Pers Leuven, 1997.
W.M. Logeman, 'De wonderen van den draad'. In: Practische Volks-Almanak, N° 1, pp. 133-151, 1854.
E. Ludwig, Les lignes du Nord - La Télégraphie Chappe. S.d..
Louis Michaud, Histoire Complète Des Télégraphes Depuis Leur Origine Jusqu'a Nos Jours (1853). Kissinger Legacy Reprint, 2010.
Simone M. Muller, Wiring the World. The Social and Cultural Creation of Global Telegraph Networks. New York, 2016.
A. Muset, Les techniques clandestines. La télégraphie Chappe. Nancy, 1993.
Michel Ollivier, Le Mécanisme du télzgraphe Chappe et son évolution. Actes du colloque de télégraphie aérienne de Toulouse. FNARH, 1983.
Michel Ollivier, Les Bâtiments du télégraphe Chappe. Actes du colloque de télégraphie aérienne, Le Mans, FNARH, 1991.
C. Pantel, La fusion des Postes et des Télégraphes. Clermont-Ferrand, Impr. Montlouis, 1864.
PTT, Ontwikkeling van de telegrafische berichtgeving - van Chappe's alfabetcode tot machinetaal. Staatsbedrijf der PTT, 1971.
C. Ravaute et P. Carré, Télégraphes: Innovations techniques et société au 19e siècle. Éd. Telephone, 1996.
W. Ringnalda, Dr Rijkstelegraaf in Nederland. Hare opkomst en ontwikkeling. Amsterdam, 1902.
A.-L. Ternant, Les télégraphes.
Tome I : Télégraphie optique. Télégraphie acoustique. Télégraphie pneumatique. Poste aux pigeons. Contenant 83 gravures sur bois. (1881)
Tome II : Télégraphie électrique. Contenant 230 gravures. (1884).
Paris, Librairie Hachette et Cie, Coll.: 'Bibliothèque des Merveilles', Deuxième édition revue par Alfred de Vaulabelle, 1887.
Roland Wenzlehuemer, Connecting the Nineteenth-century World: The Telegraph and Globalization. Cambridge, 2013.
*** PROJECTIE:
Bernard Comment, Le XIXe siècle des panoramas. Paris, Société Nouvelles Adam Biro, 1995.
A. Gernsheim and H. Gernsheim, L.J.M. Daguerre: The History of the Diorama and the Daguerrotype. London, 1965.
François-Napoléon-Marie Moigno, L'Art des projections. Paris, 1872.
*** FOTOGRAFIE:
Quentin Bajac, L'Image révélée: L'Invention de la photographie. Paris, Découvertes Gallimard, 2001.
Quentin Bajac, La photographie: L'époque moderne 1880-1960. Paris, Découvertes Gallimard, 2005.
Geoffry Batchen, Burning with Desire: The Conception of Photography. Cambridge, Massachusetss, 1997.
Yvan Christ et al., 150 ans de photographie française. Photo-revue Éditions, 1979.
Helmut and Alison Gernsheim, L.J.M. Gaguerre: The History of the Diorama and the Daguerrotype. London, 1965.
Anne de Mondenard, La Mission héliographique. Cinq photographes parcourent la France en 1851. Éditions du Patrimoine, 2002.
H. J. Scheurer, Zur Kultur- und Mediengeschichte der Fotografie. Die Industrialisierung des Blicks. Köln, 1987.
*** DE TELEFOON en TELECOMMUNICATIE:
Christian Altier et Claude Pérardel, Téléphones d'hier et d'aujourd'hui. FNARH-Éditions de l'Est, 1992.
Pierre Aulas, Les origines du téléphone en France. ADHE, 1999.
Cathérine Bertho, Télégraphes et Téléphones, de Valmy au microprocesseur. Le Livre de Poche, 1981.
Cathérine Bertho (Sous la direction de), Histoire des télécommunications en France. Érès, 1984.
Julien Brault, Le Télephone en 1888. Histoire de la Téléphonie Et Exploitation Des Téléphones En France Et à l’Étranger. London, Forgotten Books, Classic Reprint, 2018.
Jean-Claude Brethes, Histoire de la télécopie. Paris, Presses Universitaires de France, 1995.
Patrice A. Carré et M. Monestier, Le Télex. 40 ans d'innovation. Paris, Mengès, 1987.
Patrice A. Carré, Le téléphone. Le monde à portée de voix. Paris, Découvertes Gallimard, 1993.
Martin Collins, A Telephone for the World. Iridium, Motorola, and the Making of a Global Age. Johns Hopkins University Press, 2018.
Jonathan Coopersmith, Faxed: The Rise and Fall of the Fax Machine. Baltimore, MD, John Hopkins University Press, 2015.
P. H. van der Elst, De Haagse Telefoon. Hoe het overheidsbedrijf ontstond en wat er aan vooraf ging. 1953.
C. Hogesteeger, Concentratie en centralisatie bij de openbare telefonie in Nederland.1881-1940. Rotterdam, 1984.
Louis Figuier, Le Téléphone, son histoire, sa description, ses usagers. Librarie illustrée, 1885.
Georges Galfano, Histoire de télégraphes et téléphones dans l'Aude. Narbonne, Arhiscom, 1990.
Bill Glover, History of the Atlantic Cable & Undersea Communications from the first submarine cable of 1850 to the worldwide fiber optic network. Atlantic Cables: 1856-2018.
Via: http://atlantic-cable.com//Cables/CableTimeLine/atlantic.htm, last revised: 20 March, 2019.
A. Mellor, La Fabuluese Aventure de la téléphone. Montparnasse, 1975.
Frederic P. Miller, Agnes F. Vandome, John McBrewster (Sous la direction de), Histoire du Téléphone en France.
Bélinographe, Téléphone, Demoiselles du téléphone, Téléphonie en France, Plan de numérotation téléphonique en France, Prise en T. Alphascript Publishing, 2010.
Jacques Pomonti, L'aventure du téléphone - une exception française. Hermès-Lavoisier, 2008.
Jean-François Ruges, Le téléphone pour tous. Paris, Seuil, 1970.
J. H. Schuilenga, J. D. Tours, J. G. Visser, Honder jaar telefoon. Geschiedenis van de openbare telefonie in Nederland. Een bundel opstellen.
Den Haag, Staatsbedrijf der PTT, 1981.
John Tysoe and Alan Knott-Craig, Connected. A Brief History of Global Telecommunications. Bookstorm, 2020.
Claude Weill, Thierry Deplanche, Téléphones. 130 ans d'innovations. Éditions Du May, 2007.
O. de Wit, Telefonie in Nederland 1877-1940. Opkomst en ontwikkeling van een grootschalig technisch systeem. Delft, 1998.
Paul R. Wonning, A History of the Telephone. From Lovers’ Phone to Cell Phone. Independently published, 2018.
*** CINEMA, RADIO, TELEVISIE:
Albert Abramson, Zworykin, Pioneer of Television, University of Illinois Press, 1995,
Olivier Bomsel, Gilles Le Blanc, Dernier tango argentique. Le cinéma face à la numérisation. École des Mines de Paris, 2002.
Christian-Marc Bosséno, Cinéma. La prochaine séances. Les Français et leurs cinés. Paris, Découvertes Gallimard, 1996.
Musée Carnavalet, Paris grand-écran: Splendeur des salles obscures, 1895-1945. Musée Carnavalet - Paris-Musees, 1997.
Jean-luc Douin, 120 ans de cinéma. Gaumont. La Martinière, 2015.
René Duval, Histoire de la radio en France. Paris, Alain Moreau, 1979.
Paul Du Gay, Doing Cultural Studies: The Story of the Sony Walkman. SAGE Publications, 1997.
Maurice Gianati, Laurent Mannoni, Alice Guy, Léon Gaumont et les débuts du film sonore. John Libbey - Eurotext, 2012.
Emmanuel Hoog, La téle. Une histoire en direct. Paris, Découvertes Gallimard, 2010.
Thomas Hormby, The Story Behind the Sony Walkman. Low End Mac, 2006.
Jacques Kermabon (sous la direction de), Pathé. Premier empire du cinéma. Paris, Éditions du Centre Pompidou, 1998.
Henri Kubnick, Les Frères Lumiière. Plon, 1938.
F. Lacloche, Architectures de cinéma. Paris, Éditions du Moniteur, 1981.
Jean-Jacques Meusy, ?Paris-Palaces Ou Le Temps Des Cinémas (1894-1918)?. Paris, CNRS Éditions, 1995.
Dominique Païni, Enfin le cinéma! Paris, Coédition Musées d’Orsay / Réunion des musées nationaux - Grand Palais, 2021.
- Voire aussi: Collectif, Enfin le cinéma! Quand l'image choisit le mouvement: au Musée d'Orsay. Beaux Arts, 6 octobre 2021.
- Voire aussi: Harry Bellet et Jacques Mandelbaum, Orsay remonte aux origines du cinéma. Une exposition montre comment le bouilonnement industriel du XIXe siècle a oeuvre à la naissance du 7e art. In: Le Monde, 2 octobre 2021.
Charles Pathé, De Pathé frères à Pathé Cinéma. SERDOC, "Premier Plan" n°55, 1970,
Bernard Pauchon, France Telecom and digital cinema. ShowEast, 2001.
Michel Remond, ?Histoire d'une aventure - Kodak Pathé. Vincennes. 1896 - 1927- 1986. Chez l'auteur, 1986.
Jacques Rittaud-Hutinet, Les frères Lumière: L'invention du cinéma. Paris, Flammarion, 1993.
Antoine Sabbagh, La Radio, Rendez-vous sur les ondes. Paris, Découvertes Gallimard, 1995.
Stéphanie Salmon, Pathé. A la conquête du cinéma (1896-1929). Éditions Tallandier, 2014.
Anthony Smith (ed.), Television: an internatioanl history. Oxford, Oxford University Press, 1995.
George Sweigert, War, Radio, and Me: The Story of the Portable Phone. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2014.
----------
DE DIGITALISERING VAN MAATSCHAPPIJ, DUS OOK VAN HET REIZEN:
*** DIGITALISERING VAN DE WERELDSE SAMENLEVING::
Michel Abadie, The Minitel Story. Favre SA, 1988.
Janet Abbate, Inventing the Internet. Cambridge, MA, The MIT Press, 1999.
Serge Abiteboul, Sciences des données. De la logique du premier ordre à la Toile. Paris, Collège de France / Fayard, 2012.
Serge Abiteboul et Gilles Dowek, Le temps des algorithmes. Ils transforment les sciences, l'industrie, la société ... ils bouleversent les notions de travail, de propriété, de gouvernement, de vie privée ... et d'humanité. Qui n'a pas entendu parler des algorithmes? Ils nous facilitent la vie, mais nous redoutons également qu'ils nous asservissent ... . Éditions le Pommier, 2017.
Serge Abiteboul, Terra Data - Qu'allons-nous faire des données numériques? Éditions le Pommier, 2017.
Serge Abiteboul, Le bot qui murmurait à l'oreille de la vieille dame et autres nouvelles numériques. Éditions le Pommier, 2018.
D. Acemoglu et P. Restrepo, Artificial intelligence, automation and work. NBER Working Paper, n° 24196, 2018.
Katherine Albrecht, Liz McIntyre, Spychips: How Major Corporations and Government Plan to Track Your Every Purchase and Watch Your Every Move. Plume, 2006.
R. Alker, Pictures of a Gone City. Tech and the Dark Side of Prosperity in the San Francisco Bay Area. Oakland, PM Press, 2018.
Carol Allain, Génération Z. L'humanité numérique en marche. Éditions Château d'encre, 2019.
Dr. Laurent Alexandre, Jean-François Copé, L'IA va-t-elle aussi tuer la démocratie? Paris, JC Lattès, 2019.
Amnesty International, Surveillance Giants. How the business model of Google and Facebook threatens human rights. London, Amnesty International Ltd., 2019.
Via: https://www.amnesty.org/download/Documents/POL3014042019ENGLISH.PDF
Jérémy André, Guillaume Grallet, Guerric Poncet et Marc Vignaud, Sommes-nous leurs esclaves? Monopole. Amazon, Facebook Google ... Ils règnent sur nos vies en imposant parfois leurs lois.
Faut-il les démanteler? In: Le Point, N° 2518, pp. 48-67, 26 novembre 2020.
Gillian "Gus" Andrews, Keep Calm and Log On: Your Handbook for Surviving the Digital Revolution. The MIT Press, 2020.
Martijn Arets, Platformrevolutie. Van Amazon tot Zalando, de impact van platformen op hoe wij werken en leven. Boom, 2020.
Bruno Arnaldi, Guillaume Moreau, Pascal Guitton (Sous la direction de), Réalité virtuelle et réalité augmentée. Mythes et réalités. ISTE Éditions, 2018.
Jacques Attali (Propos recueillis par Olivier Ubertalli), 'Les Gafa', c'est comme les 'Dents de la mer'. In: Le Point, 22 avril 2021.
Fynn Axelsen, Neue digitale Revolution - Blockchain?: Blockchain erklärt. 2020.
Thomas Christian Bächle, Digitales Wissen, Daten und Überwachung zur Einführung. Hamburg, Junius, 2016.
Romain Badouard, Les nouvelles lois du web. Modération et censure. Paris, Seuil - La Republique Des Idees, 2020.
Katrin Becker, Ne pas laisser le numérique saper la 'présence physique'. In: Le Monde, 29-30 novembre 2020.
Miguel Benasayag, La Tyrannie des Algorithmes. Paris, Éditions Textuel, 2019.
Fabien Benoit, The Valley. Une histoire politique de la Silicon Valley. Les Arènes, 2019.
Leslie Berlin, Troublemakers. Silicon Valley's Coming of Age. Simon & Schuster, 2017.
Georges Bernanos, La France contre les robots - Révolution Industrielle et Technologique (1947). Éditions AOJB, 2019.
François de Bernard, L'homme post-numérique. Face à la société de surveillance générale. Éditions Yves Michel, 2015.
Catharine Bertho, Télégraphes et téléphone, de Valmy au microprocesseur. Paris, Le Livre de Poche, 1981.
Catharine Bertho (Sous la direction de), Histoire des télécommunications en France. Paris, Érès, 1984.
Catherine Besteman and Hugh Gusterson, Life by Algorithms. How Roboprocesses Are Remaking Our World. Chicago, University of Chicago Press, 2019.
Pierre-Marc de Biasi, Le troisième cerveau. Petite phénoménologie du smartphone. CNRS éditions, 2018
Père Jean-Baptiste Bienvenu, Ils nous bouffent: Un guide TRES pratique et spirituel pour se libérer des écrans. Artège Éditions, 2021.
Cédric Biagini, L'emprise numérique. Comment internet et les nouvelles technologies ont colonisé nos vies. Éditions L'échappée, 2012.
Lena Bjurström (Éditorial), Tous surveillés? Le commerce des données personnelles sur Internet. In: Politis, Dossier Société, 19 mars, 2015, pp. 16-21.
Adrienne van den Bogaard & Harry Lintsen (red.), De eeuw van de computer. De geschiedenis van de informatietechnologie in Nederland. Deventer,
/ Stichting Historie der Techniek, 2008.
Pascal Boniface, Géopolitique de l'intelligence artificielle. Comment la révolution numérique va bouleverser nos sociétés. Eyrolles, 2021.
Dan Bouk, How Our Days Become Numbered. Risk and the Rise of the Statistical Individual. Chicago, University of Chicago Press, 2015.
Dominique Boullier, Sociologie du numérique. Paris, Armand Colin, 2019.
Dominique Boullier, Comment sortir de l'emprise des réseaux sociaux. Le Passeur, 2020.
Jérôme Bourdon et Valérie Schafer (Sous la direction de), Histoire de l'Internet, l'Internet dans l'histoire. Le Temps des médias n° 18, Nouveau Monde Éditions, 2012.
Stewart Brand, The Media Lab. Inventing the Future at Mit. Viking, 1987.
Philippe Breton et Serge Proulx, L'Explosion de la communication à l'aube du XXIe siècle. Paris, La Découverte, 1993.
Philippe Breton, Serge Proulx, L'explosion de la communication. Introduction aux théories et aux pratiques de la communication. Paris, La Découverte, 2012.
Luc Bretonne (dir.), #100 idées pour une France numérique. Diateino, 2019.
Gérald Bronner, Apocalypse cognitive. Paris, Presses universitaires de France, 2020.
Julien Brygo, Peut-on encore vivre sans Internet? In: Le Monde Diplomatique, août 2019.
Kathalijne Buitenweg, Datamacht en tegenkracht. Hoe we de macht over onze gegevens kunnen terugkrijgen. Amsterdam, De Bezige Bij, 2021.
Matthew Burgess, Artificial Intelligence. How Machine Learning Will Shape the Next Decade. WIRED - Random House Business, 2021.
Carole Cadwalladr, Facebook Is Out of Control. If It Were a Country It Would Be North Korea. In: The Guardian, July 5, 2020.
Richard Campbell, Christopher Martin, Bettina Fabos, Media & Culture: Mass Communication in a Digital Age. Boston,MA, Bedford/St. Martin's, 2014.
Martin Campbell–Kelly, Daniel D. Garcia–Swartz, From Mainframes to Smartphones – A History of the International Computer Industry. Harvard University Press, 2015.
Dominique Cardon, Culture numérique. Paris, Sciences Po, 2019.
Nicholas Carr, The Shallows. What the Internet Is Doing to Our Brains. W. W. Norton & Company, 2020.
Dominique Carré, Geneviève Vidal, Hyperconnectivité. Volume 3. Enjeux économique, sociaux et environnementaux. ISTE Éditions, 2018.
Manuel Castells, La Galaxie Internet. Paris, Fayard, 2002.
Manuel Castells, Communication et pouvoir. Maison des Sciences de l'Homme, 2013.
Manuel Castells, Networks of Outrage and Hope: Social Movements in the Internet Age. Polity Press, 2nd Edition, 2015.
Paul E. Ceruzzi, Computing. A concise history. Cambridge, Mass. - London Engeland, The MIT Press, 2012.
Max Chafkin, The Contrarian. Peter Thiel and Silicon Valley's Pursuit of Power. Penguin Press, 2021.
Guillaume Chaslot (Intervenant), Il n'y a pas de hasards sur Internet. France Culture / Les Nouvelles Vagues, 26/04/2017.
Via: https://www.franceculture.fr/emissions/les-nouvelles-vagues/le-hasard-35-il-ny-pas-de-hasards-sur-internet
Guillaume Chaslot (Propos recueillis par Guillaume Grallet), You Tube: confessions d'un repenti. In: Le Point, 29/08/2019.
Via: https://www.lepoint.fr/technologie/youtube-confessions-d-un-repenti-29-08-2019-2332248_58.php
Guillaume Chaslot (Intervenant), Quand l'IA nous dresse les uns contre les autres. 27 January, 2020.
Via: https://www.youtube.com/watch?v=swgZ1HTSddo
Vanessa Codaccioni, La société de vigilance. Autosurveillance, délation et haines sécuritaires. Textuel, 2021.
E. Cohen, Mass Surveillance and State Control. The Total Information Awareness Project. Palgrave Macmillan, 2010.
Jenn-Marie Cotteret, La Selfie-démocratie. De la souverainité nationale à la souverainité numerique. VA Éditions, 2020.
Nick Couldry, Ulises A. Mejias, The Costs of Connection. How Data Is Colonizing Human Life and Appropriating It for Capitalism. Stanford University Press, 2019.
Vincent Courboulay, Vers un numérique responsable. Repensons notre dépendance aux technologies digitales. Actes Sud, 2021.
Kate Crawford, "Can an Algorithm be Agonistic? Ten Scenes from Life in Calculated Publics". In. Science, Technology, & Human Values, vol. 41, no 1, 24 juin 2015, p. 77–92
Anna Crowley Redding, Google It. A History of Google. Feiwel & Friends, 2018.
Herve Cuillandre, Après l'intelligence artificielle et la robotisation: remettre l'humain au coeur du monde. Maxima Laurent du Mesnil, 2019.
Barbara Czarniawska, Bernward Joerges, Robotization of Work? Answers from Popular Culture, Media and Social Sciences. Edward Elgar Publishing Ltd., 2021.
Ahmed Dahmani, José Do-Nascimento, Jean-Michel Ledjou, Jean-Jacques Gabas (Sous la direction de), La démocratie à l'épreuve de la société numérique. Karthala, 2007.
Ernie Dainow, A Concise History of Computers, Smartphones, and the Internet. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2017.
Martin Davis, Engines of Logic: Mathematicians and the Origins of the Computer. Norton, 2000.
Ahmed Dawn, Credit Card Hacks. What Credit Card Companies Don’t Want You to Know. Independently published, 2020.
Firmin Debrabander, What if Facial Recognition Technology Were in Everyone’s Hands? In: Slate, August 5, 2015.
Via: https://slate.com/technology/2021/08/clearview-ai-facial-recognition-everyone.html
Stanislas Dehaene, Yann le Clun, Jacques Girardon, La Plus Belle Histoire de l'intelligence. Paris, Odile Jacob, 2018.
Laura DeNardis, The Internet in Everything. Freedom and Security in a World With No Off Switch. Yale University Press, 2020.
Michel Desmurget, La fabrique du crétin digital. Les dangers des écrans pour nos enfants. Paris, Seuil, 2019.
Adrian Daub, What Tech Calls Thinking. An Inquiry into the Intellectual Bedrock of Silicon Valley. Farrar, Straus & Giroux Inc., 2020.
Didier Dubasque, Comprendre et maîtriser les excès de la société numérique. Presses de l'EHESP, 2019.
Bruno Dufay, L'individualiste hyper-connecté. Individualisme et technologies conduisent-ils au totalitarisme? Paris, Éditions L'Harmattan, 2018.
Marc Dugain, Christophe Labbé, L'Homme Nu. La dictature invisible du numérique. Paris, Robert Laffont - Plon, 2016.
Cédric Durand, Technoféodalisme. Critique de l'économie numérique. Paris, La Découverte, 202O.
Maurizio Di Fazio, For Facebook Moderators, The Soul-Crushing Job Must Go On. In: L'ESPRESSO, English edition • WORLDCRUNCH, 19-03-2021.
Via: https://worldcrunch.com/tech-science/for-facebook-moderators-the-soul-crushing-job-must-go-on
Federal Trade Commission, Data Brokers: A Call for Transparency and Accountability. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2015.
Alain Finkelkraut et Paul Soriano, Internet, l'inquiétante extase. Paris, Fondation du 2 Mars / Mille et une nuits, 2001.
Franklin Foer, World Without Mind: The Existential Threat of Big Tech. Penguin Press, 2017.
B.J. Fogg, Persuasive Technology: Using Computers to Change What We Think and Do. San Francisco, CA, Morgan Kaufmann Publishers, 2003.
Sheera Frenkel, Cecilia Kang, An Ugly Truth. Inside Facebook's Battle for Domination. Harper, 2021.
Hannah Fry, Hello World: How to Be Human in the Age of the Machine. Black Swan, 2018.
Christian Fuchs and Vincent Moso (Eds.), Marx in the Age of Digital Capitalism. Leiden, Brill, 2017.
Scott Galloway, The Four. The Hidden DNA of Amazon, Apple, Facebook, and Google. New York, Random House, 2017.
Kelly A. Gates, Our Biometric Future. Facial Recognition Technology and the Culture of Surveillance. New York, New York University Press, 2011.
Barton Gellman, Dark Mirror. Edward Snowden and the Surveillance State. Bodley Head, 2020.
Éric George (Sous la direction de), Numérisation de la société et enjeux sociopolitiques 1. numérique, communication et culture. ISTE Éditions, 2019.
Éric George (Sous la direction de), Numérisation de la société et enjeux sociopolitiques 2. numérique, information et recherche. ISTE Éditions, 2019.
Frank George, Machine Takeover. The Growing Threat to Human Freedom in a Computer-Controlled Society. Pergamon, 2015.
Paolo Gerbaudo, The Digital Party. Political Organisation and Online Democracy. Pluto Press, 2018.
Tarleton Gillespie, Custodians of the Internet. Platforms, Content Moderation, and the Hidden Decisions That Shape Social Media. Yale University Press, 2018.
Sam Ginn, What Artificial Intelligence Means for the Conditio Humana. October 2019.
Via: https://samginn.com/2019-10-artificial-intelligence-conditio-humana/
Mark Graham and Martin Dittus, Geographies of Digital Exclusion: Data Power and Inequality. Pluto Press, 2021.
Greenpeace International, Votre Cloud est-il net? Greenpeace International, 2015.
Jean-Claude Guédon, La planète cyber. Internet et cyberspace. Paris, Découverte Gallimard, 1996.
Claudine Guerrier, Les enjeux de la société de contrôle à l’ère du numérique. ISTE Éditions, 2017.
Hans Ulrich Gumbrecht, Weltgeist im Silicon Valley. Leben und Denken im Zukunftsmodus. NZZ Libro, 2018.
Voire aussi:
Udo Keller Stiftung Forum Humanum, Ein Abend mit Sam Ginn und Hans Ulrich Gumbrecht am 5. September 2021 im Rahmen des 9. Internationalen Festivals der Philosophie, Phil.Cologne. Moderator: Armen Avanessian.
Via:
https://www.youtube.com/watch?v=VO74Pbf1_Bk
Bernard E. Harcourt, Exposed – Desire and Disobedience in the Digital Age. Harvard University Press, 2015.
Bernard E. Harcourt, La Société d'exposition - Désir et désobéissance à l'ère numérique. Paris, Seuil, 2020.
Blake J. Harris, The History of the Future. Oculus, Facebook, and the Revolution That Swept Virtual Reality. Dey Street Books, Reprint édition, 2020.
Josh Hawley, The Tyranny of Big Tech. Regnery Publishing, 2021.
Pierre Henrichon, Big data. Faut-il avoir peur de son nombre? Cybernétique, dataveillance et néolibéralisme, des armes contre la société. Écosociete, 2020.
Matthew Hindman, The Internet Trap. How the Digital Economy Builds Monopolies and Undermines Democracy. Princeton University Press, 2018.
Andrew Hodges, Alan Turing: The Enigma. London, Vintage Books, 1983.
Christian Huitema, Et Dieu créa l'Internet. Paris, Eyrolles, 1995.
Par Geoffroy Husson, Le Minitel, "faux frère" d'Internet, ferme définitivement. Après trente ans de vie active, le réseau Transpac du Minitel fermera samedi pour laisser sa place à Internet et au protocole IP. In: Le Monde, le 29 juin 2012.
Via: https://www.lemonde.fr/technologies/article/2012/06/29/le-minitel-faux-frere-d-internet-ferme-definitivement_1718808_651865.html
Célia Izoard, Merci de changer de métier. Lettres aux humains qui robotisent le monde. Éditions de la Dernière Lettre, 2020.
Francis Jauréguiberry, S. Proulx (éds.), Internet, nouvel espace citoyen? Paris, L'Harmattan, 2003.
Jacques Jublin, Jean-Michel Quatrepoint, French ordinateurs de l'affaire Bull à l'assassinat du Plan Calcul. Alain Moreau, 1976.
Timothy Jung, M. Claudia tom Dieck, Philipp A. Rauschnabel (Editors), Augmented Reality and Virtual Reality. Changing Realities in a Dynamic World. Springer, 2020.
Ignas Kalpokas, Julija Kalpokiene, Deepfakes. A Realistic Assessment of Potentials, Risks, and Policy Regulation. Springer Nature Switzerland AG., 2022.
Theodoros Karadimas, Panagiota Karadima, The influence of advertising messages in mobile telephones of candidate customers. Lambert Academic Publishing, 2015.
David Kaye, Speech Police. The Global Struggle to Govern the Internet. Columbia Global Reports, 2019.
Andrew Keen, The Cult of the Amateur. How Today's Internet Is Killing Our Culture and Assaulting Our Economy. London, Nicholas Brealy, 2007.
Andrew Keen, Digital Vertigo. London, Constable & Robinson, 2012.
Andrew Keen, How to Fix the Future. Staying Human in the Digital Age. Atlantic Books, 2019.
Christoph Keese, Silicon Valley. Was aus dem mächtigsten Tal der Welt auf uns zukommt. Penguin Verlag, 2016.
Christine Kerdellant, Dans la Google du loup. Paris, Plon, 2017.
Dan Khanna, The Rise, Decline and Renewal of Silicon Valley's High Technology Industry. CRC Press Inc., 2020.
Bill Kilday, Never Lost Again. The Google Mapping Revolution That Sparked New Industries and Augmented Our Reality. Harper Business, 2018.
Alan Kirby, Digimodernism. How New Technologies Dismantle the Postmodern and Reconfigure Our Culture. New York - London, Continuum, 2009.
Naomi Klein, Ne laissons pas les géants du web contrôler nos vies. In: Courrier international, N° 1547 du 25 juin au 1er juillet 2020.
Guy Klemens. The Cellphone. The History and Technology of the Gadget That Changed the World. McFarland & Co Inc., 2010.
Gaspard Koenig, La Fin de l'individu. Voyage d'un philosophe au pays de l'intelligence artificielle. Paris, Éditions L'Observatoire - Le Point, 2019.
Michal Kosinski, "Nous avons déjà perdu la guerre pour la protection de la vie privée." In: Courrier international, Hors-série, avril - mai 2021.
Jeffrey Kripal, Glenn W. Shuck (eds.), On The Edge Of The Future. Esalen And The Evolution Of American Culture. Indiana University Press, 2005.
C. Lafontaine, L'Empire cybernétique. Paris, Seuil, 2004.
Felipe Lamounier, Silicon Valley. A Way Through. The mindset behind the world's largest innovation and technology cluster. Independently published, 2019.
Pascal Lardellier, Génération 3.0. Enfants et ados à l'ère des cultures numérisées. Éditions EMS, 2016.
Charles de Laubier, Pourquoi le numérique contribue de plus en plus au réchauffement climatique. La France s’attaque à l’empreinte carbone du numérique et enjoint aux acteurs et utilisateurs de devenir plus vertueux car l’écosystème mondial lié à Internet, énergivore, contribue de manière de plus en plus importante au réchauffement de la planète. In: Le Monde, 9 janvier 2022 à 17h30 - Mis à jour le 10 janvier 2022 à 22h41.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2022/01/09/le-numerique-dans-le-piege-climatique_6108779_3234.html
Samuel Laurent, J'ai vu naître le monstre. Twitter va-t-il tuer la #démocratie? Les Arènes, 2021.
Samuel Laurent, Réseaux sociaux: il serait illusoire d'imaginer que cette boîte de Pandorre puisse être refermée. In: Le Monde, jeudi 11 février 2011.
Damien Leloup, La France aurait-elle vraiment pu inventer Internet? In: Le Monde, mercredi 31 mars, 2O21.
Via: https://www.lemonde.fr/sciences/article/2021/03/29/la-france-aurait-elle-vraiment-pu-inventer-internet_6074880_1650684.html
Virginie Lepetit (Éditorial), Le coup d'état numérique. Internet est désormais régi par la loi du plus fort, celle des géants de la tech.
Une ménace pour la démocratie? Les analyses de la presse étrangère. Courrier international, Hors-série, avril - mai 2021.
Jill Lepore, If Then. How One Data Company Invented the Future. John Murray, 2020.
Franck Leroy, Réseaux sociaux & Cie, le commerce des données personnelles. Actes Sud, 2013.
Caroline Lequesne Roth, « L’encadrement des technologies de surveillance est une condition de la démocratie ». In: Le Monde, 23 janvier 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/01/22/caroline-lequesne-roth-l-encadrement-des-technologies-de-surveillance-est-une-condition-de-la-democratie_6026778_3232.html
Yasha Levine, Surveillance Valley: The Secret Military History of the Internet. Icon Books Ltd., 2018.
Michael Lewis, The New New Thing. A Silicon Valley Story. W. W. Norton & Company, 2014.
Henri Lilen (Préface de Roland Moreno), Une (brève) histoire de l'électronique. Vuibert, 2017.
Henri Lilen, La belle histoire des révolutions numériques. De Boeck, 2019.
Wendy Liu, Abolish Silicon Valley. How to Liberate Technology from Capitalism. Repeater, 2020.
Jean Lohisse, La planète numérisé ou l'informatique au-delà des usages. Bruxelles, Éditions Labor, 2002.
Pierre Louette, Des géants et des hommes. Pour en finir avec l'emprise des Gafa sur nos vies. Paris, Robert Laffont, 2021.
Julien Mailland, Kevin Driscoll, Minitel: Welcome to the Internet. Cambridge Massachuts, MIT Press, 2017.
Kevin Maney, Why the World Hates Silicon Valley. In: Newsweek, 06-09-2016.
Via: https://www.newsweek.com/2016/06/17/silicon-valley-takeover-468182.html
Blaise Mao et Thomas Saintourens, Cyber Fragiles. Enquête sur les dangers de nos vies connectées. Paris, Éditions Tallandier, 2016.
Céline Marange, Maud Quessard, Les guerres de l'information à l'ère numérique. Presses universitaires de France, 2021.
Michel Marchand, The Minitel Saga: A French Success Story. Larousse, Paris 1988.
John Markoff, What the Dormouse Said ... How the 60s Counterculture Shaped the Personal Computer Industry. New York, Viking Penguin, 2005.
Bernard Marr, Data Strategy. How to Profit from a World of Big Data, Analytics and the Internet of Things. Kogan Page, 2017.
Bernard Marr, Where Can You Buy Big Data? Here Are The Biggest Consumer Data Brokers. In: Forbes, September 7, 2017.
Via: https://www.forbes.com/sites/bernardmarr/2017/09/07/where-can-you-buy-big-data-here-are-the-biggest-consumer-data-brokers/
Bernard Marr, Tech Trends in Practice. The 25 Technologies That Are Driving the 4th Industrial Revolution. John Wiley & Sons Inc., 2020.
Bernard Marr, Data Strategy. How to Profit from a World of Big Data, Analytics and Artificial Intelligence. Kogan Page Ltd., 2021.
Karim Massimov, Le prochain maître du monde. L'intelligence artificielle. Paris, Fayard, 2020.
Austin Mathis, Peter Thiel. A Biography of the Contrarian Billionaire. Independently published, 2020.
Viktor Mayer-Schönberger and Kenneth Cukier, Big Data. Houghton Mifflin Harcourt, 2013.
Brian McCullough, How the Internet Happened. From Netscape to the iPhone. Liveright Publishing Corporation, 2018.
Edward Mendelson, In the Depths of the Digital Age. In: The New York Review of Books, June 23, 2016 issue.
Michael Miller, You Tube 4 You. Indianapolis, IN., Que Publishing, 2007.
Martin Moore (Edited by), Digital Dominance: The Power of Google, Amazon, Facebook, and Apple. Oxford University Press, USA, 2018.
Vincent Mosco, To the Cloud. Big Data in a Turbulent World. Routledge, 2014.
Pierre-Éric Mounier-Kuhn, L'informatique en France de la seconde guerre mondiale au Plan Calcul. L'émergence d'une science. Paris, Presses Universitaires Paris-Sorbonne, 2010.
Chloé Moura, La grande distribution à l'heure de la mobilité. Les consommateurs sont-ils prêts à accepter les nouveaux outils digitaux en point de vente physique? Éditions universitaires européennes, 2017.
Amanda Mull, How Your Laptop Ruined Your Life. Smartphones aren’t the only killers of work-life balance. In: The Atlantic, February 10, 2020.
Via: https://www.theatlantic.com/technology/archive/2020/02/laptops-killed-work-life-balance/606334/?fbclid=IwAR0ebNLs1koREteCyWwYe60FUdQU3xwtUgXec9Mx-4vwu95dRePB1q8apN4
Laura W. Murphy (Introduction by), Facebook's Civil Rights Audit. Final Report. July 8, 2020.
Via: https://about.fb.com/wp-content/uploads/2020/07/Civil-Rights-Audit-Final-Report.pdf
John Naughton, Who is Doing Google and Facebook's Dirty Work? In: The Guardian, December 24, 2017.
Dominique Nora, Les Conquérants du cybermonde. Paris, Calmann-Lévy, 1995.
Simon Nora and Alain Minc, The Computerisation of Society, MIT Press, Cambridge Massachusetts 1980.
Shira Ovide, The Race for Attention on YouTube. What factors are driving us to get into heated fights online and watch hateful videos? In: The New York Times, April 16, 2021.
Via: https://www.nytimes.com/2021/04/16/technology/youtube-videos-polarizing.html
Cathy O'Neil, Weapons of Math Destruction. How Big Data Increases Inequality and Threatens Democracy. Penguin Books Ltd., 2017.
G. Packer, No Death, No Taxes. The Libertarian Futurisme of a Silicon Billionaire. November 21, 2011.
Via: https://www.newyorker.com/magazine/2011/11/28/no-death-no-taxes
John Palfrey & Urs Gasser, Born Digital. Understanding the First Generation of Digital Natives. New York, Basic Books, 2008.
John Palfrey & Urs Gasser, Born Digital. How Children Grow Up in a Digital Age. New York, Basic Books, 2 édition, 2016.
Helen Papagiannis, Augmented Human. How Technology Is Shaping the New Reality. O'Reilly Media, 2017.
Marie-Hélène Parizeau, Kash Soheil (Sous la direction de), La société robotisée. Enjeux éthiques et politiques. Hermann, 2020.
Geoffrey G. Parker, Marshall W. Van Alstyne, Sangeet Paul Choudary, Platform Revolution. How Networked Markets Are Transforming the Economy and How to Make Them Work for You. W.W. Norton & Co., 2017.
Frank Pasquale, The Black Box Society. The Secret Algorithms That Control Money and Information. Harvard University Press, 2016.
Bruno Patino, La civilisation du poisson rouge. Petit traité sur le marché de l'attention. Le Livre de Poche, 2020.
Bruno Patino, Tempête dans le bocal. La nouvelle civilisation du poisson rouge. Paris, Grasset, 2022.
Maria Pawelec, Cora Bieß, Deepfakes. Technikfolgen und Regulierungsfragen aus ethischer und sozialwissenschaftlicher Perspektive. Nomos Verlagsges.MBH + Co., 2021.
Kristopher L. Peak (Editor), Data Brokers and Information Resellers: Elements and Considerations. Nova Science Publications Inc., UK, 2014.
Denis Perier, Le dossier noir du minitel rose. L'étrange cohabitation des marchands de sexe, de l'administration et des patrons de presse. Paris, Albin Michel, 1988.
Nicolas Petit, Big Tech and the Digital Economy. The Moligopoly Scenario. Oxford, Oxford University Press, 2020.
S. Pinker, The Village Effect: How Face-to-Face contact can Male us Healthier and Happier. Random House of Canada, 2015.
Alexandre Piquard, Amazon, symbole de l'hyperpuissance contestée des GAFA. In: Le Monde, 7 novembre, 2020.
Guillaule Pitron, L'Enfer numérique. Voyage au bout d'un like. Les Liens Qui Libèrent, 2021.
Yves Poullet (Sous la direction de), Vie privée, liberté d'expression et démocratie dans la société numérique. Centre de Recherche Information, Droit et Société. Larcier, 2020.
Éric Reinhardt, Comédies françaises. Paris, Gallimard, 2020.
Loes Reijmer, De kunst van het verleiden op Instagram. In. 'de Volkskrant', 6 augustus 2019.
Via: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/de-kunst-van-het-verleiden-op-instagram~bdd6ed5b/
Rémy Rieffel, Révolution numérique, révolution culturelle? Paris, Gallimard Folio, 2014.
Jean-Yves Rincé, Le Minitel. Paris, PUF, 1985.
Sarah T. Roberts, Behind the Screen. Content Moderation in the Shadows of Social Media. Yale University Press, 2019.
Sarah T. Roberts, Derrière les écrans. Les nettoyeurs du web à l'ombre des réseaux sociaux. Paris, La Découverte, 2020.
Rockefeller Institute, Scenarios for the Future of Technology and International Development. The Rockefeller Foundation and Global Business Network, May 2010.
Via:
https://data.over-blog-kiwi.com/4/15/26/84/20200412/ob_98186d_scenarios-for-the-future-of-technology.pdf
Voire aussi: Marguerite Rothe, LOCK STEP, l’un des quatre synopsis élaborés pour le rapport intitulé: Scénarios for the future of technology and international development, commandé par la fondation Rockefeller et la GBN, le 13 avril 2020.
Via: https://www.margueriterothe.com/2020/04/lock-step-l-un-des-quatre-synopsis-elabores-pour-le-rapport-intitule-scenarios-for-the-future-of-technology-and-international-develo
John D. Rockefeller IV, Chairman, Committee on Commerce, Science, and Transportation, United States Senate, What information do data brokers have on consumers,
and how do they use it? CreateSpace Independent Publishing Platform, 2017.
Cordula Rooijendijk, Alles moest nog worden uitgevonden. De Geschiedenis van de computer in Nederland. Amsterdam, Atlas, 2e druk, 2007.
Alex Rosenblat, Tamar Kneese and Danah Boyd, Workplace Surveillance. In: Social Science Research Network, December 14, 2014;
Via: https://papers.ssrn.com/abstract=2536605.
Paul Rosenzweig (narrator and author), The Surveillance State. Big Data, Freedom, and You. Audiobook. The Great Courses, 2016.
Douglas Rushkoff, Les 10 Commandement de l'ère numérique. Fyp Éditions, 2012.
Anne-Françoise Rutkowski and Carol S. Saunders, Emotional and Cognitive Overload. The dark side of information technology. Routledge, 2018.
Pieter Sabel, Toen de zorg om privacy begon. Met de volkstelling vijftig jaar geleden ontsond in Nederland voor het eerst maatschappelijke onrust over de centrale
opslag van de gegevens in een computer. In: de Volkskrant, zaterdag 3 april 2021.
Eric Sadin, La Vie Algorithmique. Critique de la raison numérique. Paris, Éditions L'échappée, 2015.
Eric Sadin, La Silicolonisation du Monde. L'Irrésistible expansion du libéralisme numérique. Édition L'Echappée, 2016.
Eric Sadin, L'ère de l'individu tyran. La fin d'un monde commun. Paris, Grasset et Fasquelle, 2020.
Jathan Sadowski, Too Smart. How Digital Capitalism is Extracting Data, Controlling Our Lives, and Taking Over the World. The MIT Press, 2020.
Pierre-Henry de Saint-Jeoire, Les outils de la campagne électorale numérique. Gagner les élections grâces aux outils numériques. Les Éditions Politiques Associés, 2020.
François Saltiel, La société du sans contact. Selfie d'un monde en chute. Paris, Flammarion, 2020.
Peter H. Salus, Casting the Net. From ARPANET to INTERNET and Beyond. Addison Wesley, 1995.
Peter H. Salus (Editor), The ARPANET Sourcebook. The Unpublished Foundations of the Internet. Peer-To-Peer Communications, 2008.
Valérie Schafer et Benjamin G. Thierry, Le Minitel, l'enfance numérique de la France. CIGREF avec NUVIS, Collection Économie et Prospective numériques, 2012.
David Schardt, Marc Andreessen. The Young Man Who Opened the Web to Everyone. Nimble Enterprises, Format Kindle, 2012.
Nina Schick, Deepfakes. The Coming Infocalypse. Twelve, 2020.
Eric Schmidt and Jared Cohen, The New Digital Age. Transforming Nations, Businesses, and Our Lives. New York, Vintage, 2014.
Bruce Schneier, Data and Goliath. The Hidden Battles to Collect Your Data and Control Your World. New York / London, W.W Norton & Co, 2013.
Hans Schnitzler, Wij nihilisten. Een zoektocht naar de geest van digitalisering. Amsterdam, De Bezige Bij, 2021.
Brigid Schulte, Overwhelmed. London, Bloomsbury, 2014.
Laurence Scott, The Four-Dimensional Human. Ways of Being in the Digital World. Windmill Books, 2016.
Philippe Ségur, Sarah Périé-Frey (Sous la direction de), L'Internet & la démocratie numérique. Perpignan, Presses Universitaires de Perpignan, 2016.
Claude E. Shannon, Warren Weaver, The Mathematical Theory of Communication. University of Illinois Press, 1963.
Sergio Amadeu da Silveira (Sous la direction de), Everything about Every@ne: Digital Networks, Privacy and the Personal Data Trade. Edições Sesc SP, Format Kindle, 2017.
Chris Skinner, Digital Human: The Fourth Revolution of Humanity Includes Everyone. John Wiley & Sons Inc., 2018.
Bart van der Sloot, Yvette Wagensveld and Bert-Jaap Koops, Deepfakes: The legal challenges of a synthetic society. Tilburg, Tilburg Institute for Law, Technology, and Society, 2022.
Jimmy Sonni, Rob Goodman, A Mind at Play. The Brilliant Life of Claude Shannon, Inventor of the Information Age. Amberley Publishing, 2018.
Jimmy Soni, The Founders. Elon Musk, Peter Thiel and the Company that Made the Modern Internet. Atlantic Books, 2022.
Barbara Speed, Wikipedia, dernier bastion de l'idéalisme. In: Courrier international, Hors-série, avril - mai 2021.
Ramesh Srinivasan, Whose Global Village? Rethinking How Technology Shapes Our World. New York, University of New York Press, 2018.
Ramesh Srinivasan, Beyond the Valley. How Innovators around the World are Overcoming Inequality and Creating the Technologies of Tomorrow. The MIT Press, 2019.
Oliver Stengel, Alexander van Looy, Stephan Wallaschkowski (Hrsg.), Digitalzeitalter - Digitalgesellschaft. Das Ende des Industriezeitalters und der Beginn einer neuen Epoche. Springer VS, 2017.
Fred Allen Stitt, Atlas Rising. Ayn Rand, Silicon Valley, and the creative spirit. Fred A. Stitt, 2019.
Jim Stolze, Algoritmisering, wen er maar aan! Leven, werken en geld verdienen met kunstmatige intelligentie. Boom, 2018.
Roger de Le Taillandier, Dans l'enfer du Minitel rose. Paris, Éditions Bernard de Fallois, 1989.
Chunlei Tang, Data Capital. How Data Is Reinventing Capital for Globalization. Springer Nature Switzerland AG, 2021.
Adam Tanner, Our Bodies, Our Data: How Companies Make Billions Selling Our Medical Records. Beacon Press, 2017.
Ben Tarnoff and Moira Weigel (Edited by), Voices from the Valley. Tech Workers Talk About What They Do-- And How They Do It. Farrar, Straus & Giroux Inc., 2020.
Astra Taylor, Démocratie.com - Pouvoir, culture et résistance à l'ère des géants de la Silicon Valley. Lux, 2014.
Zephyr Teachout (Foreword by Bernie Sanders), Break 'Em Up. Recovering Our Freedom from Big Ag, Big Tech and Big Money. All Points Books, 2020.
Olivier Tesquet, État d'urgence technologique. Comment l'économie de la surveillance tire parti de la pandémie. Premier Parallèle, 2021.
Peter Thiel with Blake Masters, Zero to One. Notes on Start Ups, or How to Build the Future. Virgin Books, 2015.
Joëlle Toledano, GAFA. Reprenons le pouvoir! Paris, Odile Jacob, 2020.
Joëlle Toledano (Propos recueillis par), "Il faut inventer de nouveaux dispositifs pour encadres ta toute puissance des GAFA." In: Le Monde, 2 février 2021.
Lefevre Toussaint, L'aventure du minitel. Paris, Nathan, 1991.
Sherry Turkle, Alone Together. Why We Expect More from Technology and Less from Each Other. Basic Books, 2013.
Sherry Turkle, Reclaiming Conversation. The Power of Talk in a Digital Age. New York, Penguin Press, 2015.
Fred Turner, From Counterculture to Cyberculture: Stewart Brand, the Whole Earth Network, and the Rise of Digital Utopianism. Chicago, University of Chicago Press, 2008.
Siva Vaidhyanathan, The Googlization of Everything (and Why We Should Worry). Berkeley, University of California Press, 2011.
Laurens Verhagen, Wil je wel de nieuwe Jeff Bezos zijn? De methode-Amazon ontmaskerd. Het succes van webwinkelgigant Amazon komt met een hoge prijs. Belastingontwijking, machtsmisbruik en slechte werkomstandigheden zijn de pijlers waarop topman Jeff Bezos zijn bedrijf heeft gebouwd. Hoelang is de ‘methode-Amazon’ nog houdbaar? In: de Volkskrant, 12 april 2021.
Via: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/wil-je-wel-de-nieuwe-jeff-bezos-zijn-de-methode-amazon-ontmaskerd~bdbea6f8/
M. J. Vetzo, J. H. Gerards en R. Nehmelman, Algoritmes en grondrechten. Boom Juridische Uitgevers, 2018.
Geneviève Vidal, La médiation numérique muséale. Un renouvellement de la diffusion culturelle. Bordeaux, Presses Universitaires de Bordeaux, 2018.
David S. Vise, The Google Story. Inside the Hottest Business, Media and Technology Success of Our Time. Macmillan, 2018.
Michel Volle, Valeurs de la transition numérique. Civilisation de la troisième révolution industrielle. Independently published, 2018.
Louis de Vries, Signalering. De taal van de telefonie van analoog tot ISDN. Zwolle, Uitgeverij Kluwer b.v., 1995.
Joel Waldfogel, Digital Renaissance. What Data and Economists Tell Us about the Future of Popular Culture. Princeton University Press, (uncorrected advance proof), 2018.
Amy Webb, The Big Nine. How the Tech Titans and Their Thinking Machines Could Warp Humanity. Public Affairs, 2020.
Michel Weber, Covid-1984 ou La vérité (politique) du mensonge sanitaire: un fascisme numérique. Les éditions Chromatika, 21 décembre 2020.
Sarah West Myers, Meredith Whittaker and Kate Crawford. “Discriminating Systems: Gender, Race and Power in AI,” AI Now Institute, 2019.,
Via: https://ainowinstitute.org/discriminatingsystems.pdf
Alexis Wichowski, The Information Trade. How big tech conquers countries, challenges our rights, and transform our world. New Ourk NY, HarperOne, 2020.
Robert Wigley, Born Digital. The Story of a Distracted Generation. Whitefox Publishing, 2021.
Jonathan Yang, The Rough Guide to Blogging. London, Rough Guides, 2006.
Jonathan Zittrain, The Future of the Internet and How to Stop it. London, Allen Lane, 2008.
Shoshana Zuboff, The Coup We Are Not Talking About. We can have democracy, or we can have a surveillance society, but we cannot have both. In: The New York Times, January 29, 2021.
Via: https://www.nytimes.com/2021/01/29/opinion/sunday/facebook-surveillance-society-technology.html?searchResultPosition=1
*** DIGITALISERING VAN HET REIZEN EN VAN HET TOERISME:
met met opening de onderstaande subcategorieên:
** DE SMARTPHONE;
Jon Agar, Constant Touch: A Global History of the Mobile Phone. Icon Books Ltd., 2013.
Julien Althuisius, De smartphone heeft ons veel gebracht, maar we zijn iets waardevols kwijtgeraakt. In: 'de Volkskrant', 27 december 2019.
Via: https://www.volkskrant.nl/mensen/de-smartphone-heeft-ons-veel-gebracht-maar-we-zijn-iets-waardevols-kwijtgeraakt~ba9880c5/
Nicole Aschoff, The Smartphone Society. Technology, Power, and Resistance in the New Gilded Age. Beacon Press, 2020.
Pierre-Marc de Biasi, Le troisième cerveau. Petite phénoménologie du smartphone. CNRS, 2018.
Martin Campbell–Kelly, Daniel D. Garcia–Swartz, From Mainframes to Smartphones – A History of the International Computer Industry. Harvard University Press, 2015.
Dominique Carré, Geneviève Vidal, Hyperconnectivité. Volume 3. Enjeux économique, sociaux et environnementaux. ISTE Éditions, 2018.
Rory Cellan-Jones, Always on. Hope and Fear in the Social Smartphone Era. Bloomsbury Continuum, 2021.
Martin Cooper, Cutting the Cord. The Cell Phone Has Transformed Humanity. RosettaBooks, 2021.
Jenn-Marie Cotteret, La Selfie-démocratie. De la souverainité nationale à la souverainité numerique. VA Éditions, 2020.
Ernie Dainow, A Concise History of Computers, Smartphones, and the Internet. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2017.
Michel Desmurget, La fabrique du crétin digital. Les dangers des écrans pour nos enfants. Paris, Seuil, 2019.
Bruno Dufay, L'individualiste hyper-connecté. Individualisme et technologies conduisent-ils au totalitarisme? Paris, Éditions L'Harmattan, 2018.
Thibaud Dumas, Afkicken van de smartphone - Praktische tips en adviezen om los te komen van je scherm. Centrale Uitgeverij Deltas, 2020.
Heather Horst and Daniel Miller, The Cell Phone. An Anthropology of Communication. Routledge, 2020.
Francis Jauréguiberry, Les branchés du portable. Sociologie des usages. Paris, Presses Universitaires de France, 2003.
Francis Jauréguiberry et Jocelyn Lachance, Le voyageur hypermoderne. Partir dans un monde connecté. Toulouse, Éditions érès, 2016.
Francis Jauréguiberry, L’impossible déconnexion. Le voyage n’est plus ce qu’il était. In: Revue Espaces n°356, Septembre 2020.
Guy Klemens, The Cellphone. The History and Technology of the Gadget That Changed the World. McFarland & Company, 2010.
Virginie Lepetit (Edito), Le coup d'état numérique. Internet est désormais régi par la loi du plus fort, celle des géants de la tech. Une menace pour la démocratie?
Les analyses de la presse étrangère. Courrrier international. Hors-série. Avril - mai 2021.
Blaise Mao et Thomas Saintourens, Cyber Fragiles. Enquête sur les dangers de nos vies connectées. Paris, Éditions Tallandier, 2016.
Brian Merchant, The One Device. The Secret History of the iPhone. Corgi, 2018.
Wouter van Noort, Is daar iemand? Hoe de smartphone ons leven beheerst. Amsterdam, Thomas Rap, 2017.
Catherine Price, How to Break Up with Your Phone. The 30-Day Plan to Take Back Your Life. Ten Speed Press, 2018.
Alan J. Reid, The Smartphone Paradox - Our Ruinous Dependency in the Device Age. Springer International Publishing AG, 2018.
Tony Reinke, Altijd en overal - Hoe je smartphone je leven verandert. Uitgeverij De Banier, 2017.
Tony Reinke (Forword by John Piper), 12 Ways Your Phone Is Changing You. Crossway Books, 2017.
Tony Reinke (Préface de John Piper), Génération Smartphone. 12 façons dont le téléphone vous transforme. CLE Éditions, 2018.
Roland Reuß, Ende der Hypnose. Vom Netz und zum Buch. Frankfurt am Main/Basel, Stroemfeld, 2012.
Roland Reuß, Sortir de l'hypnose numérique. Paris, Éditions des îlots de résistance, 2013.
Robin Rivaton, Souriéz, vous êtes filmés! Éditions de l'Observatoire, 2021.
Francois Saltiel, La société du sans contact. Selfie d'un monde en chute. Paris, Flammarion, 2020.
Bruce Taplin, Smartphone History. Evolution & Revolution. Format Kindle, Bruce Taplin, 2013.
Dilara Torun, Usage of Smartphone Applications in Tourism. Grin Verlag, 2011.
John Tysoe and Alan Knott-Craig, Connected. A Brief History of Global Telecommunications. Bookstorm, 2020.
Stéphane Vial, L'être et l'écran - Comment le numérique change la perception. Paris, Presses Universitaires de France, 2013.
Philippe Viallon, Marc Trestini, Cultures numériques: cultures paradoxales. Paris, Éditions L'Harmattan, 2019.
Philippe Viallon, Elizabeth Gardère, Ces médias dit sociaux. De Boeck Sup, 2020.
Kelli van der Waals, Picture perfect - het publieke leven van de smartphone-generatie. Amsterdam, Atlas Contact, 2020.
Jack Wedam, Is your smartphone your possession - or your obsession? Pageturner, Press and Media, 2020.
Galit Wellner, A Postphenomenological Inquiry of Cell Phones. Genealogies, Meanings, and Becoming. Lexington Books, 2015.
Paul R. Wonning, A History of the Telephone. From Lovers’ Phone to Cell Phone. Independently published, 2018.
Elizabeth Woyke, The Smartphone. Anatomy of an Industry. New Press, 2014.
Christopher Wylie, Mindf*ck: Cambridge Analytica and the Plot to Break America. Random House, 2019.
Jillian C. York, A Brief History of YouTube Censorship. For as long as it has existed, YouTube has been under pressure from different governments to remove a wide range of content. On: Motherboard, Techby Vice, March 26, 2018, 4:00pm.
Via: https://www.vice.com/en/article/59jgka/a-brief-history-of-youtube-censorship
Pia Zimmermann, Generation Smartphone - Wie die Digitalisierung das Leben von Kindern und Jugendlichen verändert. Was wir wissen sollten und was wir tun können.
Fischer & Gann, 2016.
** VERTAALAPPARATEN / TRANSLATION DEVICES;
4YANG, Traducteur Parlant Instantané Vocal 138 Langues,Appareil de Traduction de Photo Portable et Traducteur Instantané Bidirectionnel,
Réponse rapide en 0,2 secondes, Précision de 97%.
Marque : 4YANG. Vue le 9 mars, 2021.
Kilvantor, Traducteur Vocal Instantané, Traducteur Vocal Multi Langues Support 138 Langues Traducteur Vocal Offline WiFi/Hotspot/Écran tactile/Caméra.
Marque : Kilvanator. Vue le 9 mars, 2021.
LLDKA Traducteur, portable intelligent bidirectionnel traduction vocale en temps réel traduction simultanée, avec 40 langues Instant Real Time Langues vocales.
Marque: LLDK. Vue le 9 mars, 2021.
Mortentr (Manufactured by), Language Translator Device Offline Translator Device Two Way Instant Voice Translator.
Support 106 Languages with Camera Translation for Travelling Abroad Learning Shopping Business Chat Shopping Black.
Smart translator: This translator integrate the world's leading AI translation engine: Google, Microsoft, Baidu, and IFLYTEK,
support 2-way translator with 106 languages online, 8 languages offline real time translation which cover 98% of countries in the world.
It has ultra-high translating accuracy for complicated sentences, the accuracy rate can reach to 98%. Consulted online, 2020
** AUGMENTED AND VIRTUAL REALITY plus THE METAVERSE;
Roland Atembe, The Use of Smart Technology in Tourism: Evidence From Wearable Devices. In: Journal of Tourism and Hospitality Management, December 2015, Vol. 3, No. 11-12, pp. 224-234.
Eda Avci, Enhancing the Cultural Tourism Experience Through Augmented Reality. In Globe - Advances in Global Business and Economics, 2019, Volume 2, pp. 213-230, ANANEI Publishing, 2019.
Matthew Ball, The Metaverse. And How It Will Revolutionize Everything. WW Norton & Co, 2022.
G. Casella & M. Coelho, Augmented heritage: situating augmented reality mobile apps in cultural heritage communication. Proceedings of the International Conference on Information Systems and Design of Communication, Lisboa, Portugal, July 11- 12, 2013, pp. 138-140.
Sophy Caulier, Dossier: Le numérique entre réel et virtuel. Addenda par Sophy Caulier: 'Au secours du tourisme, du patrimoine et de la culture'. In: Le Monde 03-09-2019, pp. 14-15.
Andrew Coleman, How Metaverse Wil Look Like. Here's How You Can Enter The Metaverse. Independently published, 2021.
M. Conyette, 21st century travel using websites, mobile and wearable technology devices. Athens: ATINER’s conferences Paper Series, No. TOU2015-1475, 2015.
E. Cranmer, M.C. tom Dieck, T. Jung. How Can Tourist Attractions Profit from Augmented Reality?
In: T. Jung & M. C. tom Dieck (Eds.), Augmented Reality and Virtual Reality- Empowering Human, Place and Business, Springer, 2017.
Eleanor E. Cranmer, M. Claudia tom Dieck, Paraskevi Fountoulaki, Exploring the value of augmented reality for tourism. In: Tourism Management Perspectives, n° 35, 2020.
Dr. Brett Ashley Crawford and Elizabeth Kane (Edited by), The Augmented Museum. Essays on Opportunities and Uses of Augmented Reality in Museums. Lulu.com, 2018.
J.E. Dickinson et al., Tourism and the smartphone app: capabilities, emerging practice and scope in the travel domain. Current Issues in Tourism, 17(1), 84-
101, 2014.
M. C. tom Dieck, T. Jung & D. I. Han, Mapping requirements for the wearable smart glasses augmented reality museum application. Journal of Hospitality and Tourism Technology, 7(3), 2016, pp. 230-253.
M. C. tom Dieck & T. H. Jung, Value of augmented reality at cultural heritage sites: A stakeholder approach. Journal of Destination Marketing & Management, 6(2), 2017, pp. 110-117.
Menno van Doorn, Sander Duivestein, Thijs Pepping (With an introduction by Andrew Keen), Real Fake. Playing with Reality in the Age of AI, Deepfakes and the Metaverse.
Ludibrium publishers, 2021.
Menno van Doorn, Sander Duivestein, Thijs Pepping (Met een introductie van Andrew Keen), Echt Nep. Spelen met de realiteit in tijden van AI,
deepfakes en de metaverse. Bot Uitgevers, 2021.
Fingnet - Shaping the Future, How Is Augmented Reality Reshaping Travel and Tourism. Feb 05,2019
Via: https://www.fingent.com/blog/how-is-augmented-reality-reshaping-travel-and-tourism/
T.P. Ffiske, The Immersive Reality Revolution. How virtual reality (VR), augmented reality (AR), and mixed reality (MR) will revolutionise the world. Independently published, 2020.
E. R. Fino, J. Martín-Gutiérrez, M.D.M. Fernández & E.A. Davara, Interactive tourist guide: Connecting web 2.0, augmented reality and QR codes. Procedia Computer Science, 25, 338-344, 2013.
Via: https://doi.org/10.1016/j.procs.2013.11.040.
F. Fritz, A. Susperregui and M.T. Linaza, Enhancing Cultural Tourism experiences with Augmented Reality Technologies. In: M. Mudge, N. Ryan, R. Scopigno (Editors), The 6th International Symposium on Virtual Reality, Archaeology and Cultural Heritage VAST, Short Presentations, 2005.
P. Galatis, D. Gavalas, V. Kasapakis, G. Pantziou & C. Zaroliagis, Mobile Augmented Reality Guides in Cultural Heritage. Proceedings of the 8th EAI International Conference on Mobile Computing, Applications and Services, Cambridge, Great Britain, November 30-December 1, 2016, pp. 11-19.
Vladimir Geroimenko (Editor), Augmented Reality in Tourism, Museums and Heritage. A New Technology to Inform and Entertain. Springer Nature Switzerland AG., 2021.
C. Gerrity, How augmented reality travel will re-shape the tourism industry. 2018.
Via: https://www.agencymabu.com/augmented-reality-travel-tourism/
D.D. Han, J. Weber et al., Blowing your Mind: A Conceptual Framework to enhance to enhance the cultural visitor experience through Augmented Reality and Virtual
Reality Application using EEG experience measures. Virtual and Augmented Reality Technologies to Enhance the Visitor Experience in Cultural Tourism: 6th European Conference, ECIL, Oulu, Finland, September 2018, pp.24–27.
Timothy Jung, M.Claudia tom Dieck (Eds.), Augmented Reality and Virtual Reality Empowering Human, Place and Business. Springer, 2017.
Bill Kilday, Never Lost Again. The Google Mapping Revolution That Sparked New Industries and Augmented Our Reality. Harper Business, 2018.
Chris D. Kounavis, Anna E. Kasimati, Efpraxia D. ZamaniFirst, Enhancing the Tourism Experience through Mobile Augmented Reality: Challenges and Prospects. In: International Journal of Engineering Business Technology, January 1, 2012.
Via: https://journals.sagepub.com/doi/full/10.5772/51644
Julia Kulgavchuk, User-Generated Content for Urban Tourism: Augmented reality, location-based technologies and people in the cities. Lambert Academic Publishing, 2016.
W.K. Obeidy, H. Arshad & J.Y Jiung Yao Huang, An acceptance model for smart glasses-based tourism augmented reality. The 2nd International Conference on Applied Science and Technology (ICAST’17), 2017.
Via: https://doi.org/10.1063/1.5005413.
K. Prabu, How Google's Project Glass is Going to Revolutionize Travellers and Travel Companies. 2012.
Via: http://www.travopia.com/2012/04/how-googles-project-glass-is-going-to.html
Vinay Prajapati, Augmented Reality (AR) for the Travel and Tourism Industry. In: Techrevue, Feb 16, 2020.
Via: https://www.techprevue.com/augmented-reality-travel-tourism/
August Ray, These Practices Of Augmented Reality In Tourism Industry Will Make Your Jaw Drop! In: Augray experience redefined, May 16, 2019.
Via: https://augray.com/blog/augmented-reality-in-tourism-industry/
Prateek Saxena, How is Augmented Reality reshaping Travel and Tourism. March 16, 2020.
Via: https://appinventiv.com/blog/augmented-reality-in-travel-and-tourism/
Dieter Schmalstieg, Tobias Hollerer, Augmented Reality. Principles and Practice. Addison Wesley, 2016.
Mrudul Shah, How Augmented Reality (AR) is Changing the Travel & Tourism Industry. Aug 21, 2019.
Via: https://towardsdatascience.com/how-augmented-reality-ar-is-changing-the-travel-tourism-industry-239931f3120c
R. Yung & C. Khoo-Lattimore, New realities: A sytematic literature review on virtual reality and augmented reality in tourism research. In: Current Issues in Tourism, 22, 2017.
*** VERVOLG DIGITALISERING VAN HET REIZEN EN VAN HET TOERISME:
--------------
ANWB Extra reisgidsen op tablet of smartphone.28 juni 2017.
Via: https://www.anwb.nl/vakantie/nieuws/2017/juni/anwb-extra-reisgidsen-op-tablet-of-smartphone
Manuelle Aquilina , Frédéric Pugnière-Saavedra , et al., La communication touristique: Vers de nouvelles interfaces? Québec (Québec) Presses de l'Université Laval, 2018.
Atout France, Réseaux et médias sociaux dans le tourisme. Paris, Atout France, 2011.
Atout France, Le numérique et les offices de tourisme. Paris, Atout France, Collection: Developpement touristique, série Analyses marketing, 2011
Alistair Barr, 'Google Maps Guesses Where You're Headed Now'. In: Wall Street Journal (blog), January 13, 2016.
Via/ http://blogs.wsj.com/digits/2016/01/13/google-maps-guesses-where-youre-headed-now.
P. Benckendorff, G. Moscardo, & D. Pendergast (Eds.), Tourism and Generation Y. Wallingford, CABI, 2010.
Beer Bergman, Bienvenue à l'Hospitalité Digitale - Le nouveau prisme du marketing en ligne. Éditions Kawa, 2018.
Elena Bondarik, Digital transformation in travel and tourism. 08/17/2018.
Via: https://www.geospatialworld.net/blogs/digital-transformation-in-travel-and-tourism-the-customer-journey/
Charlotte Bouillot, Tripadvisor: The Online Travel Community. How a crowdsourced review website transformed an industry. 50minutes.com, 2016.
P. Buonincontri & R. Micera, The experience co-creation in smart tourism destinations: a multiple case analysis of European destinations. Information Technology & Tourism, 16(3), 285-315, 2016.
P. Buonincontri & A. Marasco, Enhancing cultural heritage experiences with smart technologies: An integrated experiential framework. European Journal of Tourism Research 17, 3-101, 2017.
Jean-Louis Cabrespines, Régis Wargnier, Tourisme et numérique. Les éditions des Journaux Officiels, 2018.
L. Cantoni & Z. Xiang (Eds.), Information and communication technologies in tourism. Berlin-Heidelberg, Springer-Verlag. 2013.
E. Ceh-Varela, G. Hernandez-Chan, A Review of Mobile Applications for Tourism. In: International Journal of Electronics and Computer Science Engineering, Volume 4, Number 4, january 2015.
John Ch Lok, Learning Big Data Gathering To Predict Travel Industry Consumer Behavior. Independently published, 2018.
K. Cheverst, N. Davies, K. Mitchell, A. Friday, and C. Efstratiou, “Developing a Context-Aware Electronic Tourist Guide: Some Issues and Experiences.” In: Proceedings of the SIGCHI conference on Human factors in computing systems. New York, ACM, pp. 17-24, 2000.
Andrea Fortuna Chiopu, Ana Mihaela Padurean, Madalina Lavinia ala and Ana-Maria Nica, The influence of new technologies on tourism consumption behavior of the millennials.
In: Contemporary Approaches and Challenges of Tourism Sustainability, Vol. 18, Special Issue No. 10, pp. 829-846, November 2016.
Maria Gorete Dini, Luis Bonixe, Sonia Lamy and Zelia Breda, Impact of New Media in Tourism. Business Science Reference, 2021.
Brice Duthion, Cyrille MandouL, L'innovation dans le tourisme. Culture numérique et nouveaux modes de vie. De Boeck - Collection Tourisme - Compétences et métiers. De Boeck Université, 2016.
F. Femenia-Serra, J.F. Perles-Ribes & J.A. Ivars-Baidal, (2018). Smart destinations and tech-savvy millennial tourists: hype versus reality. In: Tourism Review, 2018.
Via: http://doi.org/https://doi.org/10.1108/TR-02-2018-0018
Lani Fried, 8 of the Best Apps to Download Before Visiting Paris.
Via: https://toomanyadapters.com/best-apps-paris-travel/ (April 10, 2020. First published in 2019.)
K. ten Hagen, M. Modsching and R. Kramer, A location aware mobile tourist guide selecting and interpreting sights and services by context matching. In: Proceedings of the 2nd Annual International Conference on Mobile and Ubiquitous Systems: Networking and Services, 2005.
S. Harkness, Wearable and wanderlust: How technology is changing travel. 2015.
Via: http://www.screenpilot.com/2015/03/wearables-wanderlust-how-technology-is-changing-travel/
Jean-Michel Hoerner, Tourisme, hôtellerie et numérique. Éditions universitaires européennes, 2018.
Dr. Stanislav Ivanov, Dr. Craig Webster (Edited by), Robots, Artificial Intelligence and Service Automation in Travel, Tourism and Hospitality. Emerald Publishing Limited, 2019.
Francis Jauréguiberry et Jocelyn Lachance, Le voyageur hypermoderne. Partir dans un monde connecté. Toulouse, Éditions Érès, 2016.
Francis Jauréguiberry, L’impossible déconnexion. Le voyage n’est plus ce qu’il était. In: Revue Espaces n°356, Septembre 2020.
I. Jeacle and C. Carter, "In TripAdvisor we trust: rankings, calculative regimes and abstract systems'. In: Accounting, Organizations and Society, Vol. 36, pp. 293-309, 2011.
KANTAR TNS, Les Français connectés en vacances. Rapport complet, Juin 2017.
Via/https://www.tns-sofres.com/sites/default/files/2017.06.26-orange.pdf.
Yutaka Kidawara, Eiichiro Sumita, Hisashi Kawai (Editors), Speech-to-Speech Translation. Springer, 2019.
R. Kramer, M. Modsching, K. Hagen and U. Gretzel. (2007). “Behavioural Impacts of Mobile Tour Guides.” In: Information and Communication Technologies in Tourism, 2007, edited by M. Sigala, L. Mich, and J. Murphy. Vienna: Springer, pp. 109-118.
Brice Lahaye, Workation, le futur du tourisme? Le Workation, de tendance de niche à norme bientôt généralisée? In: Espaces tourisme & loisirs, Décembre 2020.
Lidija Lalicic & & Christian Weismayer, The passionate use of mobiles phones among tourists. In: Information Technology & Tourisme, Berlin / Heidelberg, Springer-Verlag, 2015.
Via: https://www.academia.edu/29069468/The_passionate_use_of_mobiles_phones_among_tourists?email_work_card=view-paper
Vanessa Rodriguez Lang, Social Media and Tourism Marketing: A Match Made in Digital Heaven. Why social media is important to travel brands and how to use it to increase brand awareness and earn customers.
Via: https://uhurunetwork.com/social-media-and-tourism-marketing/ (Consulté: 2018).
J. Lendino, Google Glass: Everything you need to know. 2014.
Via: http://www.pcmag.com/article2/0,2817,2416488,00.asp
Johny C. H. Lok, Artificial Intelligence Tourism Industry Development. Independently published, 2020.
Johny C. H. Lok, Artificial Intelligence Predicts Traveller Behaviors. Independently published, 2020.
Breno Machado et al., Adapting to the Internet: Trends in Travelers' Use of the Web for Trip Planning.
Via: https://www.academia.edu/36492489/Adapting_to_the_Internet_Trends_in_Travelers_Use_of_the_Web_for_Trip_Planning?email_work_card=thumbnail (O8-01-2020.)
Alexis C. Madrigal, 'How Google Builds Its Maps - and What It Means for the Future of Everything. In: Atlantic, September 2012.
Via: http://www;theatlantic.com/technology/archive/2012/09/how-google-builds-its-maps-and-what-it-means-for-the-future-of-everything/261913
Mezwofa (Manufactored by), Smart Instant Voice Translator 40+ Languages T8 Two-Way Real Time Multi-Languages Speech Interactive Translation Tool
2.4G Bluetooth Portable Support Chinese Arabic (Black). Consulted online, 2020.
Saskia Naafs en Parcival Weijnen, De auto als datavergaarbak. ‘U rijdt zo langs ons Big Mac-menu’ - Over een jaar of drie zijn alle nieuwe auto’s in Europa connected. Gegevens over je auto maar óók over jouzelf worden dan non-stop naar de fabrikant geseind. Of je parkeert voor de McDonald’s, of bij een homo-strandje. Wie je contacten zijn, wat zij jou mailen. Waar komt de delete-knop? In: 'de Groene, nr. 47, 18 november 2020.
Via: https://www.groene.nl/artikel/u-rijdt-zo-langs-ons-big-mac-menu?utm_source=De+Groene+Amsterdammer&utm_campaign=ebe7d3f8b3-Dagelijks-2020-11-19&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-ebe7d3f8b3-70676005
N. Pappas & I. Bregoli (Eds.), Global dynamics in travel, tourism and hospitality. IGI Global, US, 2016.
Mattia Rainoldi, Mario Jooss (Editors), Eye Tracking in Tourism. Springer, (Tourism on the Verge-series), 2020.
J. Rasinger, M. Fuchs, W. Höpken, and T. Beer, Building a mobile tourist guide based on tourists' on-site information needs. Tourism Analysis, 14(4), 2009, pp.483-502.
Caroline Scarles and Jo-Anne Lester (Eds.), Mediating the Tourist Experience: From Brochures to Virtual Encounters. Farnham,. UK: Ashgate Publishing, 2013.
M. Sigala, L. Mich, and J. Murphy, Information and Communication Technologies in Tourism. Vienna, Springer, 2007.
Brad Stone, The Upstarts. Uber, Airbnb and the Battle for the New Silicon Valley. Back Bay Books, 2018.
A. Tate, (2012). Google glasses (Project glass): The future of human computer interaction? 2012.
Via: http://usabilitygeek.com/google-glasses-project-glass-the-future-of-human-computer-interaction/
Sherry Turkle, Alone Together. Why We Expect More from Technology and Less from Each Other. Basic Books, 2017.
Iis P. Tussyadiah, Dan Wang, Tourists’ Attitudes toward Proactive Smartphone Systems. SAGA Publications, First Published December 16, 2014.
Via: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0047287514563168
Iis P. Tussyadiah, Dan Wang, Tourists’ Attitudes toward Proactive Smartphone Systems. In: Journal of Travel Research, December 16, 2014.
Via: http://jtr.sagepub.com/content/early/2014/12/15/0047287514563168.full.pdf+html
Iis P. Tussyadiah, Expectation of travel experiences with wearable computing devices.
In: Z. Xiang, & I. Tussyadiah (Eds.), Information and communication technologies in tourism. Switzerland, Springer International Publishing, 2014.
Iis P. Tussyadiah and Dan Wang, Tourists' attitudes towards proactive smartphone systems. In: Journal of Travel Research, Sage Publications, december 16, 2014.
Via: https://www.academia.edu/10023013/Tourists_Attitudes_toward_Proactive_Smartphone_Systems?email_work_card=thumbnail
Ulmon Paris Travel Guide. CityMaps2Go, Travel & Local. This app is compatible with your device. Ulmon Offline & City Guides.
Via: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.ulmon.android.playparis&hl=en_US (Consulté décembre 2020.)
Ulmon Paris Travel Guide and Map. Trip Planner, Offline City Map. Designed for iPad. Provider: Kulemba GmbH. Size 272.1 MB. Compatibility: Requires iOS 10.0 or later.
Compatible with iPhone, iPad and iPod touch. Languages: English, French, German, Italian, Simplified Chinese, Spanish. Age Rating 12+. © 2020 Ulmon GmbH
Via: https://apps.apple.com/no/app/paris-travel-guide-and-map/id316996121
Geneviève Vidal et al., La médiation numérique muséale: Un renouvellement de la diffusion culturelle. Bordeaux, Presses Universitaires de Bordeaux, 2018.
Daniel Vroman Rusteen, For Travelers (and Digital Nomads) Not Tourists. A guide on how to connect with a destination for a more fulfilling travel experience. Optimizemybnb.com LLC, 2019.
Dan Wang & Z. Xiang, The New Landscape of Travel: A Comprehensive Analysis of Smartphone Apps.
In: Information and Communication Technologies in Tourism, 38, pp. 308-319, 2012.
Dan Wang, Sangwon Park and Daniel R. Fesenmaier, The Role of Smartphones in Mediating the Touristic Experience. In: Journal of Travel Research, n° 51, 2012.
Via: http://jtr.sagepub.com/content/51/4/371
Alexis Wichowski, The Information Trade. How Big Tech Conquers Countries, Challenges Our Rights, and Transforms Our World. HarperOne, 2020.
Doug Williams, Is Technology ruining the wilderness experience. Publish Date: Jun 28, 2017.
Via: https://www.outdoorrevival.com/adventure/technology-ruining-wilderness-experience.html
Zkeng Xiang, I. Tussyadiah (Eds.), Information and Communication Technologies in Tourism. Springer, Heidelberg, 2014.
Zheng Xiang, Daniel R. Fesenmaier (Editors), Analytics in Smart Tourism Design: Concepts and Methods (Tourism on the Verge). Springer, 2017.
F. Xu, D. Buhalis & C. Gatzidis, Serious games and the gamification of tourism. In: Tourism Management, N° 60, pp. 244-256, 2017.
Feifei Xu and Dimitrios Buhalis (Edited by), Gamification for Tourism. Channel View Publications, 2021.
----------
MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN QUA TIJD plus TIJDSERVAREN, SNELHEID EN VERSNELLING:
*** MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN QUA TIJD plus TIJDSERVAREN:
Manola Antonioli, Guillaume Drevon et al., Saturations. Individus, collectifs, organisations et territoires à l'épreuve. Elya Éditions,2020.
Christian Antz, Bernd Eisenstein, Christian Eilzer (Editors), Slow Tourism: Reisen zwischen Langsamkeit und Sinnlichkeit. Peter Lang GmbH, Internationaler Verlag der Wissenschaften, 2011.
F. Ascher, F. Godard (éds.), Modernité: la nouvelle carte du temps. Éditions de l'Aube, 2002.
Nicole Aubert, Le culte de l'urgence. La société malade du temps. Paris, Flammarion, 2009.
Nicole Aubert (Sous la direction de), @ la recherche du temps. Individus hyperconnectés, société accélérée: tensions et transformations. Érès, 2018.
Clark Blaise, Time Lord: Sir Sandford Fleming and the Creation of Standard Time. London, Pantheon, 2001.
H. J. Boersma et al., Aspecten van tijd. Kampen, Uitgeverij Kok, 1988.
Christophe Bouton, Philippe Huneman (Sous la direction de), Temps de la nature, nature du temps. CNRS, 2018.
Wolfgang Blum, Die Erfindung der Zeit. Die Geschichte der Zeitmessung von der Antike bis heute. Delphin, 2020.
Jacqueline de Bourgoing, Le calendrier, maître du temps? Paris, Gallimard, 2000.
David Le Breton (dir.), L’Aventure. La passion des détours. Paris, Autrement, coll. ‘Mutations’, n°. 160, 1996.
David Le Breton, Marcher - Éloge des chemins et de la lenteur. Éditions Anne-Marie Métailié, 2012.
P. Chaunu, Histoire, science sociale. La durée, l’espace et l’homme à l’époque moderne. Paris, SEDES, 1974.
Richard Chavigny, Michel Perissas, La mesure du temps à travers les âges. Son art, sa technique. Edition de l'Ixcéa, 2009.
Armand-François Collin, L'Unification de l'heure à Paris et dans toute la France (Éd. 1880). Paris, Hachette Livre BNF, 2016.
Albin Corbin, Les cloches de la terre. Paysage sonore et culture sensible dans les campagnes au XIXe siècle. Paris, Albin Michel - Champs Flammarion, 1994.
Adeline Daumard, Oisiveté et Loisirs dans les sociétés occidentales au XIXe. Colloque pluridisciplinaires. Université d'Amiens, 1982.
Alexander Demandt, Zeit. Eine Kulturgeschichte. Berlin, Propyläen Verlag, 2015.
E.J. Dijksterhuis, De mechanisering van het wereldbeeld. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2006.
Gerhard Dohrn-van Rossum, Die Geschichte der Stunde. Uhren und moderne Zeitordnung. München-Wien, 1992.
Gerhard Dohrn-van Rossum, L'histoire de l'heure - L'horlogerie et l'organisation moderne du temps. Paris, Éditions de la Maison des sciences de l'homme, 1997.
D. Draaisma, Het verborgen raderwerk. Over tijd, machines en bewustzijn. Baarn, Uitgeverij Ambo, 1990.
Douwe Draaisma, Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt. Over het autobiografische geheugen. Groningen, Historische Uitgeverij Groningen, 2016.
J. Dronkers,'In welke landen is de urenzônentijd tot nu toe als eenheidstijd ingevoerd?'. In. De Ingenieur, n° 9, 1894.
G. Dux, Die Zeit in der Geschichte. Ihre Entwicklungslogik vom Mythos zur Weltzeit. Frankfurt am Main, 1992.
Trude Ehlert (Herausgeber), Zeitkonzeptionen - Zeiterfahrung - Zeitmessung: Stationen ihres Wandels vom Mittelalter bis zur Moderne. Verlag Ferdinand Schöningh, 1997.
Alfred Franklin, La Mesure du Temps. La vie privée d'autrefois. Arts et métiers, modes, moeurs, usages des parisiens du XIIe au XVIIIe siècle, d'après des documents originaux ou inédits. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, 1888.
Jacques Gapaillard, Histoire de l'heure en France. Paris, Vuibert, 2011.
Manfred Garhammer, Wie Europäer ihre Zeit nutzen. Zeitstrukturen und Zeitkulturen im Zeichen der Globaliserung. Berlin, Sigam, 1999.
Peter Gendolla, Zeit. Zur Geschichte der Zeiterfahrung. Köln, 1992.
Alexander C.T. Geppert, Till Kössler (HG.), Obsession der Gegenwart. Zeit im 20, Jahrhundert. Göttingen, 2015.
Jean Giono, Colline. Paris, Bernard Grasset, 1929.
Sylvie Giono, Jean Giono à Manosque. Le Paraïs, la maison d’un rêveur, Belin, 2012.
Richard Glasser, Studien zur Geschichte des französischen Zeitbegriffes. München, 1936.
J. Graf, Moderne Zeiten - Zeitmesserung auf dem Weg in die Gegenheit. 2006.
Adam Hart-Davis, Het verhaal van de tijd. Fontaine Uitgevers B.V., 2011.
François Hartog, Chronos. L'Occident aux prises avec le Temps. Paris, Gallimard, 2020.
Jos Heuer en Henk Willems, Tiendesprongen. Reizen in ruimte, tijd en snelheid. Een baanbrekend idee van Kees Boeke. Walburg Pers, 2021.
Hélène L'Heuillet, Éloge du retard. Paris, Albin Michel, 2020.
H. J. A. Hofland, Geen tijd. Op zoek naar oorzaken en gevolgen van het moderne tijdgebrek. Amsterdam, Scheltema en Holkema, 1955.
Gerhard Hormann, Het nieuwe nietsdoen. Ontdek het geheim van het simpele leven. Just Publishers, 2017.
Derrek Howse, Greenwich Time and the Longitude. London, Philip Wilson Publishers, 1980.
Marie-Clotilde Hubert, Construire le temps: normes et usages chronologiques du moyen âge à l'époque contemporaine. Librairie Droz, 2000.
Michael Jackson, Coincidences. Synchronicity, Verisimilitude, and Storytelling. Berkeley, University of California Press, 2021.
Peter Jay, Igor A. Jenzen, Uhrzeiten. Die Geschichte der Uhr und ihres Gebrauches. Frankfurt am Main, 1989.
W. Kaschuba, Die Überwindung der Distanz: Zeit und Raum in der Europäischen Moderne. Frankfurt/M., Fischer Taschenbuch Verlag, 2004.
Jean-Claude Kaufmann, C'est fatigant ... Une leçon de la crise. Éditions de l'Observatoire, 2021.
Stephen Kern, The Culture of Time and Space 1880-1918. Harvard University Press, 1983.
Kay Kirchmann, Verdichtung, Weltverlust Und Zeitdruck: Grundzüge Einer Theorie Der Interdependenzen Von Medien, Zeit Und Geschwindigkeit Im
Neuzeitlichen Zivilisationsprozeß. Opladen, Vs Verlag für Sozialwissenschaften, 1998.
Étienne Klein et Michel Spiro (Sous la direction de), Le temps et sa flèche. Paris, Flammarion, coll. « Champs Sciences », 2013.
Etienne Klein, Le temps (qui passe). Bayard Culture, 2019.
Stefan Klein, The Secret Pulse of Time. London, Da Capo Press, 2007.
Milan Kundera, La lenteur. Paris, Gallimard, 1997.
Jocelyn Lachance, L'adolescence hypermoderne. Le nouveau rapport au temps des jeunes. Presses Université Laval, 2012.
Paul Lafargue, Le droit à la paresse. Réfutation Du Droit au Travail de 1848. Paris, Henry Oriol Éditeur, 1883 (1880).
Zaki Laïdi, La tyrannie de l'urgence. Cerf, 1999.
David Saul Landes, Revolution in Time. Clocks and the Making of the Modern World. The Belknap Press of Harvard University Press, 1983.
David Saul Landes, L’Heure qu’il est: les horloges, la mesure du temps et la formation du monde moderne. Paris, Gallimard, 1987.
Louis Lavelle, Du Temps et de l'éternité (La Dialectique de l'éternel présent). Aubier, Éditions Montaigne, 1945.
Hans Lenz, Universalgeschichte der Zeit. Marix Verlag, 2013.
Hervé Levilain, Antigone Mouchtouris (Sous la direction de), Temps et devenir. Sociologie de l'expérience du temps. Le Manuscrit, 2017.
Robert Levine, Eine Landkarte der Zeit. Wie Kulturen mit Zeit umgehen. München/Zürich, 1997.
Kristen Lippincott et al., The Story of Time. Merrell Publishers, 2003.
Eugène Marsan, Éloge de la paresse. Paris, Hachette, 1926.
Olga Mecking, Niksen: De Dutch art of luieren. Kosmos Uitgevers, 2020.
Bernard Melguen, La mesure du temps. Apogée, 2009.
Paul Morand, Éloge du repos. Apprendre à se reposer. Paris, 1937.
Victor Nadal, Les Sept Péchés capitaux: La Paresse. Paris, E. Bernard & Cie, Imprimeurs-Éditeurs, 1903.
Emile Noël (Introduction par), L'espace et le temps aujourd'hui. Paris, Seuil, 1983.
Wilhem de Nordling, L'Unification des heures. In: BSG, VII, XI, pp. 111--37, 1890.
Jenny Odell, How to do nothing. Resisting the Attention Economy. Melville House, 2019.
Vanessa Ogle, The Global Transformation of Time, 1870-1950. Cambridge, MA / London, 2015.
Clément Pansaers, L'apologie de la paresse. Ca ira, Anvers, 1921.
Krzysztof Pomian, L'ordre du temps. Paris, Gallimard, 1984.
Catherine Price, How to Break Up with Your Phone. The 30-Day Plan to Take Back Your Life. Ten Speed Press, 2018.
André Rauch, Paresse: histoire d’un peché capital. Paris, Armand Colin, 2013.
Myriam Revault d'Allonnes, La Crise sans fin. Essai sur l'expérience moderne du temps. Paris, Point, Le Seuil, 2016.
Hartmut Rosa (Translated by James Wagner), The Uncontrollability of the World. Polity Press, 2020.
Olivier Salazar-Ferrer, Le temps - la perception, l'espace, la mémoire. Ellipses, 1999.
Pierre Sansot, Du bon usage de la lenteur. Paris, Rivages, 2000.
Jean-Louis Servan-Schreiber, Le Nouvel Art du temps. Contre le stress. Paris, Albin Michel, 2000.
Jean-Louis Servan-Schreiber, Trop vite! Pourquoi nous sommes prisonniers du court terme. Paris, Albin Michel, 2010.
Agnès Sinaï (présente), Walter Benjamin face à la tempête du progrès. Le Passager Clandestin, 2016.
Jean Souchay, La Mesure du Temps. Observatoire de Paris, Conférence UniverCité ouverte de Gif sur Yvette, 10 janvier, 2013.
Marie-Christine de La Souchère, Une histoire du temps et des horloges. Paris, Ellipses, 2007.
C. Spierdijk, Klokken en klokkenmakers: Zes eeuwen uurwerk 1300-1900. Amsterdam, 1967.
Eugène Sue, Les sept pêchés capitaux. La luxure, la paresse. Michel Lévy Frères, 1864.
Jean-Philippe Toussaint, L'urgence et la patience. Paris, Les Éditions de Minuit, 2015.
Leonard van Veldhoven, Mayet Morbier Comtoise. Geboorte en levensloop van een legendarisch uurwerk. Leonard van Veldhoven, 2013.
Leonard van Veldhoven, Mayet Morbier Comtoise. Birth and Life of a Legendary Clock. Published by Leonard van Veldhoven, 2014.
J. Craig Venter, Life at the Speed of Light. London, Abacus, 2013.
Laurent Vidal, Les hommes lents. Résister à la modernité, XVe-XXe siècle. Paris, Flammarion, 2020.
Paul Virilio, Vitesse et Politique: essai de dromologie. Éditions Galilée, 1977.
Paul Virilio, Speed and politics. Semiotexte, new edition edition, 2006.
Paul Virilio et al., Nomades et vagabonds. Union générale d'éditions 1977.
Paul Virilio, La crise des dimensions: la représentation de l'espace et la notion de dimension, École spéciale d'architecture, 1983.
Paul Virilio, L'Horizon négatif: essai de dromoscopie. Éditions Galilée, 1984.
Paul Virilio, Het Horizon-Negatief. Essay over dromoscopie. Amsterdam, Duizend en één, 1989.
Judy Wajcman, Nigel Dodd (Edited by), The Sociology of Speed. Digital, Organizational and Social Temporalities. Oxford University Press, 2017.
R. Wendorff, Zeit und Kultur. Geschichte des Zeitbewusstseins in Europa. Opladen, 1985.
Gerald Whitrow, Time in history: the evolution of our general awareness of time and temporal perspective. Oxford, 1989.
Maartje Willems en Lona Aalders, Niksen: Lang leve het lanterfanteren. Utrecht, Spectrum, 2020.
Mambrini Yann, Histoires de temps - De la nature du temps et de sa mesure. Ellipses, 2019.
Eviatar Zerubavel, ‘The standardization of time: a sociohistorical perspective’. In: American Journal of Sociology 88, 1, pp. 1–23, 1982.
*** SNELHEID:
Barbara Adam, A. Karlheinz, Martin Held (Hg.), Die Nonstop-Gesellschaft und ihr Preis. Stuttgart/Leipzig, 1998.
Tim Aldrich (Edited by / Forum for the Future), About Time. Speed, Society, People and the Environment. Greenleaf Publishing, 2005.
Lucien Baillaud, « Les chemins de fer et l’heure légale ». Dans: Revue d’histoire des chemins de fer, n° 35, pp. 25-40, 2006.
Louis Baudry de Saunier, Histoire Générale de Vélocipédie. Paris, Paul Ollendorff, Paris 1891.
Robert Beck, Histoire du dimanche de 1700 à nos jours. Éditions de l'Atelier,1997.
Andreas Braun, Tempo, Tempo! Eine Kunst- und Kulturgeschichte der Geschwindigkeit im 19-en Jahrhundert. Frankfurt am Main, 2001.
Charles Dollfus, Encyclopédie de la vitesse. Histoire de la locomotion mécanique, de la navigation maritime et aérienne, les créateurs, les transports modernes, un siècle de progrès. Paris, Hachette, 1956.
Raymond Henry, Du Vélocipède au Dérailleur moderne. La Surprenante histoire des changements de vitesse. Saint-Étienne, Association des amis du Musée d'art et d'industrie de Saint-Étienne, nouvelle édition corrigée et réactualisée, 2003.
Bertrand Montulet, Michel Hubert, Christophe Jemelin, Serge Schmitz (Dir.), Mobilités et temporalités. Publications des Facultés universitaires Saint-Louis, 2006.
Paul Morand, Éloge de la vitesse, Paris, Édition KRA, 1929
Le Nouvel Observateur Hors-Série, n° 43. Génération vitesse. Paris, Le Nouvel Observateur, mars-avril, 2001. -
Jürgen Pott, Auf dem schmalen Pfad zu neuen Wegen. Die Entdeckung der Geschwindigkeit. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2016.
Frédéric Régamy, Vélocipédie et Automobilisme. Tours, A. Mame et Fils, 1898.
Deborahel Sieg, A Society of Instant. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2015.
C. Studeny, « L’éveil de la vitesse: la France au galop de la malle-poste ». In: Revue de la Bibliothèque nationale, No 40, 1991, p. 44-55.
C. Studeny, L'invention de la vitesse. France XVIIIe-XXe siècle. Paris, Gallimard, 1995.
Christophe Studeny, Une histoire de la vitesse: le temps du voyage.
In: Bertrand Montulet, Michel Hubert, Christophe Jemelin, Serge Schmitz (Dir.), Mobilités et temporalités, P. 113-128.
Publications des Facultés universitaires Saint-Louis, 2006.
Christophe Studeny, L'emprise de l'heure. In: Romantisme, 2016/4 (n° 174), pages 10 à 19.
Via: https://www.cairn.info/revue-romantisme-2016-4-page-10.htm
Ir. P. Telder, Het wonder der snelheid. Amsterdam, H. J. W. Becht – Uitgever, z.j.. (Circa 1936 ?)
Herman van Veen, Opzij, Opzij. Wij hebben een ongelooflijke haast.
Via: https://www.youtube.com/watch?v=Q9gbui71QSw&list=PLBSWvcuFaK1LO2Cv71UUfjwJyYdWv_9rm&index=2
Ger Verhoeve, © A.W. Engelen (1804-1890) © H.J.A. Hofland (1927-2016) © Ger Verhoeve (1951-202?). Over tijd, reizen en snelheid. April, 2020
Via: https://www.defranseverleiding.nl/Engelen.html
*** VERSNELLING:
Ajaz Ahmed, Stefan Olander, Velocity. The Seven New Laws for a World Gone Digital. Vermilion, 2012.
F. Ascher, De la société à toute vitess à une société de toutes vitesses. In: Cahiers du Conseil national des Ponts et Chaussées, février 2003.
Association Echange et projets, La Révolution du temps choisi. Paris, Albin Michel, 1980.
Nicole Aubert, Le culte de l'urgence: La société malade du temps. Paris, Flammarion, 2009.
Nicole Aubert (Sous la direction de), @ La recherche du temps. Individus hyperconnectés, société accélérée: tensions et transformations. ERES, 2018.
Ken Auletta, Googled: The End of the World as We Know It. New York, Penguin, 2010.
Armen Avanessian (Hg.), #Akzeleration. Berlin, Merve Verlag, 2013.
Lothar Baier, Keine Zeit! 18 Versuche über die Beschleunigung. Verlag Antje Kunstmann, 2001.
Lotahr Baier, Pas le temps! Traité sur l'accélération. Arles, Actes Sud, 2002.
Claudia Bell and John Lyall, The accelerated sublime. Landscape, tourism and identity. Westport, Connecticut, 2001.
Peter Borscheid, Das Tempo-Virus: eine Kulturgeschichte der Beschleunigung. Frankfurt am Main - New York, Campus, 2004.
Elisa Le Briand et Anne-Laure Cermak, Le réseau avant l'heure: la Poste pneumatique à Paris (1866-1984),
Comité pour l’histoire de La Poste, coll. « Cahiers pour l´histoire de La Poste », 2006.
Anne-Laure Cermak, La poste pneumatique, un système original d’acheminement rapide du courrier: l’exemple du réseau de Paris des origines à sa suppression, 1866-1984. 2003.
Robert Colvile, The Great Acceleration. How the World Is Getting Faster, Faster. Bloomsbury USA, 2016.
Thomas L. Friedman, Thank You for Being Late: An Optimist's Guide to Thriving in the Age of Accelerations. Farrar, Straus and Giroux, 2016.
Pierre Giorgini, La transition fulgurante. Vers un bouleversement systémique du monde? Bayard Culture, 2014.
James Gleick, Faster: The Acceleration of Just About Everything. Vintage, 2000.
James Gleick, The Information. A History, a Theory, a Flood. Pantheon, 2011.
Halévy D., Essai sur l’accélération de l’histoire. Paris, Fayard, 1961.
Raymond Henry, Du Vélocipède au Dérailleur moderne. La Surprenante histoire des changements de vitesse.
Saint-Étienne, Association des amis du Musée d'art et d'industrie de Saint-Étienne, nouvelle édition corrigée et réactualisée, 2003.
Gilles Heuré, Mort de Paul Virilio, théoriticien de la vitesse et lanceur d’alerte avant l’heure. In: Télérama, 19/09/2018.
Via: https://www.telerama.fr/idees/mort-de-paul-virilio,-theoricien-de-la-vitesse-et-lanceur-dalerte-avant-lheure,n5813242.php
Hyperloop Advanced Research Partnership, Hyperloop. The future of high-speed. Alder Press, 2021.
Edward Kane and Maryanne Kane, How to Travel in the Future: Latest travel innovations: flying cars, hypersonic & supersonic jets, hyperloops, drone boats, planes & cars, space ships, ... Innovations Collection, Format Kindle, 2020 (?).
Kay Kirchmann, Verdichtung, Weltverlust Und Zeitdruck. Grundzüge Einer Theorie Der Interdependenzen Von Medien, Zeit Und Geschwindigkeit Im Neuzeitlichen Zivilisationsprozeß.
Verlag Fur Sozialwissenschaften, 1998.
André Lebeau, L'engrenage de la technique. Essai sur une menace planétaire. Paris, Gallimard, 2005.
André Lebeau, L'enfermement planétaire. Paris, Gallimard, 2008.
Bertrand Montulet, Michel Hubert, Christophe Jemelin, Serge Schmitz, Mobilités et temporalités. Publications des Facultés universitaires Saint-Louis, 2006.
Gijs van Oenen, ‘Paul Virilio’, in: Bram Ieven, Aukje van Rooden, Marc Schuilenberg e.a.(eds.), De nieuwe Franse filosofie. Denkers en thema’s voor de 21e eeuw.
Amsterdam, 2011.
J. Ollivro, L'homme à toutes vitesses. De la lenteur homogène à la rapidité différenciée. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2000.
Jean Ollivro, Quand la vitesse change le monde. Essor de la vitesse et transformation des sociétés. Rennes, Éditions Apogée, 2006.
Aleksander Poniewierski, SPEED - no limits in the digital era. 2019.
Hartmut Rosa, Beschleunigung. Die Veränderung der Zeitstrukturen in der Moderne. Suhrkamp Verlag, 2005.
Hartmut Rosa, Accélération Une critique sociale du temps. Paris, La Découverte, 2013.
Hartmut Rosa & William Scheuerman (Edited by), High-Speed Society. Social Acceleration, Power and Modernity. Pensylvania, Pensylvania State University, 2009.
Hartmut Rosa, Alienation and Acceleration: Towards a Critical Theory of Late-Modern Temporality. Nordic Summer University Press, 2010.
Hartmut Rosa, Aliénation et accélération. Vers une théorie critique de la modernité tardive, La Découverte, 2012.
Hartmut Rosa, Weltbeziehungen im Zeitalter der Beschleunigung. Umrisse einer neuen Gesellschaftskritik. Berlin, Suhrkamp Verlag, 2011.
Hartmut Rosa, Beschleunigung und Entfremdung – Entwurf einer kritischen Theorie spätmoderner Zeitlichkeit. Suhrkamp, Frankfurt am Main 2013.
Hartmut Rosa, Social Acceleration. A New Theory of Modernity. Columbia University Press, 2015.
Hartmut Rosa, Resonanz. Eine Soziologie der Weltbeziehung. Suhrkamp Verlag, Taschenbuch Wissenschaft, 2016.
Hartmut Rosa, Unverfügbarkeit. Suhrkamp Verlag, 2018.
Hartmut Rosa (Propos recueillis et traduits par Martin Legros), 'Pour résoner, il faut admettre que les choses nous échappent'.
Dans: Philosophie Magazine, Mensuel n° 136, pp. 66-71, Février 2020.
Georges Rykner, Pierre Gobillot, La Poste pneumatique de Paris. Le Monde des philatélistes, 1975.
J. M. Salmon, Un monde à grande vitesse. Paris, Grasset, 2000.
C. Studeny, L'invention de la vitesse. France XVIIIe-XXe siècle. Paris, Gallimard, 1995.
Jean-François Tetu, La récit médiatique et le temps. Accélérations, formes, ruptures. Paris Éditions L'Harmattan, 2018.
John Tomlinson, The Culture of Speed. The Coming of Immediacy. SAGE Publications Inc., 2007.
Ger Verhoeve, Sneller ! Amsterdam – Marseille. Een korte geschiedenis. In: Het Parool – PS van de week, pp. 22-27, 21 juni, 2003.
Ger Verhoeve, 'Oeverloos' reizen naar het zuiden. Februari, 2020.
Via: https://www.defranseverleiding.nl/Oeverloos.html
Renaud Vignes, L'accélération technocapitaliste du temps. R & N, 2021.
Paul Virilio (entretien avec Philippe Petit), Cybermonde, la politique du pire. Les Éditions Textuel, 1996.
Paul Virilio, La Bombe informatique : essai sur les conséquences du développement de l'informatique. Éditions Galilée, 1998.
Judy Wajcman, Pressed for Time. The Acceleration of Life in Digital Capitalism. Chicago, University of Chicago Press, 2016.
----------
OVERIGE FRANSE EN 'VAN ELDERS' MAATSCHAPPELIJK, HISTORISCH-CULTURELE EN HEDENDAAGSE BESCHOUWINGEN:
Fabrice Abbad, La France des années 1920, Paris, Armand Colin, 1993.
Philippe Aghion, Céline Antonin et Simon Bunel, Le Pouvoir de la destruction créatrice. Innovation, croissance et avenir du capitalisme. Paris, Odile Jacob, 2020.
Luce Abeles & Guy Cogeval (Éditeurs), La vie de Bohème. Catalogue. Exposition présentée au Musee d'Orsay du 19 décembre 1986 au 1er mars 1987.
Paris, Ministere de la Culture, 1986.
Yann Algan et Pierre Cahuc, La société de défiance. Comment le modèle social français s'autodrétuit. Paris, Coll. Cepremap, Éditions rue d'Ulm, 2007.
Yann Algan, Pierre Cahuc, André Zilberberg, La Fabrique de la défiance ... et comment s'en sortir. Paris, Albin Michel, 2013.
Carol Allain, Génération Z. L'humanité numérique en marche. Éditions Château d'encre, 2019.
Henry Southworth Allen, Going too far enough. American culture at century's end. Washington and London, Smithsonian Institution Press, 1994.
Henry Allen, What it felt like: Living in the American Century. Pantheon Books, 2000.
Nicole Aubert (Sous la direction de), L'individu hypermoderne. Érès, 2017.
Zygmunt Bauman, Globalization. The Human Consequences. New York, Columbia University Press, 1998.
Zygmunt Bauman, Liquid Modernity. Caambridge, Polity Press 2000.
Zygmunt Bauman, Liquid Times. Living in an Age of Uncertainty. Cambridge, Polity Press, 2007.
Zygmunt Bauman, Leonidas Donskis, Liquid Evil. Cambridge, Polity Press, 2016.
Zygmunt Bauman, Thomas Leoncini, Born Liquid. Cambridge, Polity Press, 2018.
Pascal Bruckner, Misère de la prospérité. La réligion marchande et ses ennemis. Paris, Bernard Grasset, 2002.
Hans Bude, Gesellschaft der Angst. Hamburg, Hamburger Edition, 2014.
Jean-Laurent Cassely, NO FAKE. Contre-histoire de notre quête d'authenticité. Arkhê, 2019.
Jean-Laurent Cassely, La société épuisée. Violence, verbale et physique, surcharge informationnelle. La vie sociale, politique et médiatique arrive à saturation. In: L'Express, n° 3650, semaine du 17 au 23 juin 2021.
Jean-Numa Ducange, Razmig Keucheyan (Sous la direction de), La fin de l'Etat démocratique. Nicos Poulantzas, un marxisme pour le XXIe siècle. Paris, Presses Universitaires de France, 2016.
Steve Fraser, The Limousine Liberal. How an incendiary image united the right and fractured America. New York, Basic Books, 2016.
Carl Benedikt Frey, The Technology Trap. Capital, Labor, and Power in the Age of Automation. Princeton University Press, 2020.
Jacques Généreux, La Dissociété. À la recherche du progrès humain - 1. Paris, Éditions du Seuil, coll. « Points Essais », 2011.
Jacques Généreux, L'autre société. À la recherche du progrès humain - 2. Paris, Éditions du Seuil, coll. « Points Essais », 2011.
Jacques Généreux, La grande régression. À la recherche du progrès humain - 3. Paris, Éditions du Seuil, coll. « Points Essais », 2011.
Martin Halliwell, Catherine Morley (Eds.), American Thought and Culture in the 21st Century. Edinburgh, Edinburgh University Press Ltd., 2008
Mark Hunyadi, La tyrannie des modes de vie. Sur le paradoxe moral de notre temps. Lormont, Le Bord de l'Eau, 2015.
Gabriel Kolko, After Socialism. Reconstructing Critical Social Thought. Routledge, 2006.
Daan Kool, Eén voor allen, ieder voor zich: waarom de Fransen alles en iedereen wantrouwen. In: de Volkskrant, 20/02/2021.
Via: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/een-voor-allen-ieder-voor-zich-waarom-de-fransen-alles-en-iedereen-wantrouwen~bf139ae6/
Joel Kotkin, The Coming of Neo-Feudalism: A Warning to the Global Middle Class. Encounter Books, USA, 2020.
Gilles Lipovetsky, L'ère du vide. Essais sur l'individualisme contemporain. Paris, Gallimard, 1983, et 1993 pour la postface.
Gilles Lipovetsky, L'empire de l'éphémère. Paris, Gallimard, 1987.
Gilles Lipovetsky, Le Bonheur paradoxal: essai sur la société d'hyperconsommation. Paris, Gallimard, 2006.
Gilles Lipovetsky, De la légèreté. Vers une civilisation léger. Paris, Éditions Grasset & Fasquelle, 2015.
Peter Mair, Ruling the Void. The Hollowing of Western Democracy. Verso, 2013.
Beatrice Mathieu, Kafkaïen. Plus simple, la France! (En couverture) Des grands pays développés, l'Hexagone est celui
où la multiplication des regles a atteint son paroxysme. Un cout finacier certain, et un frein majeur à l'initiative.
In: L'Express, n° 3671 du 10 au 17 novembre 2021.
Emilien Ruiz, Trop de fontionnaires? Histoire d'une obsession française (XIXe-XXIe siècles). Paris, Fayard, 2021.
Blair H. Sheppard et al., Ten Years to Midnight. Four Urgent Global Crises and Their Strategic Solutions. Berrett-Koehler Publishers, 2020.
G. Schulze, Die Erlebnisgesellschaft - Kultursoziologie der Gegenwart. Frankfur am Main, Campus Verlag, 1992.
Alvin Toffler, The Third Wave. Bantam Books, 1980.
Alvin Toffler, Powershift. Knowledge, Wealth and Violence at the Edge of the 21st Century, Bantam Books, 1990.
Pierre Veltz, La Société hyper-industrielle - Le nouveau capitalisme productif. Paris, Le Seuil, 2017.
----------
OVER CULTURELE ANTROPOLOGIE, LEEFSTIJLEN EN HAAR ONTWIKKELING, OMGANGSVORMEN, MENTALITEIT EN ZEDEN, UITERLIJKHEID, WAARDEN EN LEVENSNIVEAU:
*** CULTURELE ANTROPOLOGIE:
Yann Algan, Elizabeth Beasley et Claudi Senik, Les Francais, le bonheur et l'argent. Rue d'Ulm, 2018.
Georges de Vicomte Avenel, Le méchanisme de la vie moderne. Paris, Colin, 1896.
Dominique Barreau, Luc Millar, Le bonheur à la française. Et si on avait déjà tout pour être heureux? Eyrolles, 2019.
Jean-Claude Bologne, Du flambeau au bûcher. Magie et superstition au Moyen Age. Paris, Plon, 1993.
Jean-Michel Bessette, Il était une fois... la guillotine. Paris, Éditions alternatives, 1982.
Marcel Gauchet (avec Eric Conan et François Azouvi), Comprendre le malheur français. Paris, Gallimard, 2016.
Johan Huizinga, Herfsttij der Middeleeuwen. Studie over levens- en gedachtenvormen der veertiende en vijftiende eeuw in Frankrijk en de Nederlanden. (1919). Haarlem, H. D. Tjeenk Willink & Zoon N.V., 1941.
Johan Huizinga, Homo ludens. Essai sur la fonction sociale du jeu (1938). Paris, Gallimard, 2016.
Jelle Noorman, De haan op een mesthoop. Een culturele geschiedenis van Frankrijk. Amsterdam / Antwerpen, UItgeverij Atlas, 2001.
Mathieu Perona (dir.) et Claudia Senik (dir.), Le Bien-être en France. Rapport 2020. Paris, Observatoire du bien-être, CEPREMAP, Février 2021.
Claudia Senik, L'Économie du bonheur. Paris, Le Seuil, 2014.
Claudia Senik, Bien-être au travail. Ce qui compte. Paris, Les Presses de Sciences Po, 2020.
Claudia Senik (Propos receuillis par Anne Chemin), "Les Français sont particulièrement insatisfaits et pessimistes." In: Le Monde, 4 mars, 2021.
Nicolas Truong (Propos receuillis par), Sylvain Tesson: « Vivre mieux aujourd’hui consiste à échapper aux développements du progrès ».
C’est un phénomène inédit dans l’histoire humaine: la vie s’invente à présent en faisant des pas de côté, loin de la modernisation,
explique l’écrivain et aventurier. In: Le Monde, 27 juillet 2019.
*** LEEFSTIJLEN EN HAAR ONTWIKKELING:
M. Allem, La Vie quotidienne sous le Second Empire. Paris, Hachette 1948.
Catherine Arminjon (dir.), L'Art de vivre, deux cents ans de création en France, 1789-1989. Paris, Flammarion, 1989.
Nicole Aubert (Dir.), L'Individu hypermoderne. Erès, 2004.
Antoine de Baecque, Françoise Mélonio (Sous la direction de Jean-Pierre Rioux et Jean-François Sirinelli), Histoire culturelle de la France.
3. Lumières et liberté. Les XVIIIe et XIXe siècles. Paris, Seuil Points, 2005.
Honoré de Balzac, La Comédie humaine. 1829-1850. Paris, Gallimard, La Pléiade, 1936.
Christophe Barbier. Les tyrannies de l'épidémie. Nos libertés sacrifiées. Paris, Fayard, 2021.
Anne-Marie Baron, Le Paris de Balzac. Éditions Alexandrines, 2016.
Jean-Baptiste Baronian, Le Paris de Simenon. Éditions Alexandrines, 2016.
André Barre, Au pays des clochards. Paris, Éditions de La Renaissance du Livre, Paris, 1932.
Louis Batiffol, La Vie de Paris sous Louis III. L'existence pittoresque des Parisiens au XVIIe siècle. Paris, Calman-Lévy, Éditeurs, 1932.
C. Baudelot, R. Establet, J. Malemort, La Petite Bourgeoisie en France. Paris, Maspero, 1974.
Renaud de La Baume, Les socialo-capitalistes. Portrait et métamorphose des élites roses. Paris, Albin Michel, 1993.
Beauger, Paris au XIXe siècle. Recueil de scènes de la vie parisienne. (Éd. 1841). Ré-éd., Paris, Hachette Livre BNF, 2017.
Walter Benjamin, Baudelaire. Een dichter in het tijdperk van het hoog-kapitalisme. Amsterdam, Arbeiderspers, 1979.
Yves-Marie Bercé, Fête et révolte. Des mentalités populaire du XVIe au XVIIIe siècle. Paris, 1976.
Jean-Paul Bertaud, La vie quotidienne en France au temps de la Revolution, 1789-1795. Paris, Hachette, 1983.
Philippe Berthier, La vie quotidienne dans La Comédie humaine de Balzac. Paris, Hachette, 1996.
François Bluche, La vie quotidienne de la noblesse française au XVIIIe siècle. Paris, 1980.
François Bluche, La vie quotidienne au temps de Louis XIV. Paris, Hachette, 1991.
Jacques Boulenger (préf. de Marcel Boulenger), Les dandys sous Louis-Philippe. Paris, Paul Ollendorff, 1907.
Fernard Braudel, L'identité de la France. Tome 1: Espace et Histoire; tomes 2 et 3: Les Hommes et les choses. Paris, Éditions Arthaud, 1986.
Emilièn Carassus, Le Mythe du dandy. Paris, Colin, 1971.
Gérard Chenuet (Direction éditoriale), 2000 ans de vie quotidienne en France. Paris, Sélection du Reader's Digest, 1998.
Françoise Coblence, Le Dandyisme, obligation d'incertitude. Paris,Presses universitaires de France, 1988.
Alain Corbin (dir.), Le Peuple de Paris au XIXe siècle. Des guingettes aux barricades. Paris, Musée Carnavalet, 2011.
Jean-Paul Crespelle, La Vie quotidienne à Montparnasse à la grande époque: 1905-1930. Paris, Hachette, 1976.
Jean-Paul Crespelle, La Vie quotidienne à Montmartre au temps de Picasso: 1900_1910. Paris, Hachette, 1978.
Jean-Paul Crespelle, La Vie quotidienne des impressionnistes: du Salon des Refusés (1863) à la mort de Manet (1883). Paris, Hachette, 1989.
Alain Croix, Jean Quéniart (Sous la direction de Jean-Pierre Rioux et Jean-François Sirinelli), Histoire culturelle de la France. 2. De la Renaissance à l'aube des Lumières. Paris, Seuil Points, 2005.
Patrick Declerck, Les naufragés - Avec les clochards de Paris. Paris, Plon, coll. "Terre humaine", 2001.
Maroussia Dubreuil, Candide à Monaco. Une ethnologue chez les ultra-riches. Paris, JC Lattès, 2021.
Dr. Bernard Durou, Vagabonds et Clochards. Étude Biologique, psychopathologique et sociale du Vagabondage. Agen, Imprimerie Moderne, 1966.
Dr. Bernard Durou et André Rimailho, Les "vagueux"" dans la société industrielle. Vagabonds, clochards, Beatniks, Hippies. Toulouse, Privat, 1970.
Charles-Emmanuel Dufourcq, La Vie quotidienne dans les ports méditerranéens au Moyen-Age (Provence-Languedoc-Catalogne). Paris, Hachette, 1975.
Charles-Emmanuel Dufourcq, La Vie quotidienne dans l'Europe médiévale sous domination arabe. Paris, Hachette, 1978.
Monique Eleb et Anne Debarre, L'invention de l'habitation moderne, Paris, 1880-1914. Paris, Hazan et Archives d'architecture moderne, 1995.
Alfred Franklin, Paris et les Parisiens au seizième siècle. Paris physique, Paris social, Paris intime. Paris, Emile-Paul, 1928.
Pascale Fautrier, Le Paris de Sartre et Beauvoir. Éditions Alexandrines, 2015.
Jerome Fourquet, L'Archipel français. Naissance d'une nation multiple et divisée. Paris, Points, 2020.
Jerome Fourquet, Jean-laurent Cassely, La France sous nos yeux. Economie, paysages, nouveaux modes de vie. Paris, Le Seuil, 2021.
Jean Fourrastié, Machinisme et bien-être: niveau de vie et genre de vie en France de 1700 à nos jours. Paris, Les Éditions de Minuit, 1962.
Alfred Franklin, La vie privée d'autrefois - Arts et Métiers, Modes, Moeurs, Usages des Parisiens du XIIe au XVIIIe siècle, d'après des documents originaux ou inédits. Les magasins de nouveautés. 4 volumes. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, 1894-1898.
Daniel Friedmann, Une histoire du blue-jean. Paris, Ramsay, 1987.
Lucien Gaillard, La Vie quotidienne des ouvriers provençaux au XIXe siècle.? Paris, Hachette, 1981.
Benoît Garnotet et Robert Muchembled, Société, cultures et genres de vie dans la France moderne : XVIe - XVIIIe siècle. Paris, Hachette, l 1991.
Robert Giraud (Photographie de Robert Doisneau), ?Le royaume d'argot.
La vie quotidienne, le milieu, l'amour, la prostitution, les trafics, les jeux, les clochards, les bistrots, la prison. Paris, ? Denoël, 1965.
Bernard Groethuysen, Origine de l'esprit bourgeois en France. Paris, Gallimard, 1977.
André Guyaux, Le Paris de Baudelaire. Éditions Alexandrines, 2017.
Bernard E. Harcourt, La Société d'exposition. Désir et désobéissance à l'ère numérique. Paris, Seuil, 2020.
Bas Heijne, Versieren, inpakken, uitpakken. In: NRC Magazine, 02-10-2021.
Abel Hermant, Le Frisson de Paris. Paris, P. Ollendorff, 1895.
Abel Hermant, Scènes de la vie cosmopolite. Le caravansérail. Paris, A. Lemerre, 1917.
Jules Hoche, Les Parisiens chez eux. Paris, Dentu, 1883.
Ronald F. Inglehart, Cultural Evolution. People's Motivations are Changing and Reshaping the World. Cambridge University Press, 2018.
Ronald F. Inglehart, Les transformations culturelles: Comment les valeurs des individus bouleverse le monde? Grenoble, Presses Universitaires de Grenoble, 2018.
Rod Kedward, La vie en bleu: France and the French since 1900. London, 2006.
Hervé Le Bras, Se sentir mal dans une France qui va bien. La société paradoxale. Éditions de l'Aube, 2019.
Antoine Lilti, Le monde des salons. Sociabilité et mondainité à Paris au XVIIIe siècle. Paris, Fayard, 2005.
Robert Linhart, L'établi. Paris, Éditions de Minuit, 1981.
Jacques Lucan, Paris, cent ans de logement. Eau et Gaz à tous les étages. Éditions A&J Picard, 1999.
Maurice Magendie, La politesse mondaine et les théories de l'honnêteté en France au XVIIIe siècles. Paris, 1925.
Hervé Maneglier, Paris impérial, la vie quotidienne sous le Second Empire. Paris, A. Colin, 1990.
Didier Manseau, Une histoire du bon goût. Paris, Perrin, 2014.
Thierry Mantoux, BCBG. Le guide du bon chic bon genre. Paris, Seuil, 1986.
Cl. Marenco, Manières de table, manières de Moeurs, XVIIe-XXe siècle. Cachan, Éditions de l'ENS Cachan, 1992.
P. Martino, Le Roman réaliste sous le Second Empire. Paris, Hachette, 1913.
P. Martino, Le naturalisme français (1870-1805). Paris, Colin, 1923.
Nelly Mauchamp, Les Français. Mentalites et comportements. Cle International, 1995.
Eric Maurin, La fabrique du conformisme. Paris, Le Seuil, 2015.
Henri Mendras, Français, comme vous avez changé: histoires des Français depuis 1945. Paris, Tallandier, 2004.
Eric Mension-Rigau, Aristrocrates et grands bourgeois. Paris, Perrin, 2007.
Gérard Mermet, Francoscopie. Paris, Éditions Larouse, 1985, 1987, 1989, 1991, 1993, 1995, 1997, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007, 2010, 2013.
Gérard Mermet, Francoscopie 2030. Nous, aujourd'hui et demain. Paris, Éditions Larouse, 2018.
Richard Michel, La Vie quotidienne des protestants sous l'Ancien régime. Paris, Hachette, 1966.
Robert Muchembled, Culture populaire et culture des élites dans la France moderne (XVe-XVIIIe siècle). Paris, Flammarion, Coll. Champs Histoire, 2011.
Roberte Muchembled, Société, cultures et mentalités dans la France moderne: XVIe-XVIIIe siècle. Paris, Armand Colin, 2013.
Henry Murger, Scenes de la vie de bohème. Paris, Calman Levy, 1895.
Véronique Nahoum-Grappe, La culture de l'ivresse. Essai de phénoménologie historique. Paris, Le Promeneur, 1991.
Alain Pagès, Le Paris d'Emile Zola. Éditions Alexandrines, 2016.
G. Palmade, Capitalisme et Capitalistes français au XIXe siècle. Paris, Armand Colin, 1961.
A. Pardailhe-Galabrun, La naissance de l’intime: 3000 foyers parisiens XVIIe–XVIIIe siècle. Paris, 1988.
Michelle Perrot, Histoires des chambres. Paris, Seuil, 2009.
Marie-France Piguet, Classes. Histoire du mot et genèse du concept, des physiocrates aux historiens de la Restauration. Lyon, PUL, 1996.
Michelle Perrot, Le Mode de vie des familles bourgeoises. 1873-1953. Paris, Armand Colin, 1961.
Marie-France Piguet, Classes. Histoire du mot et genèse du concept, des physiocrates aux historiens de la Restauration. Lyon, PUL, 1996.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Grandes Fortunes. Dynasties familiales et formes de richesse en France. Paris, Petite bibliothèque Payot, 2006.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Les Ghettos du Gotha. Au coeur de la grande bourgeoisie. Paris, Seuil, coll. Points, 2010.
Bernard Plessy et Louis Challet, La vie quotidienne des mineurs au temps de Germinal. Paris, Hachette, 1984.
John C. Prevost, Le Dandysme en France (1817-1838). Genève/Paris, Droz et Minard, 1857.
Olivier Razemon,"Les Parisiens", une obsession française. Anatomie d'un déséquilibre. Rue de l'échiquier, 2021.
Jean-Pierre Rioux, Marcel Rioux, Jean-Francois Sirinelli (Sous la direction de Jean-Pierre Rioux et Jean-François Sirinelli), Histoire culturelle de la France .
4. Le temps des masses. Le XXe siècle. Paris, Seuil Points, 2005.
Daniel Roche, Le Peuple de Paris. Essai sur la culture populaire au XVIIIe siècle. Paris, Fayard, 2014.
P. Rollet, La vie quotidienne en Provence au temps de mistral. Paris, Hachette, 1971.
Catherine Rollot, Sueur social club. Des salles de sport d'un nouveau genre, pour trentenaires aisés, prospèrent dans les grandes villes.
Entre un training cardio et une séance de yoga, ces happy few y travaillent, réseautent, trinquent. In: Le Monde, 24/25-10-2021.
Via: https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2021/10/23/luxe-calme-et-abdos-fessiers-dans-les-clubs-de-fitness-chics-on-sue-on-reseaute-on-travaille-entre-happy-few_6099600_4500055.html
Kristin Ross, Fast Cars, Clean Bodies. Decolonization and the Reordering of French Culture. The MIT Press, New édition, 1996.
Michel Nicolas Balisson De Rougemont, Le Bonhomme, Ou Nouvelles Observations Sur Les Moeurs Parisiennes Au Commencement Du Dix-Neuvieme Siecle... Paris, Pillet, 1818. (Ré-éd. Nabu Press, 2012.)
George Sand, P.-J. Stahl, Léon Gozlan, P. Pascal, Frédéric Soulié, Ch. Nodier, E. Briffault, S. Lavalette, de Balzac, T. Delord, Alp. Karr, Méry,
A. Juncetis, G. de Nerval, Arsène Houssaye, Alb. Aubert, Th. Gautier, Oct. Feuillet, Alfr. de Musset et Fr. Bérat, Le Diable à Paris. Paris et les Parisiens. Moeurs et coutumes, Caractères et Portraits des habitants de Paris, Tableau complet de leur vie privée, publique, politique, artistique, littéraire, industrielle, etc., etc., précédé d'une histoire de Paris par Th. Lavallée. Paris, J. Hetzel, 2 volumes, 1845-1846.
Daniel Salvatore Schiffer, Le Dandysme, dernier éclat d'héroïsme, Paris, P. U. F., collection « Intervention philosophique », 2010.
Nicole Savy, Le Paris de Hugo. Éditions Alexandrines, 2016.
Alain Schiffres, Les Parisiens. Paris, Éditions Jean-Claude Lattès, 1990.
Jerrold Seigel, Bohemian Paris. Culture, Politics, and the Boundaries of Bourgeois Life, 1830-1930. Penguin, 1986.
Anne-Marie Sohn, Chrysalides: femmes dans la privée (XIXe-XXe siècles. Paris, Publications de la Sorbonne, vol. 1, 1996.
Liberty Swag, Libertarian. Someone who thinks they can run their own life better than the government. Independently published, 2019.
Lindsey Tramuta, The New Parisienne. Abrams, 2020.
Fabien Truong, Des capuches et des hommes. La vérité sur les jeunes de banlieue. Buchet - Chastel, 2013.
Fabien Truong, Jeunesses françaises. Paris, La Découverte, 2015.
Nicolas Truong, Le tournant de la vie intellectuelle. Les penseurs de l'intime 1/10. In: Le Monde, 22 décembre, 2020.
Nicolas Truong (Propos recueillis par), Hervé Mazurel: "Nos gestes les plus anodins sont devenus source d'inquiétude." Les penseurs de l'intime 2/10. In: Le Monde, 23 décembre, 2020.
Nicolas Truong (Propos recueillis par), Thomas Dodman: "Les populismes montrent l'emprise d'une politique de la nostalgie." Les penseurs de l'intime 3/10. In: Le Monde, 24 décembre, 2020.
Nicolas Truong (Propos recueillis par), Belina Cannone: "L'amour est bouleversé par la nouvelle place de désir dans nos existances." Les penseurs de l'intime 4/10. In: Le Monde, 26 décembre, 2020.
Nicolas Truong (Propos recueillis par), Claire Marin: "Contaminés ou non, nous vivons tous comme des malades." Les penseurs de l'intime 5/10. In: Le Monde, 28 décembre, 2020.
Nicolas Truong (Propos recueillis par), Clémentine Vidal-Naquet: "L'intime devient soudainement visible en temps de guerre." Les penseurs de l'intime 6/10. In: Le Monde, 29 décembre, 2020.
Nicolas Truong (Propos recueillis par), Pierre Zaoui: "Dans un couple, il est important de laisser l'autre respirer." Les penseurs de l'intime 7/10. In: Le Monde, 30 décembre, 2020.
Nicolas Truong (Propos recueillis par), Eric Fiat: "Rien de plus fatigant qu'une angoisse et de plus défatigant qu'une joie." Les penseurs de l'intime 8/10. In: Le Monde, 31 décembre, 2020.
Nicolas Truong (Propos recueillis par), Michaël Foessel: "Ni l'État ni la médecine ne devraient avoir autorité sur l'intme." Les penseurs de l'intime 9/10. In: Le Monde, 2 janvier, 2021.
Nicolas Truong (Propos recueillis par), Eva Illouz: "Les femmes cherchent leur dignité dans l'intime." Les penseurs de l'intime 10/10. In: Le Monde, 4 janvier, 2021.
Jean Tulard, La Vie quotidienne des Français sous Napoléon. Paris, Hachette, 1978.
Laure Verly. L'Art de vivre: Guide de la courtoisie, des bonnes manières, des convenances modernes. Trévoux, Éditions pratiques, 1957.
Louis Veuillot, Les odeurs de Paris. Paris, Palmé, Éditeur des Bollandistes, 1867.
Jean Viard, Nouveau portrait de la France. La société des modes de vie. Nouvelles éditions de l'Aube, 2019.
Jacques Wilhelm, La vie quotidienne des Parisiens au temps du Roi-Soleil 1660-1715. Paris, Hachette, 1977.
Jacques Wilhelm, La vie à Paris sous le second empire et la troisième république. Paris, Arts et Métiers Graphiques, 1947.
Jacques Wilhelm, La vie quotidienne au Marais au XVIIe siècle. Paris, Hachette, 1989.
Paul Yonnet, Jeux, modes et masses. La société française et le moderne 1945-1985. Paris, ?Gallimard, 1985.
Yves Charles Zarka (sous la direction de), La France et ses démons. Radioscopie des passions françaises. Cités Philosophie-Politique-Histoire, Hors Série. Paris, PUF, 2002.
Theodore Zeldin, The French. William Collins Sons & Co. Ltd., 1983.
*** WAARDEN:
Philippe Ariès, Histoire des populations françaises et de leurs attitudes devant la vie depuis le XVIIIe siècle. Paris, Seuil, Points-Histoire, 1971.
Philippe Ariès, Essais sur l'histoire de la mort en Occident du Moyen Age à nos jours. Paris, Éditions du Seuil, 1975.
Robert Beck, Histoire du dimanche de 1700 à nos jours. Éditions de l'Atelier,1997.
Victor Hugo, Le Dernier Jour d'un condamné. (1829) Paris, Pocket, Préface de Murielle Szac, 2006.
Edgar Morin, L'Esprit du temps. Paris, Bernard Grasset, 1962.
H. Riffaut (éd.), Les valeurs des Français. Paris, Presses universitaires de France, 1994.
Edith Wharton, French Ways and Their Meaning (1919). Repr. Woodstock, VT, Countryman Press, 1997.
Edith Wharton (Jean Pavans pour la traduction), Les Moeurs françaises et comment les comprendre. Paris, Payot, 2003.
*** OMGANGSVORMEN EN REGIONALE KARAKTERS:
Philippe Ariès et George Duby (Collection dirigée par), Histoire de la vie privée. Paris, Seuil, 1999-2000.
- 1. De l'Empire romain à l'an mil.
- 2. De l'Europe féodale à la Renaissance.
- 3. De la Renaissance au Lumières.
- 4. De la Révolution à la Grande Guerre.
- 5. De la Première Guerre mondiale à nos jours.
Bertall, La comédie de notre temps. La civilité - les habitudes - les moeurs - les coutumes - les manières et les manies de notre époque. Paris, E.Plon & Cie, 1874.
Comtesse de Boissieux, Le vrai manuel du savoir-vivre: conseils sur la politesse et les usages du monde (Éd.1877). Paris, Hachette Livre / BNF, 2012.
Patrice Boussel, Érotisme et Galanterie au 19e siècle. Berger-Levrault, 1979.
Jean de La Bruyère, Les caractères ou les moeurs de ce siècle [suivi de] Suite des caractères de Théophraste et des pensées de Mr. Pascal.
Deux tomes. Paris, Étienne Michallet, 1697.
Patrick Cabanel, La haine du Midi: l'antiméridionalisme dans la France de la Belle Époque.
In: Claudine Vassas (dir.), Les suds. Construction et déconstruction. Toulouse, Éditions du CTHS, 2005
Marc Constantin, Almanach du savoir-vivre. Ou l'art du bon ton, de l'élégance, de la politesse. ?Paris, Desloges, 1857.
Roger Cotterea, Les Provençales. Paris, Éditions de la Revue Moderne, 1959.
Edmond Demolins, Les Français d'aujourd'hui: les types sociaux du Midi et du Centre. Paris, Librairie de Paris - Firmin-Didot et Cie., Éditeurs, ca. 1898.
Alexandre Dumas et al., Paris et les Parisiens aux XIXe Siecle. Moeurs, Arts et Monuments. Paris, Morizot, Libraire-Éditeur, 1856.
Françoise d'Eaubonne, Histoire de la galanterie. Éditions de Cremille, 1996.
Michel Erman, Le Paris de Proust. Éditions Alexandrines, 2015.
Patrice Flichy, Une histoire de la communication moderne. Espaces publics et vie privée. Paris, Édition La Découverte & Syros, 1997.
Alfred Franklin, Les repas. La vie privée d'autrefois. Arts et métiers, modes, moeurs, usages des parisiens du XIIe au XVIIIe siècle d'après des documents originaux et inédits. Paris, Librairie Plon, 1888.
Alfred Franklin, Variétés gastronomiques. La vie privée d'autrefois. Arts et métiers, modes, moeurs, usages des parisiens du XIIe au XVIII e siècle, d'après des documents originaux ou inédits. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, 1891.
Jean Hervez, Les Femmes et la Galanterie au XVII eme siècle. Paris, Daragon, 1907.
Verena Von Der Heyden-Rynsch, Philippe Giraudon, La Passion de séduire: Une histoire de la galanterie en Europe. Paris, Gallimard, 2005.
Gilles de Janzé, Le savoir-vivre en France. Éditions Ouest-France. 1997.
P. Kayser, La Protection de la vie privée. Protection du secret de la vie privée. Économica, Presses universitaires d'Aix-Marseille, 1984.
Liselotte, Le Guide des Convenances. Nouvelle Encyclopédie Populaire des Usages Mondains, Revue & Corrigée. Paris, P. Orsoni Éditeur, 1915.
Antoine Lilti, Le monde des salons. Sociabilité et mondainité à Paris au XVIIIe siècle. Paris, Fayard, 2005.
Eugène Marsan, Savoir vivre en France et savoir s'habiller. Paris, Les Éditions de France, collection "Notre temps", 1926
Comtesse de Boissieux, Le vrai manuel du savoir-vivre: conseils sur la politesse et les usages du monde (Éd.1877). Paris, Hachette Livre / BNF, 2012.
Alain Montandon (sous la dir.), Dictionnaire raisonné de la politesse et du savoir-vivre. Du Moyen-Age à nos jours. Paris, Seuil, 1995.
Alain Montandon, L'Europe des politesses et les caractères des nations. Paris, Anthropos, 1997.
Michelle Perrot, Histoire de la vie privée. 5 volumes. Paris, Seuil, 1985-1987.
Michelle Perrot, Histoire de chambres. Paris, Seuil, 2009.
Le Point (En couverture), Intimité. Le combat du siècle. Le Point, n° 2478, 20 février 2020.
Nadine de Rothschild, Le Bonheur de séduire, l'art de réussir: Le Savoir-vivre du XXIe siècle. Paris, Robert Laffont, édition revue et augmentée, 2001.
Christophe Ruhles, Gens du nord, gens du sud. L’identité en poupées russes à l’épreuve de l’Occitan du sud. In: Claudine Vassas (dir.), Les suds. Construction et déconstruction. Toulouse, Éditions du CTHS, 2005
A. de Signac, Faites ceci, dites cela. Guide pratique du savoir-vivre et des usages mondains. Domange, 1918.
Hervé Terral, L'homme du Midi et l'homme du nord. La question nationale chez Jules Michelet. In: Claudine Vassas (dir.), Les suds. Construction et déconstruction. Toulouse, Éditions du CTHS, 2005
François Trassard et Boris Dänzer-Kantof (Direction d'ouvrage), La vie privée des Français à travers l'Histoire de France. Paris, Larousse, 2012.
La vie de Français au temps de:
- Jeanne d'Arc;
- Louis XIV;
- Napoléon;
- Croyances et traditions;
- Vie familiale;
- Moeurs et coutumes;
- Habitudes alimentaires ...
Claudine Vassas (dir.), Les suds. Construction et déconstruction. Toulouse, Éditions du CTHS, 2005.
Raoul Veze, La galanterie parisienne au XVIIIe siècle. Paris, Daragon, 1905.
Boris Vian, Manuel de Saint-Germain-des-Prés. Paris, Éditions du Scorpion, 1951. (Paris, [Sous la direction de Noël Arnaud], Pauvert, 1997.)
*** MENTALITEIT EN ZEDEN:
Richard Balducci, Les princesses de Paris. L'âge d'or des cocottes. Paris, Hors Collection/ Les Presses de Cité, 1994.
Honoré de Balzac, Théorie de la démarche et autres textes. (Préface par Jacques Bonnet: 'Grandeur et servitude du dandyisme'.) 'Théorie de la démarche' - Octobre 1833; "Traité des excitants modernes' - 1833; 'Physiology de la toilette' - Juin-Juillet 1830; 'Physiologie gastronomique' - Août-Ocobre 1830. Pandora Éditions, 1978.
Louis Barron, Paris étrange. Moeurs parisiennes. Paris, E. Flammarion, 1898.
Daniel Baruch, Nicolas Edme Restif de la Bretonne. Paris, Fayard, 1996.
J. Baumgarten, A travers la France Nouvelle. Scènes de moeurs, esquisses littéraires et tableaux ethnographiques. Cassel, T. Kay, 1880.
Pim de Boer (red.), Beschaving. Een geschiedenis van de begrippen hoofsheid, heusheid, beschaving en cultuur. Amsterdam, Amsterdam Uiversity Press, 2001.
J.-C. Bologne, Histoire de la pudeur. O. Orban, 1986.
Jean de La Bruyère, Les caractères ou les moeurs de ce siècle [suivi de] Suite des caractères de Théophraste et des pensées de Mr. Pascal. Deux tomes. Paris, Étienne Michallet, 1697.
Comte de Roger de Bussy-Rabutin, Histoire Amoureuse des Gaules. Paris, Librairie Gernier Frères, 1930.
Comte de Roger de Bussy-Rabutin et Armand de Bourbon Conti, Carte géographique de la cour et autres galanteries. Cologne, Pierre Marteau, 1668.
Docteur Cabanès, Moeurs Intime du passé. En 12 volumes. Paris, Albin Michel, 1925.
- Volume 1 première série: Comment nos aïeux se garantissaient du froid;
- Volume 2 deuxième série: La vie aux bains;
- Volume 3 troisième série: La faune monstrueuse des cathédrales;
- Volume 4 quatrième série: Vie d'étudiant;
- Volume 5 cinquième série: Les fléaux de l'humanité;
- Volume 6 sixième série: Usages et coutumes disparus;
- Volume 7 septième série: Enfances Royales de Charles VI à Louis XIV;
- Volume 8 huitième série: Éducation des Princes;
- Volume 9 neuvième série: La locomotion curative, comment on payait les médecins:
- Volume 10 dixième série: La vie thermale au temps passé:
- Volume 11 onzième série: Le Sabbat a-t'il existé;
- Volume 12 douzième série: Villes d'eaux à la mode au grand siècle.
J. Y. Dangelzer, La Description du milieu dans le roman français de Balzac à Zola. Paris, Presses Modernes, 1938.
Charles Dantzig, Histoire de l'amour et de la haine. Paris, Grasset, 2015.
Alphonse Daudet, Sappho. Moeurs Parisiennes. Paris, G. Charpentier, 1884.
Michel Delon, L'Invention du boudoir. Cadeilhan, Zulma, 1999.
Alfred Fouillée, La France au point de vue moral. Paris, Félix Alcan, 1909.
Christèle Fraïssé, L'Homophobie: Et les expressions de l'ordre hétérosexiste. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2011.
Alfred Franklin, La cuisine. La vie d’autrefois. Arts et métiers, mode, moeurs, usage des Parisiens du XIIe au XVIIIe siècle. Paris, Librairie Plon, 1888.
Stéphanie Genand, Le libertinage et l’histoire: politique de la seduction a la fin de l’ancien regime. Oxford, Voltaire Foundation, 2005.
Victor Hugo, Oeuvres Complètes. Paris, Ollendorff, 1933.
Joseph Etienne de Jouy, L'Hermite de la Chaussée d'Antin, ou Observations sur les moeurs et les usages parisiens au commencement du XIXè siècle.
Paris, Pillet et Michaud, 5 volumes, 1812-1818.
Victor Joseph Etienne de Jouy. De Kluizenaar van de Chaussée-d'Antin (een voornaam oord van Parijs), of opmerkingen over de Parijsche zeden en gebruiken,
in het begin der negentiende eeuw. Naar het Fransch, met ophelderende aanteekeningen van den schrijver. Dordrecht, A. Blussé & Zoon, 1813.
Victor-Joseph Etienne de Jouy, Le Franc-Parleur suite de l'hermite de la chaussée d'Antin ou observations sur les moeurs et les usages parisiens
au commencement du XIX ème siècle. Paris, Pillet imprimeur-Libraire, Deux volumes, 1815.
Victor Joseph Etienne Jouy, Vervolg van Den kluizenaar van de Chaussée-d'Antin (een voornaam oord van Parijs), of Opmerkingen over de Parijsche zeden en gebruiken,
in het begin der negentiende eeuw. Vertaald uit het Frans. Dordrecht, A. Blussé en Zoon, 1815.
Dorelies Kraakman, Kermis in de hel: vrouwen en het pornografisch universum van de ‘Enfer’ 1750-1850. Amsterdam, Proefschrift geschiedenis, Universiteit van Amsterdam, 1997.
Janine Mossuz-Lavau, La vie sexuelle en France. La Martinière, 2018.
Robert Muchambled, Société policée. Politique et politesse en France du XVIe au XXe siècle. Paris, Seuil, 1998.
Robert Muchembled, La Civilisation des odeurs. Les Belles Lettres, 2017.
Daniel Oster et Jean-Marie Goulemot, La Vie parisienne, anthologie des moeurs du XIXe siècle. Paris, Sand-Conti, 1989.
Joseph Pain, C. de Beauregard, Nouveaux tableaux de Paris, ou observations sur les moeurs et usages des parisiens au commencement du XIXe siècle. Paris, Chez Pillet Ainé, Imprimeur-Libraire, 2 volumes, 1828.
Daniel Oster et Jean Goulemot, La vie parisienne, anthologie des moeurs du XIXe siècle. Paris, Sand/Conti, 1989.
Philip F. Riley, A Lust for Virtue: Louis XIV’s Attack on Sin in Seventeenth Century France. New York, Praeger, 2001.
Eric Sadin, L'ère de l'individu tyran. La fin d'un monde commun. Paris, Grasset et Fasquelle, 2020.
(-- Voire aussi: Gérald Bronner, La pensée extrême. Comment des hommes ordinaires deviennent des fanatiques. Paris, Presses universitaires de France, 2016.
Koenraad W. Swart, The sense of decadence in nineteenth century France. The Hague, 1964.
United States military authorities, 112 Gripes about the French. ( The 1945 Handbook for American GIs in Occupied France.) Fontenay-aux-Roses (Seine), Imprimerie Bellenand, 1945. (Ré-éd. The Bodleian Librairy, 2013. /
Ré-éd. aussi sous le tître erroné: 'Nos amis les Français. Guide pratique à 'usage des GI's en France 1944-1945'. Paris, Le cherche midi, 2003.)
Octave Uzanne, Nos contemporaines. Notes successives sur les Parisiennes de ce temps dans leur divers milieux, états et condition.
Paris, Librairie-Imprimeries réunies, 1894.
Octave Uzanne, Sottisier des Moeurs. Quelques Vanités Et Ridicules Du Jour. Modes Esthetiques, Domestiques Et Sociales. Facons De Vivre,
D'etre Et De Paraitre. Bluffs Scientifiques Et Medicaux. Évolution Des Manieres, De L'espirit Et Du Gout, Etc.. Emile-Paul, 1911.
Louis Veuillot, Octave Uzanne, Études de sociologie féminine. Parisiennes de ce temps. En leurs divers milieux, états et conditions.
Études pour servir à l'histoire des femmes, de la société, de la galanterie française, des moeurs contemporaines et de l'égoïsme masculin.
Ménagères, Ouvrières et courtisanes, bourgeoises et mondaines, Artistes et comédiennes. Paris, Mercure de France, 1910.
Michel Vovelle, La mentalité révolutionaire. Société et mentalités sous la Révolution française. Paris, Messidor / Éditions sociales, 1985.
Theodore Zeldin, Histoire des passions françaises. Paris, Encres, Éditions Recherches:
1. Ambition et Amour (1978);
2. Orgueil et Intelligence (1978);
3. Goût et corruption (1979);
4. Colère et politique (1979);
5. Anxiété et hypocrisie (1979).
Emile Zola, Oeuvres complètes. Paris, Fasquelle, 50 vol., 1927-1929. Paris, Gallimard, Gallimard, Le Pléiade, 2 vol., 1960-1961.
*** UITERLIJKHEDEN:
Christine Bard, Une histoire politique du pantalon. Paris, Seuil, 2010.
Christine Bard, Ce que soulève la jupe. Identités, transgressions, résistances. Paris, Éditions Autrement, 2010.
Laurence Benaïm, La Pantalon, une histoire en marche. Paris, Amateur, 1999.
François Chaille, La grande histoire de la Cravate. Paris, Flammarion, 1993.
Farid Chenoune, Des modes et des hommes. Deux siècles d'élégance masculine. Paris,Flammarion, 1993.
Alfred Delvau, Les Lions du jour. Physionomies parisiennes. Paris, Dentu, 1867.
Pierre Dufay, Un chapitre inédit de l'histoire de costume: le pantalon féminin. Paris, Librairie des Bibliophiles parisiens, 1916.
Victor Fournel, Les cris de Paris. Types et physionomies d'autrefois. Firmin Didot & Cie, 1888.
Sarah Gibbings, The Tie. Trends and Traditions. Barrons Educational Series Inc., 1990.
Sarah Gibbings, De Stropdas. Trends en Traditie. Lisse, Rebo productions, 1991.
A. Millaud, Physiologies Parisiennes. Paris, La Librairie illustree, 1887.
Guénolée Milleret, Haute couture. Histoire de l'industrie de la création française - Des précurseurs à nos jours. Eyrolles, 2015.
Marc de Valleyres, Sur le boulevard. Portraits et types modernes. Paris, ?Frinzine Klein et Cie, éditeurs, 1884.
*** LEVENSNIVEAU:
Georges de Vicomte Avenel, Histoire Économique de La Propriété, Des Salaires Des Denrées Et de Tous Les Prix En Général,
Depuis L'An 1200 Jusqu'en L'An 1800 (1923). Nabu Press, Ré-éd., 2011.
Régis Bigot, Fins de mois difficiles pour les classes moyennes. La Tour-d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2009.
Bernard Chambaz, Une histoire vivante des ouvriers. De 1900 à nos jours. Paris, Seuil, 2020.
Louis Chauvel, Les classes moyennes à la dérive? Paris, Seuil, 2006.
Robert Fossier, Le travail au Moyen Age. Paris, Fayard, 'La Vie quotidienne', 2014.
J. Fourastié, Machinisme et bien-être. Niveau de vie et genre de vie en France de 1700 à nos jours. Paris, Éditions de Minuit, 1962.
B. Geremek, Le Salariat dans l'artisanat parisien aux XIIIe-XVe siècles. Paris - La Haye, 1968.
Maurice Halbwachs, La classe ouvrière et les niveaux de vie. Paris/Londres, Gorden & Breach, 1970.
Victor Hugo, Les Misérables. 5 tomes. Bruxelles, A. Lacroix, Verboeckhoven & Cie., 1862
INSEE, Cinquante ans de consommation, édition 2009. Paris, INSEE, 2009.
René Lenoir, Les exclus. Un Français sur dix. Paris, Seuil, 1974.
Joël Michel, La mine dévoreuse d'hommes. Paris, Découverte Gallimard, 1993.
Leon Murard et Patrick Zylbermann, Le Petit Travailleur ou le prolétaire régénéré. Villes-usines, habitat et intimités au XIXe. Fontenay-sous-Bois, Recherches, 1975.
Gérard Noiriel, Les Ouvriers dans la société française . XIXe-XXe siècle. Paris, Seuil, 2016.
Joseph Ponthus, À la ligne. Feuillets d'usine. La Table Ronde, 2019.
Joseph Ponthus, Aan de lopende band. Aantekeningen uit de fabriek. Amsterdam, De Arbeiderspers, 2020.
Daniel Roche, La culture des apparences. Une histoire du vêtement XVIIe-XVIIIé siècle. Paris, Fayard, 1989.
A. Shapiro, Housing the Poor of Paris, 1850-1902. London, 1985.
J. Singer-Kerel, Le coût de la vie à Paris de 1840 à 1954. Paris, Armand Colin, 1961.
Guy Standing, Le Précariat: les dangers d'une nouvelle classe. Paris, Les Éditions de l'Opportun, 2017.
----------
GESCHIEDENIS VAN CONSUMPTIE, DUS VAN HET WINKELEN, WINKELTJES, 'LA GRANDE DISTRIBUTION', DUS HET GROOTWINKELBEDRIJF EN E-COMMERCE:
*** EERST OVER CONSUMPTIE EN NOG ZO WAT, ZOALS WINKELTJES:
Martijn Arets, Platformrevolutie Van Amazon tot Zalando, de impact van platformen op hoe wij werken en leven. Boom, 2020.
Olivier Badot et Philippe Moati (Sous la direction de), Utopies et consommation. EMS Éditions, 2020.
Florence Aubenas, La revanche des épiceries. En Lozère et dans le Gard, des commerces de proximité connaissent une forme de renaissance, sous le
double effet de la crise sanitaire et de l'arrivée de nouveaux habitants, lassés de la vie citadine. In: Le Monde, samedi 27 février, 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/societe/article/2021/02/26/quelque-chose-est-possible-ici-meme-avec-un-salaire-modeste-dans-les-cevennes-et-sur-l-aubrac-la-revanche-des-epiceries-et-des-arriere-pays_6071244_3224.html
Laurence Benaim, René Lacoste. La Martinière, 2018.
Jean Bodin, Comment et pourquoi acheter à crédit. Paris, Librairie polytechnique Béranger, 1964.
Dominique Borne, Petits bourgeois en révolte? Le mouvement Poujade, Flammarion, 1977.
David Boyle, Authenticity: brands, fakes, spin and the lust for real life. Flamingo, 2003.
Noel Casse, Étude sur les magasins à prix uniques. Paris. Librairie Arthur Rousseau. Rousseaau et Cie. 1935.
CETELEM, De la 4 CV à la vidéo (1953-1983): ces 30 années qui ont changé notre vie. Paris, Communica international, 1983.
Vincent Chabault, Éloge du magasin. Contre l’amazonisation. Paris, Gallimard, 2020.
Marie-Emmanuelle Chessel, Histoire de la Consommation. Paris, Le Découverte, 2012.
Natacha Coquery, Qu'est-ce que le 'remarquable' en économie? La boutique dans le paysage urbain à Paris d'après les guides du XVIIIe siècle.
In: Gilles Chabaud et al.(Textes réunis et publiés par), Les Guides Imprimés du XVIe au XXe Siècle. Villes, paysages, voyages. Paris, Éditions Belin, 2000, pp. 419-428.
Natacha Coquery (red.), La boutique et la ville. Commerces, commerçants, espaces et clientèles. XVIe-XXe siècle. Tours, Presses Universitaires François-Rabelas, 2003.
Natacha Coquery (Préface de Daniel Roche), Tenir boutique à Paris au XVIIIe siècle: Luxe et demi-luxe. Comité des travaux historiques et scientifiques - CTHS, 2011.
Jean-Michel Le Corfec, José Sainz, Les petits métiers de Paris. Éditions Sud-Ouest, 2008.
Jean-Michel Le Corfec, Petits commerces d'autrefois. Éditions Sud Ouest, 2009.
Evariste Curtil, Des maisons françaises de magasins à succursales multiples. Dijon, Imp. J. Belvet, 1933.
Jean-Claude Daumas, La révolution matérielle. Une histoire de la consommation, France XIXe-XXIe siècle. Paris, Flammarion, 2018.
D. Davis, A History of Shopping. London and Toronto, 1966.
Quynh Delaunay, Histoire de la machine à laver: un objet technique dans la société française. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 1994.
Quinh Delaunay, Société industrielle et travail domestique: l'électroménager en France (XIXe-XXe siècle°. Paris, L'Harmattan, 2003.
Jean-Noël Dey, La fin du petit commerce. Le Manuscrit, 2006.
Michel Drancourt, Une force inconnue: le crédit. Paris, Hachette, 1961.
Marie-Anne Dujarier, Le Travail du consommateur. De McDo à eBay: comment nous coproduisons ce que nous achetons. Paris, Le Découverte, 2014.
Henri Durand, L'Abondance à crédit. Paris, Seuil, 1966.
Sabine Effosse, Le Crédit à la consommation en France, 1947-1965. De la stigmatisation à la réglementation. Cheff-IGPDE, 2014.
François Fauconnet (ed.), Les Boutiques à Paris. Paris, Éditions du Pavillon de l'Arsenal - Picard Éditeur, 1997.
Alfred Franklin, Le Café, le Thé & le Chocolat. La vie privée d'autrefois. Arts et métiers, modes, moeurs, usages des parisiens du XIIe au XVIIIe siècle, d'après des documents originaux ou inédits. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, 1893.
Alfred Franklin, Les magasins de Nouveautés. La vie privée d'autrefois. Arts et métiers, modes, moeurs, usages des parisiens du XIIe au XVIIIe siècle, d'après des documents originaux ou inédits. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, Quatre volumes, 1894 - 1898.
Anthony Galluzzo, La Fabriqaue du consommateur. Une histoire de la société marchande. Zones, 2020.
Tristan Gaston-Breton et Patricia Deferer-Kapferer, La Magie Moulinex. Paris, Le Cherche Midi, 1999.
Georges Gomez y Cacérès et Marie Ange de Pierredon (dir.), Les décors des boutiques parisiennes. Paris, Délégation à l'Action Artistique de la Ville de Paris, 1987.
Emile Goudeau, Paris qui consomme: tableaux de Paris. 1893. (Ré-éd., Hachette Livre-BNF).
Koen Haegens, De rekening van al dat onlineshoppen komt later wel. Nederlanders zijn door de lockdown massaal online gaan winkelen.
In het kielzog daarvan komt ook een nieuwe betaaltrend uit het buitenland overwaaien: nu kopen, later betalen! Niet iedereen is daar gerust op.
In: de Volkskrant, zaterdag 3 april, 2021.
Eva Illouz, Emotions as Commodities: Capitalism, Consumption and Authenticity. London, Routledge, 2017.
Eva Illouz (dir.), Les marchandises émotionnelles. L'authenticité au temps du capitalisme, Paris, Premier Parallèle, 2019.
Michel Jankowski, Ghislaine Werner, Lionel Morgaine, Magasins. Cinquante façades de magasins. Paris, Éditions des Arts et Manufactures, 2 vol., 1966-1967.
Paul Jarry, Les Magasins de nouveautés. Histoire rétrospective et anecdotique. En marge du vieux Paris. Paris, Barry, 1948.
Marcel Jullian et Charles Meyer, Histoire de France des commerçants. Paris, Robert Laffont, 1983.
Alain Leenhardt, les magasins à prix uniques: leur rôle économique, leur régime judiciare. Paris, Librairie technique et économique, 1935.
ector Lefuel, Boutiques parisiennes du Premier Empire. Paris, Éditions Albert Morance, 1925.
Patrick Lefèvre-Utile, Lu, l'art du biscuit. Paris, Hazan, 2003.
Gilles Lipovetsky, Le Bonheur paradoxal: essai sur la société d'hyperconsommation. Paris, Gallimard, 2006.
Olivier Londeix, Le biscuit et son marché. Olibet, LU et les autres marques depuis 1850. Rennes, Presses Univerisitaires de Rennes, 2012.
Jacques Marseille (dir.), La Révolution commerciale en France: du 'Bon Marché' à l'hypermarché. Paris, Le Monde Éditions, 1997.
Vincent Mayet, Amazon. Main basse sur le futur. Paris, Robert Laffont, 2019.
Claude-Pierre Meslier, Tout à crédit. Paris, Le Livre de Poche, 1967.
Philippe Moati, La Nouvelle Révolution commerciale. Paris, Odile Jacob, 2011.
Philippe Moati (dir.), Consommations émergentent: la fin d'une société de consommation? Lormont, Le Bord de l'eau, 2016.
Anthony Palou, Dans ma rue y avait trois boutiques. Paris, Presses de la Cité, 2021.
René Péron, La Fin des vitrines (Des temples de la consommation aux usines à vendre). Éditions de l'ENS-Cachan, 1993.
Alain Perrier, Il était une fois... un épicier. litteratures.fr, 2019.
Daniel Roche, Histoires des choses banales: naissance de la consommation dans les sociétés traditionnelles (XVIIe- XIXe siècle). Paris, Fayard, 1997.
Daniel Roche, A History of Everyday Things: The Birth of Consumption in France, 1600-1800. Cambridge, Cambridge University Press, 2003.
Maurice Roy, Les commerçants entre la révolte et la modernisation. Paris, Seuil, 1971.
Raymond Ruyer, Éloge de la société de consommation. Paris, Calman-Lévy, 1969.
Charles-Antoine Schwerer, Partage: le nouveau stade du capitalisme. Lormont, Le Bord de l'eau, 2017.
Romain Souillac, Le mouvement Poujade: de la défense professionnelle au populisme nationaliste (1953-1962), Paris, Presses de Sciences Po, 2007,
Guillaume Tiffon, La Mise au travail des clients. Paris, Économica, 2013.
Paqtricia Toucas, Les Coopérateurs: deux siècles de pratiques coopératives. Paris, Les Éditions de l'Atelier, 2005.
Frank Trentmann, Empire of things: How we became a world of consumers , from the fifteenth century to the twenty-first. London, Allen Lane, 2016.
Jérôme Tubiana, La saga Danone. Paris, JC Lattès, 2015.
Sylvain Venayre, Pierre Singaravélou, Le magasin du monde. La mondialisation par les objets du XVIIIe siècle à nos jours. Paris, Fayard, 2020.
Laurens Verhagen, Wil je wel de nieuwe Jeff Bezos zijn? De methode-Amazon ontmaskerd. Het succes van webwinkelgigant Amazon komt met een hoge prijs. Belastingontwijking, machtsmisbruik en slechte werkomstandigheden zijn de pijlers waarop topman Jeff Bezos zijn bedrijf heeft gebouwd. Hoelang is de ‘methode-Amazon’ nog houdbaar? In: de Volkskrant, 12 april 2021.
Via: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/wil-je-wel-de-nieuwe-jeff-bezos-zijn-de-methode-amazon-ontmaskerd~bdbea6f8/
Jan de Vries, The industrious revolution: consumer behavior and the household economy, 1650 to the present. Cambridge, 2008.
C. Walsh, ‘Shopping et tourisme. L’Attrait des boutiques Parisiennes au XVIIIe siècle’, in: N. Coquery (red.), La boutique et la ville. Commerces, commerçants, espaces et clientèles. XVIe-XXe siècle. Tours, 2000.
Rosalind Williams, Dream Worlds: Mass Consumption in Late Nineteenth-Century France. Berkeley, University of California Press, 1982.
*** 'LES GRAND MAGASINS', WARENHUIZEN:
Francis Ambrière, La vie secrète des grand magasins. Paris, Les Œuvres Français, 1938.
Béatrice de Andia (dir.), Les Cathédrales du commerce parisien - Grands magasins et enseignes.
Paris, Action artistique de la Ville de Paris, coll. Paris et son patrimoine, 2006.
F. Avellis and P. Guyon, The Century of Galeries Lafayette: 1896–1996. Paris, Les Éditions Stratégiques, Galeries Lafayette Publishing, 1996.
Jean-François Cabestan et al., La Samaritaine, Paris. Éditions A. & J. Picard, 2015.
Jean-Paul Caracalla, Le Roman du Printemps. Histoire d'un grand magasin. Paris, Denoël, 1997.
Geoffrey Crossick and Serge Jaumain (Editors), Cathedrals of Consumption: European Department Stores, 1850-1939. Routledge, 2020.
Fernand Daudet, La Samaritaine, le génie et la générosité de deux grands commerçants. Dunod, 1933.
Josette Demory, La folie des grands magasins. Du May, 2009.
François Faraut, Histoire de la Belle Jardinière. Paris, Belin, 1987.
Juliette Garnier, La Samaritaine rouvre ses portes après seize ans de travaux de rénovation. In: Le Monde, le 22 juin 2021.
Via:
https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/06/22/la-samaritaine-rouvre-ses-portes-apres-seize-ans-de-travaux-de-renovation_6085181_3234.html
Tristan Gaston-Breton, Galeries Lafayette. La légende d'un siècle. Clio Média, 1997.
Michel Gaudin, La vie Samaritaine des Cognacq-Jaÿ. De la Dame aux Oies éditions, 2019.
Pierre Giffard, Paris sous la Troisième République: les Grands Bazars. Paris, Victor Havard, 1882.
Renee Grimaud, La fabuleuse histoire des grands magasins. Éditions Prisma, 2016.
Pierre Guérin, Anne-Marie Piaulet, Le Printemps. Grand Magasin du XIXe Siècle - Paris. L'Instant durable, 2000.
Max Heilbronn, Galeries Lafayette, Buchenwald, Galeries Lafayette. Paris, Économica, 1989.
Jean-Philippe Hugron, Lafayette anticipations. Fondation d'entreprise Galeries Lafayette OMA. Archibooks / Bookstorming, 2019.
Fernand Laudet, La Samaritaine: le genie et la générosité de deux grands commerçants. Paris, Dunod, 1933.
Le Monde avec Reuters, La justice valide la cession du Printemps à des Qataris. In: Le Monde, 8 août 2013.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2013/08/08/la-justice-valide-la-cession-du-printemps-a-des-qataris_3459288_3234.html
Pierre MacOrlan, Le Printemps. Paris, Gallimard, 1930.
Les Magasins du Louvre. Paris. Leur rôle dans la vie nationale, sociale, économique de 1855-1933. (Brochure, sans détails.)
Bernard Marrey, Les grands magasins, des origines à 1938. Librairie Picard, 2018.
Jacques Marseille (dir.), La Révolution commerciale en France: du 'Bon Marché' à l'hypermarché. Paris, Le Monde Éditions, 1997.
Roger Miellet (Samenstelling Marieke Voorn), Winkelen in weelde. Warenhuizen in West-Europa 1860-2000. Zutphen, Walburg Pers, 2001.
Michael B. Miller, The Bon Marché. Bourgeois Culture and the the department store, 1869-1920. Princeton NJ, Princeton University Press, 1981.
Michaël B. Miller, Au Bon Marché (1869-1920). Le consommateur apprivoisé. Paris, Colin, 1987.
Michael B. Miller, Au Bon Marché 1869-1920. Le consommateur apprivoisé. Paris, Armand Colin, 1987.
H. Pasdermadjian, Le Grand Magasin - Son Origine - son évolution - son avenir. Paris, Dunod, 1949.
Georges Renoy, Les grands magasins. Bruxelles, Rossel édition, 1986.
George Ritzer, Enchanting a Disenchanted World: Continuity and Change in the Cathedrals of Consumption. SAGE Publications Inc., 3 edition, 2009.
François Tétart-Vittu et Jean-Pierre Vittu, Au Paradis des dames: nouveautés, modes et confections (1610-1870). Paris, Paris-Musées, 1992.
J. Valmy-Baysse, Tableaux des grands magasins. Illustré de douze gravures au burin par J. E. Laboureur. Paris, Éditions de la Nouvelle Revue Française, 1925.
C. Vaxelaire, Au Bon Marché 1860-1960. Leuven, 1960.
Boris Veblen, Un flagship Art Déco? La Samaritaine selon LVMH. Éditions B2, 2013.
Philippe Verheyde (Auteur), Gérard Uféras (Photographies), Les grands magasins parisiens. 150 ans de prestige, de mode et de commerce. Balland, 2012.
Brian Wemp, The Grands Magasins Dufayel, the Workshop Class, and the Origins of Consumer Culture in Paris (1880-1915). Montréal, McGill University, 2010.
J. Whitaker, Une histoire des grands magasins. Citadelles & Mazenod, 2011.
C.H. de Ydewalle, Au Bon Marché: de la boutique au grand magasin. Paris, 1965.
Emile Zola, Au Bonheur des Dames. Paris, 1883.
*** 'LA GRANDE DISTRIBUTION' OFTEWEL HET GROOTWINKELBEDRIJF:
M.-L. Alain, C. Chambolle, Économie de la distribution. Paris, La Découverte, 2003.
Clémentine Autain, A gauche en sortant de l'hyper marché. Paris, Grasset, 2020.
Olivier Badot, Jean-François Lemoine, (Préface de Michel-Edouard Leclerc), Distribution 4.0. Pearson, 2018.
Jean Baud, Coup de tonnerre dans la grande distribution. Pout la première fois le fondateur de Franpric et Leader Price Price parle. François Bourin Éditeur, 2008.
Sophie Bernard, Travail et automatisation des services - La fin des caissières? Octares Éditions, 2012.
Philippe Bertrand, La fin annoncée de l'hypermarché. In: Les Echos, 14 mars 2017.
Jean Bothorel, Philippe Sassier, La Grande Distribution. Enquête sur une corruption à la française. Bourin, 2007.
Claude Brosselin, La grande histoire des regroupements dans la distribution. Paris, Éditions L'Harmattan, 2014.
Frédéric Carluer-Lossouarn, L'Aventure des premiers supermarchés. Cesson-Sévigné, Linéaires, 2007.
Frédéric Carluer-Lossuarn, Leclerc: enquête sur un système. Paris, Éditions Bertrand Gobin, 2008.
Vincent Chabault, La FNAC: la distribution culturelle entre commerce et culture. Paris, Presses universitaires de France, 2010.
Claude Chinardet, Négocier avec la grande distribution. Méthodes et outils pour le compte clé. Éditions d'Organisation, 2000.
Franck Cochoy, Sophie Dubuisson-Quellier (dir.), Distribution et marché: une affaire de taille et de détail. Cachan, Lavoisier, 2006.
Sylvain Courage, La Vérité sur Carrefour l’épicier planétaire aux 2 millions de clients par jour. Éditions Assouline, 1999.
Sylvain Courage, Diktat. Les dossiers noirs de la grande distribution. Racket des fournisseurs, pression sur les élus, lobbying auprès du gouvernement ... Enquête sur les pratiques d'un secteur qui met en péril le dynamisme économique et le tissu social du pays.
In: Le Nouvel Observateur du 10 au 16 avril 2014, pp. 70-81.
Bernard Darty, Jean Rigaud, Une histoire de confiance - L'aventure DARTY. Dunod, 2018.
Jean-Claude Daumas, L'invention des usines à vendre. Carrefour et l'invention des hypermarchés.
In: Franck Cochoy, Sophie Dubuisson-Quellier (dir.), Distribution et marché: une affaire de taille et de détail. Cachan, Lavoisier, 2006, pp. 59-91.
Christabel Donatienne Ruby (Ed.), Auchan. Multinational corporation, Discount store, Supermarket, Hypermarket, Optics, Pharmacy, Clothing, Cosmetics. Fidel, 2012.
Martine Donnette, 418 Milliards. La fraude de la grande distribution avec la complicité des élus et de l'administration. Talma studios, 2021.
Cédric Ducrocq, Distribution. Inventer le commerce de demain. Pearson, 2014.
Tristan Gaston-Breton et Patricia Kapferer, Monoprix. Au coeur de la VieVille. Paris, Le Cherche-midi Éditeur, 2003.
Bertrand Gobin, Le secret des Mulliez. (N.d.l.r.: = Auchan). Éditions La Borne Seize, 2006.
Bertrand, La face cachée de l'empire Mulliez : La véritable histoire du clan à l'origine de la première fortune de France. (N.d.l.r.: = Auchan).
Éditions La Borne Seize, février 2015.
Mathilde Golla, 100 jours sans supermarché: le premier guide des circuits courts. Paris, Flammarion, 2018.
Intermarché, La Référence Intermarché: Les Mousquetaires. Intermarché, 1995.
Christian Jacquiau, Les coulisses de la grande distribution. Paris, Albin Michel, 2002.
Patricia Kapferer, Tristan Gaston-Breton, Monoprix: au coeur de la ville. Paris, Le Cherche Midi, 2003.
Xavier Lejean, Présentation: Les stratégies achats de la grande distribution. Format Kindle, 2016.
Christian Lhermie, Carrefour ou l'invention de l'hypermarché. Paris, Vuibert, 2017.
Thomas Lugos, Grande Distribution. Vérités & Mensonges. Latresne, Éditions Le Bord de l'Eau, 2003.
Jacques Marseille (dir.), La Révolution commerciale en France: du 'Bon Marché' à l'hypermarché. Paris, Le Monde Éditions, 1997.
Jean-Louis Martinez, La fin des hypermarchés? Vers une redistribution de la grande distribution. La Charte, 2018.
Abel Mestre, « A gauche en sortant de l’hypermarché », un essai sur les vitrines de la société de consommation.
Clémentine Autain, députée La France insoumise, ausculte les mécanismes du modèle économique des grandes surfaces du département où elle réside,
la Seine-Saint-Denis, et appelle à revenir à une économie à taille humaine. In/ Le Monde Livres, 17 novembre, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/11/17/a-gauche-en-sortant-de-l-hypermarche-un-essai-sur-les-vitrines-de-la-societe-de-consommation_6060001_3232.html
Helene Mingam, La Grande Distribution d'aujourd'hui est-elle le vecteur des tendances? Université Européenne, 2016.
Philippe Moati, L'avenir de la grande distribution. Paris, Odile Jacob, 2001.
Chloé Moura, La grande distribution à l'heure de la mobilité. Les consommateurs sont-ils prêts à accepter les nouveaux outils digitaux en point de vente physique? Éditions universitaires européennes, 2017.
Audrey Pagot, Grande distribution, commerce traditionnel: quelle concurrence? Independently published, 2017.
René Péron, Les Boîtes. Les grandes surfaces dans la ville. Nantes, L'Atalante, 2004.
Grégoire Philonenko, Véronique Guienne, Au Carrefour de l’exploitation. Éditions Desclée, 1998.
Cécile Prudhomme, En ville, le Covid-19 rebat les cartes des grandes surfaces.
En raison de la crise sanitaire, les Français ont adopté de nouvelles habitudes de consommation, fréquentant davantage les magasins à proximité de chez eux.
In: Le Monde, 24 novembre 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2020/11/24/en-ville-le-covid-19-rebat-les-cartes-des-grandes-surfaces_6060913_3234.html
Cécile Prudhomme, Intermarché et Casino se remarient pour leurs achats.
Les deux enseignes ont annoncé, jeudi 15 avril, leur alliance dans le domaine des achats de produits de grandes marques et du digital,
déclenchant une nouvelle recomposition du paysage. Un phénomène sous surveillance des autorités depuis de nombreuses années. In: Le Monde, le 16 avril 2021.
Damien Saint, Votre Hypermarché Dans Tous Ses États. Ludique et Pédagogique, Instructif et Humoristique. Les Éditions Sydney Laurent, 2020.
Anna Sam, Les Tribulations d'une caissière. Paris, Le Livre de Poche, 2009.
Claude Sordet, Hypermarché: 50 ans déjà... Paris, Éditions L'Harmattan, 2014.
Yves Soulabail, Carrefour. Un combat pour la liberté. Le Loup Hurlant Éditions, 2010.
Christiane et Yves Tinard, La Grande Distribution française: bouc émissaire ou prédateur? Paris, Litec, 2003.
Etienne Thil, D'Edouard Leclerc aux Supermarchés. Combat pour la distribution. Éditions Arthaud, 1964.
Etienne Thil, Les Inventeurs du commerce moderne. Paris, Arthaud, 1966.
Christiane et Yves Tinard, La Grande Distribution française: bouc émissaire ou prédateur? Paris, Litec, 2003.
Joseph Turow, The Aisles Have Eyes. How Retailers Track Your Shopping, Strip Your Privacy, and Define Your Power. Yale University Press, 2017.
R. Uhrich, Super-marchés et usines de distribution. Hier aux États-Unis, aujourd'hui en France. Pris, 1962.
Jean-Marc Villermet, Naissance de l'hypermarché. Paris, Armand Colin, 1991.
Mathias Waelli, Caissière... et après? Une enquête parmi les travailleurs de la grande distribution. Paris, Presses Universitaires de France, 2009.
Claude Wagner, L'automobile et le supermarché - 50 ans de dérive consumériste. Du Croquant, 2019.
*** E-COMMERCE:
Olivier Allain, Comment Amazon a changé ma vie et peut changer la tienne. Books on Demand, 2020.
Berthelot Benoît, Le Monde Selon Amazon. Paris, Le Cherche Midi, 2019.
Emeline Cazi et Véronique Chocron, Vente en ligne, livraison… la folie du colis contraint la ville à se transformer. In: Le Monde, 22 décembre, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2020/12/21/la-folie-du-colis-contraint-la-ville-a-se-transformer_6064050_3234.html
Marie-Anne Dujarier, Le Travail du consommateur. De McDo à eBay: comment nous coproduisons ce que nous achetons. Paris, Le Découverte, 2014.
Brian Dumaine, Bezonomics. How Amazon Is Changing Our Lives and What the World's Best Companies Are Learning from It. Scribner, 2020.
Agnès Gautheron, Le 10 mars 1997, la première fois que 'Le Monde a écrit Amazon. In: M, Le magazine du Monde, n° 480, samedi 28 novembre, 2020.
Anna de Haas, Nu besteld, 10 minuten later in huis: klant koopt bij flitsbezorger Gorillas behalve boodschappen ook tijd. In: de Volkskrant, 15 april 2021.
Via: https://www.volkskrant.nl/economie/nu-besteld-10-minuten-later-in-huis-klant-koopt-bij-flitsbezorger-gorillas-behalve-boodschappen-ook-tijd~b6bbbcbd/
Jean-Baptiste Mallet, Derrière les murs de 'l'usine à colis'. In: Le Monde Diplomatique, avril 2020.
Alexandre Piquard, Amazon, symbole de l'hyperpuissance contestée des GAFA. In: Le Monde, 7 novembre, 2020.
John Rossman, The Amazon Way on IoT. 10 Principles for Every Leader from the World's Leading Internet of Things Strategies. Published by John E. Rossman, 2016.
Brad Stone, The Everything Store. Jeff Bezos and the Age of Amazon. Little, Brown and Company, 2013.
Brad Stone, Amazon Unbound. Jeff Bezos and the Invention of a Global Empire. Simon & Schuster, 2021.
----------
OVER HET FRANSE GEVOEL VOOR LUXE EN STIJL:
Bruno Abescat, La saga des Bettencourt. L'Oréal, une fortune française. Paris, Plon, 2010.
Béatrice de Andria et Dominique Fernandés (Textes réunis par), Rue du Faubourg-Saint-Honoré.? Paris, Délégation à l'Action artistique de la Ville de Paris, 1994.
Simon Barbe, Le Parfumeur François, qui enseigne toutes les manières de tirer les Odeurs des Fleurs ; & de faire toutes les sortes de compositions de Parfums. Avec le secret de purger le Tabac en poudre ; & le parfumer de toutes sortes d'odeurs.
Pour le divertissement de la Noblesse, l'utilité des personnes Religieuses, & nécessaire aux Baigneurs & Perruquiers. Amsterdam, Paul Marret, 1696.
Elisabeth Barille, Lanvin. Assouline, 2007.
A. Baümer, Travel the Imperial Way. A Dream comes true. Majestic Imperator. Vienna, 2006.
Emile Bayard, L'Art du bon goût: étude théorique et pratique de la beauté mise à la portée de tous. Paris, Garnier frères, 1908.
Stéphane Bégoin et Flore Kosinetz (Réalisateurs), L'Invention du luxe à la française. 2020.
Louis Bergeron, Les industries du luxe en France. Paris, Éditions Odile Jacob, 1998.
Stéphanie Bonvicini, Louis Vuitton, une saga française. Paris, Fayard, 2004.
Eric Briones (dit Darkplanneur), Nicolas André, Le choc Z - La génération Z, une révolution pour le luxe, la mode et la beauté. Dunod, 2020.
Eugénie Briot, La fabrique des parfums: Naissance d'une industrie de luxe. Éditions Vendémiaire, 2015.
Grégory Casper, Eric Briones (dit Darkplanneur), La génération Y et le luxe. Dunod, 2014.
Jean Castarède, Histoire du luxe en France: Des origines à nos jours. Édition Eyrolles, 2006.
Nadine Coleno, Lancôme. 75 years of beauty, 1935-2010. Édition du Regard, 2009.
Béatrice Collin, Daniel Rouach, Le Modèle L'Oréal. Les stratégies-clés d'une multinationale. Pearson France, 2009.
Béatrice Collin, Jean-François Delplancke, L'Oréal. La beauté de la stratégie. Dunod, 2015.
Natacha Coquery, L'Hôtel aristocratique. Le marché de luxe à Paris au XVIIIe siècle. Paris, Publications de la Sorbonne, 1998.
Alain Corbin, Le Miasme et la Jonquille. L'odorat et l'imaginaire social XVIIIe-XIXe siècles. Paris, Flammarion, 1986.
François Dalle, L'Aventure l'Oréal. Paris, Odile Jacob, 2001.
Joan DeJean, The Essence of Style: How the French Invented High Fashion, Fine Food, Chic Cafes, Style, Sophistication, and Glamour. New York, Free Press, 2006.
Joan DeJean, The Age of Comfort: When Paris Discovered Casual-and the Modern Home Began. New York, Bloomsbury Publishing, 2013.
Claire Desbois-Thibault, L'extraordinaire aventure de champagne, Moët & Chandon, une affaire de famille. Paris, Presses universitaire de France, 2003.
Pauline Dreyfus, N° 5. Anatomie d'un mythe. Éditions de la Martinière, 2021.
Jean Feray, Architecture intérieure et décoration intérieure en France des origines à 1875. Paris, Berger-Levrault, 1988.
Marc de Ferrièrele Vayer, Christoffle, deux siècles d'aventure industrielle, 1793- 1993. Paris, Le Monde Éditions, 1995.
Elisabeth de Feydeau, Le roman des Guerlain. Parfumeurs de Paris. Paris, Flammarion, 2017.
Elisabeth de Feydeau, La Grande Histoire du parfum. Paris, Larousse, 2019.
N. Forestier, N. Ravai, The Taste of Luxury: Bernard Arnualt and the Moët-Hennessy Louis Vuitton Story. Bloomsbury Publishing PLC, 1992.
M. H. Fortoul, Les Fastes de Versailles depuis son origine jusqu'a nos jours. Paris, H.Delloye, 1839.
R. Fox and A. Turner (eds.), Luxury Trades and Consumerism in Ancien Régime Paris. Alderschot, Ashgate, 1998.
Pierre Galante, Les Années Chanel. Mercure de France, 1972.
Jean-Pierre Goubert, Du luxe au comfort. Paris, Belin, 1988.
Alexis Gregory, Ritz Paris. Éditions Assouline, 1999.
Sophie Grossiord (Sous la direction de),Jeanne Lanvin. Paris, Paris Musées, 2015.
Catherine Guennec, La modiste de la Reine. Le roman de Rose Bertin. Paris, Éditions J.C. Lattes, 2004.
Stéphane Guibourgé, Lancôme Paris. Une excellence française. Éditions du Regard, 2009.
Claude Habib, Galanterie française. Paris, Gallimard, 2006.
Pierre-André Hélène (Preface de Pierre Cardin), Palaces de France. Vie et Mémoire de l'Extravagance.Vogele, 2003.
Verena von der Heyden-Rynsch, Das Spiel der Verführung. Liebe und Galanterie im Wandel der Zeiten. Artemis & Winkler, 2004.
Pierre Jammet, Le Bristol. Un palace dans son siècle. Paris, Éd. Hoëbeke, 1998.
P. Kapferer, T. Gaston-Breton, La légende Lacoste. Le Cherche Midi, 2002.
Yann Kerlau, Les dynasties du luxe. Paris, Perrin, 2010.
Sophie Kosinski, Eric Micheletti, ?Grands Hotels du bord de mer. Paris, Éditions Histoire & Collections, 1996.
Emile Langlade, La marchande de modes de Marie-Antoinette, Rose Bertin. Paris, Michel Albin, 1925.
Anny Latour, Les magiciens de la mode. De Rose Bertin à Christian Dior. Paris, Julliard, 1961.
J.-M. Maire, La Vie dans les palaces parisiens. Photographies de Gilles André et Carlos Soldi. Éditions La Sirène, 1995.
Stéphane Marchand, Les Guerres du luxe, Fayard, 2001.
Jacques Marseille (dir.), Le luxe en France du siècle des 'Lumières' à nos jours. Paris, ADHE, 1999.
Jacques Marseille, L'Oréal 1909 2009. Paris, Librairie Académique Perrin, 2009.
Anne Martin-Fugier, La Vie élégante ou la formation du Tout-Paris. 1815-1848. Paris, Fayard, 1990.
Anne-Marie Martin-Fugier, La vie élégante. Paris, Tempus Perrin, 2011.
Bertrand Meyer-Stabley, Christian Dior, sous toutes les coutures. City Edition, 2017.
Guénolée Milleret, Haute couture. Histoire de l'industrie de la création française - Des précurseurs à nos jours. Eyrolles, 2015.
Catherine de Montalembert, Coco Chanel. Une icône. La Martinière, 2012.
Liselotte, Le Guide des Convenances. Nouvelle Encyclopédie Populaire des Usages Mondains, Revue & Corrigée. Paris, P. Orsoni Éditeur, 1915.
Jacques Nathan (présenté par), Vingt-cinq ans d'élégance à Paris 1925-1950. Paris, Éditions Pierre Tisne, 1951.
Paul-Gérard Pasols, Louis Vuitton. La naissance du luxe moderne. Éditions de la Martinière, 2005.
Philippe Perrot, Le Luxe, une richesse entre faste et confort, XVIIIe-XIXe siècle. Paris, Seuil, 1995.
Jérôme Picon, Jeanne Lanvin. Paris, Flammarion, 2002.
Patrice Piquard (responsable éditorial), Les secrets des génies du luxe. Gennevilliers, Capital, Dossier Spécial, décembre 2015 - janvier-février 2016.
Eric Pujalet-Plaa, Pierre Leonforte, Louis Vuitton, 100 malles de légende. Éditions de la Martinière, 2010.
Saphia Richou, Michel Lombard, Le luxe dans tous ses états. Paris, Économica, 1999.
Frédéric Rouvillois, Histoire de la politesse de 1789 à nos jours. Paris, Flammarion, Champs histoire, 2008.
Fernand de Saint-Simon, La Place Vendôme. Paris, Éditions Vendôme, 1982.
Michelle Sapori, ?Rose Bertin, ministre des modes de Marie-Antoinette. Paris, Institut français de la mode, 2003.
C Sargentson, Merchants and Luxury Markets. The Marchands Merciers of Eighteenth-Century Paris. London, 1996.
Amy B. Trubek, Haute Cuisine: How the French Invented the Culinary Profession. Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2000.
Nicole Vedrès, Un Siècle d'Élégance française. Paris, Les Éditions du Chêne, 1943.
Alain Viala, La France galante. Essai historique sur une catégorie culturelle, des ses origines à la Révolution. Paris, Presses Universitaires de France, 2008.
Alain Viala, La Galanterie. Une mythologie française. Paris, Seuil, 2019.
Jean Watin-Augouard, Les marques de luxe françaises. Édition Eyrolles, 2009.
----------
LICHAAM, GEZONDHEID, REINHEID, LICHAMELIJKE HYGIÈNE, KLEDING, UITERLIJKHEID EN TOEBEHOREN ZOALS BAGAGE, SOUVENIRS EN ZWEMKLEDING:
*** LICHAAM:
Bernard Andrieu, Bronzage. Une petite histoire du Soleil et de la peau. CNRS, 2008.
Alain Corbin et al., Histoire du corps. De la Révolution à la Grande Guerre (2). Paris, Seuil Points, 2011.
Jean-jacques Courtine, Histoire du corps. Les mutations du regard. Le XXe (3). Paris, Seuil Point, 2015.
Pascal Ory, L'invention du bronzage. Paris, Éditions Complexe, 2008.
Georges Vigarello et al., Histoire du corps. De la Renaissance aux Lumières (1). Paris, Seuil, Seuil Points, 2016.
Georges Vigarello, La Silhouette - Naissance d'un défi du XVIIIe siècle à nos jours. Paris, Seuil, 2017.
*** GEZONDHEID:
Conrad Barnaby, Absinthe. History in a bottle. San Francisco, Chronicle Books, 1988.
Jacqueline Brossollet et Henri Mollaret, Pourquoi la peste? Le rat, la puce et le bubon. Paris, Découvertes Gallimard, 1994.
Marie-Claude Delahaye, L'Absinthe - Histoire de la Fée Verte. Paris, Berger-Levrault, 1983.
Elliot Frank, The Spanish Flu Pandemic. The Deadliest Pandemic in History and How it Changed the World. Independently published, 2020.
Alfred Franklin, Les médicaments. La vie privée d'autrefois. Arts et Métiers, Modes, Moeurs, Usages des Parisiens du XII°au XVIII°siècle, d'après des documents originaux ou inédits. Paris. Plon, Nourrit et Cie., Imprimeurs-éditeurs, 1891.
Alfred Franklin, Les Médecins. La Vie privée d'autrefois. Arts et métiers, modes, moeurs, usages des parisiens du XIIe au XVIIIe siècle d'après des documents originaux ou inédits. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, Imprimeurs-éditeurs, 1892.
Alfred Franklin, Les Chirurgiens. La Vie privée d'autrefois. Arts et métiers, modes, moeurs, usages des Parisiens du XIIe au XIIIe siècle, d'après des documents originaux ou inédits. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, Imprimeurs-éditeurs, 1893.
Christophe Granger, La saison des apparences. Naissance des corps d'été. Anamosa, 2017.
François de Lannoy, Pestes et épidémies au Moyen Age (VIe-XVe siècles). Ouest-France, 2018.
Serge Morand, La prochaine peste. Une histoire globale des maladies infectieuses. Paris, Fayard, 2016.
Jean Vitaux, Histoire de la peste. Paris, Presses Universitaires de France, 2010.
*** REINHEID:
L. Bouguoin, Exposition raisonnée des institution sanitaires depuis leur origine à nos jours. Paris, Everat, 1829.
Julia Csergo, Liberté, égalité, propreté: le monde de l'hygiène au XIX- siècle. Paris, Albin Michel, 1988.
L. Deslandes, Manuel de l'hygiène privée et publique, ou Précis élémentaire des connaissances relatives à la conservation dela santé et au perfectionnement physique et morale des hommes. Paris, Gabon, 1927.
Alfred Franklin, L'Hygiène. La vie privée d'autrefois. Arts et métiers, modes, moeurs, usages des parisiens du XIIe au XVIII e siècle, d'après des documents originaux ou inédits. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, 1890.
Alfred Franklin, Les Soins de toilette - Le savoir-vivre. La vie privée d'autrefois. Arts et métiers, modes, moeurs, usages des parisiens du XIIe au XVIIIe siècle, d'après des documents originaux ou inédits. Paris, Librairie Plon, Nourrit et Cie, 1894.
Gourcuff Gradenigo, Bains, bulles et beautés. Une histoire de la toilette et du savon, du XVIIIe au XXIe siècle. Gourcuff Gradenigo, 2014.
E. Guillot, La maison salubre. 1914.
Jean-Pierre Goubert, Du luxe au comfort. Paris, Belin, 1970.
Jean-Pierre Goubert, La conquête de l'eau du XVIIIe au XXe siècle. L'avènement de la santé à l'age industriel. Paris, Laffont, 1986.
Louis Havard, La Maison salubre et la maison insalubre à l'Exposition universelle de 1889. Paris, Charles Noblet, 1890.
Gérard Jorland, Une société à soigner. Hygiène et salubrité publiques en France au XIXe siècle. Paris, Gallimard, 2010.
Nadeijer Laneyre-Dagen, La Toilette: naissance de l'intime. Paris, Hazan/Musée Marmottant Monet, 2015.
Paul Negrier, Histoire du bain à travers les âges. Futur Luxe Nocturne Éditions, 2011.
Baronne Staffe, Règles du savoir-vivre dans la société moderne: usages du monde (122e édition) (Éd.1897.) Paris, Hachette Livre BNF, Ré-éd. 2012.
Baronne Staffe, Le cabinet de toilette. Paris, Flammarion, 1899.
Georges Vigarello, Nadeije Laneyre-Dagen, La Toilette: naissance de l'intime. Paris, Musée Marmottant Monet - Hazan, 2015.
Georges Vigarello (Propos recueillis par Marc-Olivier Bherer), La société occidentale a accompli un travail sur plusieurs siècles pour arriver au régime de propreté actuelle. In: Le Monde, 20 juin 2020.
Via: Https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/06/19/georges-vigarello-la-societe-occidentale-a-accompli-un-travail-sur-plusieurs-siecles-pour-arriver-au-regime-de-proprete-actuelle_6043364_3232.html
*** LICHAMELIJKE HYGIÈNE:
Fanny Beaupré et Roger-Henri Guerrand, Le confident des dames. Le bidet du XVIIe au XXe siècle: histoire d'une initimité. Paris, Éditions La Découverte, 1997.
Julia Csergo, Liberté, égalité, propreté: la morale de l'hygiène au XIXe siècle. Paris, Albin Michel, 1988.
Robert Muchembled, La Civilisation des odeurs: (XVIe-début XIXe siècle). Les Belles Lettres, 2017.
Raymond Nogue, Hygiène du touriste. Paris, Doin, 1892.
S. Piesse, Histoire des parfums et hygiène de la toilette. poudres, vinaigres, dentifrices, fards... la parfumerie a travers les siecles, histoire naturelle des ... ... bibliotheque des connaisances utiles. Éd. Librairie J. -B. Bailliere et Fils, 1905.
André Rauch, Le souci du corps: histoire de l’hygiène en éducation physique. Paris, Presses Universitaires de France, 1983.
Georges Vigarello, Histoire des pratiques de santé: le sain et le malsain depuis le Moyen-Age. Paris, Seuil, 1985.
Georges Vigarello, Le propre et le sale. L'hygiène du corps depuis le Moyen Age. Paris, Éditions du Seuil, 1987.
*** KLEDING EN UITERLIJK:
Bernard Andrieu, Bronzage. Une petite histoire du Soleil et de la peau. Paris, CNRS, 2008.
Christine Bard, Les Garçonnes. Modes et fantasmes des Années folles, Paris, Flammarion, 1998.
Christine Bard, Une histoire politique du pantalon. Paris, Seuil, 2010.
Laurence Benaïm, Le Pantalon une histoire en marche. Éditions de l'Amateur 1999
François Boucher, Histoire du costume en Occident de l'antiquité à nos jours. Paris, Flammarion 1965.
Pierre Dufay, Le Pantalon Féminin. Paris, Charles Carrington, 1906.
Pierre Dufay, Un chapitre inédit de l’histoire du costume. Le Pantalon féminin. Nouvelle édition remaniée, considérablement augmentée. Paris, Charles Carrington, 1916.
Marquis Paul-Louis Victor de Giafferri, ?L'histoire du Costume féminin français de l'an 1037 à l'an 1870. Les modes du Moyen-âge.-
Les modes de la Renaissance. - Les modes de Henri III à Louis XIII. - Les modes sous Louis XIV. - Les modes sous Louis XV. -
Les modes sous Louis XVI. - Les modes sous la Révolution.- Les modes du 1er Empire. - Les modes de la Restauration 1815 à 1830. -
Les modes du Second-Empire 1852 à 1870. 10 albums. Paris, Éditions Nilsson, 1922.
Sarah Gibbings, The Tie. Trends and Traditions. Barrons Educational Series Inc., 1990.
Sarah Gibbings, De Stropdas. Trends en Traditie. Lisse, Rebo productions, 1991.
John Grand-Carteret, La Femme en culotte. Paris, Flammarion, 1899.
Christophe Granger, La saison des apparences. Naissance des corps d'été. Anamosa, 2017.
J. S. Hall, The Book of the Feet. A History of Boots and Shoes. Read Books, 2017.
K. de Leeuw, Kleding in Nederland 1813-1920, van een traditioneel bepaald kleedpatroon naar een begin van modern kleedgedrag. Hilversum, 1992.
Jacques Mauvain, Leurs pantalons: comment elles les portent. Interviews et confessions. Paris, Jean Fort Éditeur, 1923 (1912).
Dominique Paquet, Miroir, mon beau miroir: Une histoire de la beauté. Paris, Découvertes Gallimard, 1997.
Isabelle Paresys (dir.), Paraître et apparences en Europe occidentale du Moyen Age à nos jours. Villeneuve-d'Ascq, PU du Septentrion, 2008.
Bernard Parisot, Encyclopédie de la chaussure. Du paléolithique supérieur au XXIe siècle. Éditions Le Bord de l'eau, 2020.
John Peacock, The Chronicle of Western Costume from the Ancient World to the late Twentieth Century. London, Thames and Hudson Ltd., 2003.
Philippe Perrot, Les Dessus et les dessous de la bourgeoisie. Une histoire du vêtement au XIXe siècle. Paris, Fayard, 1981.
F. Piponnier, P. Mane, Se vêtir au Moyen Age. Paris, 1995.
Daniel Roche, La culture des apparences. Une histoire du vêtement XVIIe-XVIIIe siècle. Paris, Fayard, 1989.
?Romi, Histoire pittoresque du pantalon féminin. ?Paris, Jacques Grancher, Éditeur, 1979.
Georges Vigarello, Histoire de la beauté. Le corps et l'art d'embelli de la Renaissance à nos jours. Paris, Seuil Points, 2014.
*** TOEBEHOREN ZOALS BAGAGE, GELD, SOUVENIRS EN ZWEMKLEDING:
Patrik Alac, The Bikini: a cultural history. Parkstone Press, 2002.
Patrik Alac, La grande histoire du Bikini. Parkstone Press, 2005.
Kelly Killoren Bensimon, Le bikini des années 1950 à nos jours. Assouline, 2006.
Beverley Birks, José María, Unsain Azpiroz, Swimsuits and Body Exposure - an Alternative History of the 20th Century. Editorial Nerea, S.A., 2012.
Lydia Bjornlund, How the Refrigerator Changed History. Essential Library, 2015.
Stephanie Bonvicini, Louis Vuitton, une saga Française. Paris, Édition Fayard, 2004.
Denis Bruna (Sous la direction de), Marche et Démarche - une Histoire de la Chaussure. Les Arts Decoratifs, 2019.
Jenny Cave, Lee Jolliffe, Tom Baum (Edited by), Tourism and Souvenirs: Glocal Perspectives from the Margins. Channel View Publications, 2013.
Winston Collins, All About Shoes: Footwear Through the Ages. Bata Limited, 1994 / Winston Collins, Histoire de la chaussure à travers les âges. Bata limited, 1994.
Joshua Curtis, Sunkissed. Swimwear and the Hollywood Beauty. Collectors Press, 2003.
Mike Evans (Ed.), The bikini book. Universe, 1996.
Mike Evans, Le bikini. Courbevoie, Éditions Soline, 1997.
Christophe Granger, Les Corps d'été, XXe siècle. Naissance d'une variation saisonnière. Autrement, 2009.
Christophe Granger, La saison des apparences. Naissance des corps d'été. Anamosa, Hors collection, 2017.
Marie-Christine Grasse, Coups de soleil & bikinis. Milan, 1996.
M. Hitchcock & K. Teage (Eds.), Souvenirs: The material culture of tourism. Aldershot, Ashgate, 2000.
David Hume, Tourism Art and Souvenirs: The Material Culture of Tourism. Routledge, 2013.
Sarah Kennedy, The Swimsuit. A fashion history from 1920s Biarritz and the birth of the bikini to sportswear styles and catwalk trends. Carlton Books, 2007.
Paul LaCroix, Histoire de la Chaussure Depuis l'Antiquité La Plus Reculée Jusqu'à Nos Jours: Suivie de l'Histoire Sérieuse Et Drolatique Des Cordonniers Et des Artisans, Dont la Profession Se Rattache A la Cordonnerie. Paris, Sere, Éditeur, 1852. Forgotten Books, Classic Reprint, 2018.
Vincent Lannoye (Sous la direction de), La monnaie et les banques de la Mésopotamie à Manhattan. Le Cri Edition, 2005.
Pierre Leonforte et Eric Pujalet, 100 malles de legendes Louis Vuitton. Éditions de la Martinière, 2010.
Theo St. Mane, Censors, Swimsuits & Scandal: A History of Vintage Bathing Costumes. Independently published, 2019.
Richard Martin, Harold Koda, Splash! A History of Swimwear. Rizzoli International Publications, 1990.
Patrick Mauriès et Pierre Léonforte, Louis Vuitton: l'âme du voyage. Paris, Flammarion, 2015.
A. Mihm, Packend ... Eine Kulturgeschichte des Reisekofferns. Marburg, Jonas Verlag, 2001.
Audrey Millet, Les Dessous du maillot de bain. Une autre histoire du corps. Les Pérégrines, 2022.
Jonathan Mogul (Editor), Souvenirs and Objects of Remembrance. In: The Journal of Decorative and Propaganda Arts: Issue 27. The Wolfsonian-Florida International University, 2015.
Joëlle et Gérard Neudin, Les cartes postales. Rennes, Ouestfrance, 1982.
John Peacock, Shoes: The Complete Sourcebook. London, Thames and Hudson Ltd., 2005. / John Peacock, Chaussures: Un répertoire des modèles de l'Antiquité à nos jours. Éditions de la Martinière, 2005.
Rolf Potts, Souvenir. Bloomsbury Academic, 2018.
Christina Probert, Swimwear in Vogue Since 1910. Abbeville Press, 1981.
Georges Renoy, Les bains de mer au temps des maillots rayés. Bruxelles, Guides Rétro Rossel, 1976.
Aline Ripert et Cl. Frère, La carte postale, son histoire, sa fonction social. Éditions du CNRS, 1983.
Olivier Saillard et al., Volez, voguez, voyagez: Louis Vuitton. Catalogue de l'exposition dans le salon d'honneur deu Grand Palais. Paris, 2015.
R. Schultze, De dwaasheden der mode. Haarlem, 1869.
Rebecca Shawcross, Shoes. An Illustrated History. Bloomsbury Visual Arts, 2014.
Pedro Silmon, The Bikini. Virgin Books, 1986.
Pedro Silmon, Bikini. Geschiedenis van de Bikini in foto`s en teksten = 7 thema`s. Amsterdam, Loeb, 1986.
D. Sternberger, Panorama oder Ansichten vom 19. Jahrhundert. Frankfurt am Main, 1974.
John Torpey, The Invention of the Passport. Cambridge University Press, 1999.
John Torpey, L'invention du passeport. Etats, citoyenneté et surveillance. Paris, Belin, 2005.
Louis Vuitton, Histoire des bagages. Le voyage depuis les temps les plus reculés. 2011.
Hugh Wilkins, «Souvenirs: What and Why We buy». In: Journal of Travel Research, vol. 50, no 3, p. 239-247; mai 2011.
Martin Willougby, La Carte postale, une histoire illustrée. Paris, Bookking International, 1993.
----------
SEXUALITEIT, GEAARDHEID, MAN ZIJN, VROUW ZIJN EN PROSTITUTIE:
*** SEXUALITEIT:
Charles Baladier, Erôs au Moyen Age: Amour, désir et délectation morose. Cerf, 1999.
Joan Dejean, The Reinvention of Obscenity: Sex, Lies, and Tabloids in Early Modern France. Chicago, 2002.
Michel Foucault, Histoire de la sexualité:
- vol. 1: La volonté de savoir, Paris, Gallimard, 1976;
- vol. 2: L'usage des plaisirs, Paris, Gallimard, 1984;
- vol. 3: Le souci de soi, Paris, Gallimard, 1984:
- vol. 4: Les aveux de la chair, Paris, Gallimard, 2018.
Janine Mossuz-Lavau, La vie sexuelle en France. La Martinière, 2018.
Anne-Marie Sohn, Du premier baiser à l'alcove. Le sexualité des Français au quotidien (1850-1950). Paris, Aubier, 1996.
*** GEAARDHEID:
Jean-Loup Adénor et Timothée de Rauglaudre, Dieu est amour. Infiltré parmi ceux qui veulent 'guérir' les homosexuels. Paris, Flammarion, 2019.
Robert Aldrich (Sous la direction de), Une histoire de l'homosexualité. Pour la traduction francaise. Paris, Seuil, 2006.
Philippe Arino, Interdiction des thérapies de guérison de l'homosexualité. Vérone éditions, 2019.
Philippe Besson, "Arrête avec tes mensonges". Paris, Julliard, 2017.
James Baldwin, Giovanni's Room (1956). New York, Delta Book, 2000.
Jacques Balthazart, Biologie de l'homosexualité. On naît homosexuel, on ne choisit pas de l'être. Mardaga, 2010.
Jacques Balthazart, On naît hétéro ou homosexuel, on ne choisit pas de l'être. Mardaga, 2021.
Simone de Beauvoir, Le deuxième sexe. Paris, Gallimard, 1949.
Philippe Besson, Eric Gueret (Réalisateurs), Homos, la haine. Infrarouge, 2014.
Via: https://www.primevideo.com/detail/0KIZBBKDBT34DH18WBNJGZVFIL/ref=atv_sr_fle_c_Tn74RA__1_1_1?sr=1-1&pageTypeIdSource=ASIN&pageTypeId=B08N5LCDB4&qid=1627584182
Jean Le Bitoux, Les Oubliés de la mémoire. Paris, Hachette, 2002.
Marie-Jo Bonnet, Les relations amoureuses entre les femmes, XVIe - XXe siècle. Paris, Odile Jacob, 1995.
Daniel Borrillo et Caroline Mécary, L'homophobie. Paris, Presses Universitaires de France, 2019.
John Boswell, Christianity, Social Tolerance, and Homosexuality. Gay People in Western Europe from the Beginning of the Christian Era to the Fourteenth Century. Chicago and London, University of Chicago Press, 1981.
John Boswell, Les Unions du même sexe dans l'Europe antique et médiévale. Paris, 1996.
Arnaud Boulligny, Les homosexuel.le.s en France: du bûcher aux camps de la mort. Histoire et émoire d'une répression. Tirésias, 2018.
Georges Brezol, Henri III et ses mignos. Les Éditions des Bibliophiles, 2015.
Malick Briki (Préface de Florence Tamagne), Psychiatrie et homosexualité. Lectures médicales et juridiques de l'homosexualité dans les sociétés occidentales de 1850 à nos jours. Presses Universitaires de Franche-Comté, 2009.
François Buot, Gay Paris. Une histoire du Paris interlope entre 1900 et 1940. Paris, Fayard, 2013.
Nicole Canet, Jean Boullet (1921 - 1979) Passion et Subversion. Paris, Éditions Nicole Canet. Galerie au Bonheur du Jour, 2013.
Nicole Canet, Plaisirs & Débauches au masculin 1780-1940. Nicole Canet, Galerie au Bonheur du Jour, 2014.
Nicole Canet, Amours Secrètes. Dans l'intimité des écrivains: Marcel Proust, Renaud Icard, Roger Peyrefitte, Jean Genet. Éditions Nicole Canet, Galerie Au Bonheur du Jour, 2017.
Splinter Chabot, Confettieregen. Amsterdam, Het Spectrum, 2020.
Ariane Chemin, Les Années Clandestines 1/5: "C'était ça, ma vie de pédé. Quarante ans après l'abrogation du 'délit d'homosexualité', 'Le Monde' revient, dans une série d'articles, sur une époque où les gays étaient traités en parias. L'une des victimes de cette repression, Bernard Bousset, se souvient de son calvaire, avant la loi de 1982. In: Le Monde, 18 janvier 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/societe/article/2022/01/17/je-vais-vous-raconter-ma-vie-de-pede-le-temoignage-de-l-un-des-derniers-francais-condamnes-pour-homosexualite_6109746_3224.html
Ariane Chemin, Les Années Clandestines 2/5: Des homos dans le 'panier à salade'. Dans la France des années 1960 et 1970, les homosexuels sont encore des proscrits, souvent arrêtés par la police et poursuivis en justice. Quarante ans après l'abrogation du 'délit homosexualité', 'Le Monde' a retrouvé les traces judiciaires et, surtout, les derniers témoins de cette période.
Via: https://www.lemonde.fr/societe/article/2022/01/18/vous-pouvez-me-faire-tout-ce-que-vous-voulez-je-serai-toujours-pede-avant-1982-les-souvenirs-des-homosexuels-embarques-dans-le-panier-a-salade_6109870_3224.html
Ariane Chemin, Les Années Clandestines 3/5: Des homosexuels aux 'Dossiers de l'écran'. Le 21 janvier 1975, le premier débat de la télé française consacré à l'homosexualité réunit des écrivains cultivés, deux médecins, un prêtre, et, face à eux, un député encore convancu qu'il s'agit d'une 'maladie'.
Via: https://www.lemonde.fr/societe/article/2022/01/19/on-avait-pris-des-gens-haut-de-gamme-en-1975-les-dossiers-de-l-ecran-donne-la-parole-a-des-homosexuels-a-la-television_6110051_3224.html
Ariane Chemin, Les Années Clandestines 4/5: Descente dans les 'backrooms' du Manhattan. Interpellés en 1977 dans ce bar parisien, des homosexuels refusent pout la première fois de faire acte de contrition et utilisent leur procès comme une tribune contre la 'répression'.
Via: https://www.lemonde.fr/societe/article/2022/01/20/le-proces-des-backrooms-du-club-le-manhattan-moment-symbolique-dans-l-histoire-des-luttes-homosexuelles_6110180_3224.html
Ariane Chemin, Les Années Clandestines 5/5: "Infliger des peines aus homosexuels, c'était ré-vol-tant": en 1982 le plaidoyer de Robert Badinter pour la cause gay. Le 4 août 1982, sous l’impulsion du président François Mitterrand, le « délit d’homosexualité » est abrogé. "Il n’est que temps de prendre conscience de tout ce que la France doit aux homosexuels", lance devant l’Assemblée nationale le garde des sceaux, Robert Badinter. In: Le Monde, 22 janvier 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/societe/article/2022/01/21/la-repression-des-homosexuels-etait-une-absurdite-a-l-assemblee-nationale-le-plaidoyer-de-robert-badinter-pour-la-cause-gay_6110340_3224.html
Joëlle Chevé, Le cercle Versaillais des adeptes du 'vice italien'. In: Historia n° 845, pp. 35-38, Mai 2017.
Alice Coffin, Le génie lesbien. Paris, Grasset, 2020.
Claude Courove, Vocabulaire de l’homosexualitié masculine. Paris, Payot, 1985.
Katharine B. Crawford, 'Love, Sodomy, and Scandal: Controlling the Sexual Reputation of Henry III'. In: Journal of the History of Sexuality, vol. 12 pp. 513-542, 2003.
François Cusset, Queer critics. La littérature française déshabillée par ses homo-lecteurs. Paris, Presses Universitaires de France, 2002.
John Dececco, William Peniston, Pederasts and Others: Urban Culture and Sexual Identity in Nineteenth-Century Paris. Routledge, 2012.
Chad Denton, The Brotherhood: Male Same-Sex Love Among the Early Modern Court Nobility. Paris, Cour de France.fr, 2014.
Via: https://cour-de-france.fr/vie-quotidienne/sociabilite-et-psychologie/etudes-modernes/article/the-brotherhood-male-same-sex-love-among-the-early-modern
Maurice Duplay, Adonis Bar. Paris, Albin Michel, 1928.
Céline Etcheberry, Les mots d'Eden. Paris, Bragelonne-Milady, 2015.
Didier Eribon (Dir.), Les Etudes gays et lesbiennes. Actes du colloque des 21 et 27 juin, 1997. Paris, Éditions du Centre Georges-Pompidou, 1998.
Didier Eribon, Réflexions sur la question gay. Paris, Fayard, 1999.
Didier Eribon, Une morale du minoritaire. Variations sur un thème de Jean Genet (2001). Paris, Éditions Flammarion - Champs essais, 2015.
Didier Eribon, Dictionnaire des cultures gays et lesbiennes. Paris, Larousse, 2003.
Didier Eribon, Hérésies. Essais sur la théorie de la sexualité. Paris, Fayard, 2003.
Didier Eribon, Insult and the Making of the Gay Self. Duke University Press, 2004.
Didier Eribon, La société comme verdict. Classes, identités, trajectoires. Paris, Flammarion, 2014.
Didier Eribon, Une morale du minoritaire. Paris, Éditions Flammarion, Champs essais, 2015.
Michel Erman, Le Paris de Proust. Éditions Alexandrines, 2015.
Lillian Faderman, The Gay Revolution: The Story of the Struggle. New York, Simon & Schuster, 2015.
Dominique Fernandez (Introduction), Les princes et leurs amants. Dossier Historia. Paris, Historia, Mai 2017.
E. M. Forster, Maurice. (1913). New York and Scarborough, Ontario, A Plume Book, New American Library, 1971.
Christèle Fraïssé, L'Homophobie: Et les expressions de l'ordre hétérosexiste. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2011.
Knet Gerard and Gert Hekma (dirs.), The Pursuit of Sodomy. London, 1989.
Daniel Guérin, La répression de l'homosexualité en France. La Nef, 1958.
Pierre Hahn, Nos Ancêtres les Pervers - La vie des homosexuels sous le Second Empire. Éditions H. et O., 2006.
Angelo Hesnard, Psychologie homosexuelle. Paris, Stock, 1929.
Jean-Luc Hennig, Les garçons de passe. Enquête sur la prostitution masculine. Libres Hallier, 1978.
Jean-Luc Hennig, Bi. De la bisexualité masculine. Paris, Gallimard, 1996.
Jean-Luc Hennig, De l'extrème amitié. Montaigne & La Boétie. Paris, Gallimard, L'Infini, 2015.
Guy Hocquenghem, L'Amphithéâtre des morts. Paris, Gallimard, 1994.
Guy Hocquenghem (Préface de Réné Schérer), Le Désir homosexuel, Paris, Fayard, 2000.
Janine Huas, L'homosexualité au temps de Proust. Éditions Danclou, 1992.
Antoine Idier, Les Alinéas au placard. L'abrogation du délit d'homosexualité, 1977-1982. Éditions Cartoche, 2013.
Antoine Idier, Les vies de Guy Hocquenghem. Politique, sexualité, culture. Paris, Fayard, 2017.
Antoine Idier, Archives des mouvements LGBT + Une histoire de luttes de 1890 à nos jours. Textuel, 2018.
Emmanuel Jaurand, Les plages gays. Le genre: constructions spatiales et culturelles. 2005.
Emmanuel Jaurand, «Territoires de mauvais genre? Les plages gays ». In: Géographie et Cultures, n° 54, p. 71-84, 2005.
Emmanuel Jaurand, S. Leroy, « Bienvenue aux gays du monde entier: tourisme gay et mondialisation ». In: Mondes du tourisme, n° 54 hors-série «Tourisme et Mondialisation », p. 299-309, 2011.
Emmanuel Jaurand, 'Territorialités gays'. In: Espaces et Sociétés, Université d’Angers, N° 32, décembre, pp. 7-13, 2011.
Andre Joubert, Un Mignon de la Cour de Henri III: Louis de Clermont Sieur de Bussy d'Amboise, Gouverneur d'Anjou. (Reproduction). Wentworth Press, 2018.
Eric Jourdan, Pour jamais. H&O éditions, 2006.
Jérome Larcher (Réalisateur téléfilm Bidier Bivel), Baisers cachés. Lizland Film, diffusé en 2016.
Jérôme Larcher, Baisers cachés. Paris, Albin Michel, 2018.
Michel Larivière (Préface de Dominique Fernandez), Les amours masculines. Anthologie des amours masculines dans la littérature. Paris, Lieu Commun, 1984.
David Leavitt, Family Dancing. New York, Warner Books, 1984.
David Leavitt, The Lost Language of Cranes. London, Viking, 1987.
David Leavitt, Equal Affections. A Novel. London, Penguin Books, 1989.
David Leavitt, A Place I've Never Been. London, Penguin Books, 1990.
David Leavitt, While England Sleeps. New York etc, Viking, 1993.
David Leavitt, The Page Turner. A Novel. London, Little, Brown and Company, 1998.
David Leavitt, The Marble Quilt: Stories. Houghton Mifflin Harcourt, 2001.
David Leavitt, The Two Hotel Francforts. London, Bloomsbury Publishing, 2013.
Christine Lemoine et Ingrid Renard (dir.), Attirances. Lesbiennes fem / Lesbiennes butch. Paris, Éd. gaies et les biennes, 2001.
S. Leroy, «Le Paris gay. éléments pour une géographie de l’homosexualité ». In: Les Annales de Géographie, 114 (646), p. 579-601, 2005.
Maurice Lever, Les bûchers de Sodome. Histoire des 'infâmes'. Paris, Fayard, 1985.
Herbert Lottman, Oscar Wilde à Paris. Paris, Fayard, 2007.
Edouard Louis, En finir avec Eddy Bellegueule. Paris, Seuil, 2014.
Edouard Louis, Qui a tué mon père? Paris, Le Seuil, 2018.
Robert Purks Maccubbin (Ed.), ’t Is Nature’s Fault: Unauthorized Sexuality during the Enlightenment. Cambridge University Press, 1987.
Thomas Mann, Tod in Venedig. Novelle. Berlin, Fischer Verlag, 1912.
William J. Mann, Behind the Screen. How Gays and Lesbians Shaped Hollywood, 1910-1969. Viking Press, 2001.
Robert Merle, "Oscar Wilde ou La "Destinée" de l'homosexuel". ?Paris, N.R.F, Gallimard, 1955.
Jeffrey Merrick, Bryant T. Ragan Jr. (ed.), Homosexuality in Modern France: A Documentary Collection. New York, Oxford University Press, 2001.
Magic City (Paris).
Via: https://fr.wikipedia.org/wiki/Magic_City_(Paris)
Frédéric Martel, La Longue Marche des gays. Paris, Découvertes Gallimard, 2002.
Claire Michard, Natacha Chetcuti (Sous la direction de), Lesbianisme et féminisme: histoires politiques. Paris, Éditions L'Harmattan, 2003.
Paul Monette, Becoming a Man. Half a Life Story. London, Abacus, 1994.
Chris Mounsey and Caroline Gronda, Queer People: Negotiations and Expressions of Homosexuality, 1700-1800. Bucknell University Press, 2007.
Bernnard Nicolas (Réalisateur), Homothérapie, conversion forcée. Arte, 2019.
Claude Pasteur, Le beau vice ou les homosexuels à la Cour de France. Balland, 1999.
Thierry Pastorello, Sodome à Paris. Fin 18e - milieu 19e siècle. L'homosexualité masculine en construction. Créaphis, 2011.
Jules Prévost, Quand Henri III et ses "mignons" faisaient jaser. In: GEO Histoire, n°45, juin 2019.
Via: https://www.geo.fr/histoire/quand-henri-iii-et-ses-mignons-faisaient-jaser-197121
Mathias Quéré, Qui sème le vent recolte la tapette. Une histoire des Groupes de libération homosexuels en France de 1974 à 1979. Tahin Party, 2019.
Philippe Randa, La Maffia Rose - Faut-il brûler les homosexuels? Le Carroussel, 1986.
Régis Reverin, Homosexualité et prostitution masculines à Paris, 1870-1918. Paris, L'Harmattan, 2005.
Régis Reverin, L'émergence d'un monde homosexuel moderne dans le Paris de la Belle Époque. In: Revue d’histoire moderne & contemporaine 2006/4 (no 53-4), pages 74 à 86.
Via: https://www.cairn.info/revue-d-histoire-moderne-et-contemporaine-2006-4-page-74.htm
Michel Rey. "Parisian Homosexuals Create a Lifestyle, 1700-1750: The Police Archives". In: Robert Purks Maccubbin (Ed.), ’Tis Nature’s Fault: Unauthorized Sexuality during the Enlightenment. Cambridge University Press, 1987.
Philip F. Riley, A Lust for Virtue: Louis XIV’s Attack on Sin in Seventeenth Century France. New York, Praeger, 2001.
Graham Robb, Strangers: Homosexual Love in the Nineteenth Century. New York, Pan MacMillan, 2003.
Nicolas Le Roux, Henri III et ses mignons: Ronsard disait-il vrai? In: Historia n° 845, pp. 33-34, Mai 2017.
Jasmin Roy, Sale pédé. Pour en finir avec le harcèlement et l'homophobie à l'école. Les Éditions de l'Homme, 2016.
Régis Schlagdenhauffen, Triangle rose. La persécution nazie des homosexuels et sa mémoire. Paris, Éditions Autrement, 2011.
Jean-Luc Schwab, Rudolf Brazda, Itinéraire d'un triangle rose. Témoignage du dernier survivant déporté pour homosexualité. Paris, J'ai lu, 2013.
Pierre Seele (Ecrit en collaboration avec Jean Le Bitoux), Moi, Pierre Seel, déporté homosexuel. Paris, Calman-Levy, 1994.
Dr. A. Stocker, L'amour interdit - Trois anges sur la route de Sodome. Éditions du Mont-Blanc, 1945.
Florence Tamagne, Histoire de l'homosexualité en Europe. Berlin, Londres, Paris, 1919 - 1939. Paris, Seuil, 2000.
Florence Tamagne, Mauvais genre? Une histoire des représentations de l'homosexualité. La Martinière, 2001.
Benoît Vogel, Homosexualité, le tabou rural. Société des Ecrivains, 2011.
Benoît Vogel, Les gays à la campagne, c'est des hétéros. Edilivre, 2015.
Oscar Vorobjovas-Pinta (Edited by), Gay Tourism. New Perspectives. Channel View Publications, 2021.
Edmund White, A Boy's Own Story. London, Pan Books Ltd., 1983.
Edmund White, Mes vies. Une autobiographie. Paris, Plon, 2006.
Gregory Woods, Homintern. How Gay Culture Liberated the Modern World. Yale University Press, 2016.
*** MAN ZIJN:
Elisabeth Badinter, XY, de l'identité masculine. Le Livre de Poche, 1994.
Pierre Bourdieu, La Domination masculine. Paris, Seuil, Points, édition revue et augmentée, 2014.
Farid Chenoune, Des modes et des hommes. Deux siècles d'élégance masculine. Paris, Flammarion, 1993.
Alain Corbin, Jean-jacques Courtine, Georges Vigarello, Histoire de la virilité, t. 2. Le Triomphe de la virilité. Paris, Seuil, 2015.
Jean-jacques Courtine (Sous la direction de), Histoire de la virilité, t. 3. La Virilité en crise? Le XXe-XXI siècle. Paris, Seuil Points, 2015.
M. Delbourg-Delphis, Masculin singulier. Le dandyisme et son histoire. Paris, Hahatte, 1985.
Yvonne Deslandres, Le costume: image de l'homme. Paris, Albin Michel, 1976.
Christopher E. Forth, Bertrand Taithe, French Masculinities: History, Politics and Culture. Palgrave Macmillan, 2007.
Olivia Gazalé, Le Mythe de la virilité. Un piège pour les deux sexes. Paris, Robert Laffont, 2017.
Jean Hervé, La coquetterie masculine - l'homme mis à nu. Félin, 1999.
Régis Revenin (dir.), Hommes et masculinités de 1789 à nos jours: contributions à l'histoire du genre et de la sexualité en France. Paris, Autrement, 2007.
Anne-Marie Sohn, Sois un homme! La construction de la masculinité. Paris, Seuil, 2009.
Anne-Marie Sohn, Une Histoire Sans les Hommes Est-Elle Possible?. Paris, École Normale Supérieure, 2014.
Anne-Marie Sohn, La fabrique des garçons. L'éducation des garçons de 1870 à aujourd'hui. Paris, Textuel, 2015.
Catherine Valabrègue, La condition masculine. Paris, Payot, 1968.
Sylvain Venayre, Les valeurs viriles du voyage. In: A. Corbin, J.-J. Courtine et G. Vigarello (Sous la direction de), Histoire de la virilité, Tome 2, P. 307-330, Paris, Seuil, 2011.
Eliane Viennot, L'âge d'or de l'ordre masculin. La France, les femmes et le pouvoir 1804 - 1860. Paris, CNRS, 2020.
Georges Vigarello (Sous la direction de), Histoire de la virilité, t. 1. L'Invention de la virilité. De l'Antiquité aux Lumières. Paris, Seuil Points, 2015.
*** VROUW ZIJN:
Léon Abensour, La Femme et le féminisme avant la Révolution. Paris, Ernest Leroux, 1923.
Laure Adler, À l’aube du féminisme, les premières journalistes: 1830-1850. Paris, Payot, 1979.
Jo van Ammers-Küller, Elzelina. De geliefde van Maarschalk Ney. Naarden, Strengholt, 1951.
Maïté Albistur et Daniel Armogathe, Histoire du féminisme français. Tome 1, Du moyen âge à nos jours - Tome 2, De l'empire napoléonien à nos jours. Éditions des femmes, 1978.
M. Allem, La Vie quotidienne sous le Second Empire. Paris, Hachette 1948.
Ann Taylor Allen, Feminism and Motherhood in Western Europe 1890-1970. New York, Palgrave, 2005
Peter Altena en Myriam Everard (red.), Onbreekbare Burgerharten. De historie van Betje Wolff en Aagje Deken. Nijmegen, Vantilt, 2004.
J.-P. Aron (présenté par), Misérable et Glorieuse: la Femme du XIXe siècle. Paris, Fayard, 1981.
Séverine Auffret (Préface de Michel Onfray), Une histoire du féminisme de l'Antiquité grecque à nos jours. L'Observatoire, 2018.
Christine Bard, Les Garçonnes: modes et fantasmes des années folles. Paris, Flammarion, 1998.
Christine Bard (Sous la direction de, avec Sylvie Chaperon), Dictionnaire des féministes: France, XVIIIe-XXIe siècle, Paris, Presses universitaires de France, 2017.
Simone de Beauvoir, Le Deuxième Sexe. Paris, Gallimard, 1949.
Shari Benstock, Women of the Left Bank. Paris, 1900 – 1940. Austin, University of Texas Press, 1986.
Simone Bertière, Les Reines de France au Temps des Valois. Tome I. Le beau XVIe siècle. Éditions de Fallois, 1996.
Simone Bertière, Les Reines de France au Temps des Valois. Tome II. Les années sanglantes. Éditions de Fallois, 1994.
Simone Bertière, Les Reines de France au Temps des Bourbons. Tome I.Les deux régentes. Éditions de Fallois, 1996.
Simone Bertière, Les Reines de France au Temps des Bourbons. Tome II. Les femmes du Roi Soleil. Éditions de Fallois, 1999.
Simone Bertière, Les Reines de France au Temps des Bourbons, Tome III: La Reine et la favorite. Éditions de Fallois, 2002.
Christine Le Bozec, Les femmes et la Révolution. 1770-1830. Passés Composés, 2019.
Anne Bragance, Mata Hari. Une femme au coeur de la Grande Guerre. Paris, Belfond, 2014.
Marcel Braunschvig, ?La femme et la beauté. ?Le rôle de la beauté dans la nature - La coquetterie - La mode - La galanterie - l'évolution de la beauté.
Paris. Armand Colin, 1929.
Guy Breton, Histoires d'Amour de l'Histoire de France, Tome VII. Napoléon et les femmes. Paris, Press Pocket, 1965.
Jan Brokken, Mata Hari, de ware en de legende. Amsterdam, Atlas/Contact, 2017.
P.J. Buijnsters, Wolff & Deken, een biografie. Leiden, Martinus Nijhoff, 1984.
Elise van Calcar, Wat Parijs mij te zien en te denken gaf. Door Mevr. Elise van Calcar, geb. Schiotling. Haarlem, A.C. Kruseman. 1859.
Daniel Cardon de Lichtbuer, Elisabet Badinter, Eliane Gubin, Vrouwen in de Franse Revolutie / Les femmes au temps de la Révolution française.
Exposition Banque Bruxelles Lambert/Tentoonstelling Bank Brussel Lambert. Bruxelles/Brussel, Eric Andersen, 1989.
Elizabeth Coquart, Philippe Huet, Mistinguett - la Reine des Années Folles. Paris, Albin Michel, 1995.
Pierre Cornut-Gentille, Madame Roland. Une femme en politique sous la Révolution. Paris, Perrin, 2004.
Camille Cusumano (edited by), France, a love story. Women writing about the French Experience. Emeryville, CA, Seal Press, 2004.
Cecil Patrick Courtney, ?Isabelle de Charrière, Belle de Zuylen, a secondary bibliography. ?Oxford - Paris Voltaire Foundation, 1982.
Joelle Dautricourt, Elisabeth Belhomme, Petit Guide Féministe de France et d'Ailleurs. Éditions Carabosses, 1982.
Jean-Louis Debré et Valérie Bochenek, Ces femmes qui ont réveillé la France. Paris, Arthème Fayard, 2013.
Dominique Desanti, La Femme au temps des Années Folles, Paris, Stock-Laurence Pernoud, 1984.
Margot Dijkgraaf, Zij namen het woord: rebelse schrijfsters in de Franse letteren. Amsterdam, Atlas Contact, 2020.
Pierre H. en Simone Dubois, Zonder vaandel. Belle van Zuylen, een biografie. Amsterdam, Uitgeverij G.A. van Oorschot, 1993.
Georges Duby, Michelle Perrot (Sous la direction de Pauline Schmitt Pantel), Histoire des femmes en Occident, tome 1: L'Antiquité. Paris, Académique Perrin Éditions, 2002.
Georges Duby, Michelle Perrot (Sous la direction de Christiane Klapish-Zuber), Histoire des femmes en Occident, tome 2: Le Moyen Âge. Paris, Académique Perrin Éditions, 2002.
Georges Duby, Michelle Perrot (Sous la direction de Nathalie Zemon Davis et Arlette Farge), Histoire des femmes en Occident, tome 3: XVIe-XVIIIe siècle. Paris, Académique Perrin Éditions, 2002.
Georges Duby, Michelle Perrot (Sous la direction de Geneviève Fraisse et Michelle Perrot), Histoire des femmes en Occident, tome 4: Le XIXe siècl. Paris, Académique Perrin Éditions, 2002.
Georges Duby, Michelle Perrot (Sous la direction de François Thébaud), Histoire des femmes en Occident, tome 5: Le XXe siècle. Paris, Académique Perrin, 2002.
Pierre Dufay, Le Pantalon Féminin. Charles Carrington, 1906.
Pierre Dufay, Un chapitre inédit de l'histoire de costume: le pantalon féminin. Paris, Librairie des Bibliophiles parisiens, 1916.
Marie Duhet (Présenté par), Les femmes et la Révolution française. Paris, Julliard, 1971.
Frieda van Essen, Elise's Parijs 1858. Reisimpressies. Reislustige Vrouwen, 2018.
Frank Estelmann, Sarga Moussa, Friedrich Wolfzettel Sous la direction de), Voyageuses européennes au XIXe siècle: Identités, genres, codes. Presses Universitaires Paris-Sorbonne, 2012.
Myriam Everhard, Les femmes dans la Révolution batave. Droits des femmes, droits du peuple. In: Annales historiques de la Révolution française. Pp. 93-105, 2001.
Via: https://www.persee.fr/doc/ahrf_0003-4436_2001_num_326_1_2551.
Myriam Everard en Peter Altena (red.), Onbreekbare burgerharten : de historie van Betje Wolff en Aagje Deken. Nijmegen, Uitgeverij Vantilt, 2004.
Myriam Everard, « Twee "dames hollandoises" in Trévoux. De politieke ballingschap van Elizabeth Wolff en Agatha Deken, 1788-1797».
In: De achttiende eeuw, vol. 38, p. 147-167, 2006.
Myriam Everard, Deux Hollandaises à Trévoux (1788-1797): voyage d’agrément ou engagement politique? In: Genre & Histoire, n° 9, Automne, 2011.
Lucien François, Le métier d'être femme. Richard Masse, 1953.
Dominique Godineau, Citoyennes tricoteuses: les femmes du peuple à Paris pendant la Révolution française. Paris, Perrin, coll. « Pour l'histoire », 2004.
Claire Goldberg Moses, French feminism in the nineteenth century. Suny Press, 1984.
Lola Gonzalez-Quijano, Capitale de l'amour. Filles et lieux de plaisir à Paris au XIXe siècle. Vendémaire, 2015.
Susan K. Grogan, French Socialism and Sexual Difference: Women and the New Society, 1803-1844. New York, St. Martin's Press, 1992.
Benoîte Groult, Pauline Roland, ou comment la liberté vient aux femmes. Paris, Robert Laffont, 1991.
Eliane Gubin et al. (dir.), Le Siècle des féminismes. Paris, L'Atelier, 2004.
Gay Gullickson, Unruly women of Paris. Images of the Commune. Ithaca, 1996.
Caroline Hanken, Gekust door de koning. Over het leven van koninklijke maîtresses. Amsterdam, Meulenhoff, 1996.
Mr. H. Hardenberg, Etta Palm. Een Hollandse Parisienne, 1743 – 1799. Assen, Van Gorcum, 1962.
Sylvia Heimans, Josepha Mendels: het eigenzinnige leven van een niet-nette dame. Uitgeverij Cossée, 2016.
Sylvia Heimans, 'Parijs is niet verliefd op mij.' Josepha Mendels als exporteur van Frans erfgoed. In: Maaike Koffeman, Alicia C. Montoya, Marc Smeets (red.), Literaire bruggenbouwers tussen Nederland en Frankrijk. Receptie, vertaling en cultuuroverdracht sinds de Middeleeuwen, pp.317 - 333. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017.
Ria van Hengel en Diny van de Manakker (Samenstelling en redactie), Vrolijk Vrouwen Vakantieboek 1983. De voorbereiding. Vakantie in Nederland. Vakantie in het buitenland. Korte verhalen. Voor zon en regen. Amsterdam, Feministische Uitgeverij Sara, 1983.
Natacha Henry, Ces femmes qui ont fait la France. City Edition, 2009.
Natacha Henry, Ces Femmes qui ont fait la France: 24 portraits légers et sympathiques. Format Kindle, 2020.
Joke J. Hermsen en Riëtte van der Plas (Red.), 'Nu eens dwaas dan weer wijs'. Belle van Zuylen tussen Verlichting en Romantiek. Amsterdam, 1990.
Jean Hervez, Les Femmes et la Galanterie au XVII eme siècle. Paris, Daragon, 1907.
Margaret Hunt (dir.), Women and the Enlightment. New York, Haworth Press, 1984.
Jehan d'Ivray, L'aventure Saint-Simonienne et les femmes. Paris, Félix Alcan, 1928.
Helen Josephy, Mary Margaret McBride, Paris is a Woman's Town. New York, Coward-McCann Inc., 1929.
Philippe Jullian, Sarah Bernhardt. Paris, Balland, 1977.
Julia Kavanagh, De Vrouwen in Frankrijk en haar invloed op maatschappij, wetenschappen en staatkunde gedurende de achttiende eeuw. 2 delen. Utrecht, Van der Post, 1851.
Els Kloek, Vrouw des huizes. De Hollandse huisvrouw door de eeuwen heen. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2009.
Kate Kirkpatrick, Becoming Beauvoir. A Life. Bloomsbury Academic, 2019.
W.J. Koppius, Etta Palm (barones Aelders). Nederland's eerste féministe tijdens de Fransche Revolutie te Parijs. Zeist, Ploegsma, 1929.
Odile Krakovitch et Geneviève Sellier (dir.), L'Exclusion des femmes. Masculinité et politique dans la culture au XXe siècle. Éditions Complexe, 2001.
E. Lairtullier, Les femmes célèbres de 1789 à 1795 et leur influence dans la Révolution. Pour servir de suite et de complément à toutes les histoires de la Révolution française. 2 tomes. Paris, France, à la Librairie politique, 1840.
Joan B. Landes, Women and the Public Sphere in the Age of the French Revolution. Ithaca, Cornell University Press, 1988.
Louis-Marie Lante et Georges-Jacques Gatine, Costumes d’ouvrières parisiennes. Paris, 1824.
Paul Leroy-Beaulieu, Le travail des femmes au XIXe siècle. 1873.
Séverine Liatard, Les femmes politiques en France de 1945 à nos jours. Bruxelles, Complexe, 2008.
C. de Loris, Le femme à bicyclette: ce qu'elles en pensent. Paris, Librairies Imprimeries Réunies, 1896.
Catherine Marand-Fouquet, La Femme au temps de la Révolution. Paris, Stock, 1989.
Jean-Clément Martin, La révolte brisée: femmes dans la Révolution française et l'Empire, Paris, Armand Colin, 2008.
Anne Martin-Fugier, La place des bonnes. La domesticité féminine à Paris en 1900. Paris, Perrin, 2003.
Hélène Maurel-Indart, Femmes artistes et écrivaines dans l'ombre des grands hommes. Éditions Classiques Garnier, 2019.
Jacques Mauvain, Leurs pantalons: comment elles les portent. Interviews et confessions. Paris, Jean Fort Éditeur, 1923 (1912).
Josepha Mendels, Alles even goed bij jou. Amsterdam, N.V. De Arbeiderspers, 1953.
Stéphane Michaud, Flora Tristan, George Sand, Pauline Roland: les Femmes et l’invention d’une nouvelle morale, 1830-1848. Paris, Créaphis, 2002.
Jules Michelet, Les femmes de la révolution. Paris, Club des Amis du Livre, vers 1962.
Isabelle Morau, Mon comportement sexuel. Une française répond au questionnaire Kinsey. Paris, Jean Froissart, 1953.
Max Nord, Josepha Mendels: Portret van een kunstenaar. Amsterdam, Meulenhoff, 1981.
Bibia Pavard, Florence Rochefort et Michelle Zancarini- Fournel, Ne nous libérez pas, on s'en charge. Une histoire des féminismes de 1789 à nos jours. Paris, La Découverte, 2020.
Michelle Perrot, La Place des femmes, une difficile conquête de l'espace public. Éditions Textuel, 2020.
Marinus M. van Praag, Maîtresses Royales. Drie eeuwen Franse geschiedenis uit de levens van vijf Grote Koninklijke Maitresses. (De Chateaubriant, De Poitiers, D'Estrées, De la Valliere en Du Barry). Den Haag, W. P. van Stockum, 1956.
Marinus M. van Praag, Liefde en terreur. De levensroman van Madame Tallien. Den Haag, W. P. van Stockum, 1957.
Colombe Pringle, Telles qu'Elle: cinquante ans d'histoire des Françaises à travers le journal Elle. Paris, Grasset, 1995.
Kol. H. van Reinzi, Vrouwen der Fransche Revolutie. Amsterdam, J.A. Fortuijn, 1901.
Emmanuelle Retaillaud, La Parisienne - Histoire d'un mythe. Du siècle des Lumières à nos jours. Paris, Le Seuil, 2020.
Michèle Riot-Sarcey, La démocratie à l'épreuve des femmes: trois figures critiques du pouvoir, 1830-1848. Paris, Albin Michel, 1994.
Michèle Riot-Sarcey, Histoire du féminisme, La Découverte, collection Repères, Paris, 2002.
Yannick Ripa, Les Femmes, actrices de l'histoire. France, 1789-1945. Paris, Armand Colin, 'Campus Histoire', 2002.
Yannick Ripa, Histoire Féminine de la France. De la Révoluiton à la Loi Veil. Paris, Belin, 2020.
Charles Rivers (Ed.), Mata Hari: The Controversial Life and Legacy of World War 1's Most Famous Spy. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2016.
?Romi, Histoire pittoresque du pantalon féminin. ?Paris, Jacques Grancher, Éditeur, 1979.
Anette Rosa, Citoyennes: Les Femmes et la Révolution Française. Messidor, Paris, 1989.
Joost Rosendaal, 'Vrouwen op de vlucht. Patriotische vrouwen in ballingschap'. In: Myriam Everard en Peter Altena (red.), Onbreekbare burgerharten: de historie van Betje Wolff en Aagje Deken, pp. 153-158. Nijmegen, Uitgeverij Vantilt, 2004.
Sylvie Roy, La femme au volant. L'art de Voyager. Éditions Sociales Françaises, 1960.
Anne Sebba, Les Parisiennes. How the Women of Paris Lived, Loved, and Died Under Nazi Occupation. St. Martin's Griffin, 2017.
Anne Sebba, Les Parisiennes. Leur vie, leurs amours, leurs combats - 1939-1949. La Librairie Vuibert, 2018.
Léon Schirmann, L'Affaire Mata-Hari. Autopsie d'une machination. Paris, Tallandier, 1994.
Anne-Marie Sohn, et Françoise The lamon, L'Histoire sans les femmes et-elle possible? Paris, Perrin, 1998.
Charles Sowerwine et Claude Maignien, Madeleine Pelletier. Une féministe dans l'arène politique. Paris, Éditions ouvrieres, 1992.
Samia Spencer (ed.), French Women and the age of Enlightment. Bloomington, Indiana University Press, 1984.
Rémi Spinassou, Le droit de vote des femmes en France. Un événement clé passé sous silence. 50Minutes.fr, 2015.
Gertrude Stein, The Autobiography of Alice B. Toklas. The Bodley Head, 1933.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Le Paris de Belle van Zuylen / Isabelle de Charrière. In: Kok-Escalle M.-C. (Éd.) Paris: de l'image a la memoire. Représentations artistiques, litteraires, socio-politiques. pp.58-72. Amsterdam/Atlanta: Rodopi, 1997.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Belle van Zuylen /Isabelle de Charrière en de Franse Revolutie: Lettres trouvées dans des porte-feuilles d'émigrés (1793). In: Houppermans S., Kruk R., Maier H. (Eds.) Rapsoden & Rebellen. Literatuur en politiek in verschillende culturen, pp. 131-147. Amsterdam: Rozenberg Publishers, 2003.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Belle, Betje, Antje...et les autres: Néerlandaises en voyage au XVIIIe siècle, Cahiers Isabelle de Charrière = Belle de Zuylen Papers 9: 115-134.
Valkenswaard, Genootschap Belle van Zuylen /HoLaPress, 2014.
Abram de Swaan, Tegen de vrouwen. De wereldwijde strijd van rechtsisten en jhihadisten tegen de emancipatie. Amsterdam, Prometheus, 2019.
Abram de Swaan, Contre les femmes. La montée d'une haine mondiale. Paris, Seuil, 2021.
Françoise Thébaud, La femme au temps de la guerre de 14. Paris, Stock, 1986.
Édith Thomas, Pauline Roland: socialisme et féminisme au XIXe siècle. Paris, Marcel Rivière, 1956.
Louise A. Tilly, Joan W. Scott, Les femmes, le travail et la famille. Paris, Payot, 2002.
Charles Turgeon, Le Féminisme français. 1. L'Émancipation individuelle et sociale de la femme. 2. L'Émancipation politique et familiale de la femme. Paris, Librairie de la Société du Recueil général des Lois et des Arrêts, 1902.
Octave Uzanne, La Femme à Paris. Nos contemporaines. Notes successives sur les Parisiennes de ce Temps dans leurs divers Milieux, États et Conditions.
Paris, Ancienne Maison Qantin, Librairies-Imprimeries Réunies, 1894.
Octave Uzanne, Études de sociologie féminine. Parisiennes de ce temps. En leurs divers milieux, états et conditions. Études pour servir à l'histoire des femmes,
de la société, de la galanterie française, des moeurs contemporaines et de l'égoïsme masculin. Ménagères, Ouvrières et courtisanes, bourgeoises et mondaines,
Artistes et comédiennes. Paris, Mercure de France, 1910.
Judith Vega, 'Feminist republicanism. Etta Palm-Aelders on justice, virtue and men.' In: History of European Ideas, t. 10, no. 3, pp. 333-351, 1989.
Judith Vega, Etta Palm, une hollandaise à Paris. In: Willem Frijhoff et Rudolf Dekker, Le voyage révolutionnaire. Actes du colloque franco-néerlandais du Bicentenaire de la Révolution française, Amsterdam. 12 - 13 octobre 1989, pp. 49-56. Hilversum, Verloren, 1991.
Jean Verdon, La femme au Moyen Age. Paris, Éditions Jean-Paul Gisserot, 1999.
Louis Veuillot, Octave Uzanne, Études de sociologie féminine. Parisiennes de ce temps. En leurs divers milieux, états et conditions.
Études pour servir à l'histoire des femmes, de la société, de la galanterie française, des moeurs contemporaines et de l'égoïsme masculin.
Ménagères, Ouvrières et courtisanes, bourgeoises et mondaines, Artistes et comédiennes. Paris, Mercure de France, 1910.
Pierre Vidal, Les heures de la femme a Paris.Tableux Parisiens. Paris, Éditions Boudet (Libraire Lahure), 1903.
Eliane Viennot, L'âge d'or de l'ordre masculin. La France, les femmes et le pouvoir 1804 - 1860. Paris, CNRS, 2020.
Isabelle Vissière, Isabelle de Charrière, Une aristocrate révolutionaire. Paris, Éditions des Femmes / Antoinette Fouque, 1988.
Andrea Weiss, Paris Was a Woman: Portraits from the Left Bank. San Francisco, Harpers San Francisco Counterpoint, 1995.
Betje Wolff en Aagje Deken, Wandelingen door Bourgogne. Uitgegeeven door E. Bekker. In 's Gravenhage by J. van Cleef, 1789.
Ripa Yannick, Histoire Feminine de la France - de la Revolution à la Loi Veil. Paris, Belin, 2020.
Michelle Zancarini-Fournel, Histoire des femmes en France: XIXe-XXe siècle. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2005.
*** PROSTITUTIE:
Laure Adler, La vie quotidienne dans les maisons closes 1830-1930. Paris, Hachette, 1990.
Richard Balducci, Les Princesses de Paris - L'Âge d'or des cocottes, Presses de la Cité, 1994.
Honoré de Balzac, Splendeurs et Misères des Courtisanes. Comment aiment les filles, à combien l'amour revient aux vieillards.(1838 à 1847) Paris, Les Belles Éditions, s.d..
Au temps des maisons closes 1850-1946. Marianne Hors-Série, Septembre 2015.
Richard Balducci, Les princesses de Paris. L’âge d’or des cocottes. Paris, Hors Collection: Les Presses de la Cité, 1994.
Erica-Marie Benabou, La prostitution et la police des moeurs au XVIIIe siècle. Paris, Perrin, 1987.
Marten Bossenbroek, 'Tourner la medaille'. Ondergang van een eeuw prostitutie op z'n Frans. In: M. P. Bossenbroek, M. E. H. N. Mout, en C. Musterd (red.), Met de Franse slag. Opstellen voor H. L. Wesseling. Pp. 48-68. Leiden, 1998.
Alphonse Boudard et Romi, L'âge d'or des maisons closes. Paris, 1990.
Lydia Cacho, Traffic des femmes. Enquête sur l'esclavage sexuel dans le monde. Paris, Nouveau Monde éditions, 2012.
Nicole Canet, Maisons closes, 1860-1946 (Bordels de femmes, Bordels d'hommes). Paris, Éditions Nicole Canet - Galerie au Bonheur du Jour, 2009.
Nicole Canet, Décord de Bordels 1860-1946. Entre intimité et exubérance. Paris, Éditions Nicole Canet - Galerie au Bonheur du Jour, 2011.
Nicole Canet, Hôtels Garnis. Garçons de joie. Prostitution masculine. Lieux et fantasmes à Paris de 1860 à 1960. Paris, Éditions Nicole Canet. Galerie au Bonheur du Jour, 2012.
Nicole Canet, Histoire de la célèbre Maison close 1877 - 1946 Le Chabanais. Paris, Éditions Nicole Canet, Galerie au Bionhheur du Jour, 2015.
Gaston Capon, Les Maisons Closes Au XVIIIe Siècle ...: Académies de Filles
Et Courtières d'Amour, Maisons Clandestines, Matrones, Mères-Abbesses, Appareilleuses Et ... Secrets, Notes Personnelles Des Tenancières. Wentworth Press, 2018.
Nicolas Charbonneau, Laurent Guimier, Le Roman des Maisons Closes. Éditions du Rocher, 2010.
Alain Corbin, Les filles des noces: misère sexuelle et prostitution (19e et 20e siècles). Paris, 1978.
Catherine Guigon, Les Cocottes - Reines Du Paris 1900. Parigramme, 2012. Rééd. 2015.
Maurice Hamel & Charles Tournier (Enquête de), La Prostitution. Nice, C.G.E.P., 1927.
Jean-Luc Hennig, Les garçons de passe, enquête sur la prostitution masculine. Éditions Libres Hallier, 1978.
Alexandre-Jean-Baptiste Parent-Duchâtelet, De la prostitution dans la ville de paris, considérée sous le rapport de l'hygiène publique, de la moraler et de l'administration;
ouvrage appuyé de documents statistiques puisés dans les archives de la préfecture de police. 2 volumes. Paris, Londres, Chez J.-B. Ballière, 1837.
Alexandre-Jean-Baptiste Parent-Duchâtelet, La prostitution à Paris au XIXé siècle. Paris, Éditions du Seuil, 1981.
Alexandre-Jean-Baptiste Parent-Duchâtelet, De la prostitution dans la ville de Paris. 1857
Regis Revenin, Homosexualité et prostitution masculines à Paris (1870-1918). Paris, Éditions L'Harmattan, 2005.
Brigitte Rochelandet, Histoire de la prostitution: du Moyen Âge au XXe siècle. Yens-sur-Morge/Divonne-les-Bains, Cabedita, coll. « Archives vivantes », 2007.
Splendeurs et misères. Images de la prostitution 1850-1910. L'Objet d'Art, Hors-Série N° 91, Exposition au Musée d'Orsay, septembre 2015.
Jacques Solé, L'Age d'or de la prostitution. Paris, Plon, 1993.
Paul Teyssier, Maisons closes parisiennes. Paris, Parigramme, 2010.
----------
GEESTVERRUIMEND EN GEESTVERDOVEND:
Tj. J. Addens, The distribution of opium cultivation and the trade in opium. Haarlem, Joh. Enschedé, 1939.
Charles Baudelaire, Les Paradis Artificiels, Opium Et Haschisch. Paris, Poulet-Malassis et de Broise, 1860.
Charles Baudelaire, Onechte paradijzen: opium en hasjiesj. Amsterdam, Meulenhoff, 1971.
Charles Baudelaire, Les Paradis artificiels / Du vin et du haschisch. In: Œuvres complètes de Charles Baudelaire, Michel Lévy frères, 1869, IV. Petits Poèmes en prose, Les Paradis artificiels (p. 351-383).
Walter Benjamin, Uber Haschisch. Ré-éd., Suhrkamp Verlag Gmbh, 2014.
Walter Benjamin, Protokolle zu Drogenversuchen Hauptzuge Der Ersten & Zweiten Haschisch-Impressionen + Protokoll Des Haschischversuchs + Haschisch + Crocknotizen + Protokoll Des Meskalinversuchs. Ré-éd., E-Artnow, 2018.
Ferdinand M. Bertholet e.a., Opium, het zwarte parfum. Kunst en geschiedenis van een verloren ritueel, 2007
F. M. Bertholet et Cees Hogendoorn, Opium, la fée noire. Art et histoire d'un rituel perdu. Fonds Mercator, 2007.
Paul Butel, L'Opium. Histoire d'une fascination, Paris, Librairie Académique Perrin, 1995.
Jean Cocteau, Opium. Journal d'une désintoxication. Paris, Libraire Stock, Delamain & Boutelleau, 1930.
David T. Courtwright, Forces of Habit. Drugs and the Making of the Modern World. Cambridge MA, Harvard University Press, 2002
Marie-Claude Delahaye, L'Absynthe. Histoire de la fée. Éditions Berger Levraulkt, 1983.
Marie-Claude Delahaye, L'absinthe: Son histoire. Auvers-sur-Oise, Musée de l'Absynthe Édition, 2001.
Jean Dugarin, Toxicomanie: historique et classifications. In: Histoire, économie & société, Année 1988, 7-4, pp. 549-586.
Via: https://www.persee.fr/doc/hes_0752-5702_1988_num_7_4_2395
Delphi Fabrice, Opium à Paris Éd. 1907. Rééd. Paris, Hachette Livre-BNF, 2016.
Herbert Grammatikopoulos, Opium als Mode und Alltagsdroge und die literarische Avantgarde des 19. Jahrhundert. GRIN Verlag, 2008.
Herbert Grammatikopoulos, Opium und die literarische Avantgarde der Romantik. Schmetterling Verlag GmbH, 2019.
Arnould de Liedekerke, La belle époque de l'opium. Anthologie littéraire de la drogue de Baudelaire à Cocteau. Paris, Éditions de la Différence - Le Sphinx, 1984.
Maurice Magre, La nuit de Haschich et d'Opium. Paris, Flammarion, 1929.
Didier Nourrisson, Le Buveur du XIXe siècle. Paris, Albin Michel, 1990.
Didier Nourrisson, Histoire sociale du tabac. Éditions Christian, 1999.
Frédéric Pagès, Descartes et le cannabis: Pourquoi partir en Hollande? Paris, Éditions Mille et une Nuits, 1996.
J. Pannier, Mémoire sur la question de l' opium telle qu'elle se présente en France et dans les Colonies françaises préparé à l'occasion de la Conférence internationale de La Haye. 1911.
Daniel Pierrejean, Les drogués du Führer: quand les soldats du Reich se droguaient pour gagner. Jourdan Éditions, 2019.
N. Pitsos, Les sirènes de la Belle Époque. Histoire des passions toxicomanes en France au début du siècle. Paris, Le Manuscrit, 2012.
Emmanuelle Retaillaud-Bajac, Les paradis perdus. Drogues et usagers de drogues dans la France de l'entre-deux-guerres. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2009.
Wolfgang Schivelbusch, Das Paradies, der Geschmack und die Vernunft: eine Geschichte der Genussmittel. München/Wien, Carl Hanser Verlag, 1980.
Maurice Talmeyr, Les Possédés de la morphine. Paris, Librairi Plon, 1892.
Via: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k62841g.pdf
Ewald Vanvugt, Wettig Opium. 350 jaar Nederlandse opiumhandel in de Indische Archipel. Uitgeverij In de Knipscheer B.V., 1985.
Jean-Jacques Yvorel, Les poisons de l'esprit: Drogues et drogués au XIXe siècle. Paris, Gallimard - Le Promeneur, 1992.
----------
FILOSOFIE EN ECONOMISCH DENKEN IN HET ALGEMEEN:
Walter Benjamin (Préface Baptiste Mylondo, Traduction Frédéric Joly), Le capitalisme comme religion: Et autre critiques de l'économie. Éditions Payot & Rivages, 2019.
Howard Eiland, Michael W. Jennings, Walter Benjamin: a critical life, Harvard university Press, 2014.
Paul Harrison, Elements of Pantheism: A Spirituality of Nature and the Universe. CreateSpace Independent Publishing Platform; edition 2013.
Jean Goldzink, Voltaire. La légende de Saint Arouet. Paris, Gallimard, 1989.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Éditorial), Spinoza, Kant, Hegel. Les textes fondamentaux de la philosophie moderne. Paris, Le Point Hors-Séries, septembre - octobre 2006.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Éditorial), Nos derniers maîtres. Les textes fondamentaux. Paris, Le Point Références, septembre-octobre 2011.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Avant-propos), Utopies. Changer le monde. Les grandes textes expliqués. Paris, Le Point Références, mars-avril 2015.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Éditorial), Éloge de la vie simple. Les textes fondamentaux commentés. Paris, Le Point Références, septembre-octobre 2015.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Éditorial), Spinoza. L'ultramoderne. Paris, Le Point Hors-Série - Les Maîtres Penseur, Numéro 19, octobre-novembre 2015.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Éditorial), Comprendre l'économie. Les textes fondamenaux. Paris, Le Point Références, mars-avril 2016.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Éditorial), Grands débats de l'économie. Les textes fondamentaux. Paris, Le Point Références, mai-juin 2019.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Éditorial), Montaigne.Paris, Le Point Hors-Serie - Les Maitres Penseurs, Numéro 25, mai -juin, 2019.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Éditorial), Machiavel. Cet ami qui vous veut du bien. Paris, Le Point Hors-Série - Les Maîtres Penseurs, Numéro 27, février-mars 2020.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Éditorial), Hannah Arendt. Penser sans entraves. Paris, Le Point Hors-Série - Les Maîtres Penseurs, Numéro 20, février-mars, 2021.
Catharine Golliau (Rédactrice enchef et Éditorial), Les esprits libres. Les grands texts. Paris, Le Point Références, Numéro 84, Mars-Avril 2021.
Robert L. Heilbronner, De wereld jaagt naar geld. Amsterdam, H.J. Paris, 1957.
Robert L. Heilbronner, The Wordly Philosophers. The lives, times and ideas of the great economic thinkers. New York, NY, A TouchStone Book, published by Simon and Schuster, Fourth Edition. Completely Revised for the 1970's, 1972.
Sidney Hook (Ed.), Determinism and Freedom in the Age of Modern Science. New York, Collier Books - London, Collier MacMillan Publishers, 1974.
Martin Jay, The Dialectical Imagination. A History of the Frankfurt School and the Institute of Social Research 1923-50. London, Heinemann, 1973.
Le Monde Hors-Série, Karl Marx. La révolution anticapitaliste. Paris, Le Monde Hors-Série, 2016.
J. Allanson Picton, Pantheism. Its Story and Significance. ValdeBooks, 2010.
Gisèle Sapiro, dir., Dictionnaire international Bourdieu. Paris, CNRS Éditions, 2020.
(>>> Voire en même temps:) Nicolas Duvoux & Jules Naudet, Au fil du labyrinthe Bourdieu. Entretien avec Gisèle Sapiro et Franck Poupeau. La vie des idées, le 5 mars, 2021.
Via: https://laviedesidees.fr/Au-fil-du-labyrinthe-Bourdieu.html
Rolf Wiggershaus, Die Frankfurter Schule. Reinbek bei Hamburg, Rowohlt Taschenbuch Verlag, 2010.
----------
FILOSOFIE EN PRAKTIJK, IN HET BIJZONDER AANGAANDE NIHILISME, MODERNISME, POSTMODERNISME, HYPERMODERNISME, LIBERALISME EN NEOLIBERALISME:
Gilbert Adair, The Postmodernist Always Rings Twice. Reflections on Culture in the 90s. London, Fourth Estate, 1992.
Perry Anderson, The Origins of Postmodernity. Londen/New York, Verso, 1998.
Nicole Aubert (Sous la direction de), L'individu hypermoderne. Erès, 2017.
Marc Augé, Non-lieux. Introduction à une anthropologie de la surmodernité. Paris, Le Seuil, 1992.
Eduardo Ayres Tomaz, Raphaëlle Nollez-Goldbach (Sous la direction de), Le postmodernisme, et après? Tumultes, N° 34, Mai 2010.
Kiff Bamford, Jean-François Lyotard. Reaktion Books (Critical Lives), 2017.
Zygmunt Bauman, Postmodernity and its Discontents. New York, New York University Press, 1997.
Zygmunt Bauman and Leonidas Donskis, Moral Blindness. The Loss of Sensitivity in Liquid Modernity. Cambridge, Polity, 2013.
William-Josh Beck, L'accélérateur totalitaire. Phénomène viral et schizophrénie néolibérale. Paris, Éditions L'Harmattan, 2021.
Marlene Benquet, Theo Bourgeron, La finance autoritaire - Vers la fin du néolibéralisme. Raisons d'agir, 2021.
M. Berman, All that is solid melts into air. The experience of modernity. New York, 1982.
Hans Bertens, The Idea of the Postmodern. A History. London: Routledge, 1995.
Steven Best and Douglas Kellner, Postmodern Theory: Critical Interrogations. New York, Guilford, 1991.
Alain Bihr, La novlangue néolibérale. La rhétorique du fétichisme capitaliste. Éditions Syllepse, 2017.
Sam Binkley, Happiness as Enterprise: An Essay on Neoliberal Life. State University of New York Press, 2015.
Peter Bloom, Authoritarian Capitalism in the Age of Globalization. Edward Elgar Publishing Ltd., 2016.
Monique Boireau-Rouillé et al. (Rédaction de ce numéro), De Mai 68 au débat sur la postmodernité. Enjeux actuels de l'émancipation. Lyon, Réfractions - recherches et expressions anarchistes, N° 20, mai 2008.
Yves Boisvert, Le monde postmoderne. Analyse du discours sur la postmodernité. Paris, ?L'Harmattan, 1996.
Ernst Breisach, On the Future of History: The Postmodernist Challenge and Its Aftermath. Chicago, University of Chicago Press, 2003.
Anton Brender, Capitalisme et progrès social. Paris, La Découverte, 2020.
Gabriël van den Brink, Moderniteit Als Opgave. Een Antwoord Aan Relativisme En Conservatisme. Sun Uitgeverij, 2007.
Gabriël van den Brink, Eigentijds idealisme. Een afrekening met het cynisme in Nederland. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2011.
Gabriël van den Brink, Ruw ontwaken uit de neoliberale droom en de eigenheid van het Europese continent. Amsterdam, Prometheus, 2020.
Wendy Brown, 'Neo-liberalism and the End of Liberal Democracy'. In: Theory and Events, vol. VII, no. 1, 2003.
Via: https://muse.jhu.edu/article/48659
Wendy Brown, Undoing the Demos: Neoliberalism's Stealth Revolution. New York, Zone, 2015.
Thierry Brugvin (Collectif dirigé par), Etre humain en système capitaliste? L'impact psychologique du néolibéralisme. Gap, Yves Michel, 2015.
Christophe Butler, Postmodernism: A Very Short Introduction. Oxford, Oxford University Press, 2002.
Christopher Butler, Modernism. A Very Short Introduction. Oxford, Oxford University Press, 2010.
Alain Caille, Critique de la raison utilitaire. Paris, La Découverte, 2003.
Alex Callinicos, Against Postmodernism. A Marxist Critique. Cambridge UK, Polity Press, (first edition 1989), 1992.
Karen L. Carr, The Banalization of Nihilism: Twentieth-Century Responses to Meaninglessness. Albany NY, State University of New York Press, 1992.
Grégoire Chamayou, Les Chasses à l'homme. La Fabrique, 2010.
Gregoire Chamayou, La Société ingouvernable. Une généalogie du libéralisme autoritaire. La Fabrique, 2018.
Grégoire Chamayou, The Ungovernable Society. A Genealogy of Authoritarian Liberalism. Polity Press, 2021
Kyle Chayka, How Nothingness Became Everything We Wanted. Even before the pandemic, American culture was embracing numbness as an antidote for the overload of
digital capitalism. But is it a real escape — or another trap? In: The New York Times, Jan. 19, 2021, 5:00 a.m. ET.
(A version of this article appears in print on Jan. 24, 2021, Page 24 of the Sunday Magazine with the headline: 'Into the Void.)
Via: https://www.nytimes.com/2021/01/19/magazine/negation-culture.html
Katy Cook, The Psychology of Silicon Valley. Ethicals threats and emotional unintelligence in the tech industry. Palgrave Macmillan, 2020.
Pierre Dardot et Christian Laval, Ce cauchemar qui n'en finit pas. Comment le néolibéralisme défait la démocratie. Paris, Le Découverte, 2016.
François Denord, Le néo-libéralisme à la française. Histoire d'une idéologie politique. Agone, 2016.
Chris Dillow, The End of Politics. New Labour and the Folly of Managerialism. Harriman House Publishing, 2007.
Brian Doherty, Radicals for Capitalism. A Freewheeling History of the Modern American Libertarian Movement. PublicAffairs, 2007.
J. M. Ellis, Against deconstruction. Princeton, 1989.
Ewald Engelen, Ontwaakt! Kom uit uw neoliberale sluim. Amsterdam, Athenaeum, 2021.
ofwel
Ewald Engelen, Weg uit het neoliberale spiegelpaleis. Amsterdam, Athenaeum, 2021.
Eugène Enriquez (Sous la direction de), L'arrogance: Un mode de domination néo-libéral. In Press, 2015.
Willard F. Enteman, Managerialism. The Emergence of a New Ideology. University of Wisconsin Press, 1993.
Revue Esprit, l'Idéologie de la Silicon Valley. Paris, Mai 2019.
Jacques Généreux, La déconnomie. Quand l'empire de la bêtise surpasse celui de l'argent. Paris, Seuil, 2016.
Dominique Girardot, La société du mérite. Idéologie méritocratique et violence néolibérale. Éditions Le Bord de l'eau, 2011.
Raphaël Glucksmann, Les Enfants du vide. De l'impasse individualiste au réveil citoyen. Allary, 2018.
Mark Gottdiener, Postmodern Semiotics: Material Culture and the Forms of Postmodern Life. Blackwell Pub, 1995.
David Guilbaud (Préface d'Alain Caillé et de Philippe Chanial), L'Illusion méritocratique. Paris, Odile Jacob, 2018.
Jürgen Habermas (Translated by Seyla Ben-Habib), Modernity versus Postmodernity. In: New German Critique, No. 22, Special Issue on Modernism. (Winter, 1981), pp. 3-14.
Via: http://newdoc.nccu.edu.tw/teasyllabus/104001041100/Habermas_modernity%20versus%20postmodernity.pdf
David Harvey, The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change. Wiley-Blackwell, October 1991.
David Harvey, A brief history of neoliberalism. Oxford, UK, Oxford University Press, 2005.
Friedrich A. Hayek, The Road to Serfdom. Routledge, 1944.
Stephen Hicks, Explaining Postmodernism. Skepticism and Socialism from Rousseau to Foucault. Connor Court Publishing Pty Ltd., 2019.
Russell Jacoby, The End of Utopia: Politics and Culture in an Age of Apathy. New York, NY, Basic Books, 1999.
Frederic Jameson, Postmodernism or, the cultural logic of late capitalism. Durham, NC., Duke University Press, 1991.
Anselm Jappe, Béton. Arme de construction massive du capitalisme. L'Echappée, 2020.
Daniel Stedman Jones, Masters of the Universe – Hayek, Friedman, and the Birth of Neoliberal Politics. Princeton NJ, Princeton University Press, Updated edition, 2014.
Tony Judt, Contre le vide moral. Restaurons la social-démocratie. Paris, Flammarion, Champs essais, 2015.
Michel Keller, Cent Considérations sur le nihilisme contemporain et sur les caractères tragicomiques des sociétés postmodernes. L'Or des Fous, 2005.
Alan Kirby, Digimodernism. How New Technologies Dismantle the Postmodern and Reconfigure Our Culture. New York - London, Continuum, 2009.
Naomi Klein, "It was the Democrats' embrace of neoliberalism that won it for Trump". The Guardian, November 9, 2016.
Via: https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/nov/09/rise-of-the-davos-class-sealed-americas-fate
T. Klikauer, Managerialism: A Critique of an Ideology. Palgrave Macmillan, 2013.
Jocelyn Lachance, L'adolescence hypermoderne. Le nouveau rapport au temps des jeunes. Presses Université Laval, 2012.
Christopher Lasch, Cornelius Castoriadis (Postface Claude Michéa), La Culture de l'égoïsme. Climats, 2012.
Scott Lash, Sociology of Postmodernism. London and New York, Routledge, 1990.
Bruno Latour, Nous n'avons jamais été modernes. Paris, La Découverte, 2006.
Alain Laurent, Ayn Rand ou la passion de l'égoïsme rationnel. Une biographie intellectuelle. Les Belles Lettres, 2011.
Christian Laval, Foucault, Bourdieu et la question néolibérale. Paris, La Découverte, 2018.
Cid Lazarou, Le postmodernisme: comment le nihilisme a consommé la gauche. In: The Epoche Times, 16 octobre 2019.
Via:
https://fr.theepochtimes.com/le-postmodernisme-nihilisme-a-consomme-gauche-521544.html
Ghyslain Lévy, Survivre à l'indifférence. CampagnePremière, 2019.
Gilles Lipovetsky, L'ère du vide. Essais sur l'individualisme contemporain. Paris, Gallimard, 1983, et 1993 pour la postface.
Gilles Lipovetsky, L'empire de l'éphémère. Paris, Gallimard, 1987.
Robert R. Locke, J.-C. Spender, Confronting Managerialism. How the Business Elite and Their Schools Threw Our Lives Out of Balance. Zed Books Ltd., 2011.
Kem Luther, The Next Generation Gap: The Rise Of The Digitals And The Ruin Of Postmodernism. Universe, 2009.
Jean-François Lyotard, La condition postmoderne: rapport sur le savoir. Paris, Minuit, 1979.
Jean-François Lyotard, Le postmoderne expliqué aux enfants. Correspondance, 1982-1985.LGF, Coll. Biblio essais, 1993.
Michel Maffesoli, La transfiguration du politique. La tribalisation du monde postmoderne. La Table ronde, 2002.
Michel Maffesoli, La part du Diable. Précis de subversion postmoderne. Paris, Champs Flammarion, 2004.
Michel Maffesoli, Après la modernité? La conquête du présent; la violence totalitaire; la logique de la domination. Paris, éd. du CNRS, coll. « Compendium », 2008.
Michel Maffesoli, Le temps revient. Formes élémentaires de la postmodernité. Desclée de Brouwer, coll. "Des Paroles et des Hommes", 2010.
Michel Maffesoli (avec Brice Perrier), L’Homme postmoderne. Paris, Bourin éditeur, coll. "Société", 2012.
Michel Maffesoli, Imaginaire et Postmodernité. Manucius, 2014.
Michel Maffesoli, L’ordre des choses. Penser la postmodernité, CNRS Éditions, 2014.
Michel Maffesoli, Être postmoderne (postface d'Hélène Strohl). Cerf, Coll.Idées, 248 p., 2018.
Michel Maffesoli, Le temps des tribus. Le déclin de l'individualisme dans les sociétés postmodernes. (1988) La Table Ronde, 2019.
Michel Maffesoli, Le tourisme moderne est mort. Vive le tourisme postmoderne! In: Revue Espaces n°355, Juillet 2020.
Michel Maffesoli, L'ère des soulèvements. Les éditions du Cerf, 2021.
Pierre Manent, Histoire intellectuelle du libéralisme. Paris, Fayard/Pluriel, 2012.
Rainer Mausfeld, Angst und Macht. Herrschaftstechniken der Angsterzeugung in kapitalistischen Demokratien. Westend, 2019.
Rainer Mausfeld, Warum schweigen die Lämmer? Wie Elitendemokratie und Neoliberalismus unsere Gesellschaft und unsere Lebensgrundlagen zerstören. Westend, 2021.
José-Guilherme Merquior, Foucault ou le nihilisme de la chaire. Paris, PUF, "Sociologies", 1986.
Alfredo Gomez Muller, Nihilisme et capitalisme. Éditions Kimé, 2017.
Friedrich Wilhelm Nietzsche (Elisabeth Förster-Nietzsche - Hrsg.), Der Wille zur Macht - Band 1 & Band 2: Versuch einer Umwertung aller Werte (1906).
Independently published, 2019.
Frédéric Nietzsche (Éd. par Henri Albert), La volonté de Puissance: Essai d'une transmutation de toutes les valeurs (Études et Fragments).
CreateSpace Independent Publishing Platform, 2018.
Michel Onfray, Miroir du nihilisme: Houellebecq éducateur. Éditions Gallilée, 2017.
Michel Onfray, La résistance au nihilisme: Contre-histoire de la philosophie, tome XII. Paris, Grasset, 2020.
Ayn Rand, The Fountainhead. Bobbs Merrill, 1843.
Ayn Rand, Atlas Shrugged. Random House, 1957.
Hermann Rausching, La révolution du nihilisme. Paris, Gallimard, coll. "Problèmes et Documents", 1939.
Myriam Revault d'Allonnes, La faiblesse du vrai. Ce que la post-vérité fait à notre monde commun. Paris, Le Seuil, 2018.
Luisa Martín Rojo, Alfonso Del Percio (Edited by), Language and Neoliberal Governmentality. Language, society and political economy. Routledge, 2019.
Nadine Salamé, L'hyperréalité du monde postmoderne selon Jean Baudrillard. Essai de lecture analytique et critique. Paris, L'Harmattan, 2016.
Second Manifeste Convivialiste. Pour un monde post-néolibéral. Arles, Actes Sud, Internationale Convivialiste, 2020.
Claude Simon, L'idéologie néolibérale: ses fondements, ses dégâts. Éditions du Temps Présent, 2016.
Agnès Sinaï, Walter Benjamin face à la tempête du progrès. Lyon, Le passager clandestin, 2016.
Alain-Gérard Slama, La société d'indifférence. Tempus Perrin, 2010.
William Slocombe, Nihilism and the Sublime Postmodern. The (Hi)story of a difficult Relationship from Romantism to Postmodernism. London, Routledge, 2013.
Timothy Snyder, On Tyranny. Twenty Lesson from the Twentieth Century. New York, Tim Duggan Books, 2017.
Timothy Snyder, The American Abyss. A historian of fascism and political atrocity on Trump, the mob and what comes next. In: The New York Times, Published Jan. 9, 2021. Updated Jan. 10, 2021, 10:12 a.m. ET.
Via: https://www.nytimes.com/2021/01/09/magazine/trump-coup.html
Andreas Urs Sommer, Umwerthung der Werthe. In: Henning Ottmann (Hrsg.), Nietzsche-Handbuch. Leben - Werk - Wirkung. Stuttgart / Weimar, 2000.
--- (Voire aussi: 'Umwertung aller Werte' via: https://de.wikipedia.org/wiki/Umwertung_aller_Werte et
------------------'La volonté de puissance' via: https://fr.wikipedia.org/wiki/La_Volont%C3%A9_de_puissance
Judith Stamps, Unthinking Modernity: Innis, McLuhan and the Frankfurt School. Montreal, McGill-Queen's University Press, 1995.
Carlo Strenger, The Fear of Insignificance. Searching for Meaning in the Twenty-first Century. Palgrave-Mcmillan, New York 2011
Carlo Strenger (Übersetzer Irmela Köstlin), Die Angst vor der Bedeutungslosigkeit. Das Leben in der globalisierten Welt sinnvoll gestalten. Psychosozial-Verlag, 2016.
Michael Tanner, Nietzsche. Rotterdam, Lemniscaat - Trouw Bibiotheek, 2012.
Paul van Tongeren, Het Europese nihilisme - Friedrich Nietzsche over de dreiging die niemand schijnt te deren. Uitgeverij Vantilt, 2012.
Shmuel Trigano, La nouvelle idéologie dominante. Le post-modernisme. Hermann Glassin Philosophie, 2012.
Agnès Vandevelde-Rougale, La novlangue managériale. Erès, 2017.
Gianni Vattimo, La fin de la modernité. Nihilisme et herméneutique dans la culture post-moderne. Paris, Seuil, 1987.
Pierre Le Vigan (Préface Christian Brosio), Soudain la postmodernité. Publication indépendant, 2018.
Ning Wang, Tourism and Modernity. A Sociological Analysis. Oxford, England, Pergamon, 2000.
Shane Weller, Modernism and Nihilism. Basingstoke, Palgrave Macmillan, 2011.
Michelle Williams, Vishwas Satgar (Edited by), Destroying Democracy. Neoliberal Capitalism and the Rise of Authoritarian Politics. Wits University Press, 2021.
Ashley Woodward, Nihilism in Postmodernity. The Davies Group Publishers, 2009.
----------
TEKEN- EN WOORDENSYMBOLIEK, SEMIOLOGIE, SEMIOTIEK:
Roland Barthes, Mythologies. Paris, Éditions du Seuil, 1957.
Roland Barthes, La Tour Eiffel. Paris, Centre national de la photographie/Éditions du Seuil, 1964
Roland Barthes, L’empire des signes, Paris, Champs Flammarion, 1984.
Roland Barthes, Mythologies d'aujourd'hui (Dossier coordonné par Marie Fouquet et Tipaine Samoyault). In: Le Nouveau Magazine Littéraire, N° 28, pp.78-97, avril 2020.
Jean Baudrillard, Le système des objets. Paris, Éditions Gallimard, 1968.
Jean Baudrillard, Pour une critique de l'économie politique du signe. Paris, Gallimard, 1972.
Jean Baudrillard, Simulacres et simulation. Paris, Galilée, 1985.
J. Berger, Ways of Seeing. London, BBC and Penguin, 1983.
Gérard Blanchard, Pour une sémiologie de la typographie. Andenne, Rémy Margermans Éditeur, 1979.
Pierre Bourdieu, La Distinction. Critique sociale du jugement, Paris, Les Éditions de Minuit, 1979,
Pierre Bourdieu, Ce que parler veut dire. L'économie des échanges linguistiques. Paris, Fayard, 1982.
Jonathan Culler, The Semiotics of Tourism. In: Jonathan Culler, Framing the Sign: Criticism and Its Institutions (Oklahoma Project for Discourse & Theory). University of Oklahoma Press, 1989.
Régis Debray, Vie et mort de l'image. Une histoire du regard en Occident. Paris, Gallimard, 1992.
Umberto Eco, A Theory of Semiotics. Bloomington, Indiana University Press, 1976.
Umberto Eco, Travels in Hyperreality. New York and London, Harcourt Brace Jovanovich, 1986.
M. Eliade, Images et symboles. Paris, Gallimard, 1952.
Robin Dodd, From Gutenberg to Opentype. An Illustrated History of Type from the Earliest Letterforms to the Latest Digital Fonts. Hartley & Marks Publishers, 2006.
Jean-luc Dusong, Fabienne Sigwart, Typographie du plomb au numérique.Paris, Larousse-Bordas, 1996.
Jean-Pierre Faye, Langages totalitaires: Critique de la raison narrative, critique de l'économie narrative. Hermann, Éditeurs des Sciences et des Arts, 2004.
Laurent Gervereau, Voir, comprendre, analyser les images. Paris, Éditions la Découverte, 2004.
Mark Gottdiener, Postmodern Semiotics: Material Culture and the Forms of Postmodern Life. Blackwell Pub, 1995.
Edward T. Hall, The Silent Language. New York, Anchor Books, 1959.
Edward T. Hall, The Hidden Dimension. New York, Doubleday & Comp., 1966.
Edward T. Hall, Beyond Culture. New York, Anchor Press / Doubleday & Company Inc., 1976.
Edward T. Hall, The Dance of Life. The Other Dimension of Time. New York, Anchor Books / Doubleday, 1983.
Edward T. Hall, An Anthropology of Everyday Life. An Autobiography. New York, Doubleday, 1992.
Georges Jean, Langage des signes. L'écriture et son double. Paris, Découvertes Gallimard, 1989.
Thomas Kleinspehn, Die flüchtige Blick. Sehen und Identität in der Kultur der Neuzeit. Reinbeck bei Hamburg, 1989.
Robert Lanquar, Tourism signs and symbols: status report and a guidebook. Madrid, WTO/OMT, 2001.
Scott Lash & John Urry, Economies of signs and space. London, Sage Publications, 1994.
Thierry Lenain (Sous la direction de), L'Image: Deleuze, Foucault, Lyotard. Vrin, reprint, 1997.
Anne de Margerie, J. B. Bodoni, typographe italien (1740-1813). Paris, Jacques Damase éditeur, 1985.
Paul McNeil, The Visual History of Type. A visual survey of 320 typefaces. Laurence King Publishing, 2017.
Cseslaw Milosz, The Captive Mind. New York, 1953.
Czeslaw Milosz, Visions from San Francisco Bay. New York, Farrer Straus Giroux, 1982.
L. Morisset, B. Sarrasin et G. Ethiier, Epistémologie des études touristiques. Presses de l'Université de Québec, 2013.
Georges Mounin, Introduction à la sémiologie. Paris, Les Éditions de minuit, 1970.
Hamid Mowlana, George Gerbner and Herbert Schiller (eds), Triumph of the Image. Boulder, CO, Westview Press, 1992.
Shani Organ, Media Representation and the Global Imagination. Cambridge, Polity Press, 2012.
Michel Pastoureau, Noir. Histoire d'une couleur. Points Histoire, 2020.
Luc Pauwels & Jan Marie Peters, Denken over beelden. Theorie en analyse van het beeld en de beeldcultuur. Leuven, Acco, 2005.
Jan Marie Peters, Het bezielde beeld. Inleiding in de filmmontage. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2003.
François Richaudeau, La Lisibilité. Langage-typographie-signes ... lecture. Paris, Éditions Denoël-Gonthier, 1969.
Marius Rimmele und Bernd Stiegler, Visuelle Kulturen/Visual Culture zur Einführung. Hamburg, Junios, 2019.
David Scott, Semiologies of Travel: From Gautier to Baudrillard. Cambridge, Cambridge University Press, 2004.
Gilles Teissonnières, La tour Eiffel, une ethnologie d'un espace touristique. THS - Collection Le regard de l'ethnologue, 2011.
----------
FRANKRIJK, HAAR PLAATS IN WERELD EN SOUVEREINITEIT, HAAR UITSTRALING, HAAR IMAGO EN HAAR 'VERBEELDING':
Maurice Agulhon, Marianne au combat. L'imagerie et la symboliques républicaines de 1789 à 1880. Paris, Flammarion, 1979.
Maurice Agulhon, Marianne au pouvoir. L'imagerie et la symbolique républicaine de 1880 à 1914. Paris, Flammarion, 1989.
Maurice Agulhon, Pierre Bonte, Marianne. Les visages de la République. Paris, Gallimard, 1992.
Maurice Agulhon, De Gaulle: Histoire, symbole, mythe. Paris, 2000.
Maurice Agulhon, Les métamorphoses de Marianne de 1914 à nos jours. Paris, Flammarion, 2001.
Daniel Arasse, La guillotine et l'imaginaire de la Terreur. Paris, Flammarion, 1987.
Pascale Avenel et Pierre Vaydat (Éd.), La France fascinante et détestée. Arras, 2000.
Vincent Bastien, Pierre-Louis Dubourdeau, Maxime Leclère, La marque France. Paris, Presses des Mines, 2011.
Pierre Bayard et Jean-Louis Fournel, Après le Rwanda, la Bosnie. La France "s’honorerait" d’entamer un travail de reconnaissance des ses erreues dans le conflit en Bosnie, comme elle l'a fait pour le Rwanda, jugent les deux universitaires. In: Le Monde 24-25 juillet 2021.
Sylvain Bersinger, Ces entrepreneurs français qui ont conquis le monde. Gaumont, Parhé, Citroën, L'Oréal, Renault, Louis Vuttton, Christian Dior .... Enrick B. Éditions, 2020
Boze Bisko, Le rayonnement de la France dans le monde: Histoire, économie, fin du XXe siècle. Éditions de l'Onde, 2015.
M. Blancpain, Les lumières de la France. Paris, Calman-Lévy, 1968.
Frédéric Charillon (Sous la direction de), La France dans le monde. Paris, CNRS, 2021.
C. Charle et D. Roche (red.), Capitales culturelles, Capitales symboliques. Paris et les expériences européennes. XVIIIe-XXe siècles. Paris, Publications de la Sorbonne, 2002.
Christophe Charle (Sous la direction de), Capitales européennes et rayonnement culturel, XVIIIe-XIXe siècles. Éditions rue d'Ulm, 2004.
Christophe Charle (éd.), Le temps des capitales culturelles, XVIIIe-XXXe siècles. Seyssel, Champ Vallon, 2009.
Jean-Pierre Chevènement, La France est-elle finie? Paris, Fayard, 2011.
E. Cohen, Paris dans l'imaginaire national de l'Entre-deux-guerres. Paris, Éditions de La Sorbonne, 1999.
Hervé Coulouarn, La France vue d'ailleurs: Histoire des stéréotypes. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2016.
Yves Daudu, Les Français à la une: La presse étrangère juge les Français. Paris, Éditions la Découverte, 1987.
Yann Delaunay (Sous la direction de),Image et attractivité internationales de la France pour les 18-35 ans. Paris, Atout France, 2019.
Arnaud Demaury, Citroën DS. Ambassadrice Française. Independently published, 2018.
Pascal Dupeyrat (Preface de Bruno Le Maire), Sécurité économique et souverainetés industrielles. Paris, Presses Universitaires de France, 2020.
Lucille Douchin et Thibaut Hair, Destination France! La photothèque du tourisme. Livret d'exposition. Fontainebleau, Archives Nationales, 2014.
Charles-Louis Foulon (Sous la direction de), André Malraux et le rayonnement culturel de la France. Éditions Complexe, 2004.
Dominique Frischer, La France Vue d'en Face. L'image de la France analysée et jugée par des étrangers. Paris, Robert Laffont, 1990.
Jean-Christophe Fromantin, Mon village dans un monde global. La place de la France dans la mondialisation. Perégrines, 2011.
Max Gallo, Fier d"être français. Paris, Fayard, 2006.
Marcel Gauchet, "Nous ne jouons plus dans la cour des grands." In: Le Monde, 07-08/06-2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/06/06/marcel-gauchet-nous-ne-jouons-plus-dans-la-cour-des-grands_6041961_3232.html
Wolfgang Geiger: L’image de la France dans l’Allemagne nazie (1933-1945). Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 1999.
Mireille den Hartog, Achtergrondverhalen, feiten en weetjes van 57 'iconen' van Franse bodem. Deventer, Edicola Publishing bv, 2015.
Stephen L. Harp, Marketing Michelin. Advertising & Cultural Identity in Twentieth-Century France. Baltimore & London, The John Hopkins University Press, 2001.
Emmanuel Hecht (Propos recueillis par), Sudhir Hazareesingh: "La France croit devoir penser pour le reste du monde." In: L'Express, N° 3347, pp. 12-16, 26 août 2015.
Gabrielle Hecht (Guenièvre Callon pour la traduction), Le rayonnement de la France. Éditions Amsterdam, 2014.
François Heisbourg, Le Temps des prédateurs. La Chine, l'Amérique, la Russie et nous. Paris, Odile Jacob, 2020.
Kick Hommes, Hoe de Tour in beeld wordt gebracht: ‘De renners zijn de acteurs in een film over Frankrijk’. In: Trouw, 10 juli 2021.
Jean-Noel Jeanneney, L'Histoire de France vue d'ailleurs - 50 évènements racontés par des historiens étrangers. 2018.
Damien Leloup, La France aurait-elle vraiment pu inventer Internet? In: Le Monde, mercredi 31 mars, 2O21.
Via: https://www.lemonde.fr/sciences/article/2021/03/29/la-france-aurait-elle-vraiment-pu-inventer-internet_6074880_1650684.html
Made in France. Les Français vus d'ailleurs. Pourquoi le monde tout entier nous envie. Les dossiers du Canard, juillet 1993.
Sylvaine Marandon, L'image de la France dans la conscience anglaise. Paris, Armand Collin, 1967.
Arnaud de Maurepas et Florent Brayard, Les Français vus par eux-même. Le XVIIIe siècle. Paris, Robert Laffont, 1996.
Bill McGann, Carol McGann, The Story of the Tour de France. How a Newspaper Promotion Became the Greatest Sporting Event in the World. Volume 1: 1903-1975. McGann Publishing LLC, 2019.
Bill McGann, Carol McGann, The Story of the Tour de France. How a Newspaper Promotion Became the Greatest Sporting Event in the World. Volume 2: 1976-2018. McGann Publishing LLC, 2019.
A.J. Meindre, Histoire de Paris et de son influence en Europe comprenant l'histoire civile, politique, religieuse et monumentale de cette ville. 5 volumes. Paris, Dentu, 1855.
A.J. Meindre, Histoire de Paris et de son influence en Europe depuis les temps les plus reculés jusqu'à nos jours comprenant l'histoire civile, politique, religieuse et monumentale de cette ville au double point de vue de la formation de l'unité nationale de la France et des progrès de la civilisation dans l'Europe occidentale - Tome 2. Paris, E. Dentu, Libraire-éditeur à Paris et Dezobry et E. Magdeleine, Libraires à Paris, 1855.
F. Melonio, Naissance et affirmation d'une culture nationale. La France de 1815 à 1880. Paris, Seuil, 2001.
Renaud Meltz, Régis Boulat (Sous la direction de), Jean-Pierre Chevènement. Le premier des souverainistes. De Nouveau Monde Éditions, 2021.
Robert Mengin, La France vue par l'étranger. Paris, La Table Ronde, 1971.
Vincente Minnelli (Directed by), Arthur Reed (Produced by), An American in Paris (with Gene Kelly, Leslie Caron et al.). Metro-Goldwyn-Mayer, 1951.
Frédéric Monneyron et Martine Xiberras (Eds.), La France dans le regards des Etats-Unies / France as seen by the United States. Perpignan, Presses Universitaires
de Perpignan, 2006.
Arnaud Montebourg, La Bataille du Made in France. Paris, Flammarion, 2013.
Roland Mousnier et. al., Comment les Français voyaient la France au XVIIe siècle. In: Bulletin de la Société d'études de XVIIe siècle, n° 25626, 1955.
Robert Murphy, Paul Ricard. Le fabuleux destin d'un enfant de Marseille. L'Homme qui a fait de son nom une marque mondial. Paris, Albin Michel, 2020.
Herman Lebovics, Mona Lisa's Escort: André Malreaux and the Reinvention of French Culture. Ithaca, Cornell University Press, 1999.
Derek C. Offord, Vladislav Rjeoutski, Gesine Argent (eds.), European Francophonie: The Social, Political and Cultural History of an International Prestige Language.
Oxford, Peter Lang International Academic Publishers, 2014.
Michel Onfray (Dir.), Souverainisme! Front populaire - numéro 1, juin 2020. Éditions du plenitre, 2020.
Michel Onfray (Dir.), L'abécédaire du souverainisme. Front Populaire Hors-série, Éditions du plenitre, 2020.
Michel Onfray (Dir.), Le génie français. Front Populaire - numéro 3, décembre 2020. Éditions du plenitre, 2020.
Michel Onfray (Dir.), Immigrations. Éviter le naufrage. Front Populaire - numéro 4, mars 2021. Éditions du plenitre, mars 2021.
Michel Onfray, L'Art d'être français. Bouquins, 2021.
Dominique Perrin & Brigitte du Tanney, Savoir vivre international. Le guide indispensable dès que vous quittez la France. Hermé, 1987.
Bernard Plasait, Améliorer l'image de la France. Paris, Rapport du Conseil Économique, Social et Environnemental. Journal Officiel, 14 avril 2010.
M. Pontault (ed.), Tourisme et francophonie. Paris, L'Harmattan, 1999.
J. Ralité, La Culture française se porte bien pourvu qu'on la sauve. Paris, Messidor/Éditions sociales, 1987.
Claude Revel, Nous et le reste du monde: les vrais atouts de la France dans la mondialisiation. Saint-Simon, 2007.
Vladislav Rjéoutski, Gesine Argent and Derek Offord (eds.), European Francophonie. The Social, Political and Cultural History of an International Prestige Language. Oxford, 2005.
Yves Roucaute, Éloge du mode de vie à la française. The french way of life. Paris, Éditions du Rocher, 2012.
Ralph Schor, L'Opinion française et les étrangers en France, 1919-1939. Paris, Publications de la Sorbonne, 1985.
Ralph Schor, Écrire en exil. Les écrivains étrangers en France. Paris, CNRS Édition, 2013.
Tyler Stovall, Transnational France. The Modern History of a Universal Nation. Routledge, 2015.
Thibaut de La Tocnaye (Préface de Marine Le Pen), Le Choix souverainiste. Les cinqs blocages à faire sauter pour redresserla France. Atelier Fol'fer, 2019.
Maurice Vaïsse, La puissance ou l'influence? La France dans le monde depuis 1958. Paris, Fayard, 2009.
Pierre Verdager, Hollwood's Frenchness: Representations of the French in American Films. In: Contemporary French and Francophone Studies 8, N. 4, 441-451, 2004.
Jean Viard, La France dans le monde qui vient. La grande métamorphose. Nouvelles éditions de l'Aube, 2015.
Christophe de Voogd, Huizinga, les Pays-Bas et l'image de la France. Cahiers de Meridon. Chevreuse, Vereniging Volkshogeschool Meridon, 1997.
Michel Winock, Parlez-moi de la France. Histoire, Idées, Passions. Paris, Perrin, 2010.
Robert Young, Marketing Marianne: French Propaganda in America, 1900-1940. New Brunswick, NJ, Rutgers University Press, 2004.
----------
NATIONALE IDENTITEITEN, INTERNATIONALE CULTURELE VERSCHILLEN EN STEREOTYPEN:
*** VERGELIJKENDE STUDIES:
M. Aronczyk, Branding the Nation: The Global Business of National Identity. Oxford, Oxford University Press, 2013.
M. Beller & J. Leersen (Eds.), Imagology: The Cultural Construction and Literary Representation of National Characters. Amsterdam, Rodopi, 2007.
Yves Enrègle, Pascal Lardellier, Richard Delaye, Identité(s): Métamorphoses identitaires à l'ère d'Internet et de la globalisation. Paris, Éditions L'Harmattan, 2018.
Edward T. Hall and Mildred Reed Hall, Understanding cultural differences. Germans, French and Americans. Yarmouth, USA , Intercultural Press Inc., 1990.
Harald Hendrix en Ton Hoenselaars (red.), Vreemd volk. Beeldvorming over buitenlanders in de vroegmoderne tijd. Amsterdam, Amsterdam University Press, 1998.
Geert Hofstede, Cultures and Organizations. Intercultural Cooperation and Its Importance for Survival. Software of the Mind. London, Profile Books Ltd., 2003.
J. Hornikx & M. Starren, Publicités en France et aux Pays-Bas: peut-on standardiser ou faut-il adapter? In: Studies in Communication Sciences, 4 (1), 219-233. 2004.
W.L. Idema, P.H. Schrijvers, P.J. Smith (red.), Het beeld van de vreemdeling in westerse en niet-westerse literatuur. Baarn Ambo, 1990.
Philippe d'Iribarne et al., Cultures et management international. Presses des Mines, 2022.
Joep van Leersen, Menno Spiering (Eds.), National identity: symbol and representation. Amsterdam, 1991.
Erin Meyer, The Culture Map. Decoding how people think, lead, and get things done across cultures. New York, Public Affairs, 2015.
Pascal Ory, Qu'est-ce qu'une nation? Une histoire mondiale. Paris, Gallimard, 2020.
Sander Piek, Nationale identiteit in Frankrijk en in Nederland: een vergelijkend onderzoek ... . Phd Thesis, Faculteit der Geesteswetenschappen, Leerstoelgroep Europese studies, 2006
Clotaire Rapaille, Culture Codes. Comment déchiffrer les rites de la vie quotidienne à travers le monde. Paris, J.C. Lattès, 2008.
Christian Reus-Smit, On Cultural Diversity: International Theory in a World of Difference. Cambridge University Press, 2018.
Yanko Tsvetkov, Atlas of Prejudice: Mapping Stereotypes. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2013.
Yanko Tsvetkov, Atlas of Prejudice: The Complete Stereotype Map Collection. Alphadesigner, 2017.
Anne-marie Thiesse, La création des identités nationales. Europe XVIIIe-XIXe siècle. Paris, Seuil, 2001.
*** OVER 'DE' FRANSE IDENTITEIT:
Laurent Bouvet, L'Insécurité culturelle. Sortir du malaise identitaire français. Paris, Fayard, 2015.
Jean-Pierre van Deth, Ernest Renan. Paris, Arthème Fayard, 2012.
Étre français. Les grands textes de Montesquieu à Edgar Morin. Les nouveaux défis. Le Monde, Hors-Série, Mars 2016.
Alain Finkelkraut, L'identité malheureuse. Paris, Gallimard, 2013.
François Furet et Jacques Ozouf, Lire et écrire. L'alphabétisation des Français de Calvin à Jules Ferry. Paris, Éditions de Minuit, 1977.
Max Gallo, Fier d'être français. Paris, Fayard, 2006.
André Glucksmann, Descartes, c'est la France. Paris, 1987.
Etienne Kern, Le tu et le vous. L'art français de compliquer les choses. Paris, Flammarion, 2020.
Simone et Jean Lacouture, En passant par la France: journal de voyage. Paris, Seuil, 1982.
Bernard Maris, Et si on aimait la France. Paris, Grasset, 2014.
Jules Mathorez, Les étrangers en France sous l'Ancien Régime, Tome 1. Histoire de la Formation de la Population Française (1919). (Classic Reprint), 2014.
Jules Mathorez, Histoire de la Formation de la Population Française, Vol. 2: Les Étrangers En France Sous l'Ancien Régime; Les Allemands, Les Hollandais, Les Scandinaves (Classic Reprint), 2019.
G. Mauco, Les Étrangers en France, leur rôle dans l'activité économique. Paris, Armand Colin, 1932.
Jean-Benoît Nadeau & Julie Barlow, Sixty Million Frenchmen Can't be wrong. What makes the French so French. London, Portico, 2003.
Jean-Benoît Nadeau & Julie Barlow? Waarom de Fransen zo Frans zijn. Scriptum, 2004.
Henri Pena-Ruiz, Histoire de la laïcité: Genèse d'un idéal. Paris, Découvertes Gallimard, 2005.
Dominique Perrin & Brigitte du Tanney, Savoir vivre international. Le guide indispensable dès que vous quittez la France. Hermé, 1987.
Philippe Raynaud, La laïcité. Histoire d’une singularité française. Paris, Gallimard, 2019.
Ernest Renan, Qu'est-qu'une nation? Paris, 1882.
Piet Valkhof, De Franse geest in Frankrijks letterkunde. A. W. Sijthoff. 1918.
Patrick Weil, Qu'est-ce qu'un Français? Histoire de la nationalité français depuis la Révolution. Paris, Folio, 2005.
Patrick Weil, Etre français. Les quatre piliers de la nationalité. Éditions de l'Aube, 2011.
Michel Winock, Parlez-moi de la France. Histoire, Idées, Passions. Paris, Perrin, 2010.
*** OVER 'DE' NEDERLANDSE IDENTITEIT:
Henry Asselin, L'âme et la vie d'un peuple. La Hollande dans le monde. Paris, 1921.
Henry Asselin, Psychologie du Peuple Hollandais. La Haye, A.A.M. Stols, 1947.
Duke de Baena, The Dutch Puzzle. 's-Gravenhage, L.J.C. Boucher, third edition, 1967.
Hertog de Baena, Het Raadsel Nederlander. 's-Gravenhage, L.J.C. Boucher, ca. 1968.
Annette Birschel, Do is der Bahnhof. Nederland door Duitse ogen. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2008.
Dennis Bos, Maurits Ebben en Henk te Velde, Harmonie in Holland. Het Poldermodel van 1500 tot nu. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2007.
Hans van de Braak, Homo Neerlandicus, essay over 'wij nederlanders'. Amersfoort, Enzo Press, 1993.
Prof. Dr. A. Chorus, De Nederlander uiterlijk en innerlijk. Een karakteristiek. Leiden, A.W. Sijthoff, 1964.
Rudolf Dekker, Meer verleden dan toekomst. Geschiedenis van verdwijnend Nederland. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2008.
Adriaan van Dis, H.J.A. Hofland e.a., Alles is te koop. Amsterdam, Nijgh & Van Ditmar, 1992.
Joost Divendal (Woord vooraf), Klein woordenboek van de Nederlandse identiteit. Amsterdam, Trouw, 1998.
Jules B. Farber, Holland in Focus. A personal view beyond the windmills and the wooden shoes. Amsterdam, H.J. Paris Pubishing Company, ca. 1966.
Dr. J.M. Fuchs en W.J. Simons, Het zalje maar gezegd wezen. Buitenlanders over Nederland. Den Haag, Kruseman's Uitgeversmaatschappij B.V., 1977.
J.N. Jacobsen Jensen, Hoe een Franschman (Ogier) ons land in 1636 zag. Onze Eeuw 12, IV, 1912.
Rob van Ginkel, Notities over Nederlanders. Antropologische reflecties. Amsterdam, Boom Uitgevers, 1997.
Rob van Ginkel, Op zoek naar eigenheid. Denkbeelden en discussies over cultuur en identiteit in Nederland. Den Haag, Sdu Uitgevers, 1999.
Maurice Gauchez, Le charme de la Hollande. Paris, L'Édition d'Art H. Piazza, 1952.
Daan Heerma van Voss & Daniël van der Meer, De Kloof. Tweegesprekken over een verdeeld Nederland. Amasterdam, Uitgeverij Balans, 2010.
Gerald de Hemptinne, Pays-Bas. Les pieds sur terre. Nevicata, 2014.
Han van der Horst, The Low Sky. Understanding the Dutch. The book that makes the Netherlands familiar. Schiedam, Scriptum Books / Den Haag, Nuffic, 1996.
Eric de Kuyper, Een vis verdinken. Nijmegen Uitgeverij SUN, 2001.
Simon Kuper, Retourtjes Nederland. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2006.
Geert Mak, Het ontsnapte land. Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlands Boek, 1998.
Geert Mak, Gedoemd tot kwetsbaarheid. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2005.
P. Munis, La Hollande vue par les français au XVIIe et XVIIIe siçcle. Paris, 1926.
Zihni Özdil, Nederlanders houden niet van vrijheid, maar van fatsoen. In: NRC, 24 oktober, 2020.
Via: https://www.nrc.nl/nieuws/2020/10/24/nederlanders-houden-niet-van-vrijheid-maar-van-fatsoen-a4017207
Willem Pijffers, Nederland in 20 seconcen. Dubbele bodems in de Hollandse moraal. Bloemendaal, Aramith Uitgevers, 1992.
Herman Pleij, Hollands welbehagen. Amsterdam, Prometheus, 1998.
Herman Pleij, Tegen de barbarij. Tien stukken over de Nederlandse beschaving. Amsterdam, Prometheus, 1999.
Herman Pleij, De Herontdekking van Nederland. Over vaderlandse mentaliteiten en rituelen. Amsterdam, Uitgeverij Prometheus, 2003.
Herman Pleij, 'Moet kunnen'. Op zoek naar een Nederlandse identiteit. Amsterdam, Prometheus - Bert Bakker, 2014.
Herman Pleij, Moet nog steeds kunnen. Op zoek naar een Nederlandse identiteit. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2016.
Herman Pleij, Zucht naar identiteit. B for Books B.V., 2018.
J. Rentes de Carvalho, Waar die andere God woont. Amsterdam, Uitgeverij De Arbeiderspers, 1982.
Tomas Ross en Jona Hoogendoorn, Denkend aan Nederland. A.W. Bruna Nieuwe Media, 2009.
Maarten van Rossem, Typisch Nederland. Diemen / Utrecht, Veen Magazines / Het Spectrum, 2004.
Thijl Sunier, ‘De’ Nederlandse identiteit is een sprookje? In: In: de Kanttekening, de andere krant, 8 julie 2019.
Via: https://dekanttekening.nl/columns/de-nederlandse-identiteit-is-een-sprookje/
Paul Verlaine, Quinze jours en Hollande. Paris, Albert Messein, Éditeur, nouvelle édition, 1927.
Dr. A.C.J. de Vrankrijker, In andermans ogen. Utrecht, Uitgeverij Het Spectrum, ca. 1928.
Colin White & Laurie Boucke, The UnDutchables. An observation of the Netherlands: its culture and its inhabitants. Monrose CA, White Boucke Publishing, 3 ed., 1993.
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Identificatie met Nederland. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2007.
Ernest Zahn, Regenten, rebellen en reformatoren. Een visie op Nederland en de Nederlanders. Amsterdam, Uitgeverij Contact, 1989.
----------
DE NEDERLANDS-FRANSE RELATIE, INCLUSIEF DE BATAAFSCHE, DE FRANSCHE REVOLUTIE EN DE FRANSE TIJD:
* Het onderstaande betreft slechts een willekeurige greep
uit een veel uitvoeriger, zo niet uitputtend, overzicht van Nederlandse publicaties betreffende Frankrijk, verschijnende in 'Mijn Franse verleiding'.
P. Acloque et al., Huygens et la France. Paris, Vrin, 1982.
Charles Adam, Descartes: Sa vie, et son oeuvre. Paris, 1937.
A. Alberts, De Franse Slag. Zo maar wat ongewone en openhartige herinneringen van een Nederlander in Franse Staatsdienst. Amsterdam, H. J. Paris, 1963.
A. Alberts, Een koning die van geen nee wil horen. De Europese ambities van Lodewijk XIV, 1638 – 1715. Amsterdam, Querido, 1976.
Peter Altena en Myriam Everard (red.), Onbreekbare Burgerharten. De historie van Betje Wolff en Aagje Deken. Nijmegen, Vantilt, 2004.
Cees Andriesse, Titan kan niet slapen. Een biografie van Christiaan Huygens. Amsterdam, Atlas Contact B.V., 1993. (Olympus Pockets, 2007.)
Gérald Arboit, 'Souvent femme varie'. Une espionne hollandaise à Paris. In: Note Historique, n° 12, mars 2008.
Via: https://cf2r.org/historique/souvent-femme-varie-une-espionne-hollandaise-a-paris/
Paul Arnoldussen, Rue d'Amsterdam. Kleine Atlas van Nederlanders in Parijs. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2002.
Paul Arnoldussen, Côte d'Amsterdam. Zuid-Frankrijk trekt al meer dan een eeuw. Nederlanders gingen erheen vanwege het klimaat, de wijn, de cultuur, de ruimte of de politiek.
In Côte d'Amsterdam hun portretten. Reeks artikelen verschenen in Het Parool, Amsterdam, 2002 - 2003
Paul Arnoldussen, Waar de mimosa bloeit. Nederlandse kunstenaars in Cagnes-sur-Mer. Amsterdam, Uitgeverij De Republiek, 2013.
Henry Asselin, ‘L'influence française en Hollande’, Revue mondiale, p. 139-160, 1920.
Pascale Gorguet Ballesteros (dir.), Modes en miroir: La France et la Hollande au temps des Lumières. Paris, Paris Musées, 2005.
Pascale Gorguet Ballesteros, En vogue!: mode uit Frankrijk en Nederland in de 18de eeuw. Zwolle, Waanders, 2005.
S. Barendrecht, François van Aerssen, diplomaat aan het Franse Hof (1598 - 1613). Leiden, Universitaire Pers Leiden, 1965.
B. Bargeman, Kieskeurig Nederland. Routines in de vakantiekeuze van Nederlands toeristen. Proefschrift, departement Vrijetijdwetenschappen. Tilburg: Katholieke Universiteit Brabant, 2001.
L.A.F. Barjesteh van Waalwijk van Doornen Drs. M.F.B. Meeuwes, Die Importante Negotie. Geschiedenis van de Rotterdamse wijnhandel vanaf de middeleeuwen tot in de negentiende eeuw. Rotterdam, 1996.
Blandine Barret-Kriegel, La République et le prince moderne: les Français et la naissance des Provinces-Unies. Paris, Presses Universitaires de France, 1943, cop. 2011.
Renate van der Bas, Frankrijk voorgoed. Portretten van blijvers. Eindhoven, De Boekenmakers, 2009.
Thomas Beaufils, Willem Frijhoff & Niek Pas (red.), Les relations franco-néerlandaises. Themanummer van Deshima, Revue d’histoire globale des pays du Nord 8, 2014.
Paul van Beckum, Oranjehaven. Dertien sluipwegen naar de vrijheid. Naarden, Strengholt, 1992.
Yvon Belaval, Huygens et la France. Paris, 1982.
Lucien Bély, Une amitié mortellement blessée (1588-1744). In: DESHiMA (Strasbourg), Les relations franco-néerlandaises, n° 8/2014, pp. 27-50.
Herman Besselaar, Hors d'oeuvre varié. Amsterdam-Antwerpen, Kosmos, 1981.
Maria van Berge-Gerbaud en Maartje Verscheure-Nelissen (red.). 1957 - Institut Néerlandais Paris - 1992. Paris, Institution Néerlandais / Fondation Custodia, 1993.
A.M.J.A. Berkvens, J. Hallebeek en A.J.B. Sirks, Het Franse Nederland: de inlijving 1810 - 1813. De juridische en bestuurlijke gevolgen van de 'Réunion' met Frankrijk. Hilversum, Verloren, 2012.
Christiane Berkvens-Stevelinck, De Hugenoten. In: Paul Blom e.a. (red.), La France aux Pays-Bas. Invloeden in het verleden. pp. 14-49. Vianen, Kwadraat, 1985.
Roger Bernard, Personen- en ideeënverkeer tussen Frankrijk en Nederland in de 17de eeuw. Rekkem, Ons Erfdeel, jaargang 28, pp. 361 - 369, 1985.
Mariëlla Beukers, Polders voor de Médoc. Landwinning met laaglands kapitaal. Nederlanders en wijn. Een lange geschiedenis.
Via: https://historiek.net/polders-voor-de-medoc-landwinning-met-laaglands-kapitaal/72091/, z.d.
Mariëlla Beukers, 'De route van de wijn. Wijn en wijnhandel in Utrecht in de veertiende en vijftiende eeuw; een eerste verkenning'. In: Jaarboek Oud-Utrecht 2007, 5-45.
Mariëlla Beukers, Wijnkronieken. Twintig eeuwen Nederlanders en wijn. Vleuten, Uitgeverij Het Zwarte Schaap, 2018.
Antoine Bevort, Le modèle social français vu des polders. 2010.
Via: https://laviedesidees.fr/Le-modele-social-francais-vu-des.html
J. W. Beyen, L'influence de l'esprit latin sur un pays nordique. Amsterdam, N.V. Lettergieterij ‘’Amsterdam’’ voorheen N. Tetterode, 1953.
Bibeb in Parijs. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1957.
Bibeb aan de Rivièra. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1961.
Pieter van den Blink, 121 rue de Lille. Nederland aan de Seine. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2007.
Wim Blockmans, Keizer Karel V. De utopie van het keizerschap. Amsterdam, Balans, 2000.
Jan Blokker, Parijs, dode stad. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1954.
Jan Blokker, Een avondjurk op de achterbank ... - Naar het filmfestival in Cannes met de 2cv van Jan Blokker. Amsterdam, Automobiles Citroen N.V., 1962.
H. W. Blom en I. W. Wildenberg (red.), Pieter de la Court in zijn tijd. Aspecten van een veelzijdig publicist (1618-1685). Amsterdam-Maarssen, APA-Holland University Press, 1986.
Paul Blom e.a. (red.), La France aux Pays-Bas. Invloeden in het verleden. Vianen, Kwadraat, 1985.
Rob Blijleven, Wijn in Nederland, een verlokkend panacee voor economie en gezondheid. Proefschrift, VUB, 2021.
Voire aussi:
Onderzoek naar drie eeuwen wijn in Nederland
“Wondermiddel voor economie en gezondheid.” In: Historiek, 4 juni 2021.
Via: https://historiek.net/onderzoek-naar-drie-eeuwen-wijn-in-nederland/142409/
Pim den Boer en Willem Frijhoff, Lieux de mémoire et identités nationales : La France et les Pays-Bas. Amsterdam, Amsterdam University Press, 1993.
H.W.F.Bonte (bewerkt naar Dr. Césaire Villatte), Parisismen. Alphabetisch gerangschikte verzameling der eigenaardige zegswijzen van het Parijsche argot. Supplement op alle Fransch-Nederlandsche woordenboeken. Gouda, G.B. van Goor, z.j. (ca. 1890).
C. G. van der Boom, De oude Postroute Amsterdam - Antwerpen - Parijs. Eigen in eigen beheer, 30 November 1937.
S. Boom en P. Saal, Tussen Amsterdam en Antwerpen ligt de weg naar Keulen. Utrecht, 1981.
M. P. Bossenbroek, Van Holland naar Indië. Amsterdam, De Betaafsche Leeuw, 1986.
M. P. Bossenbroek, M. E. H. N. Mout en C. Musterd (red.), Met de Franse slag. Opstellen voor H. L. Wesseling, Leiden, 1998.
H. Bots, G.H.M. Posthumus Meyjes en F. Wieringa (eds.), Vlucht naar de vrijheid. De hugenoten en de Nederlanden, Amsterdam, 1985.
H. Bots et G.H.M. Posthumus Meyjes (Éds.), La Révocations de l'Édit de Nantes et les Provinces-Unies, 1658. Amsterdam, 1986.
Berend Boudewijn, Campinggasten in Frankrijk - Hoe ervaren de Nederlanders hun vakantie? Émission de: 'Europa in'. Vidéo. VARA, 1970. Nederlands Instituut voor Geluid en Beeld, 2002.
Matthijs van Boxsel en Gijs van der Ham, Imprimé en Hollande. Het Franse boek in Nederland gedrukt. Le livre français imprimé aux Pays-Bas. Amsterdam, Stichting Koninklijk Paleis te Amsterdam, 1985.
Carel Braak en Mieke de Waal, Voorbij de grens ligt het paradijs. Nederlanders in Zuid-Europa. Amsterdam – Antwerpen, Uitgeverij De Arbeiderspers, 1994.
Anne Bragance, Mata Hari. Une femme au coeur de la Grande Guerre. Paris, Belfond, 2014.
Kees Brants en Chrisje Brants, Achter de façade. Een cultuur-historische ontdekkingsreis door Parijs. Amsterdam, Nijgh & van Ditmar, 2019.
Sylvain Briens, Martin Kylhammar (eds.), Le Nord à la lumière du Sud. Strasbourg, DESHIMA hors-série, n° 3/2013.
Jan C. Brokken, Mata Hari, de waarheid achter de legende. Wetenschappelijke Uitgever, 1975.
Jan C. Brokken, Zoals Frankrijk was. Amsterdam, Uitgeverij Atlas, 2004.
Jan Brokken, Mata Hari, de ware en de legende. Amsterdam, Atlas/Contact, 2017.
W. Bronkhorst, Van Moissac tot Reims. Beschouwingen over romaansche en gothische plastiek in Frankrijk. Tilburg, W. Bergmans, 1946.
Rindert Brouwer en Leon Blok, Frankrijk - Nederlanders begraven in Parijs.
VVia: https://www.dodenakkers.nl/artikelen-overzicht/buitenland/parijs.html, februari 2015.
H. L. Brugmans, Le Séjour de Christian Huygens à Paris et ses relations avec les milieux scientifiques français. Suivi de son journal de voyage à Paris et à Londres. Paris, Librairie E. Droz, 1935.
Mark Brusse, Paul de Lussanet, Bernhard Holtrop, Willem van Malsen, Paris Saloon. Utrecht/Antwerpen, A. W. Bruna & Zoon, 1970.
Henriette De Bruyn Kops, A Spirited Exchange. The Wine and Brandy Trade between France and the Dutch Republic in its Atlantic Framework. Leiden/Boston 2007.
P.J. Buijnsters, Wolff & Deken, een biografie. Leiden, Martinus Nijhoff, 1984.
Peter Bulthuis, La France aux Pays-Bas: la culture française et les Pays-Bas = Nederland en de Franse cultuur. Amsterdam, Nederlands Theater Instituut, 1984.
Wiep van Bunge et Hans Bots (eds.), Pierre Bayle (1647-1706), le philosope de Rotterdam. Philosophie, Réligion, Réception. Leiden, 2008.
Wiep Bunge, From Bayle to the Batavian Revolution. Essays on Philosophy in the Eighteenth-Century Dutch Republic. Series: Brill's Studies in Intellectual History, Volume: 291. Leiden - Boston, Brill, 2018.
Martijn van der Burg, Nederland onder Franse invloed. Culturele overdracht en staatsvorming in de Napoleontische tijd, 1799-1813. Amsterdam, De Bataafsche Leeuw, 2009.
Gabriel Chevallier, Clochemerle. Grotestke perikelen in een klein dorp. Amsterdam, A.J.G. Strengholt, ca. 1945.
Caroline Chopelin-Blanc, « Les relations religieuses entre la France et les Pays-Bas du Nord: Chrétiens et sociétés.
Colloque international Lyon 27-29 Septembre 2007, PP. 169-172? 2009.https://journals.openedition.org/chretienssocietes/1522
Alexander Cohen, In opstand. Amsterdam, Andries Blitz Uitgever, 1932.
Alexander Cohen, Van anarchist tot monarchist. Amsterdam, Uitgeverij 'De Steenuil', 1936.
H.T. Colenbrander, Schimmelpenninck en Koning Lodewijk, 1911.
Philippe Collas, Mata-Hari: sa véritable histoire. Paris, Plon, 2003.
Thera Coppens, Suzanne en Edouard Manet. De liefde van een Hollandse pianiste en een Parijse schilder. Amsterdam, J.M. Meulenhoff, 2014.
Pierre Costabel, Christiaan Huygens 1629-1695 - Le temps en question. Institut néerlandais, Paris, 1979.
Jan Craeybeckx, Un grand commerce d’importation : Les vins de France aux anciens Pays-Bas (XIIIe – XVIé siècle. Paris, S.E.V.P.E.N., 1958.
Mary W. Craig, A Tangled Web. Mata Hari: Dancer, Courtesan, Spy. History Press, 2017.
Br. Christoforus, Het wijdvermaerde veer van Oudenbosch op Dordt. Roozendaal, De Ghulden Roos, blz. 108 - 137, 1942.
Dirk van der Cruysse, P.C. Hooft et la France d’Henri IV. Colloques Internationaux du C.N.R.S., N° 590, – La découverte de la France au XVIIé siècle. Paris, C.N.R.S, 1980.
Daniel Cunin (Avant-propos), Regards sur Louis Couperus et la France. In: Deshima, (Strasbourg), n° 4/2010, pp. 5-8.
Frederik Cuyt, De staatse barriere in de tweede helft van de 18-de eeuw. Een rustig en vredig bezit? Masterproef, Universiteit Gent, Academiejaar: 2016 - 2017.
Joost Dankers en Jaap Verheul, Twee eeuwen op weg. Van Gend & Loos 1796-1996. Den Haag, Sdu Uitgevers, 2006.
Henri David, Claus Sluter. Paris, Éditions Pierre Tisné, 1951.
De Fransche Tyrannie, Dat is: Oprecht en Waerachtig Verhael van de Grouwelijke Wreetheden tot Bodegraven, Swammerdam en elders door de Franschen gepleegt: benevens de laetste Toght van 't heir des Koninks van Vrankrijk in Brabant en Vlaenderen,
met bygevoegde autenijke Stukken. Getrouwelijk, naer 't Origineel, uit het Frans vertaelt. En vermeerdert met'et gepasseerde op de Dorpen van
Nichtevecht, Waverveen en Abkoude. Met schoone kopere Platen verçiert. T' AMSTERDAM, By Ian Claesz. ten Hooren, Boekverkooper over 't oude Heerelogement 1674.
F. Dekker, Voortrekkers van Oud-Nederland in Engeland, Frankrijk, Achter-Indië, Formosa en Perzië. ‘s Gravenhage, L.J.C. Boucher, 1947.
R. M. Dekker, 'Van Grand Tour tot treur- en sukkelreis. Nederlandse reisverslagen van de 16-de tot begin 19-de eeuw.' In: Oppossum, 4, pp. 8-24, 1994.
L. Paul Delinotte et Th. Nolen, Dictionnaire des Idiotismes (Batavismes, Gallicismes), Proverbes et Expressions proverbiales figurées et familières de la langue hollandaise et de la langue française. Hollandais - Français. Amsterdam, Uitgevers-Maatschappy 'Elsevier', 1891.
L. Paul Delinotte et Th. Nolen, Dictionnaire des Idiotismes (Gallicismes, Batavismes), Proverbes et Expressions proverbiales figurées et familières de la langue française et de la langue hollandaise. Français - Hollandais. Amsterdam, Uitgevers-Maatschappy 'Elsevier', 1892.
Gilles Deregnaucourt, Société et religion en France et aux Pays-Bas (XVe-XIXe siècles). Mélanges en l’honneur d’Alain Lottin. Arras, Artois Presses Université, 2000.
Agnes Dessing, Tulpen voor Wilhelmina. De geschiedenis van de Engelandvaarders. Amsterdam, 2004 (proefschrift UvA).
Luc Devoldere (Rédacteur en chef), Vaut le voyage: artistes et intellectuels du Nord à Paris. In: Septentrion, Arts, lettres et culture de Flandre et des Pays-Bas. Revue trimestrielle, XXXII, n° 1, 1er trimestre, 2003,
Paul Dibon (ed.), Pierre Bayle, le philosophe de Rotterdam. Amsterdam, 1959.
Paul Dibon, Le voyage en France des étudiants Néerlandais au XVIIéme siècle. La Haye, Martinus Nijhoff, 1963.
Le Comte de Dienne, Histoire du Dessèchement des lacs et marais en France avant 1789. Paris 1891.
Michiel van Diggelen, Ab Visser Biografie. Groningen, 2013.
Mr. Jacob Dirks, Geschiedkundig onderzoek van de koophandel der Friezen van de vroegste tijden tot aan den dood van Karel den Grooten. Utrecht, C. van der Post, 1846.
J. A. Dijkshoorn, L'influence française dans les moeurs et les salons des Provinces-Unies, Paris, 1925.
M.J.M. Dongelmans en J.M.H.J. Hemels. Een Nijmeegse Familie. Ondernemend en maatschappelijk bewogen. Vier generaties Dobbelmann. Nijmegen, Uitgegeven door mr. P.F.H.M. Dobbelmann, 1996.
Petra Dreiskämper, 'Redeloos, radeloos, reddeloos.' De geschiedenis van het rampjaar 1672. Hilversum, Verloren, 1998.
J.J. Droeze, Mercurius in Frankrijk: wat iedere zakenman van Frankrijk weten moet. Geschreven door enige Nederlanders gevestigd in Frankrijk. Parijs, De Nederlands-Franse Kamer van Koophandel, 1963.
Pierre H. Dubois, Schrijvers in hun landschap. Verkenningstochten door de Franse literatuur. 's-Gravenhage - Rotterdam, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 1971.
Pierre H. Dubois, Schrijvers in hun landschap II. Verkenningstochten door de Franse literatuur. 's-Gravenhage - Rotterdam, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 1977.
Pierre H. en Simone Dubois, Zonder vaandel. Belle van Zuylen, een biografie. Amsterdam, Uitgeverij G.A. van Oorschot, 1993.
W.H.N. van Eijkern, Met een gastronoom door Frankrijk. Een reisbrevier vol tongstrelingen. Parijs. Amsterdam / Antwerpen, N.V. Uitgeversmij. Kosmos, 1967.
A. M. Elias, Een minister op dienstreis. W. F. Röell in 1807 per koets door Frankrijk. Haarlem, Fibula - Van Dishoeck, 1978.
Willem Elschot, Villa des Roses. Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon N.V., 1913.
Ed van der Elsken, Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés. Amsterdam, De Bezige Bij, 1956.
S. Elzinga, Het voorspel van de oorlog van 1672: de economisch-politieke betrekkingen tusschen Frankrijk en Nederland in de jaren 1660-1672. Rotterdam, 1926.
P. C. Emmer et Didier Poton de Xaintrailles, Les Pays-Bas et l'Atlantique, 1500-1800. Pages 112-116: Les Néerlandais et le Marais poitevin: une légende tenace. Rennes, PUR, 2009.
P. C. Emmer, Henk den Heijer, Louis Sicking (red.), Atlantisch avontuur. De Lage Landen, Frankrijk en de expansie naar het westen, 1500-1800. Zutphen, Walburg Pers, 2010.
Franciscus van den Enden, Vrije Politieke Stellingen. (1665) Met een inleiding van dr. W. Klever. Amsterdam, Wereldbibliotheek, 1992.
Erasme et Paris; Exposition organisée avec le concours de la Bibliothèque Nationale. Institut Néerlandais, 12 décembre 1969 - 18 janvier 1970.
D. Erasme, Les Hôtelleries. Trad. Paris 1872 (1e éd. 1526).
Frans Erens, Vertelling en Mijmering. Roermond, J. J. Romen en Zonen, 1922.
Frans Erens, Vervlogen Jaren. Den Haag, Thijmfonds, 1938.
W.J.M. van Eysinga, Huigh de Groot. Een schets. Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & Zoon N.V., 1945.
Raymond Fagel, Les gens des Pays-Bas en France au temps de la Renaissance 1480-1560. Revue du Nord, Vol.82 (337), pp.681-722, 2000.
Leo Faust, Faubourg en Boulevard in Oorlogstijd. Dagboek van een Hollanschen journalist te Parijs. (2 augustus 1914 - 14 juli 1915). Amsterdam, S. L. van Looy, 1915.
Leo Faust en F.X.M. Schiphorst, Parijs bij nacht. Amsterdam, Scheltens & Giltay, 1920.
Leo Faust, Zeven dagen Parijs voor 50 gulden. Een gids door Leo Faust.
Met vele kaartjes, plattegrond van Parijs en lijst van meest gebruikelijke Fransche woorden en uitdrukkingen.
Amsterdam, J. M. Meulenhoff, 1921.
Leo Faust, Nieuwe Gids van Parijs. Amsterdam, J.M. Meulenhoff, 1e ed. 1921 (trois version, incl. 1924),
2e ed. 1925, 3e ed. 1926, 4e ed. 1927, 5e ed. 1931, 6e ed. 1937.
Leo Faust, De ziel van Parijs. Den Haag, N.V. Prometheus / Antwerpen, De Gulden Sonne, 1924.
Leo Faust en Hans Nesna, Parijs om middernacht van 10 tot 4. (Met foto's van Brassai.) Amsterdam, Scheltens & Giltay,
eerste druk ca.1925. Geheel herziene en veel vermeerderde tweede druk, ca. 1928.
Leo Faust, De ziekte die liefde heet. Een Parijsche roman. A.W. Bruna & Zoon's Uitgevers-Maatschappij N.V., 1936.
Leo Faust, Het Cancan-danseresje. Utrecht, A.W. Bruna & Zoon, 1938.
Leo Faust, De Clowns. Utrecht, A.W. Bruna & Zoon, 1940.
Leo Faust, 36, rue Pigalle, een bar op Montmartre. Uitgeverij C; de Boer Jr., 1956.
Jan Feith, La Belle en haar aanbidders. Frankrijk bereisd, gezien, geproefd en ... genoten. Den Haag, Zuid-Hollandsche Uitgevers Mij, 1937.
Margaretha François (Réalisation de l'exposition, organisé avec le concours de la Bibliothèque Nationale, et de ce catalogue), Erasme et Paris. Paris, Institut Néerlandais, 1969.
J. Fransen, ‘Les comédiens français en Hollande au XVIIe et au XVIIIe siècle’, Paris 1925.
Paul FreìDeìRicq, Essai sur le roÌ‚ le politique et social des ducs de Bourgogne dans les Pays-Bas, etc. 2010.
Linekes Frerichs, Buitenland is geen land. Nescio in Frankrijk. Amsterdam, Van Oorschot, 2019.
Philip Freriks, Alle Fransen dragen een alpino ... . Wormer, Inmerc B.V., 1993.
Philip Freriks, Het spoor van de monumentale meridiaan. Een 'petite histoire' van Parijs. Utrecht, A.W. Bruna Uitgeverij B.V., 1995.
Philip Freriks (tekst en met bijdragen van Remco Campert e.a.), Kees Scherer. Het Parijs van de vijftiger jaren. Baarn, Trion, 1998.
Philip Freriks, Gare du Nord. Verhalen over Frankrijk. Schoorl, Uitgeverij Conserve, 2004.
Willem Frijhoff, Margot Jongedijk, Ruud Rottier, 'Vryheid of de Dood'. la Révolution française vue des Pays-Bas, 1789 – 1798. Amsterdam, Maison Descartes, 1989.
Willem Frijhoff, ‘Verfransing? Franse taal en Nederlandse cultuur tot in de revolutietijd.’ In: Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden 104 (1989) p. 592-609.
Willem Frijhoff et Rudolf Dekker, Le voyage révolutionnaire. Actes du colloque franco-néerlandais du Bicentenaire de la Révolution française,
Amsterdam. 12 - 13 octobre 1989. Hilversum, Verloren, 1991.
Willem Frijhoff, Het zelfbeeld van de Nederlander in de achttiende eeuw. Een inleiding. In: De Achttiende Eeuw 24, pp. (-28, 1992.
Willem Frijhoff en O. Moorman van Kappen (red.), Les Pays-Bas et la France des Guerres de Religion à la création de la République Batave. Nijmegen, 1993.
Willem Frijhoff, Les voyageurs néerlandais en France du XVIIe au début du XIXe siècle. Amsterdam, Vrije Universiteit, 1993.
Willem Frijhoff, Le Paris vécu des Néerlandais de l'Ancien Régimeà la Restauration. In: Marie-Christine Kok-Escallle (réd.),
Paris: de l'image à la mémoire. Représentations artistiques, littérares, socio-politiques. Pp.8-36. Amsterdam - Atlanta, GA, Rodopi, 1997.
Willem Frijhoff, 'De natie op stap? Nederlanders in Parijs in koning Lodewijks tijd'. In: De Negentiende Eeuw 30, nr. 2, pp. 255 - 272, 2006.
Jean Galard, Descartes en Nederland. IN: Paul Blom e.a. (red.), La France aux Pays-Bas. Invloeden in het verleden. pp.51-88. Vianen, Kwadraat, 1985.
Jhr. M. B. L. de Geer, De strijd der Friezen en Franken. Berigten Hist. Gen. 3e deel, 1e stuk.
Titia J. Geest, Madame de Charrière, een leven uit de achttiende eeuw. Assen, Van Gorcum & Comp. N.V., 1955.
R. Geiki & I. A. Montgomery, The Dutch Barrier. Cambridge, 1930.
R. van Gelder, Patriotten in Ballingschap. Nederlandse politieke vluchtelingen in Noord Frankrijk, 1787-1795. Amsterdam, doctoraalstudie Universiteit van Amsterdam, 1976.
Alphonse Germain, Les Néerlandais en Bourgogne. Bruxelles, Librairie Nationale d'Art & d'Histoire, G. van Goest Éditeurs, 1909.
W. Gobbers, ‘De invloed van J.J. Rousseau's ideeen in Holland (1760-1810)’, Wetenschappelijke Tijdingen XVII, p. 459-466, 1957.
W. Gobbers, ‘Hollanders op Rousseau-bedevaart’, De Nieuwe Taalgids LII (1959), p. 289-296; LIII (1960), p. 21-30.
W. Gobbers, Jean-Jacques Rousseau in Holland. Een onderzoek naar de invloed van de mens en het werk (ca. 1760-ca. 1810). Gent, 1963.
Frans Godfroy, Hugo de Groot Pad. Historische wandel- en fietsroute. De vlucht van Loevestein naar Antwerpen in 7 etapes. Utrecht, Uitgeverij IJzer, 2017.
Eugen Gomez-Carillo, Le mystère de la vie et de la mort de Mata-Hari. Paris, Charpentier et Fasquelle, 1925.
F. Grijzenhout, W.W. Mijnhardt en N.C.F. van Sas (red.), Voor vaderland en vrijheid. De revolutie van de patriotten. Amsterdam, 1987.
Grotius, La vie et l’œuvre de Grotius (1583 – 1845). Exposition. Paris, Institut Néerlandais, 1965.
Clément Guillou, Tourisme: la Dordogne attend les Néerlandais mais pas seulement... Reportage. Les campings du Périgord voient revenir progressivement cette clientèle privilégiée, mais les gérants néerlandais aimeraient profiter de cet été sous le signe de l’épidémie de Covid-19 pour s’ouvrir aux touristes français. In: Le Monde, le 20 juillet 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2020/07/20/tourisme-la-dordogne-attend-les-neerlandais-mais-pas-seulement_6046720_3234.html
N. Guns, Koninklijke Rotterdamsche Lloyd. Beknopte geschiedenis van een rederij. Zutphen, 2004
Alex de Haas, De minstreel van de mesthoop. liedjes, leven en achtergronden van Eduard Jacobs. Amsterdam, de Bezige Bij, 1958.
Hella S. Haasse, Ogenblikken in Valois. Breda, Uitgeverij De Geus b.v., 1982.
Hans van Haefte, Folies Bergère. Amsterdam, A.J.G. Strengholt's Uitgeversmaatschappij, 1961.
Hans van Haefte, Place Pigalle. Amsterdam, A.J.G. Strengholt's Uitgeversmaatschappij, 1961.
Hans van Haefte, Hotel Montmartre. Amsterdam, A.J.G. Strengholt's Uitgeversmaatschappij, 1962.
Edwine Hagen, President van Nederland. Rutger Jan Schimmelpennick (1761 – 1825). Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2012.
Mr. H. Hardenberg, Etta Palm. Een Hollandse Parisienne, 1743 – 1799. Assen, Van Gorcum, 1962.
L. E. Harris, The Two Netherlanders. Humphrey Bradley and Cornelius Drebbel. Leiden, 1961.
Lia van der Heijden en Jan Sanders (eds.), De levensloop van Adriaan van der Willigen (1766 - 1841). Een autobiographie uit een tijdperk van overgang. Hilversum, Verloren, 2010.
Jan Frederik Hemmers, Helmers en France : dagboek, brieven en gedichten van Jan Frederik Helmers, Amstelveen, EON Pers, 2014.
Roger Henrard, Personen- en ideeenverkeer tussen Frankrijk en Nederland in de 17de eeuw. Rekkem, Ons Erfdeel , Jg. 28, 1985.
Joke J. Hermsen en Riëtte van der Plas (Red.), 'Nu eens dwaas dan weer wijs'. Belle van Zuylen tussen Verlichting en Romantiek. Amsterdam, 1990.
Marlies Hersman, Deux hommes politiques et leurs régimes politiques. François Mitterrand et Ruud Lubbers: la France et les Pays-Bas. Phd Thesis. Amsterdam, Faculteit der Geesteswetenschappen, Vakgroep Frans, 1996
Machteld den Hertog, Kampeertocht naar de Mont Blanc. G.B. van Goor Zonen's Uitgeversmaatschappij, 1936.
G. J. Heymeijer, De emigratie van Nederlandsche landbouwers naar Frankrijk. Utrecht, Dekker & Van de Vegt, 1926.
Henk Hillenaar, Les relations réligieuses entre la France et les Pays-Bas à l'épque moderne. In: DESiMA (Strasbourg), Les relations franco-néerlandaises, in n° 8/2014, pp. 203-227.
H.L. Hoest, Uitlegging nopens de voornaamste wanspraaken in de Fransche taal. Te Amsterdam, Gedrukt voor Rekening van den Auteur.
En zyn te bekomen By Adam Meyer, Boekverkoper op de Voorburgwal, agter het Stadhuis, 1783.
Bernard Hoetjes, Agriculteurs néerlandais en France. In: Etudes rurales, n° 135-136, pp. 69-74, 1994.
Wil den Hollander, Boerin in Frankrijk. Omnibus van 'Land van zon en wijn', 'Volwassen mensen huilen niet', 'En de boer hij ploegde voort', 'Mijn vader in Frankrijk'. Utrecht, Kosmos, 1968.
G. D. Homan, Nederland in de Napoleontische tijd, 1795-1815. Haarlem, 1978.
Rick Honings en Peter van Zonneveld, De gefnuikte arend. Het leven van Willem Bilderdijk (1756-1831). Amsterdam, Prometheus - Bert Bakker, 2013.
Monique van Hoogstraten, Addie Schulte, Gert Jan van Sette (red.), Zuidenwind. Romaanse invloeden op de Nederlandse cultuur. Amsterdam, Prometheus, 2000.
J. Hornikx & M. Starren, Publicités en France et aux Pays-Bas: peut-on standardiser ou faut-il adapter? In: Studies in Communication Sciences, 4 (1), 219-233. 2004.
H. A. Höweler, Een Amsterdammer naar Parijs in 1778. Reisverslag van de koopman Jacob Muhl. Zutphen, De Walburg Pers, 1978.
Harro Huizing, Le conflit franco-neerlandais sur la drogue. Une analyse culturelle des positions de la France et des Pays-Bas. Phd thesis. Amsterdam, Faculteit der Geesteswetenschappen, Vakgroep Frans, 1997.
J. Huizinga, Nederlands geestesmerk. Leiden, 1935.
J. Huizinga, In de schaduw van morgen. Een diagnose van het geestelijk lijden van onzen tij. Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & Zoon N.V., 1935.
Johan Huizinga, Erasmus. Haarlem, 5e dr.1958.
Christiaan Huygens 1629-1695. Een Hagenaar in Parijs. Leiden, by Museum Boerhaave, Rijksmuseum voor de Geschiedenis van de Natuurwetenschappen en van de Geneeskunde. 1978.
Ineke Huysman en Roosje Peeters (Samenstelling), Johan de Witt en Frankrijk. Een bloemlezing uit zijn correspondentie. Uitgeverij Catullus, 2020.
Wim Ibo, En nu de moraal... Geschiedenis van het Nederlands cabaret 1895-1936. Alphen a/d Rijn, 1981.
Nicà Jesse (fotografie), André Maurois (tekst), Vrouwen van Parijs. Utrect, A. W. Bruna & Zoon, 1954.
Nico Jesse (fotografie), Jaap Romijn (tekst), De Franse Rivièra. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1956.
Nico Jesse (photos), Ute Valende (texte), Jean Cocteau (préface), Paris. Paris-Bruxelles, Éditions Sequoia, 1961.
Nico Jesse (foto's), Ute Valende (tekst), Jean Cocteau (voorwoord), Parijs. Amsterdam-Brussel, Elsevier, 1962.
André Jouanel, Bergerac et la Hollande. Les Vins de Monbazillac, Le Papier, Les Relations Familiales. Bergerac, Imprimerie Générale du Sud Ouest (H. Trillaud et Cie), 1951.
Johan Joor, Les Pays-Bas contre l'impérialisme napoléonien. Les soulèvements anti-Français entre 1806 et 1813. In: Annales historiques de la Révolution française, Année 2001, 326, pp. 161-171.
A. Joubert, Les Gentilshommes étrangers à l'Académie d"équitation d'Angers au XVIIe siècle d'après un document inédit 1601-1635. Revue d'Anjou, 1893.
Lies Journée, Ceci n'est pas Paris. Een onderzoek naar de literaire beeldvorming van Parijs in het literaire werk van enkele Nederlands(talig)e schrijvers. Amsterdam, masterscriptie Universiteit van Amsterdam, 2010.
Arendo Joustra (samengesteld en ingeleid door), Vreemde Ogen. Buitenlanders over de Nederlandse identiteit. Amsterdam, Prometheus, 1993.
Arendo Joustra (samensteller), Ons Parijs. Nederlanders in de Franse hoofdstad. Diemen, ONE Business B.V., Speciale editie Elsevier, 2017.
Rende van der Kamp, Geen mannen, maar duivels! Nederlanders in het Franse vreemdelingenlegioen. Nijmegen, Qv Uitgeverij, 2014.
Tessa van Kemenade, Culture d'entreprise: une étude théorique et pratique des différences de la culture d'entreprise aux Pays-Bas et en France ... .
Amsterdam, Faculteit der Geesteswetenschappen, Vakgroep Frans, Phd thésis, 1996.
Marie Kemperink, 'De ultieme stad. Parijs in de Nederlandse literatuur van het fin de siècle'. In: Raf de Bont en Tom Verschaffel (red.) Het verderf van Parijs. Pp. 63-80. Universitaire Pers Leuven, 2004.
C.J. Kelk, Reis door de wolken. Utrecht - Antwerpen, A.W. Bruna & Zoon, 1940.
C. J. Kelk, Ik keek alleen. Brugge / Utrecht, 1968.
C. J. Kelk, Wie ik tegenkwam. 's-Gravenhage, 1981.
Jan Kelley, Path of the patriots: a tourist guide to Paris during the French Revolution. 2 Volumes. [location maps: J.J.M. Bakkers]. The Hague, Kemper Conseil Publishing, 2012.
J. P. M. Keuls, Het boek van den wijn. Amersfoort, S. W. Melchior, 1932.
S.R.E. Klein, Patriots republikanisme. Politieke cultuur in Nederland (1766-1787). Amsterdam, 1995.
Jacob Klinkhamer, Het leven van Hugo de Groot (1790), Hamburg, Tredition Classics, 2013.
Adriaan Kluit, De Rechten van den Mensch in Vrankrijk, geen gewaande rechten in Nederland. Amsterdam, 1793.
Christian Jasper Klumker, Der friesische Tuchhandel. Der friesische tuchhandel zur zeit Karls des Grossen und sein verhältnis zur Weberei jener zeit. 1899.
H. J. Koenen, Geschiedenis van de vestiging en den invloed der Fransche vluchtelingen in Nederland. Leiden, Luchtmans, 1846.
Maaike Koffeman, Alicia C. Montoya, Marc Smeets (red.), Literaire bruggenbouwers tussen Nederland en Frankrijk. Receptie, vertaling en cultuuroverdracht
sinds de Middeleeuwen. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017.
Maaike Koffeman, 'Parijs is een meervoud'. Adriaan van Dis en de heruitvinding van de Nederlander in Parijs.
In: Maaike Koffeman, Alicia C. Montoya, Marc Smeets (red.), Literaire bruggenbouwers tussen Nederland en Frankrijk. Receptie, vertaling en cultuuroverdracht sinds de Middeleeuwen, pp.345-353. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017.
Marie-Christine Kok-Escallle (réd.), Paris: de l'image à la mémoire. Représentations artistiques, littérares, socio-politiques. Amsterdam - Atlanta, GA, Rodopi, 1997.
Marie-Christine Kok-Escale, « France et Pays-Bas: une histoire commune marquée par des phases d’attraction et de rejet ».
In: Deshima, Revue d’histoire globale des pays du Nord, no 8, 2014. Département d’études néerlandaises et scandinaves, Université de Strasbourg.
Marie Kok-Escale, « Les relations franco-néerlandaises ». Dans: Deshima, Revue d’histoire globale des pays du Nord, no 8, 2014.
Département d’études néerlandaises et scandinaves, Université de Strasbourg.
Willemijn Koning, Een 'bijna onbereikbare stralenkrans van vreugde en weelde'. Betrokkenheid in distantie in de Parijse stadsverkenningen van jonge Amsterdamse elitezonen, ca. 1850.
In: Op reis in de negentiende eeuw (met bijdragen van Jan Hein Furnée en Leonieke Vermeer ... et. al.. Speciaal nummer van: De negentiende eeuw, vol. 37, afl. 4, 2013, pag. 289-311.
Koningen van de Noordzee. 250 tot 850 na Chr.. ‘Het Fries Museum’ in Leeuwarden en het ‘Museum Het Valkhof’ in Nijmegen, 1999 / 2000.
R.A. Koole (Red.), Van Bastille tot Binnenhof. De Franse Revolutie en haar invloed op de Nederlandse politieke partijen. Houten, Fibula, 1989.
W.J. Koppius, Etta Palm (barones Aelders). Nederland's eerste féministe tijdens de Fransche Revolutie te Parijs. Zeist, Ploegsma, 1929.
Megan Koreman, Gewone helden: de Dutch- Paris ontsnappingslijn 1942 – 1945. Amsterdam: Boom, 2016.
Megan Koreman, The Escape Line: How the Ordinary Heroes of Dutch-Paris Resisted the Nazi Occupation of Western Europe. Oxford, Oxford University Press, 2018.
Ariejan Korteweg, Surplace. Over de ziel van Frankrijk. Breda, De Geus, 2013.
Yves Krumenacker (direction avec la collaboration de Olivier Christin), Entre Calvinistes et Catholiques: Les relations religieuses entre la France et les Pays-Bas du Nord (XVIé-XVIIIe siècle). Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2010.
H.S.S. Kuyper, Van Frankrijk voorheen en thans. Kampen, J. H. Kok N.V., 1930.
Hans H. J. Labohm, Les Pays-Bas, la France et l'Europe, Rapport du Colloque Franco-Néerlandais, La Haye, 10 - 11 juillet 1997.
Fred J. Lammers, Alexander, de vergeten kroonprins. Bosch & Keuning, 1998.
Henry Laurent, Un grand commerce d'Exportation au Moyen Age. La draperie des Pays-Bas en France et dans les pays Méditerrannees (XIIe-XVe siècle). Paris, Librairie E. Droz, MCMXXXV.
Stéphane Lebecq , Marchands et navigateurs frisons du haut Moyen-Age. Marchands et navigateurs frisons du haut Moyen Age. Deux volumes dactylographiés, 292 et 310 p. Thèse de 3ème cycle, soutenue devant l'Université de Paris IV- Sorbonne le 28 octobre 1980. Jury: M. Mollat, rapporteur, M. Rouche, M. Dévisse. [compte-rendu] Marchands et navigateurs Frisons du Haut Moyen Age. Lille, 1983.
Stéphane Lebecq, Marchands et navigateurs frisons du haut Moyen Âge (vol. 1). Essai. Lille, Presses Universitaires du Septentrion, 2019.
Stéphane Lebecq, Marchands et navigateurs frisons du haut Moyen Âge (vol. 2). Corpus des Sources écrites. Lille, Presses Universitaires du Septentrion, 2019.
Louis Legrand, La Révolution française en Hollande. Paris, Hachette, 1894.
Charlotte Lemmens en Ad Leer In 't Veld, Constantijn & Christiaan Huygens. Een gouden erfenis. Lecturis, 2013.
Dr. N. G. Lens, Je maintiendrai! Honderd jaar geschiedenis van de Nederlandse Vereniging in Frankrijk (1903 - 2003). Paris, Nederlandse Vereniging in Frankrijk, 2003.
Ben Levi, Met de Franse slag. Beschouwingen over het chanson en ontmoetingen met chansonniers. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1958.
Charles-Edouard Levillain, République et monarchie. Une comparaison entre la France et les Pays-Bas (1560-2015). In: DESHiMA (Strasbourg), Les relations franco-néerlandaises, in n° 8/2014, pp. 95-108.
W. F. Lichtenauer, De Nederlanders in Napoleons Garde d'Honneur. Historisch Genootschap Roterodamum, deel 9. Rotterdam / 's Gravenhage, Nijgh & Van Ditmar, 1971.
Ruud Lindemans, Yvonne Scherf, Rudolf Dekker (samenstelling), Egodocumenten van Noord-Nederlanders van de zestiende tot begin negentiende eeuw. Een chronologische lijst. Rotterdam, Erasmus Universiteit, 1994.
Melanie van der Linden, 'Et in Arcadia Ego!' Ontwikkelingen in reisgedrag en reisbeleving van Nederlanders naar Parijs in de negentiende eeuw. Rotterdam, ongepubliceerde doctoraalscriptie, Erasmus Universiteit Rotterdam, 2013.
Vaincre Louis XIV. Angleterre-Hollande- France. Histoire d’une relation triangulaire (1665-1688), Seyssel, Champ Vallon, 2010.
Via: http://www.academie-francaise.fr/charles-edouard-levillain
Drs. J.G.S.J. van Maarseveen, De Republiek en Frankrijk in het begin van de 17de eeuw: een ambassade naar Frankrijk in 1624. Zaltbommel, Europese Bibliotheek, 1970.
Brice Martinetti (Préface de Didier Poton), Les Négociants de La Rochelle au XVIIIe siècle. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2013.
Jules Mathorez, Notes sur la colonie hollandaise de Nantes. In: Revue du Nord, Année 1913, 13, pp. 1-46.
Jules Mathorez, ‘Rapports intellectuels de la France et de la Hollande du XVIIe au XVIIIe siècle’, Journal des Savants XIX, p. 157-168, 1921.
Véronique Mathot, Les Hollandais du pays nantais. Dans: Stijn Alsteens en Hans Buijs, Paysages de France dessinés par Lambert Doomer et les artistes hollandais et flamands des XVIe et XVIIé siècles. Pages 56-64. Paris, Fondation Custodia, 2008.
Mémoire pour les patriotes Hollandais réfugiés en France. S.L.N.D.. 1790.
Josepha Mendels, Alles even goed bij jou? Amsterdam, N.V. De Arbeiderspers, 1953.
Tracy Metz (Tekst), Theo Baart en Sake Elzinga (Fotografie), Huis in Frankrijk. Nederlanders en hun maison de campagne. Rotterdam, NAi Uitgevers, 2010.
E. G. Molsbergen, Frankrijk en de Republiek der Verenigde Nederlanden 1648 - 1662. Rotterdam, 1902.
C. W. Mönnich, Pelgrimage. Ontmoetingen met de kultuur. Bussum, Moussault's Uitgeverij N.V., 1954.
Raphaël Morera, ‘Environmental Change and Globalization in Seventeenth-Century France: Dutch Traders and the Draining of French Wetlands (Arles, Petit Poitou)’, in: IRSH 55 (2010), Supplement, pp. 79–101
Lady Morgan, Frankrijk en de Franschen. Herinneringen uit mijn verblijf te Parijs in 1816. Naar het Engelsch van Lady Morgan. In twee delen; Te Leeuwarden, bij Steenbergen van Goor. 1821.
Johanna W. A. Naber, Prinsessen van Oranje en hare Dochters In Frankrijk. Haarlem, H. D. Tjeenk Willink & Zoon, 1901.
Johanne W. A. Naber, Overheersching en Vrijwording. Haarlem, H. D. Tjeenk Willink & Zoon, 1913.
Henk Nellen, Hugo de Groot, Een leven in strijd om vrede, 1583 – 1645. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2007.
Andreas Nijenhuis, L'Hercule français et le lion batave aux Temps Modernes. In: DESiMA (Strasbourg), Les relations franco-néerlandaises, in n° 8/2014, pp. 52-68.
Mr. Dr. Overvoorde, Geschiedenis van het postwezen in Nederland vóór 1795, met de voornaamste verbindingen met het buitenland. Leiden, 1902.
Luc Panhuysen, Rampjaar 1672. Hoe de republiek aan de ondergang ontsnapte. Amsterdam, Uitgeverij Atlas Contact, 2012.
Luc Panhuysen, Oranje tegen de Zonnekoning. De strijd tussen Willem III en Lodewijk XIV om Europa. Amsterdam, Uitgeverij Atlas Contact, 2018.
Dr. J. C. H. de Pater, De Familie Falck in den patriottentijd en de reis van Anton Reinhard Falck uit het bezette gebied van Holland naar Frankrijk in het jaar 1995. Amsterdam, N.V. Amsterdamsche Boek- en Courantmij, 1943.
Sander Piek, Nationale identiteit in Frankrijk en in Nederland: een vergelijkend onderzoek ... . Phd Thesis, Faculteit der Geesteswetenschappen, Leerstoelgroep Europese studies, 2006
Ds. A.C.J. van der Poel, Vous êtes à l'écoute ... U luistert naar ... . Bespiegelingen, herinneringen en feiten rond het zestigjarig bestaan van de NPB-Parijs. Den Haag, Uitgeverij "De Nieuwe Haagsche", z.j..
H. A. Poelman , Geschiedenis van den handel van Noord-Nederland gedurende het Merovingische en Karolingische tijdperk. Amsterdam, proefschrift. ‘s Gravenhage, 1908.
Marinus M. van Praag, Parijs, rendez-vous der wereld. Baarn, Het Wereldvenstern 1953.
Marinus M. van Praag (met inleiding van Prof. Dr. J. Presser), De man met het droge hart. M. Thiers / staatsman en publicist. Den Haag, N.V. Uitgeverij W.P. van Stockum & Zoon, 1958.
Marinus M. van Praag, Zo was Parijs. Den Haag, N.V. Uitgeverij W.P. van Stockum & Zoon, 1958.
Marinus M. van Praag, De tijger van Montmartre. Het leven van Georges Clemenceau. Amsterdam, J.M. Meulenhoff, 1960.
Olf Praamstra, Busken Huet. Een biografie. Amsterdam, Uitgeverij SUN, 2007.
Leo Prick, Mijn Frankrijk. Amsterdam, Van Gennep, 2003.
Leo Prick, Van Frankrijk móét je houden. Hoe de Fransen hun eigenheid koesteren. Amsterdam, Van Gennep, 2015.
Henk Puvée, Beste ouders, lieve Ine, ik schrijf dit uit La Courtine. Het Nederlandse leger in Frankrijk 1959-1971. Bussum, Uitgeverij THOTH, 2009.
K.-J. Riemens, Esquisse historique de l’enseignement du français en Hollande du XVIe au XIXe siècle. Thèse présentée à la faculté des lettres de l’université de Paris pour le doctorat de l’université. Leyde, Société d’Éditions A. W. Sijthoff, 1919.
H. C. Rogge, Hugo de Groot te Parijs van 1621 tot 1625, De Gids dl. 3, 1893; blz. 249-273 en 450-477.
D. J. Roorda, Het rampjaar. Bussum, 1971.
Joost Rosendaal, 'Vrouwen op de vlucht. Patriotische vrouwen in ballingschap'.
In: Myriam Everard en Peter Altena (red.), Onbreekbare burgerharten: de historie van Betje Wolff en Aagje Deken, pp. 153-158. Nijmegen, Uitgeverij Vantilt, 2004.
Eva Rovers, De eeuwigheid verzameld. Hélène Kröller-Muller, 1869 – 1939. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2012.
J. J. Salverda de Grave, De Franse woorden in het Nederlands. Amsterdam, 1906.
J. J. Salverda de Grave, L’influence de la langue française en Hollande d’après les mots empruntés, leçons faites à l’université de Paris en janvier 1913.
Paris, Champion, 1913.
J. J. Salverda de Grave, Waarom het genootschap "Nederland-Frankrijk" is opgericht. S. l., 1917.
J. J. Salverda de Grave, De Troubadours. Leiden, A. W. Sijthoff's Uitgeversmij, 1925.
J. J. Salverda de Grave, Gedenkschrift 15-jarig bestaan Genootschap Nederland-Frankrijk 1916-1931. Wageningen, Vada / Genootschap Nederland-Frankr?k, 1932.
Mathijs Sanders, 'Vive la France et la Hollande amies!' The Netherlands-France Society between 1916 and 1919. The Construction of a Repertoire.
In: Arcadia, International Journal of Literary Culture / Internationale Zeitschrift für literarische Kultur. 44:2, pp. 317-334, 2009.
Mathijs Sanders et al. (red.), ‘Het Frans als lingua franca in de Lage Landen (1800-1914)' in: De Negentiende eeuw 37, 2013, 177-183.
Simone Schell, Wiwill. Kroonprins van Oranje. Kind tussen twee vuren. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 1994.
Friso Schotanus, Onze man in Parijs. Op zoek naar een vergeten verzetsheld. Amsterdam, Uitgeverij Queridon 2020.
Xandra Schutte en Sarah Verroen, Weg uit Nederland: briefwisseling over leven op het Franse platteland. Amsterdam J. M. Meulenhoff, 2007.
Louis de Semein, Parijs en de Parijzenaars. Gouda, G. B. van Goor Zonen, 1875.
Louis de Semein, Het Parijsche leven. Gouda, G. B. Van Goor Zonen, 1877.
Louis de Semein, Parijsche schetsen. Arnhem, Minkman's Reisbibliotheek, 1877.
Louis de Semein, Door eene wereldstad (met illustratie van Eug.Ladreyt). Arnhem, Minkman, 1878.
Louis de Semein, Achter het gordijn (Schouwburgschetsen. Met voorrede, aanteekeningen en naschrift van J.H. Rössing. J. Heijnis Tsz., Zaandijk, 1878.
J. A. Sillem, Het leven van mr. Johan Valckenaer (1759-1821). Amsterdam, 1876.
Dr. B. Slot, Vriendschap en Wantrouwen. Twee eeuwen Frans-Nederlandse betrekkingen 1588 - 1795 / Amitié et Soupçon. Deux Siècles de relations diplomatique franco-néerlandaises 1588 – 1795. 's Gravenhage, Algemeen Rijksarchief, 1988.
J. Smit, Bilderdijk et la France. Amsterdam, H.J. Paris, 1929.
Martin Smit (Redactioneel), Een Fransman uit Friesland: Alexander Cohen. Themanummer 'de AS', anarchistisch tijdschrift, 39ste jaargang, no. 175, najaar 2011.
Dr. Z. W. Sneller, Le développement du commerce entre les Pays-Bas septentrionaux et la France jusqu'au milieu du XVe siècle. Lille, Robbe, 1922.
Dr. Z. W. Sneller, De Hollandse korenhandel in het Somme-gebied in de 15e eeuw. Overdruk uit Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde. ‘s Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1925.
Dr. Z. W. Sneller, De ontwikkeling van den handel tusschen Noord-Nederland en Frankrijk tot het midden der vijftiende eeuw. Overdruk uit Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde. ‘s Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1922.
Dr. Z. W. Sneller, Bronnen tot de geschiedenis van den handel met Frankrijk. Deel 1 : 753 – 1585. ‘s-Gravenhage, B. W. Unger (uitg.), 1930.
Dr. Z.W. Sneller en W. S. Unger, Bronnen uit de geschiedenis van den handel met Frankrijk. Supplement. ‘s Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1942.
Paul Sonnino, Louis XIV and the origins of the Dutch War. Cambridge, Cambridge University Press, 1988.
A. Staring, Fransche kunstenaars en hun Hollandsche modellen in de 18de en in den aanvang der 19de eeuw. 's-Gravenhage, A. A. M. Stols Uitgever, 1947.
Kees van Strien, 'Candide chez les Bataves. Réception et traduction de Candide en Hollande au dix-huitième siècle'. In: Nicholas Crock et Nathalie Ferrand (red.), Les 250 ans de Candide. Lectures et relectures, pp. 213-227. Leuven, 2014.
Kees van Strien, Voltaire in Holland, 1746-1778. Leuven, 2016.
Kees van Strien, Nederland maakt kennis met Voltaire. In: Maaike Koffeman, Alicia C. Montoya, Marc Smeets (red.), Literaire bruggenbouwers tussen Nederland en Frankrijk.
Receptie, vertaling en cultuuroverdracht sinds de Middeleeuwen, pp.225 - 242. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Le Paris de Belle van Zuylen / Isabelle de Charrière.
In: Kok-Escalle M.-C. (Éd.) Paris: de l'image a la memoire. Représentations artistiques, litteraires, socio-politiques. pp.58-72. Amsterdam/Atlanta: Rodopi, 1997.
Madeleine van Strien-Chardonneau, La Barre de Beaumarchais en Justus van Effen: karakter en zeden der Hollanders in de 18de eeuw.
In: Enenkel K.A.E., Onderdelinden J.W., Smith P.J. (Eds.) Typisch Nederlands: de Nederlandse identiteit, pp. 123-133. Voorthuizen, FLorivallis, 1999.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Belle van Zuylen /Isabelle de Charrière en de Franse Revolutie: Lettres trouvées dans des porte-feuilles d'émigrés (1793).
In: Houppermans S., Kruk R., Maier H. (Eds.) Rapsoden & Rebellen. Literatuur en politiek in verschillende culturen, pp. 131-147. Amsterdam: Rozenberg Publishers, 2003.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Belle, Betje, Antje...et les autres: Néerlandaises en voyage au XVIIIe siècle, Cahiers Isabelle de Charrière = Belle de Zuylen Papers 9: 115-134.
Valkenswaard, Genootschap Belle van Zuylen /HoLaPress, 2014.
Madeleine van Strien-Chardonneau, The Use of French among the Dutch Elites in Eighteenth-Century Holland.
In: Derek C. Offord, Vladislav Rjeoutski, Gesine Argent (eds.), European Francophonie: The Social, Political and Cultural History of an International Prestige Language, pp. 145-173. Oxford / Bern / Berlin, Peter Lang International Academic Publishers, 2014.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Frans in het privédomein. De reisverslagen van Antje en Truitje van Hogendorp. In. Maaike Koffeman, Alicia C. Montoya, Marc Smeets (red.), Literaire bruggenbouwers tussen Nederland en Frankrijk.
Receptie, vertaling en cultuuroverdracht sinds de Middeleeuwen, pp.99 - 115. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017.
M.G.M. van Strien & M. C. Kok van Escalle, French as Language of Intimacy in the Modern Age / Le français, langue de l'intime à l'époque moderne et contemporaine no. 2. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2017.
M.G.M. van Strien & M. C. Kok van Escalle, Le français langue seconde, langue de la relation intime, de la relation à soi et à l'autre.
In: Strien M.M.G. van, Kok Escalle M.C. (Eds.) French as Language of Intimacy in the Modern Age.
Le français, langue de l'intime à l'époque moderne et contemporaine. no. 2 Amsterdam: Amsterdam University Press. 21-44, 2017.
M.G.M. van Strien, Amsterdam as global market and meeting place of nations. Perspectives of seventeenth- and eighteenth-century French travellers in Holland. In: R.Sweet, G. Verhoeven, S. Goldsmith (Eds.) Beyond the Grand Tour. Northern Metropolises and Early Modern Travel Behaviour. pp. 147-160.
London and New York, Routledge, 2019, .
Jan Switzer, Rivièra 1950. Touring Club Holland. Toeristencentrum 'De Eekhoorn', Lunteren, 1950.
Jan Switzer (Voorwoord), Cinq Ans La Douce France. Touring Club Holland, Lunteren, 1954.
Marion Tanguy, Contribution à l'étude de la colonie hollandaise de Nantes au XVIIe siècle à partir d'une approche familiale: les Van Schoonhoven,
dact. mémoire de master 2, Guy Saupin (dir.) Université de Nantes, 2008.
Marion Tanguy, L'Insertion des Hollandais au sein de la cité nantaise dans la seconde moitié du XVIIe siècle.
In: Mémoires Bretagne, Tome LXXXIX, pp.271-289, Actes du Congrès de Saint-Malo, Université de Nantes, 2011.
Bert Toussaint, 'The Dutch-Flemish role in reclamation projects in France’. In: Helga S. Danner, Johannes Renes, Bert Toussaint, Gerard P. van de Ven en Frits David Zeiler (eds.), Polder pioneers. The influence of Dutch engineers on watermanagement in Europe, 1600-2000. Netherlands Geographical Studies 338, pp. 121-149. Utrecht, 2005.
Wout Troost, Stadhouder-koning Willem III - een politieke biografie. Hilversum, Verloren, 2001.
J.C.F. Turken, Wijngids. Amsterdam, N.V. Uitgeverij 'Argus', 1954.
L. van der Tuuk, De Friezen. Koggen, Kooplieden en Kantoren. Brand, 2013.
L. van der Tuuk, De Friezen. De vroegste geschiedenis van het Nederlandse kustgebied. Utrecht, Uitgeverij Omniboek, 2017.
Hans Uitman, Toen de Parijse benen de Moerdijk passeerden. De invloed van de Parijse boulevardtheaters op het Amsterdamse ballet (1813-1868). The Pauper Press (m.m.v. Vereniging voor Dansonderzoek), 1996.
Piet Valkhof, De Franse geest in Frankrijks letterkunde. ?A. W. Sijthoff. 1918.
Prof. Dr. Piet Valkhoff, Ontmoetingen tussen Nederland en Frankrijk. ‘s Gravenhage, H.P. Leopolds Uitgevers Maatschappij N.V., 1943.
Judith Vega, 'Feminist republicanism. Etta Palm-Aelders on justice, virtue and men.' In: History of European Ideas, t. 10, no. 3, pp. 333-351, 1989.
Judith Vega, Etta Palm, une hollandaise à Paris. In: Willem Frijhoff et Rudolf Dekker, Le voyage révolutionnaire. Actes du colloque franco-néerlandais du Bicentenaire de la Révolution française, Amsterdam. 12 - 13 octobre 1989, pp. 49-56. Hilversum, Verloren, 1991.
Paul van ‘t Veer, Daendels. Maarschalk van Holland, Bussum, Fibula-Van Dishoeck, 1983.
Ger Verhoeve, Nederlandse held begraven in het Panthéon. In: Trouw, 8 december 2001.
Christophe de Voogd, Huizinga, les Pays-Bas et l'image de la France. Cahiers de Meridon. Chevreuse, Vereniging Volkshogeschool Meridon, 1997.
Louis Vis, Verlaine in Nederland. In: Paul Blom e.a. (red.), La France aux Pays-Bas. Invloeden in het verleden. pp. 153-199. Vianen, Kwadraat, 1985.
Bert de Vries, Ontspoord kapitalisme. Hoe het kapitalisme ontspoorde en na de coronacrisis kan worden hervormd. Amsterdam, Prometheus, 2020.
J. de Vries, Barges and Capitalism. Passenger transportation in the Dutch Economy, 1632-1839. Utrecht, Hes Studia Historica, 4, 1981.
Anne Wegener Sleeswijk, Franse wijn in de Republiek in de 18e eeuw: economisch handelen, institutionele dynamiek en de herstructurering van de markt.
Proefschrift UvA. Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2006.
Anne Wegener Sleeswijk, Franse wijn in de republiek in de 18e eeuw: economisch handelen, institutionele dynamiek en de herstructurering van de markt. 2006.
Henk L. Wesseling, Vele ideeën over Frankrijk. Opstellen over geschiedenis en cultuur. Amsterdam, Uitgeverij Prometheus, 1987.
Henk L. Wesseling, Certain Ideas of France: Essays on French History and Civilization. Westport, Conn., Greenwood Press, 2002.
Henk L. Wesseling, Frans met de Fransen. Kleine bijdragen tot de Frankrijkkunde. Amsterdam, Prometheus, 2001.
Henk L. Wesseling, Frankrijk in oorlog, 1870-1962. Amsterdam, Bert Bakker, 2007.
Henk L. Wesseling, De man die nee zei. Charles de Gaulle 1890 - 1970. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2012.
Henk L. Wesseling, La grande nation: regards d'un historien neerlandais sur l'histoire de France. Amsterdam, Prometheus - Bert Bakker, 2014.
Willem van Oranje-Nassau (1840-1879).
Via: https://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_van_Oranje-Nassau_(1840-1879)
Willem (Wiwill) van Oranje-Nassau (1840-1879).
Via: https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/koningshuis/169201-willem-wiwill-van-oranje-nassau-1840-1879.html
Lucas Zandberg, De vergeten prins. Amsterdam, De Arbeiderspers, 2015.
*** DE BOURGONDISCHE TIJD:
Petty Bange, De wereld van de Bourgondiërs 1363-1477. Amersfoort, Bekking & Blitz, 2011.
Wim Blockmans, Mobiliteit van cultuurdragers. Zwaartepunten in de Bourgondische Nederlanden. Zutphen, 1981.
Wim Blockmans & Walter Prevenier, De Bourgondische Nederlanden. Antwerpen, Mercatorfonds, 1983.
Wim Blockmans e.a., Sport, spel en ontspanning. De wording van Europa. Weert, 1993.
Wim Blockmans & Walter Prevenier, De Bourgondiërs: de Nederlanden op weg naar eenheid 1384-1530. Amsterdam, Meulenhoff, 1997.
Dr. P.J. Blok (voorz.)/e.a., De Bourgondische tijd. Geschiedkundige Atlas van Nederland. 's Gravenhage, Martnus Nijhoff, 1923.
Paul Colin, Les Ducs de Bourgogne. Philippe Le Hardi - Jean Sans Peur - Philippe Le Bon - Charles Le Téméraire. Bruxelles, Nouvelle Société d'Éditions, 1942.
Leon Emmanuel S. J. Laborde, Essai d'un Catalogue Des Artistes Originaires Des Pays-Bas Ou Employes à la Cour Des Ducs de Bourgogne Aux Xive Et Xve Siecles.
Bart Van Loo, De Bourgondiers. Aartsvaders van de Lage Landen. Amsterdam, De Bezige Bij, 2019.
Dr. R. van Luttervelt (samenstelling), Bourgondische pracht van Philips de Stoute tot Philips de Schone. Amsterdam, Catalogus Rijksmuseum, 1951.
Jacques Paviot, La politique navale des Ducs de Bourgogne, 1384 / 1482. Lille, Presses Universitaires de Lille, 1995.
Bob Putigny, L'épopée de Bourgogne. Une marche vers l'Europe. Paris, Robert Laffont, 1986.
Claus Sluter en de kunst te Dyon. Rotterdam, Museum Boymans, juni - juli 1950.
Jan Walch, Karel de Stoute. Amsterdam, J. M. Meulenhoff, 1940.
*** DE BATAAFSCHE REVOLUTIE, DE FRANSE REVOLUTIE EN DE FRANSE TIJD:
Peter Altena, Gerrit Paape (1752-1803). Levens en werken. Nijmegen, Vantilt, 2012.
Jo van Ammers-Küller, De opstandigen. Een familie-roman in drie boeken. Eerste boek, 1840. Amsterdam, J. M. Meulenhoff, MCMXXVII.
Jo van Ammers-Küller, De getrouwen. Heeren, Knechten en Vrouwen. De Geschiedenis van een Amsterdamsche Regenten-Familie in de jaren 1778 tot 1813. Amsterdam, J. M. Meulenhoff, MCMXXXVIII.
Jo van Ammers-Küller, De Sans-Culotten, 1792 - 1795. 'Heeren, Knechten en Vrouwen. De Geschiedenis van een Amsterdamsche Regenten-Familie in de jaren 1778 tot 1813. Amsterdam, J. M. Meulenhoff, MCMXXXVIII.
Jo van Ammers-Küller, Elzelina. De geliefde van Maarschalk Ney. Naarden, Strengholt, 1951.
Judith Amsenga en Geertje Dekkers, "Wat nu?" zei Pichegru. De Franse tijd in Nederland, 1795 - 1813. Hilversum, Verloren, 2004.
Dick Berents, Kerken & Karossen. Fransen in Utrecht, 1800 – 1900. Utrecht, Het Spectrum, 1994.
Roy de Beunje en Anja Krabbe (Sous la direction de Yvonne Schouten), Napoleon in Nederland. In de voetsporen van de Keizer. Zutphen, De Walburg Pers, 2016.
H. Bots en W.W. Mijnhardt (red.), De droom van de revolutie. Nieuwe benaderingen van het Patriotisme. Amsterdam, 1988.
P. J. Buynsters, Wolff & Deken, een biografie. Leiden, Martinus Nijhoff, 1984.
Arille Chevalier, L'exil des patriotes hollandais en France et la loge maçonnique. Les 'Vrais Bataves' à l'Orient de Dunkerque, 1790 - 1795. Tome I et Tomes II, Thèse de doctorat en Histoire, 2010.
Mr. Jacob Dirks, De uitgewekenen uit Nederland naar Frankrijk, 1787-1795 : eene schets. Z.j..
Myriam Everhard, Les femmes dans la Révolution batave. Droits des femmes, droits du peuple. In: Annales historiques de la Révolution française. Pp. 93-105, 2001.
Via: https://www.persee.fr/doc/ahrf_0003-4436_2001_num_326_1_2551.
Myriam Everard en Peter Altena (red.), Onbreekbare burgerharten : de historie van Betje Wolff en Aagje Deken. Nijmegen, Uitgeverij Vantilt, 2004.
Myriam Everard, « Twee "dames hollandoises" in Trévoux. De politieke ballingschap van Elizabeth Wolff en Agatha Deken, 1788-1797».
In: De achttiende eeuw, vol. 38, p. 147-167, 2006.
Myriam Everard, Deux Hollandaises à Trévoux (1788-1797) : voyage d’agrément ou engagement politique ? In: Genre & Histoire, n° 9, Automne, 2011.
Dr. C. N. Fehrmann, Onze vloot in de Franse tijd. De admiraals De Winter - VerHuell. Den Haag, Kruseman, 1969.
Pieter Geyl, La Révolution Batave 1783-1798. Paris, Société des études robespierristes, 1971.
Edwina Hagen, President van Nederland. Rutger Jan Schimmelpenninck 1761-1825. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2012.
E.O.G. Haitsma Milier, A.M.J.T. Leyten, Het Nederlandse beeld van de Franse Revolutie in prent en film. Amsterdam, De Bataafsche Leeuw, 1989.
C. F. F. Gijsberti Hodenpijl, Napoleon in Nederland, 1904.
Gerda Huisman, Voor revolutiën gebooren. Brieven van Johannes Bosscha aan Gerard Tjaard Suringar; Parijs. 1788 – 1793. Ljouwert / Leeuwarden, Fryske Akademy, 2001.
Lotte Jensen, Napoleons nalatenschap. Sporen in de Nederlandse samenleving. Amsterdam, UItgeverij De Bezige Bij, 2020.
Dr. Theod. Jorissen, Patriotische Bladen, De Correspondentie van Koning Lodewijk, De Omwenteling van 1813. In: Historische Studiën IV. Haarlem, H. D. Tjeenk Willink & Zoon, derde druk, 1912.
Dr. Theod. Jorissen, Het tijdperk der Patriotten, Willem V, De Fransche tijd. In: Historische Bladen II. Haarlem, H. D. Tjeenk Willink & Zoon, vijfde druk, 1912.
Dr. Theod. Jorissen, De ondergang van het koninkrijk Holland. In: Historische Studiën VI. Haarlem, H. D. Tjeenk Willink & Zoon, derde druk, 1912.
Annie Jourdan et Joep Leersen (réd.), Remous Révolutionaires: République Batave, Armée Française. Amsterdam, Amsterdam University Press, 1996.
Annie Jourdan, La Révolution batave. Entre la France et l’Amérique (1795-1806), Rennes, PUR, 2008
Annie Jourdan (dir.), Louis Bonaparte: Roi de Hollande. Paris, Nouveau Monde éditions/Fondation Napoléon, 2010.
S.R.E. Klein, Patriots Republikanisme. Politieke cultuur in Nederland (1766-1787). Amsterdam, 1995.
Thierry Lentz, Napoléon. "Mon ambition était grande". Paris, Découvertes Gallimard, 2005.
Ch. de Munck, Lodewijk Napoleon, koning van Holland. 1997.
Gerrit Paape, De gelukkige emigranten, of de kleine volkplanting van het zuiden. Antwerpen, 1788.
Gerrit Paape, Mijn vrolijke wijsbegeerte in mijne ballingschap. 1792.
Joost Rosendaal, Bataven! Nederlandse vluchtelingen in Frankrijk, 1787 – 1795. Nijmegen, Uitgeverij Vantilt, 2003.
J.G.M.M. Rosendaal, De Nederlandse Revolutie. Vrijheid, volk en vaderland 1783-1799. Nijmegen, 2005.
Simon Schama, Patriots & Liberators. Revolution in the Netherlands 1780 – 1813. London, Fontana Press, 1992.
Jerôme Alexander Sillem, Het leven van mr. Johan Valckenaer (1759-1821), naar onuitgegeven bronnen bewerkt. 2 delen. Van Kampen en Zn., 1876.
A. Sixma van Heemstra-Schimmelpenninck, In de schaduw van Napoleon. Uit het persoonlijk leven van raadpensionaris Rutger Jan Schimmelpenninck. J. N. Voorhoeve, 1961.
Dr. L. Turksma, Admiraal van Napoleon. Het leven van Carel Hendrik graaf Verhuell, 1764 – 1845. Zutphen, Walburg Pers, 1991.
----------
# NEDERLAND IN FRANSE OGEN:
Kim Andringa, Uitheemse meesters naar eigen, geheel oorspronkelijke trant. Les lectures françaises de Louis Couperus. In: Deshima, Strasbourg, n° 4-2010, pp. 39-57.
Kim Andringa, 'Fils du sud accourus sous la brume'. Franse schrijvers op tournee in Nederland in de 19de eeuw.
In: Maaike Koffeman, Alicia C. Montoya, Marc Smeets (red.), Literaire bruggenbouwers tussen Nederland en Frankrijk. Receptie, vertaling en cultuuroverdracht sinds de Middeleeuwen, pp.261-278. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017.
Henri Asselin, La Hollande dans le Monde. L'Ame et la vie d'un peuple. Paris, Libraire Académique Perrin et Cie, Libraires-Éditeurs, Nouvelle Éditions, 1931.
Henry Asselin, Psychologie du Peuple Hollandais. La Haye, A.A.M. Stols, 1947.
Thomas Beaufils et P. Duval (éd.), Les identités néerlandaises. Lille, Presses universitaires du Septentrion, 2006.
Pierre-Jean Brassac, Le royaume qui porte l'Eau à la mer. Cinq saisons aux Pays-Bas. Paris, Éditions Autrement, 2003.
Pierre-Jean Brassac, Les Néerlandais: un autoportrait. Un peuple au miroir de lui-même. Paris, L'Harmattan, 2014.
G. Charlier, ‘Diderot et la Hollande’. Revue de littérature comparée XXI, p. 190-229, 1947.
Christian Chartier, Het verdriet van Nederland. Een Fransman stoeit met de Hollandse ziel. Amsterdam, Prometheus, 1992.
Daniel Cunin (Avant-propos), Regards sur Louis Couperus et la France. In: Deshima, (Strasbourg), n° 4/2010, pp. 5-8.
Denis Diderot, Voyage en Hollande. (1780-1782) Paris, Librairie François Maspéro, 1982.
Denis Diderot, Voyage en Hollande (Over Holland). Amsterdam, Contact, 1994.
Sylvain Ephimenco, Hollandse Kost. Het gidsland ontmaskerd. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Contact, 1994.
Sylvain Ephimenco, Hollandse nieuwe. De keerzijde van de Nederlandse mentaliteit. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Contact, 1997.
Jean Goujon, Descartes et les Pays-Bas. Exil, refuge ou séduction. Imprimerie Bené, Nîmes, 1993.
France Guwy, Voltaire, Help!. De Hollandse ervaringen van Voltaire en de invloed op zijn denken. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 1995.
Gérald de Hemptinne, Pays-Bas. Les pieds sur terre. Nevicata, Collection L'âme des peuples, 2014.
Celine L'Hostis, Les Néerlandais. Lignes de vie d'un peuple. Ateliers Henry Dougier, 2018.
Céline L'Hostis, Dictionnaire insolite des Pays-Bas. Cosmopole, 2020.
R. Murris, ‘La Hollande et les Hollandais au XVIIe et au XVIIIe siècle vus par les Français’. (diss. Amsterdam), Paris, Bibliothèques de la littérature comparée’, nr. 24, 1925.
Andreas Nijenhuis, Les 'Voyages de Hollande'. La perception française des Province-Unies dans la première moitié du XVIIe siècle. Amsterdam, Vrije Universiteit, thèse, 2012.
Dr. B. Slot, Vriendschap en Wantrouwen. Twee eeuwen Frans-Nederlandse betrekkingen 1588 - 1795 / Amitié et Soupçon. Deux Siècles de relations diplomatique franco-néerlandaises 1588 – 1795. 's Gravenhage, Algemeen Rijksarchief, 1988.
Prof. H.A.M. Snelders, Descartes et les Pays-Bas, Septentrion, Jaargang 11, 1982.
Jan Pieter van der Sterre (Keuze en vertaling:), Voltaire en de Republiek. Teksten van Voltaire over Holland en Hollanders. Amsterdam, Uitgeverij Atlas, 2006.
K. van Strien, De ontdekking van de Nederlanden. Britse en Franse reizigers in Holland en Vlaanderen, 1750-1795. Utrecht, 2001.
Kees van Strien, Voltaire in Holland, 1736-1745. Leuven, 2011.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Le Voyage de Hollande: récits de voyageurs français dans les Provinces-Unies, 1748 – 1795.
Oxford, Voltaire Foundation, University of Oxford, 1994.
Madeleine van Strien-Chardonneau, (1995), Les Délices de la Hollande, le caractère Hollandais vu par quelques Français, choix de textes.
In: A. Montandon (Éd.) Moeurs des uns, coutumes des autres: les Français au régard de l'Europe, une anthologie. pp. 168/172-188/192.
Clermont-Ferrand: Université Blaise Pascal, 1995.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Regard des Français sur les Hollandais aux XVIIIe siècle ou apologie du bonheur bourgeois.
In: Montandon A. (Éd.) L'Europe des politesses et le caractère des nations. pp. 197-209. Paris, Anthropos, 1997.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Mangeurs de fromage au pays de Cocagne. De Parival à Baudelaire:
les plaisirs de la table en Hollande, points de vue français. In: DESHiMA, revue française des mondes néerlandophones 1: 39-52, 2007.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Trois voyageuses en Hollande : Anne-Marie du Boccage (1750), Stéphanie-Félicité de Genlis (1776), Louise Colet (1857).
In: Bourguinat Nicolas (Éd.) Le voyage au féminin. Perspectives historiques et littéraires (XVIIIe-XXe siècles). pp. 73-88, Strasbourg, Presses universitaires de Strasbourg, 2008.
Madeleine van Strien-Chardonneau, La vision exotique de la Hollande dans les récits de voyageurs français (XVIIe-XIXe siècles).
In: Demir Nurmelek., Cetin Gulser (Éds.) Journées internationales d'études sur l'exotisme 10-11 mai 2007. Actes.. pp. 79-89. Ankara: Ankara Universitesi Basimevi, 2009.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Impressions de voyage: Français en Hollande, Néerlandais en France, image et miroir (XVIIe-XIXe siècles).
In: DESHiMA (Strasbourg), Les relations franco-néerlandaises, in n° 8/2014, pp. 69-92.
Madeleine van Strien-Chardonneau, Amsterdam gezien door Franse reizigers in de 18e en 19e eeuw. Rozenberg Quartely, The Magazine 1, 2014.
Prof. Dr. Piet Valkhoff, ‘Voltaire et la Hollande’, Paris 1926,
Prof. Dr. Piet Valkhoff, Ontmoetingen tussen Nederland en Frankrijk. ‘s Gravenhage, H.P. Leopolds Uitgevers Maatschappij N.V., 1943.
Paul Verlaine, Quinze jours en Hollande - nouvelle édition. Paris, Albert Messein, éditeur, 1927.
Paul Verlaine, Twee weken in Holland. Brieven aan een vriend, Kwadraat, Vianen, 1985.
Paul Verlaine, Correspondence inédits relatifs à son livre 'Quinze jours en Hollande' (Éd. 1897), Hachette Livre / BNF, Paris.
----------
NEDERLANDSE KUNSTENAARS IN FRANKRIJK:
J. W. Brouwer, 'Hollandse kunstenaars en de Franse Salons 1750 - 1880'. In: Tableau 6, pp. 84-90, 1984.
Eric Min, Gare du Nord. Belgische en Nederlandse kunstenaars in Parijs. Pelckmans, 2021.
Diederik Stevens, Hoogtij langs de Seine. Nederlandse schrijvers en kunstenaars in Parijs. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2012.
Vaut le voyage: artistes et intellectuels du Nord à Paris, Septentrion, 2003.
*** NEDERLANDSE SCHILDERS IN FRANKRIJK:
Agnes Akerib, Vincent & Theo Van Gogh - Freres Jusqu'a la Folie. 2017.
Stijn Alsteens en Hans Buijs, Paysages de France dessinés par Lambert Doomer et les artistes hollandais et flamands des XVIe et XVIIé siècles. Paris, Fondation Custodia, 2008.
François Auffret, Johan Barthold Jongkind, 1819-1891: héritier contemporain & précurseur : biographie illustrée. Paris, Maisonneuve et Larose, 2004.
Dominique Auriange, La Vie exaltée de Van Gogh. Paris, Librairie Charpentier, 1965.
Helewise Berger, Karlijn de Jong, Anita Hopmans en Wietse Coppes, Jan Sluijters. De Wilde jaren. Zwolle, WBOOKS, 2018.
>Anne-Marie Bergeret-Gourbin, Jongkind, au fil de l’eau. Paris, Belin éditeur, 1994.
Ellinoor Bergvelt en Margriet van Boven, J. A. Knip., 1777 – 1847. ‘s Gravenhage, Staatsuitgeverij, 1977.
Saskia de Bodt, Isaac Israels. Hollands impressionist. Schiedam, Scriptum, 1999.
Saskia de Bodt, Michiel Plomp (red.), Anton Mauve (1838 - 1888). Bussum / Haarlem, 2009.
Margriet van Boven en Sam Segal, Gerard & Cornelis van Spaendonck. Twee Brabantse bloemenschilders in Parijs. Maarssen, Uitgeverij Gary Schwartz, 1980.
Anne-Marie de Brem, L'Atelier d'Ary Scheffer. Paris, Paris Musées, 1991.
Dominique Colen, Jacqueline de Raad (samenstelling), Jan Sluijters, schilder met verve. Zwolle, Uitgeverij Waanders b.v. - Laren, Singermuseum, 1999.
Emmanuelle Démont et Marc Favreau, Herman van der Hem, un dessinateur hollandais à Bordeaux et dans le Bordelais au XVIIe siècle. Les Éditions de l’Entre-deux-Mers, 2006.
Max Eisler, Jacob Maris in Parijs. Amsterdam, 1913.
Rudolf Engels & Peter de Lange, Het kleurijke leven van Kees van Dongen. Schiedam, Scriptum, 2002.
Rudolf Engels, Kees van Dongen. Ster van de lichtstad. Schiedam, Scriptum, 2010.
Antoon Erftemijer en Renske Koster, Reislust bij Nederlandse kunstenaars sinds 1850. Haarlem, 99 Uitgevers/Publishers, 2016.
Leo Ewals, Ary Scheffer 1795 – 1858, Gevierd Romanticus. Dordrecht/Zwolle, Dordrechts Museum / Waanders, 1995.
Viviane Forrester, Van Gogh ou l'enterrement dans les blés. Paris, Seuil, 1983.
(-- Voire aussi: Judith Perrignon, Aux racines de l'ultime Van Gogh: In: M, Le magazine du Monde n° 463, pp. 19-25, samedi 1 août, 2020.)
Sadi de Gorter, Les sources d'inspiration de Vincent van Gogh, Institut Néerlandais, Paris, 1972.
Harriet Grote, Memoir of the Life of Ary Scheffer. 2010.
Vivtorine Hefting, L'Universe de Jongkind. Paris, 1976.
J. F. Heijbroek, Frits Lugt 1884 – 1970: leven voor de kunst. Biografie. Parijs, Uitgeverij Thoth en Fondation Custodia, 2010.
Freek Heybroek, 'Matthijs Maris in Parijs 1869 - 1877'. In: Oud Holland 89, nr. 1, pp. 266 - 289, 1975.
Jan Hulsker, Van Gogh en zijn weg. Het complete werk. Amsterdam, Meulenhoff, 1985.
Maarten Jager, Kees Maks, schilder van het mondaine leven, 1876 – 1967. Zwolle, Waanders / Rotterdam, Kunsthal, 2001.
Hans Janssen, Mondriaan en het kubisme. Parijs 1912 – 1914. Bussum, Uitgeverij Thoth / Gemeentemuseum Den Haag, 2014.
L. Jansen, H. Luijten, N. Bakker, Vincent van Gogh - de brieven: de volledige, gei¨llustreerde en geannoteerde uitgave / Deel 3, Drenthe - Parijs, 1883-1887.
Amsterdam, Van Gogh Museum, 2009.
Feiko Joekstra e.a., Van Gogh tot Cremer. Nederlandse kunstenaars in Parijs. Uitgeverij Waanders, Uitgeverij de Kunst, Museum de Fundatie, 2014.
Maiken Jonkman (red.), Nederlanders in Parijs. 1789 – 1914. Van Spaendonck, Scheffer, Jongkind, Maris, Kaemmerer, Breitner, Van Gogh, Van Dongen, Mondriaan. Bussum, Uitgeverij Thoth, 2017.
Piet de Jonge (eindred. Karin van Lieverloo), Helene Kröller-Müller: een biografische schets in woord en beeld. Otterloo, Kröller-Müller Museum, 2004.
Johan Barthold Jongkind (Uitgegeven door Johanna Victorine Christine Hefting), Jongkind d'après sa Correspondance. H. Dekker et Gumbert, 1968.
Jan van Keulen, met van Gogh in de Provence. 's-Gravenhage, Staatsuitgeverij, 1987.
Jelka Kröger (dir.), Meijer de Haan, le maître caché. Paris, Éditions Hazan, 2009.
Fred Leeman, Alexandra Leaf, Christophe Bony, Van Gogh à l'auberge Ravoux. Paris, Éditions Hoëbeke, 2002.
Steven Naifeh and Gregory White Smith, Van Gogh: The Life. New York (NY), Random House, 2011.
Sylvie Patin, Jongkind - une fascination pour la lumière: fantasmagories de ciel et d'eau. Rouen, Éditions des Falaies, 2014.
Judith Perrignon, 'C’est un message d’adieu': le secret du dernier tableau de Van Gogh. In: Le Monde, le Magazine, publié le 28 juillet 2020 à 14h47 - Mis à jour le 31 juillet 2020 à 10h48;
Via: https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2020/07/28/le-secret-du-dernier-tableau-de-van-gogh_6047514_4500055.html
Ronald Pickvance, Van Gogh en Arles. Genève, Skira Art Sélection, 1985.
Denys Riout, Yves Klein: L'aventure monochrome. Paris, Découvertes Gallimard, 2006.
Diane Romashuk, Op de bres voor vergeten Friese schilder Siebe ten Cate. In: Friesch Dagblad, 16 juni, 2020.
Via: https://frieschdagblad.nl/2020/6/15/op-de-bres-voor-vergeten-friese-schilder-siebe-ten-cate?harvest_referrer=https:%2F%2Fwww.google.fr%2F
Marguerite Roques, Les apports néerlandais dans la peinture du sud-est de la France. (xiv, xvè et xvième siècles). 1963.
Marinus Schroevers (tekst) & Dirk de Herder (fotografie) Van Gogh achterna. Utrecht/Antwerpen, Uitgeverij Het Spectrum, 1975.
Christian Sedoux, Johan Barthold Jongkind. Un peintre en Dauphiné, Les Patrimoines Éditions Dauphiné Libéré, 2009.
John Sillevis et Hans Kraan, L'Ecole de Barbizon. Un Dialogue Franco-Néerlandais. Paris, Albin Michel, 1985.
J
ohn Sillevis, Dieuwertje Dekkers, Jozef en Isaac Israels, vader en zoon. Uitgeverij W Books B.V., 2011.
Chantal Spillemaecker, Jongkind: Des Pays-Bas au Dauphiné. Éditions Libel, 2009.
Chris Stolwijk, Richard Thomson, Theo van Gogh 1867 - 1891, Kunsthandelaar, verzamelaar en broer van Vincent.
Tentoonstellingscatalogus. Amsterdam (Van Gogh Museum) / Parijs (Musée d'Orsay), 1999 - 2000.
Chris Stolwijk & Richard Thomson, Theo van Gogh 1857–1891: Art dealer, Collector and Brother of Vincent. 2000.
Louis van Tilborgh en Richard Thomson (co-auteur R. Thompson), Theo van Gogh. 1857 – 1891. Kunsthandelaar, Verzamelaar En Broer Van Vincent. Zwolle, WBOOKS, 1999.
Maïthe Vallès-Bled, Van Dongen. Du Nord et du Sud: From the north and the South. Mazotta, 2004.
Adriaan Venema, Nederlanders schilders in Parijs 1900 – 1940. Baarn, Het Wereldvenster, 1980.
Louis Vitet, Peintres modernes de la France – Ary Scheffer. FBÉditions, Createspace, 2015.
Jacobine Wieringa, Breitner en Parijs. De invloed van het verblijf in Parijs op het leven en werk van George Hendrik Breitner. Deventer, Uitgeverij Scriptio, 2007.
*** NEDERLANDSE FOTOGRAFEN EN FOTOGRAFES IN FRANKRIJK:
Emmy Andriesse, e.a., Parijs was Mieters! Fotografen in Parijs 1945-1965. Stedelijk Museum Schiedam, 2004.
Emmy Andriesse (foto's) & W. Jos de Gruyter (tekst), De Wereld van Van Gogh / le Monde de van Gogh / the World of van Gogh. Den Haag, Daamen, 1953.
Bob Bertina, Jan Blokker, Paul de Casparis, H. J. Oolbekking, Filmfestival (Festival de Cannes). Foto's: Kees Scherer. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1961.
H. Botman, Henri Berssenbrugge. Zutphen, 2001.
Ed van der Elsken, Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés. Amsterdam, De Bezige Bij, 1956.
Ed van der Elsken, Parijs: 1950-1954. Amsterdam, 1981.
Philip Freriks (tekst en met bijdragen van Remco Campert e.a.), Kees Scherer. Het Parijs van de vijftiger jaren. Baarn, Trion, 1998.
Ludo van Halem (samenstelling), Simon Vinkenoog e.a., Parijs was mieters ! Nederlandse fotografen in Parijs 1945 – 1965. Schiedam, Stedelijk Museum, 2004.
H. J. A. Hofland, The Times of De Tijden van Sem Presser. Amsterdam, Stichting Voetnoot, 2000.
Nicà Jesse (fotografie), André Maurois (tekst), Vrouwen van Parijs. Utrect, A. W. Bruna & Zoon, 1954.
Nico Jesse (fotografie), Jaap Romijn (tekst), De Franse Rivièra. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1956.
Nico Jesse (photos), Ute Valende (texte), Jean Cocteau (préface), Paris. Paris-Bruxelles, Éditions Sequoia, 1961.
Nico Jesse (foto's), Ute Valende (tekst), Jean Cocteau (voorwoord), Parijs. Amsterdam-Brussel, Elsevier, 1962.
André Maurois (met foto's van Nico Jesse), Vrouwen van Parijs. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1954.
H. J. Scheffer, Portret van een fotograaf. Henri Berssenbrugge 1873-1959. Leiden, Sijthoff, 1967.
Wim van Sinderen (Voorwoord), Gare du Nord. Nederlandse fotografen in Parijs 1900 – 1968. Antwerpen, Ludion// Fotomuseum Den Haag, 2011.
Huib Stam (tekst), Sem Presser (fotografie), Hier is Cannes. Amsterdamn, Voetnoot, 2002.
Diana Vinding (tekst) en Kees Scherer (fotografie), Parijs (in de reeks: 'De wereld in kleur'). Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1969.
*** NEDERLANDSE SCHRIJVERS EN SCHRIJFSTERS IN FRANKRIJK:
F. L. Bastet, Louis Couperus. Een biografie. Amsterdam, E. M. Querido's Uitgeverij B.V., 1987.
F.L. Bastet & R. Breugelmans, Al die verloren paradijzen. Amsterdam, Querido, 2001.
Raymond J. Benders, Wilbert Smulders (Editors), Apollo in Brasserie Lipp. Bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, Uitgeverij De Bezige Bij, 2001.
Henri van Boven, Leven en werk van Louis Couperus. (1933) Ré-éd., 's-Gravenhage BZZTôH, 1980.
Daan Cartens, Speels verzet. Het werk van Josepha Mendels. In: Literair Moment, Josepha Mendels, Informatie. Amsterdam, Meulenhoff, 1988.
Alexander Cohen, In opstand. Amsterdam, Andries Blitz Uitgever, 1932.
Alexander Cohen, Van anarchist tot monarchist. Amsterdam, Uitgeverij 'De Steenuil', 1936.
Louis Couperus, Legenden van de Blauwe Kust (1910). Ré-éd., Amsterdam, Elseviers Weekblad, 1951.
Adriaan van Dis, Stadsliefde, scènes in Parijs. Amsterdam, 2011.
A. den Doolaard, De druivenplukkers. Amsterdam, N.V. Em. Querido's Uitgevers-Mij., 1931.
A. den Doolaard, Het leven van een landloper. Amsterdam, N.V. E.M. Querido's Uitgeversmij, 1958.
Ad Fransen, W.F. Hermans, een Hollander in Parijs. Amsterdam, Uitgeverij Podium, 2005.
Anna P.H. Geurts, Reizen en schrijven door Noord-Nederlanders. Een overzicht. In: Op reis in de negentiende eeuw (met bijdragen van Jan Hein Furnée en Leonieke Vermeer ... et. al.. Speciaal nummer van: De negentiende eeuw, vol. 37, afl. 4, 2013, pag. 264-288.
H. van Hattum, Helmers en France. Amstelveense Cahiers, 1, 1987.
Sylvia Heimans, Josepha Mendels: het eigenzinnige leven van een niet-nette dame. Uitgeverij Cossée, 2016.
Sylvia Heimans, 'Parijs is niet verliefd op mij.' Josepha Mendels als exporteur van Frans erfgoed. In: Maaike Koffeman, Alicia C. Montoya, Marc Smeets (red.), Literaire bruggenbouwers tussen Nederland en Frankrijk. Receptie, vertaling en cultuuroverdracht sinds de Middeleeuwen, pp.317 - 333. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017.
Ruud Meijer, Parijs verplicht. Nederlandse schrijvers en kunstenaars in Parijs (1945 - 1970). Amsterdam, Thomas Rap, 1989.
Josepha Mendels, Biografische momenten. In: Literair Moment, Josepha Mendels, Informatie. Amsterdam, Meulenhoff, 1988.
Philippe Noble en Aart van Soest, Een Nederlander in Parijs: Eddy du Perron. Cahiers de Meridon. Voorburg, Vereniging Volkshogeschool Méridon, 1994.
Max Nord: Josepha Mendels: portret van een kunstenaar. Amsterdam, Meulenhoff, 1991.
Max Nord, ‘L'amour d'Alexander Cohen pour la France’. In: Septentrion, jaargang 10, 1981.
J.P.M. Passage, Havank. Schets van leven en werk. Groningen, Uitgeverij Passage, 1997.
Roel Smeets, Parijs als fundament van modern schrijverschap. De autonomie en autoriteit van drie Nederlandse schrijvers in Parijs, 1950-1990. In: Vooys, Jaargang 34, 2016.
Via: https://www.dbnl.org/tekst/_voo013201601_01/_voo013201601_01_0007.php
Evert van der Starre, Vestdijk over Frankrijk. Zutphen, De Walburg Pers, 1998.
----------
OVER NEDERLAND, 'MIJN' NEDERLAND VAN EENS TOT DEZER DAGEN:
*** OVER HET NEDERLANDS VOLKSKARAKTER EN DE NEDERLANDSE IDENTITEIT:
Wybo Algra, En weg is het landschap, in één generatie, met dank aan de megadozen. Windparken waren nog maar het begin. Het Nederlandse cultuurlandschap wordt meer en meer ‘verramsjt’ met distributiecentra en nu ook datacenters. Is het tijd voor landelijke regie? In: Trouw, 22 januari 2021.
Via: https://www.trouw.nl/binnenland/en-weg-is-het-landschap-in-een-generatie-met-dank-aan-de-megadozen~b4e5184d/
Duke de Baena, The Dutch Puzzle. The Hague, L.J.C. Boucher - Publisher, 1967.
Hertog de Baena, Het raadsel Nederlander. 's-Gravenhage, L.J.C. Boucher, 1968.
Jan Bank, Het roemrijke vaderland. Cultureel nationalisme in Nederland in de negentiende eeuw. Den Haag, 1990.
Annette Birschel, Do ist der Bahnhof. Nederland door Duitse ogen. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2008.
Frits Boterman, Cultuur als macht. Cultuurgeschiedenis van Duitsland 1800-heden. Amsterdam, Uitgeverij De Arbeiderspers, 2013.
Frits Boterman, Tussen utopie en crisis. Nederland in het interbellum 1918-1940. Amsterdam, Uitgeverij De Arbeiderspers, 2021.
Harm Ede Botje, Mijn meningen zijn feiten. De wording van Thierry Baudet. Amsterdam, Uitgeverij Atlas Contact, 2020.
Gabriël van den Brink, Schets Van Een Beschavingsoffensief. Over Normen, Normaliteit En Normalisatie In Nederland. WRR Verkenningen 27, 2004.
Gabriël van den Brink, Moderniteit Als Opgave. Een Antwoord Aan Relativisme En Conservatisme. Sun Uitgeverij, 2007.
Gabriël van den Brink, Eigentijds idealisme. Een afrekening met het cynisme in Nederland. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2011.
&& Gabriël van den Brink, Ruw ontwaken uit de neoliberale droom en de eigenheid van het Europese continent. Amsterdam, Prometheus, 2020.
J. Rentes de Carvallo, Waar de andere God woont. Amsterdam, Uitgeverij De Arbeiderspers, 1982.
Prof. Dr. A. Chorus, De Nederlander uiterlijk en innerlijk. Een karakteristiek. Leiden, A.W. Sijthoff, 1964.
Jürgen Dahlkamp, Jörg Dielh, Roman, Lehberger, Käse, Koks und Killer. Wie Holland durch laxe Drogenpolitik zum Mafiaparadies wurde.(Umschlag) In: Der Spiegel, Nr. 42, pp. 10-19, 16.10.2021.
Adriaan van Dis e. a., Alles is te koop. Amsterdam, Nijgh & Van Ditmar, 1992.
Joost Divendal (Woord vooraf), Klein woordenboek van de Nederlandse identiteit. Amsterdam Trouw, 1998.
Ewald Engelen, De grote ontgoocheling. De politiek-bestuurlijke elite is vervreemd van het electoraat. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017.
Ewald Engelen, Armer & rijker. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2015.
Sylvain Ephimenco, Hollandse Kost. Het gidsland ontmaskerd. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Contact, 1994.
Sylvain Ephimenco, Hollandse nieuwe. De keerzijde van de Nederlandse mentaliteit. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Contact, 1997.
Jules B. Farber, Holland in Focus. A personal view beyond the windmills and the woodenshoes. Amsterdam, H.J. Paris, ca. 1967.
C. Fasseur, Indischgasten. Amsterdam, 1997.
Dr. J. M. Fuchs en W. J. Simons, Het zal je maar gezegd worden. Buitenlanders over Nederland. Den Haag, Kruseman's Uitgversmaatschappij B.V., 1977.
Rob van Ginkel, Notities over Nederlanders. Antropologische reflecties. Amsterdam / Meppel, Boom, 1997.
F. A. Hartsen, Nederlandsche toestanden - uit het leven van een lijder. Hilversum, Uitgeverij Verloren, 1996.
Ronald Havenaar, Muizenhol. Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, Uitgeverij G.A. Van Oorschot B.V., 2003.
Han der Horst, The Low Sky. Understanding the Dutch. The book that makes the Netherlands familiar. Schiedam, Scriptum Books / Den Haag, NUFFIC, 1996.
Coen de Jong. Dwingeland. Orwell in de polder. Amsterdam, Uitgeverij Blauwburgwal, 2021.
Arendo Joustra (samengesteld en ingeleid door), Vreemde ogen. Buitenlanders over de Nederlandse identiteit. Amsterdam, Prometheus, 1993.
Hans Kaldenbach, Doe maar gewoon. 99 tips voor het omgaan met Nederlanders. Amstredam, Prometheus, 2017.
Simon Kupers, Retourtjes Nederland. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2006.
Eric de Kuyper, Een vis verdrinken. Nijmegen, Uitgeverij SUN, 2001.
Geert Mak, Gedoemd tot kwetsbaarheid. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2005.
Derek Phillips, De naakte Nederlander, kritische overpeinzingen. Amsterdam, Bert Bakker, 1985.
Herman Pleij, Het Nederlands onbehagen. Amsterdam, Prometheus, 1991.
Herman Pleij, Hollands welbehagen. Amsterdam, Prometheus, 1998.
Herman Pleij, Moet kunnen. Op zoek naar een Nederlandse identiteit. Amsterdam, Prometheus - Bert Bakker, 2015.
Maarten van Rossem, Typisch Nederland. Diemen, Veen Magazines / Utrecht, Het Spectrum, 2004.
Jacob Vossestein, Sealin with the Dutch. Amsterdam, Royal Tropical Institute, 1997.
Dr. A.C.J. de Vrankrijker, In andermans ogen. Utrecht, Uitgeverij Het Spectrum, ca. 1930.
Herman Vuijsje, Vermoorde onschuld, etnisch verschil als Hollands taboe. Amsterdam, Bert Bakker, 1986.
Herman Vuijsje en Jos van der Lans, Typisch Nederlands (Vademecum van de Nederlandse identiteit). Amsterdam, Contact, 2000.
Herman Vuijsje Jos van der Lans, Typisch Nederlands. Vademecum van de Nederlandse identiteit. Olympus, 2009.
Colin White & Laurie Boucke, The Undutchables. An observation of the Netherlands: its culture and its inhabitants. Montrose, CA, White Boucke Publishing, 1989.
*** OVER HET NEDERLANDSE LANDSCHAP EN DE NEDERLANDSE RUIMTELIJKE ORDENING:
W. Algra, ‘En weg is het landschap, in één generatie, met dank aan de megadozen’. In: Trouw, 22 januari 2021.
Prof. Drs. Fons Asselbergs e.a., Nederland van de kaart. Het is mooi geweest. Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, juni 2010.
Via: https://www.nederlandscultuurlandschap.nl/wp-content/uploads/2018/01/Cahier-Nederland-van-de-kaart.pdf
Theo Baart, Cary Markerink et al., Snelweg / Highways in the Netherlands. Architectura & Natura Press, 1996.
Theo Baart, Bouwlust. The Urbanization of a Polder. Rotterdam, NAi publishers, 1999.
Theo Baart, Tracy Metz, Atlas Van De Verandering. 'Het nieuwe handboek voor de ruimtelijke ordening.' Ideas on Paper, 2001.
Till Behne, Alarm om ‘verdozing’ van het Nederlandse landschap: er komt per dag dik 8 hectare bij. De Stentor, 25-12-19.
Via: https://www.destentor.nl/bronckhorst/alarm-om-verdozing-van-het-nederlandse-landschap-er-komt-per-dag-dik-8-hectare-bij~a032b1e9/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2F
JaapJan Berg ( Red.), Vinexmensen. Vinexwijken vandaag en verder. Nai010 Uitgevers/Publishers, 2017.
J.T.P. Bijhouwer e. a., (Teksten van), Cas Oorthuys e.a. (Foto's van), De schoonheid van ons land. Land en Volk, De steden. Amsterdam en Antwerpen, UItgeverij Contact,1951.
Robbert Blokland, Nederland wordt steeds lelijker, maar is de 'verdozing' wel te stoppen? NU.nl, Woensdag 17 maart 2021.
https://www.nu.nl/weekend/6017682/nederland-wordt-steeds-lelijker-maar-is-de-verdozing-wel-te-stoppen.html
J.A. Blom en J. Brouwer, Het Metropolitane debat. Bussum; Uitgeverij Thoth, 1998.
J. de Boer, Landschapspijn. Over de toekomst van ons platteland. Amsterdam, Atlas/Contact, 2017.
Niek de Boer, De Randstad bestaat niet. De onmacht tot grootstedelijk beleid. Rotterdam, NAi Uitgevers, 1996.
Niek de Boer, De stad van Niek de Boer. Polemische beschouwingen over stad en regio. Delft, Publikatieburo TUDelft, 2006.
W.T. Boersma, R. Kuiper, Verrommeling in beeld - Kaartbeelden van storende elementen in het Nederlandse landschap. 22-08-2006.
Via: https://www.pbl.nl/publicaties/Verrommelinginbeeld
Via: https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/500074003.pdf
Walter Brandligt e.a., (Tekst van), Karel Kleyn, Cas Oorthuys e.a., (Foto's van), De schoonheid van ons land. Land en volk. Het Landschap. Amsterdam en Antwerpen, Uitgeverij Contact, 1948.
College van Rijksadviseurs (in opdracht van), (X)XL-Verdozing. Minder, compacter, geconcentreerder, multifunctioneler.
Ontwerpend onderzoek Rademacher / De Vries Architecten, Amsterdam, i.s.m. Stec Groep, Arnhem. Den Haag, CRA, october 2019.
Via: https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/adviezen-publicaties/publicatie/2019/10/29/xxl-verdozing
Frank van Dam, Leo Pols, Hans Elzenga, Zorg voor landschap. Naar een landschapsinclusief omgevingsbeleid. Den Haag, Planbureau voor de Leefomgeving, Signalenrapport, publicatienummer: 3346, 11-11-2019.
Via: https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/pbl-2019-zorg-voor-landschap-3346_0.pdf
Niels Dekker, Actie tegen overlast van ledreclame langs snelwegen. Om hinder en overlast door grote digitale ledreclames met bewegende beelden langs
snelwegen en invalswegen zoveel mogelijk te voorkomen, is een lijst opgesteld met regels waaraan zulke masten zuilen moeten voldoen. In: Algemeen Dagblad, 19-01-19.
Via:
https://www.ad.nl/dordrecht/actie-tegen-overlast-van-ledreclame-langs-snelwegen~aa5893d5/
Rudolf Dekker, Roofbouw op Oud-Zuid. Bouwpraktijk en politiek in Amsterdam. Panchaud, 2018.
H. Dijkstra et al., Veranderend cultuurlandschap. Signalering van landschapsveranderingen van 1900 tot 1990 voor de Natuurverkenning 1997. Wageningen, Staring Centrum rapport 544, 1997.
M. van Dinther, ‘Gezocht een minister van ruimte (met macht en geld)!’, de Volkskrant, 24 november 2020.
Philippe van Dooren, Kritiek op ‘verdozing’ landschap neemt in Nederland fors toe. In: Transportmedia, 30/10/2019.
Via: https://transportmedia.be/2019/10/kritiek-op-verdozing-landschap-neemt-in-nederland-fors-toe/
M. Drenthen, Natuur in mensenhand. Essays over ons nieuwe cultuurlandschap. Zeist, KNNV Uitgeverij, 2018.
Dineke Eekhardt, Het landschap bekeken - de visuele vervuiling van het landschap. Vuga, 1980.
Th. Engelen, Van 2 naar 16 miljoen mensen. Demografie van Nederland, 1800-nu. Amsterdam, Boom, 2009.
Fred Feddens e.a. (Red.), Oorden van onthouding. Nieuwe natuur in verstedelijkend Nederland. Rotterdam, Nai Uitgvers, 1998.
Dirk Frieling, Nergens is de besluitvorming zo zwak als in de ruimtelijke ordening. In: de Volkskrant, 16 mei 1998, p. 18.
J. Gadet, ‘Koolhaas en de teloorgang van het plateland’. In: ROmagazine, 19 februari 2020.
Via: htp://romagazine.nl/koolhaas-en-de-teloorgang-van-het-plateland/23035.
Gonny ten Haaft, Ambitieuze schets voor ruimtelijke ordening. In: Trouw, 4 januari, 1999.
Hilde de Haan & Ids Haagsma, Het warme bouwen. In: HP/de Tijd, 31/12/1996.
Femke Halsema & Maarten Hayer, Land in zicht! Een cultuurpolitieke visie op de ruimtelijke inrichting. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker / WBS, 1997.
David Hamers et al., Bloeiende bermen. Verstedelijking langs de snelweg. Rotterdam, Nai Uitgevers, 2006.
David Hamers et al., Grote opgaven in een beperkte ruimte. Ruimtelijke keuzes voor een toekomstbestendige leefomgeving. Den Haag, Planbureau voor de Leefomgeving, 2021.
Via: https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/pbl-2021-grote-opgaven-in-een-beperkte-ruimte-4318.pdf
M. van den Heuvel, Tracy Metz, Nature As Artifice. New Dutch Landscape in Photography and Video Art. Rotterdam, NAi uitgevers, 2008.
Tialda Hoogeveen, De geur van hooi. Hoe het boerenleven in Nederland veranderde. Amsterdam, Thomas Rap, 2020.
Marcel ten Hooven, Het bos in de uitverkoop. ‘Dit is landbouw met bomen’
Kaalkap, platgereden bosgrond: tien jaar nadat Henk Bleker besloot dat Staatsbosbeheer zijn bossen moest exploiteren als bron van hout en vermaak
zijn op de Utrechtse Heuvelrug de gevolgen te zien. In: De Groene Amsterdammer, nr. 35, 26 augustus 2020.
Via: https://www.groene.nl/artikel/dit-is-landbouw-met-bomen?utm_source=De+Groene+Amsterdammer&utm_campaign=c467732ffb-Wekelijks-2020-08-26&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-c467732ffb-70676005
J. Kolen & T. Lemaire (red.), Landschap in meervoud. Perspectieven op het Nederlandse landschap in de 20ste/21ste eeuw. Utrecht, Uitgeverij Jan van Arkel, 1999.
J. Kullberg, J. Iedema & A. Schlette, ‘Het Nederlandse landschap en Nederlandse identiteit’. In: SCP, Denkend aan Nederland. Sociaal en Cultureel Rapport. Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, 2019.
B. Kuipers & J. Janse, ‘Rijtjeshuizen in het weiland bouwen? Gun bewoners juist contact met de stad’. In: Trouw, 7 april 2020.
T. Lemaire, Met open zinnen. Bilthoven, Ambo, 2002.
Han Lörzing, Een land waarover is nagedacht. Hoe de planners Nederland vormgaven. Uitgeverij De Geus, 2021.
Geert Mak, Hoe God verdween uit Jorwerd. Amsterdam, Uitgeverij Atlas, 1996.
Geert Mak, Het ontsnapte land. Amsterdam, Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek, 1998.
Tracy Metz, De sensatie van het landschap. In: NRC-H, 05-04-97.
Tracy Metz en Margriety Pflug, De Nieuwe Kaart - Atlas van Nederland in 2005;. Rotterdam, Nai Uitgvers, 1997.
Tracy Metz (Photographers Theo baart and Cary Markerink), Snelweg. Highways in the Netherlands. Stichting Ideas on Paper, 1998.
Tracey Metz, Nieuwe natuur. Reportages over veranderend landschap. Naarden, Ambo/Anthos, 1998.
Tracy Metz, Alles Wordt Anders. De transformatie van Nederlands Noorden. Uniepers, 2001.
Tracy Metz, Pret! Leisure en landschap. Rotterdam, Nai Uitgevers, 2002.
Floor Milikowski, Van wie is de stad. Amsterdam, Atlas-Contact, 2018.
Sako Musterd en Henk Ottens (Red.), Strijd om de stad: sociale en economische integratie in de stedelijke samenleving. Assen, Koninklijke Van Gorcum. 2002.
Marco de Nood, De omslag. Verkenningen op de bouwplaats Nederland. Over ruimtelijke ordening in Nederland.
(Met bijdragen van Hans Ibelings, William Rothuizen, Tracy Metz, Jaap Huisman en Sergio Derks). Zaltbommel, Europese Bibliotheek - Wilma, 1998.
Henk F. L. Ottens, het groene hart binnen de Randstad, een beeld van de suburbanisatie in West-Nederland. Assen, Van Gorkum, 1976.
Raad voor de leefomgeving en infrastructuur, Waardevol toerisme. Onze leefomgeving verdient het. September 2019.
Mirjam de Rijk en Xandra Schutte, O, lelijk Nederland. Langs de snelweg verrijzen steeds meer ondefinieerbare schoenendozen, willeeurig in het weiland gekwakt. ... etc..
In: De Groene Amsterdammer, 21-10-98.
Vincent van Rossem, Randstad Holland. Variaties op het thema stad. Door de ondergang van de moderne stedebouw als gezaghebbende en sociaal intregerende discipline
kan er voor de Randstad geen beleid geformuleerd worden. Er is sprake van een ernstige crisis: de bestuurlijke structuur is chaotisch, terwijl het voortgaande
proces van subarbanisering en decentralisering de traditionele verschijningsvorm van de agglomeratie in hoog tempo doet veranderen.
Rotterdam, NAi Uitgevers, Fascinaties /3, 1994.
Niek van Sas, De metamorfose van Nederland. Van oude orde naar moderniteit 1750-1900; Amsterdam, 2005.
Simon Schama, Landschap en herinnering. Amsterdam, Atlas, 1995.
Rolf Schuttenhelm, Verrommeling Nederlands landschap. Mens & Milieu.
Via: http://www.hoesnel.nl/toekomst_mens_milieu/verrommeling-landschap.html (Consutlé, le 15 mars, 2021.
Dik Sijmons, Stadlandgoed. Nieuwe relaties tussen stad en platteland. Essay geschreven in opdracht van het platform Renaissance van het Platteland. 2017.
Via: https://renaissancevanhetplatteland.nl/wp-content/uploads/2017/05/Stadlandgoed-webversie.pdf
Martijntje Smits, Nederland verkoopt zichzelf met ruimte voor datacenters als digitale poort naar Europa. Plekken als de Wieringermeer worden als wingewest verkocht aan databedrijven. Hoog tijd dat het parlement ingrijpt, schrijft techniekfilosofe Martijntje Smits. Waarom maken we van datacenters geen nutsbedrijven? In: Trouw, 13 februari 2021.
Via: https://www.trouw.nl/verdieping/nederland-verkoopt-zichzelf-met-ruimte-voor-datacenters-als-digitale-poort-naar-europa~bedc6174/
Henk Staats en Jan Willem van de Wardt, Uitzicht op het Groene Hart; omgevingspsychologisch onderzoek naar waarneming en waardering van het landschap langs een aantal routes voor trein- en wegverkeer. Leiden, Onderzoekscentrum ROV, 1990.
Paul van der Steen, De Nederlandse angst om te verzuipen in de stenen is niet nieuw.
Zorgen over de teloorgang van het Nederlandse landschap zijn niet van gisteren, maar heel lang stond de overheid erbij en keek ernaar. Centrale regie bestond nauwelijks. In: Trouw, 14 maart 2019.
Via: https://www.trouw.nl/nieuws/de-nederlandse-angst-om-te-verzuipen-in-de-stenen-is-niet-nieuw~bf80f470/
Berno Strootman, Essay. Landschap is alles. College van Rijksadviseurs, 09-07-2020.
Via: https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/adviezen-publicaties/publicatie/2020/07/09/essay-landschap-is-alles
Berno Strootman (Interview door Mac van Dinther), Gezocht: een minister van Ruimte (met macht en geld!).
Als Den Haag niet snel de regie pakt bij de ruimtelijke ontwikkeling van het landschap, dan wordt Nederland ‘één grote hagelslag’.
Daarvoor waarschuwt rijksadviseur Berno Strootman. ‘Ik houd mijn hart vast.’ In: de Volkskrant, 24 november 2020.
Via: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/gezocht-een-minister-van-ruimte-met-macht-en-geld~b53f814f/
Leo Tummers en Joke Tummers-Zuurmond, Het land in de stad / de stedebouw van de grote agglomeratie. Bussum, Uitgeverij THOTH, 1997.
F.R. Veeneklaas, J.L.M. Donders & I.E. Salverda, Verrommeling in Nederland. Wageningen. WOT Natuur & Milieu. WOT-rapport 6, 2006.
Dirk-Jan Visser, Christian Ernsten en Marten Minkema: Voorland Groningen. Wandelingen door het Antropoceen. nai010 uitgevers, 2020.
S. Visser, ‘Landschap: schakel tussen verleden en toekomst’. In: J. Kolen & T. Lemaire (red.), Landschap in meervoud. Perspectieven op het Nederlandse landschap in de 20ste/21ste eeuw, pp. 251-269. Utrecht, Uitgeverij Jan van Arkel, 1999.
Kees Volker, Boeren in betwist landschap. Strategische keuzes van boeren in een waardevol agrarisch landschap, Wageningen, Proefschrift, Wageningen Universiteit, 1999.
Herman Vuijsje (ed.), Ruimte maken, ruimte delen. Vijfde Nota Over De Ruimtelijke Ordening 2000/2020. 's-Gravenhage, Ministerie Van Volkhuisvesting, Ruimtelijke Ordening En Milieubeheer, 2001.
Herman Vuijsje, Het Groene Hart. Wormer, Immerc BV, 2001.
Herman Vuijsje, Langs de groene grens van Amsterdam. Baarn, Kasteel Groeneveld, 2002.
Herman Vuijsje, Mooi zooitje, het Zaans landschap verbeeld. Stichting Uitgeverij Noord-Holland, 2003.
Herman Vuijsje, Neerlands dierb're grond, hoe keren we de bedreiging van ons landschap? 2006.
Herman Vuijsje, Zaanse zomer. Over economische kracht en plattelandsidylle. Wormer, Inmerc BV, 2006.
Nico Wilterdink, Vermogensongelijkheid in Nederland. Amsterdam, Uitgeverij Van Gennep B.V., 2015.
H. van der Windt, En dan: wat is nog natuur in Nederland? Natuurbescherming in Nederland. Amsterdam / Meppel, 1995.
Peter Winterman, Alarmerend rapport: landschap verrommelt. In: Algemeen Dagblad, 11-11-2019.
Via: https://www.ad.nl/politiek/alarmerend-rapport-landschap-verrommelt~a26775a8/
Auke van der Woud, Het Lege Land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798 - 1848. Olympus, 2016.
Auke van der Woud, Het landschap. de mensen. Nederland 1850-1900. Amsterdam, Prometheus, 2020.
Ries van der Wouden, De ruimtelijke metamorfose van Nederland 1988-2015 - Het tijdperk van de vierde nota. Nai010 Uitgevers/Publishers, 2015.
Ir. N.Y. van der Wulp, Verrommeling van het landschap. De rol van storende elementen. 2009.
Via: https://www.landschap.nl/wp-content/uploads/2009-3_133-144.pdf
Nickie van der Wulp, Verrommeling van het landschap. In: Landschap, Alterra Wageningen UR, 2009.
Via: https://www.landschap.nl/wp-content/uploads/2009-3_133-144.pdf
Daan Zandbelt, Nu of nooit.Twaalf colums van Daan Zandbelt voor gebiedsontwikkeling.nu. Den Haag, College van Rijksadviseurs, 2020.
Via: https://dh1hpfqcgj2w7.cloudfront.net/media/documents/NuOfNooit-GebundeldeColumns_DaanZandbelt.pdf
Evert Zandstra e.a., (Teksten van), Cas Oorthuys e.a. (Foto'van), De schoonheid van ons land. Land en Volk. Het Water. Amsterdam en Antwerpen, Uitgeverij Contact, 1950.
*** FRAGMENTEN UIT DE NEDERLANDSE GESCHIEDENIS:
Gerard Aalders, Oranje Zwartboek. De onluisterende geschiedenis van onze koninklijke familie. Just Publishers, 2020.
Carien van Beek, Verzet en SS. Het verzwegen verhaal van een vader. Uitgeverij Schaep14, 2020.
Annegreet van Bergen, Gouden jaren. Hoe ons dagelijks leven in een halve eeuw onvoorstelbaar is veranderd. Amsterdam, Uitgeverij Atlas Contact, 2014.
J. C. H. Blom, Crisis, bezetting en herstel, tien studies over Nederland 1939-1950. Cen Haag, Nijgh & Van Ditmar Universitair, 1989.
Jack Botermans, Wim van Grinsven, Babyboomers. Herkenbare beelden uit het leven van een bijzondere generatie Terra, 2012.
J. J. Brugmans, Paardenkracht en mensenmacht. Sociaal-economische geschiedenis van Nederland 1795-1940. Den Haag, 1976.
Chris van der Heijden, Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog. Amsterdam, Uitgeverij Contact B.V., 2001.
Gerhard Hirschfeld, Nazi Rule and Dutch Colloboration: The Netherlands under German Occupation, 1940-1945. Oxford, 1988.
H. J. A. Hofland, Tegels Lichten of Ware Verhalen over Autoriteiten in het Land van de Voldongen Feiten. Amsterdam, Uitgeverij Contact, 1972.
H. J. A. Hofland, Hans Keller, Hans Verhagen, Vastberaden maar soepel en met mate 1938-1948. Amsterdam, Uitgeverij Contact, 1976.
H. J. A. Hofland, De elite verongelukt - Beschouwingen. Amsterdam, De Bezige Bij, 1995.
Coos Huijsen, Nederland en het verhaal van Oranje. 2012.
Herman Langeveld, Hendrikus Colijn 1869-1944.
Deel 1: Dit leven van krachtig handelen (1869-1933). Meppel, Uitgeverij Balans, 1998.
Deel 2: Schipper naast God (1933-1944). Amersfoort, Uitgeverij Balans, 2004.
Herman Langeveld, De troosteloze jaren dertig. Bij wie anders konden burgers zich veilig voelen dan bij Hendrikus Colijn? In: Historisch Nieuwsblad 6/2005
Via: https://www.historischnieuwsblad.nl/de-troosteloze-jaren-dertig/
Geert Mak, Reportages uit Nederland. De geschiedenis in meer dan honderd ooggetuigenverslagen. Amsterdam, Prometheus, 1991.
Dolf Ruesink, Bewaarde herinnering. Peuter, puber en provo. Boekengilde, 2021.
Simon Schama, The Embarrassment of Riches: An Interpretation of Dutch Culture in the Golden Age. 1987.
Johan Schot, Harry Lintsen, and Arie Rips (eds.), Technology and the Making of the Netherlands: The Age of Contested Modernization, 1890-1970. Cambridge, MA, MIT Press, 2010.
Sociaal Cultureel Planbureau, De sociale staat van Nederland, Hoofdstuk 9, Vrije tijd. Den Haag, SCP, 2017.
Via: https://www.scp.nl/dsresource?objectid=32b8ebe1-4792-4bd9-bc5a-9dbb771657c4&type=org
B. M. Telders, Nederlands onzijdigheid. Grondslagen en gevolgen. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1939.
Pieter Tops, Jan Tromp, Nederland drugsland: de lokroep van het geld, de macht van criminelen, de noodzaak die te breken (en hoe dat dan te doen). Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2020.
Ewald Vanvugt, Roofstaat. Wat iedere Nederlander moet weten. Amsterdam, Nijgh & van Ditmar, 2015.
Frank van Vree, De Nederlandse pers en Duitsland 1930-1939. Een studie over de vormijng van de publieke opinie. Groningen, Historische Uitgeverij Groningen, 1989.
Auke van der Woud, De nieuwe mens. De culturele revolutie in Nederland rond 1900. Amsterdam, Prometheus/Bert Bakker, 2015.
Auke van der Woud, Een nieuwe wereld. Het ontstaan van het moderne Nederland. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2013.
Sytze van der Zee, Potgieterlaan 7. Een herinnering. Amsterdam, Ooievaar, 1998.
*** FRAGMENTEN UIT DE NEDERLANDSE POLITIEK EN OOK UIT HET VERHAAL VAN DE SOCIAALDEMOCRATIE:
Frans Becker, Gerrit Voerman, Zeventig jaar Partij van de Arbeid. Uitgeverij Boom, 2013.
Anet Bleicn, Joop den Uyl 1919-1087. Dromer en doordouwer. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2008.
Wilco Boom (red.), De neergang van de PvdA. Prominente sociaal-democraten over de crisis en de weg omhoog. Amsterdam, 2017.
Jan Drentje, Johan Rudolf Thorbecke; een filosoof in de politiek. Amsterdam, 2004.
Ewald Engelen, Marianne Thieme, De kanarie in de kolenmijn. Amsterdam, Prometheus, 2017.
Ewald Engelen, Het is klasse suffie, niet identiteit! Editie Leesmagazijn, 2018.
Bas Heijne, Een waanzinnig gaaf land. Amsterdam, Prometheus, 2016.
Bas Heijne, Staat van Nederland. Een pleidooi. Amsterdam, Prometheus, 2017
Bas Heijne, Hoe Hollands wil je het hebben? Amsterdam, Prometheus, 2018.
Duco Hellema, Nederland en de jaren zeventig. Boom, Amsterdam, 2012.
Duco Hellema en Magriet van Lith, Dat hadden we nooit moeten doen. De PvdA en de neoliberale revolutie van de jaren negentig. Amsterdam, Prometheus, 2020.
Chris Hietland & Gerrit Voerman (Redactie), 10 over rood 50 jaar later. Uitgeverij Boom, 2016.
Coos Huijsen, De PvdA en het Von Münchhausen-syndroom. Pleidooi voor een progressief perspectief. Haarlem, 1990.
Coos Huijsen, Ode aan het Klootjesvolk. Populisme als smoesje van een falende elite. Amsterdam, Prometheus, 2020.
Frits de Jong Edz., Wij willen ellende wenden - Een eeuw sociaal-demokratische antwoorden op maatschappelijke uitdagingen. Stichting Vormingswerk van de Partij van de Arbeid, 1984.
Monique Kremer, Mark Bovens, Erik Schrijver, Hoe ongelijk is Nederland? Een verkenning van de ontwikkeling en gevolgen van economische ongelijkheid. WRR Verkenningen 28. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2014.
Marnix Krop, Wim Kok, een leven op eigen kracht. Deel I: Voor zijn mensen - 1938-1994. Amsterdam, Prometheus, 2019.
Joris Luyendijk, Kees van Lede, Pessimisme is voor losers. Op de rand van een nieuwe tijd. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2020.
Paul Magnette, Onsterfelijk links. Amsterdam, Uitgeverij De Bezige Bij, 2016.
Cas Mudde, Het zijn de sociaal-democratische partijen, niet de idealen, die in crisis zijn. In: Socialisme & Democratie, Wiardi Beckman Stichting, Amsterdam, 13-06-2019.
Cas Mudde, Why copying the populist right isn't going to save the left. In: The Guardian, 14-05-2019.
Pieter Omtzigt, Een nieuw sociaal contract. Amsterdam, Prometheus, 2021.
Merijn Oudenampsen, The Conservative Embrace of Progressive Values. On the Origins of the Swing to the Right in Dutch Politics. 2018
Sander Schimmelpenninck, Ruben van Zwieten, Elite gezocht. Amsterdam, Prometheus, 2019.
Jan Terlouw, 'Het kapitaal is nu helemaal de baas.' In: de Volkskrant, 20-02-2016.
Via: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/het-kapitaal-is-nu-helemaal-de-baas~bfae3a8a/
Herman Tjeenk Willink, Groter denken, kleiner doen. Een oproep. Amsterdam, Prometheus, 2018.
Bart Tromp, Overleeft de Partij van de Arbeid de jaren tachtig? Een pleidooi voor een vernieuwde PvdA 'die meer doet dan ontwikkelingen volgen'. In: Vrij Nederland, 01-05-1982.
Dik Verkuil, De gedrevene. Joop den Uyl 1919-1987. Amsterdam, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2019.
Herman Vuisje, Nieuwe vrijgestelden: de opkomst van het spijkerpakkenproletariaat. Baarn, In den Toren, 1974.
Herman Vuijsje, De economie der overtolligen. Langs ongebaande paden naar inkomsten en zelfrespect. Baarn, Uitgeverij In den Toren, 1984.
Herman Vuijsje, Correct. Weldenkend Nederland sinds de jaren zestig. (1997- eerste druk.) Amsterdam, Olympus, geactualiseerde editie, 3e druk, 2008.
*** AANGAANDE MIJN VORMING:
Kees Boeke, Wij in het heelal, een heelal in ons. Muusses / Meulenhoff, 1959.
Kees Boeke, Redelijke ordening van de mensengemeenschap. Utrecht, 'Mensengemeenschap', 1e druk mei, 1945, 2e druk maart, 1967.
Beatrice Boeke-Cadbury, Het leven van Kees Boeke. Purmerend, J. Muusses N.V., 1971.
Splinter Chabot, Confettieregen. Amsterdam, Het Spectrum, 2020.
H. Daalder, Van oude en nieuwe regenten, of: Politiek als beroep. Rede uitgesproken t.g.v. zijn afscheid als hoogleraar in de wetenschap der politiek
aan de Rijksuniversiteit te Leiden op 2 april 1993. Leiden, 1993.
H. Daudt, Over echte politicologie. Opstellen over politicologie, democratie en de Nederlandse politiek. Amsterdam, Bert Bakker, 1995.
G. Endenburg, Sociocratie. Een redelijk ideaal. Zaandijk, 1974.
Chris van Esterik, Jongens waren we. Totaltaire verleiding in de jaren zeventig. Amsterdam, Uitgeverij Balans, 2016.
Meindert Fennema, Goed Fout. Herinneringen van een meeloper. Amsterdam, Prometheus - Bert Bakker, 2015.
Anne Gevers (red.), Uit de Zevende. Vijftig jaar Politieke en Sociaal-Culturele Wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Amsterdam, 1998.
Daniela Hooghiemstra, De geest in dit huis is liefderijk - Het leven en de Werkplaats van Kees Boeke (1884 - 1966). Amsterdam, De Arbeiderspers, 2013.
Arnold Koper, Constant Vecht en Max van Weezel (eindred.), Alles moest anders. Het onvervuld verlangen van een linkse generatie. Amsterdam, Nijgh & Van Ditmar, 1991.
Frank Koster, Studenten van proletariaat tot praatgroep. Nijmegen, 1979.
H.J. Kuipers, De wereld als Werkplaats. Over de vorming van Kees Boeke en Beatrice Cadbury. Amsterdam, 1992.
Bernard Lievegoed, De levensloop van de mens. Rotterdam, Lemniscaat, 1976.
B.C.J. Lievegoed et al., De Vrije Hogeschool. Tien jaar ervaringen - Perspectieven voor de toekomst. Zeist, Uitgeverij Vrij Geesteslven, 1982.
Herman Passchier (Eindredactie) et al., Kees Boeke 1884-1966. Purmerend, Vernieuwing van opvoeding en onderwijs, jaargang 25, nummer 242, september 1966.
Pierre Rabhi, Du Sahara aux Cévennes: Itinéraire d'un homme au service de la Terre-Mère. Paris, Albin Michel, 2017.
Wyatt Rawson, The Werkplaats Adventure. An account of Kees Boeke's great pioneer comprehensive school: it's methods and psychology. London, Vincent Stuart, 1956.
Hans Rigthart, De eindeloze jaren zestig. Geschiedenis van een generatieconflict. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij De Arbeiderspers, 1995.
Geke van der Wal, Rob van Gennep - Uitgever van links Nederland. Amsterdam, Uitgeverij Atlas Contact, 2016.
*** VRIJE TIJD, VAKANTIE EN VERVOER IN NEDERLAND:
Piet Brouwer, Gerard van Kesteren m.m.v. Antia Wiersma: Berigt aan de heeren reizigers; 400 jaar openbaar vervoer in Nederland. Den Haag, SDU uitgevers, 2008.
H. J. Buwalda, Vijftig jaar vreemdelingenverkeer. Groningen, 1940.
Heidi Dahles, Nederlanders op vakantie. Reizen voor genoegen in historisch perspectief. In: Huub de Jonge (red.), Ons soort mensen. Levensstijlen in Nederland, pp. 169-184. Nijmegen, 1997.
Wim Daniëls, Op vakantie! Een geschiedenis van onze vrije tijd. Alfabet Uitgevers, 2021.
J. M. Galjaard, Pootje baden; de vaderlandse geschiedenis van het badleven. Utrecht, 1966.
Aaltje Hessels, Vakantie en vakantiebesteding sinds de eeuwwisseling. Een sociologische verkenning ten behoeve van de sociale en ruimtelijke planning van Nederland. Assen, Van Gorcum & Comp. B.V., 1973.
Kamperen: Wat Je Thuislaat Is Meegenomen. Honderd Jaar Actief en Sportief kamperen, 1912-2012 (+ DVD). Leusden, Nederlandse Toeristen Kampeer Club, 2012.
J. van Lennep, Dagboek van hunne reis te voet, per trekschuit en per diligence. 1832.
M. F. van Lennep, Het leven van Mr. Jacob van Lennep. 2 delen, 2e dr., Amsterdam, 1910.
Jacques Lissone, 'De eerste vijftig jaar', Lissone's Gazette, Jubileumnummer 1876-1926. 1926.
Corine den Ouden (hoofdred.), Toch gaan we ieder jaar weer mee! 75 jaar LCKV jeugdvakanties 1920-1995. Leiden, LCKV 1995.
Hans Pars, En we gaan nog niet naar huis! 100 jaar Nederlanders op vakantie. Schiedam, Scriptum Publishers, 2006.
Ben de Pater, Tom Sintobin e.a., Koninginnen aan de Noordzee. Scheveningen, Oostende en de opkomst van de badcultuur rond 1900. Hilversum, Verloren, 2013.
Tom Pfeil, Van tollenaar tot poortwachter. Geschiedenis van de douane, de oudste rijksdienst van Nederland. Rotterdam, Trichis Publishing BV, 2002.
Kees Ribbens, Historisch toerisme. In: Kees Ribbens, Een eigentijds verleden. Alledaagse historische culturen in Nederland 1945-2000, Hoofdstuk 4, pp.139-326. Hilversum, Verloren, 2002.
Dick Schaap (hoofdtekst), Een Eeuw Wijzer. 100 jaar ANWB. 1883 - 1983. Den Haag en Utrecht, ANWB en Oosthoek's Uitgeversmaatschappij, 1983.
Anke Stegehuis, 'Met Lissone op reis!'. De betekenis van de eerste reisorganisator in het Nederlandse toerisme, 1876-1927.
In: Op reis in de negentiende eeuw (met bijdragen van Jan Hein Furnée en Leonieke Vermeer ... et. al..
Speciaal nummer van: De negentiende eeuw, vol. 37, afl. 4, 2013, pag. 331-354.
----------
TRANS-ATLANTISCHE VERBINDINGEN:
Shigeyyuki Akiba, Submarine Cable Netwxork Systems. NTT, 2001.
Stewart Ash, The Cable King. The life of John Pender. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2018.
Marthe Barbance, Histoire de la Compagnie Generale Transatlantique. Un Siècle D'Exploitation Maritime. Paris, Arts et Metiers Graphiques, 1955.
Charles Bright, The Story of the Atlantic Cable. 1903.
Howard Clayton, Atlantic bridgehead: The story of transatlantic communications. London, Garnstone Press, 1968.
Stéphane et Elisabeth Curveiller, Cents ans de câbles à Calais: 1891-1991. Alcatel, 1991.
G. Delamarche, Eléments de télégraphie sous-marine. 1858.
Bill Glover, History of the Atlantic Cable & Undersea Communications from the first submarine cable of 1850 to the worldwide fiber optic network. Atlantic Cables: 1856-2018.
Via: http://atlantic-cable.com//Cables/CableTimeLine/atlantic.htm, last revised: 20 March, 2019.
Frank O. Baynard, William H. Miller Jr., Picture History of the Cunard Line, 1840-1990. Dover Publications Inc., 1991.
Charles Bright, Submarine Telegraphs: Their History, Construction, and Working. Crosby Lockward and Son, 1898.
J. Brinnin, K. Gaulin, Grand luxe. Transatlantic Luxury. London, Bloomsbury, 1988.
E. Cézanne, Le Cable Transatlantique. Paris, Librairie de L. Hachette et Cie, 1867.
J. Chesnoy, Submarine Communication Systems. Academic Press, 2001.
Gail Clark (Editor), From Elektron to e-commerce. 150 Years Laying Submarine Cables. Global Marine Systems Ltd., 2000.
Howard Clayton, Atlantic bridgehead: The story of transatlantic communications. London, Garnstone Press, 1968.
Donard De Cogan, History of Submarine Cables (1851-1934). School of information, 1992.
Ivan Stoddart Coggeshall, Annotated History of Submarine Cables and Overseas Radio Telegraphs, 1851-1934: With Special Reference to the Western Union Telegraph Company. University of East Anglia School of Info.Systems, 1993.
Gillian Cookson, The Cable. The Wire That Changed the World. The History Press Ltd., 2003.
M. Couderc, Cours de lignes sous-marines. ENST, 1944.
Gérard Destrais, Cherbourg, l'épopée transatlantique. Cherbourg, Isoète, 1988.
Daphne Fielding, Those Remarkable Cunards. Nancy and Lady Emerald. New York, Atheneum, 1968.
Bernard Finn, Daqing Yang (Eds.), Communications Under the Seas: The Evolving Cable Network and Its Implications. MIT Press, 2009.
Eric Flounders and Michael Gallagher, The Story of Cunard's 175 Years. The triumph of a great tradition. Ramsey, Isle of Man, Ferry Publications, 2014.
John Steel Gordon, A Thread Across the Ocean. The Heroic Story of the Transatlantic Cable. HarperCollins, 2003.
Pascal Grisset, Les Télécommunications transatlantiques de la France. Rive Droite, 1996.
Chester G. Hearn, Circuits In The Sea. The Men, The Ships, And The Atlantic Cable. Praeger Publishers Inc., 2004.
Marie-Christine Michaud, Philippe Hrodej, et al., Entre mer et ciel: Le voyage transatlantique de l'Ancien au Nouveau monde (XVIe-XXIe siècle). Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2015.
Charles Offrey, Chronique Transatlantique du 20e siècle. Des Hommes et Navires qui l'ont marquée. MDV, 2000.
Charles Perragin et Guillaume Renouard, Les câbles sous-marins, une affaire d'Etats. Quand l'infrastructure des réseaux redeviennent géopolitique. In: Le Monde Diplomatique, juillet 2021.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2021/07/PERRAGIN/63256
Dag Pike, Taming the Atlantic: The History of Man's Battle With the World's Toughest Ocean. Pen and Sword Maritime, 2018.
Max Rémy, Transatlantiques et long-courriers. La mémoire des grands paquebots. Marines Éditions, 2010.
W. H. Russell, The Atlantic Telegraph. Nonsuch Publishing, 2006.
Seiichi Shimura, International Submarine Cable Systems. Tokyo, KDD, 1985.
Nicole Starosielski, The Undersea Network (Sign, Storage, Transmission). Duke University Press, 2015.
John Vardalas, "From Gaining Weeks to Milliseconds. The Transatlantic Cable". In: IEEE-USA's Today's Engineer, November 2010.
Louis-René Vian, Paquebots de légende, décors de rêve. Gentil, 1991.
H. D. Wilkinson, Submarine Cable Laying and Repairing. 1896.
VROEG AMERIKAANS-FRANSE RELATIES:
William Howard Adams, The Paris Years of Thomas Jefferson. Yale University Press, 1997.
Tony Allan, Americans in Paris. An Illustrated Account of the Twenties and the Thirties. Chicago, Contemporary Books Inc, 1977.
Susan Mary Alsop, Yankees at the Court. The first Americans in Paris. Garden City, New York, Doubleday & Company, Inc., 1982.
Robert Aron, Arnaud Dandieu, Le cancer américain. 1931. (Ré-éd.: L'Age d'Homme, 2008.)
Michel Baridon, Bernard Chevignard, Voyage et tourisme en Bourgogne à l'époque de Jefferson. Colloque international, Dijon, 1987. Dijon, Publications de l'Université de Bourgogne, 1988.
Lucien Bély e.a., Benjamin Franklin. Un Americain à Paris. Paris, Paris Musées, 2007.
G. de Bertier de Sauvigny, La France et les français vus par les voyageurs américains 1814 - 1848, Tome Premier. Paris, Flammarion, 1982.
G. de Bertier de Sauvigny, La France et les français vus par les voyageurs américains 1814 - 1848, Tome Second. Paris, Flammarion, 1985.
Yvon, Bizardel, Les Américains à Paris Pendant la Révolution. Paris, Calman-Lévy, 1972.
Connor Cruise O'Brien, The Long Affair: Thomas Jefferson and the French Revolution, 1785-1800. Chicago, University of Chicago Press, 1996.
Claude Fohlen, Jefferson à Paris, 1784 – 1789. Paris, Perrin, 1995.
Rhea Foster Dulles, Americans Abroad: Two Centuries of European Tavel. Ann Arborr, Mich., University of Michigan Press, 1964.
Jean-Baptiste Duroselle, La France et les Etats-Unis des origines à nos jours. Paris, Seuil, 1976.
Edwin Sill Fussell, The French Side of Henry James. New York, Columbia University Press, 1990.
Patrice Higonnet, Sister Republics: The Origin of French and American Republicanism. Cambridge, Harvard University Press, 1988.
Patrice Higonnet, Sister Revolution: French Lightening, American Light. New York, Faber and Faber, 1999.
Henry James, L'Américain à Paris. T. 1. Paris, Hachette, 1884.
Lloyd S. Kramer, Treshold of a New World: Intellectuels and the Exile Experience in Paris, 1830-1848. Ithaca, Cornell University Press, 1988.
James D. McCabe Jr., Paris by Sunlight and Gaslight: A Work Descriptive of the Mysteries and Miseries, the Virtues, the Vices,
the Splendors, and the Crimes of the City of Paris, Illustrated with over 150 Fine Engravings by Gustave Doré and other Celebrated Artists of France.
Philadelphia, 1869. (Ré-édition: Nabu Press, 2010).
David McCullough, The Greater Yourney. Americans in Paris. New York, Simon & Schuster Paperbacks, 2012.
Frédéric Monneyron et Martine Xiberras (Eds.), La France dans le regards des Etats-Unies / France as seen by the United States. Perpignan, Presses Universitaires
de Perpignan, 2006.
Roy & Alma Moore, Thomas Jefferson's Yourney to the South of France. New York, NY, Stewart, Tabori & Chang, 1999.
Sandra Rebok, Humboldt and Jefferson: A Transatlantiv Friendship of the Enlightment. Charlotteville, VA 2014.
René Rémond, Les États-Unis devant l'opinion française 1815-1852. 2 Vol. Paris, Armand Colin, 1962.
Howard C. Rice, Jr., Thomas Jefferson's Paris. Princeton. New Jersey, Princeton University Press, 1976.
Penopela Rowlands, Paris Was Ours. Thirty-Two Writers Reflect on the City of Light. Algonquin Books, 2011.
David Schoenbrun, Triumph In Paris. The Exploits of Benjamin Franklin. New York, N.Y., Harper & Row Publishers, 1976.
Alexis de Tocqueville, De la Démocratie en Amérique, I (1835) et II (1840). Paris, Flammarion, 1981.
Patrick Weil et Thomas Macé (Dir.), Georges Clemenceau. Lettres d’Amérique. Passés/Composés, 2020.
----------
RECENTERE EN HEDENDAAGSE AMERIKAANS-FRANSE RELATIES EN WEDERZIJDSE OBSERVATIES:
Antoine De Baecque, Paris by Hollywood. Paris, Flammarion, 2012.J
Richerd Barbrook and Andy Cameron, The Californian Ideology (Extended Mix). September 18, 1998.
Via: http://www.hrc.wmin.ac.uk./hrc/theory/californianideo/main/t.4.2.html (consulté le 23-01-2020).
D. Barjot et C. Réveillard (dir.), L'Américanization de l'Europe occidentale au XXe siècle. Mythe et réalité. Paris, Presses Universitaires Paris-Sorbonne, 2002.
Martin Barnier and Raphaelle Moine, France/Hollywood: Echanges Cinématographiques et Identités Nationales. Paris, L'Harmattan, 2002.
Jean Baudrillard, Amérique. Paris, Grasset, 1986.
Sylvia Beach, Shakespeare and Company. University of Nebraska Press, New Ed., 1991.
Simone de Beauvoir, L'Amérique au jour le jour. Paul Morihien, 1948.
Shari Benstock, Women of the Left Bank. Paris, 1900 – 1940. Austin, University of Texas Press, 1986.
C.-J. Bertrand, L'impérialisme culturel américain, un mythe? In: Esprit n° 101, p. 63-76, mai 1985.
Daniel J. Boorstin, America and the image of Europe. Reflections on American Thought. Gloucester, Mass., The World Publishing Company, 1960.
Alain Bosquet, Les Américains sont-ils adultes? Paris, Hachette, 1969.
Christian-Marc Bosséno, Jacques Gerstenkorn, Hollywood, l'usine à rèves. Paris, Découvertes Gallimard, 1992.
Frédéric Bozo, Histoire secrète de la crise irakienne. La France, les États-Unis et l'Irak. Paris, Perrin, 2013.
Crane Brinton, The Americans and the French. Cambridge MA, Harvard University Press, 1968.
Paul Brody, The Real Midnight In Paris. A History of the Expatriate Writers in Paris That Made Up the Lost Generation. Scott Valley CA, CreateSpace Independent Publishing Platform, 2012.
Paul Brody, The Expatriates: Biographies of Lost Generation Writers. Scott Valley CA, CreateSpace Independent Publishing Platform, 2014.
L. Brooke, Becoming Americans in Paris - Transatlantic Politics and Culture between the World Wars. Oxford University Press, 2011.
Raymond Carroll, Cultural Misunderstandings; The French-American Experience. Chicago, University of Chicago Press, 1988.
N. Celeyrette-Pietri, Isabelle Lescent-Giles, Dominique Barjot, Marc de Ferrière (Sous la direction de), L'américanisation en Europe au XXe siècle : économie, culture, politique. Publications de l’Institut de recherches historiques du Septentrion, 2018.
Blaise Cendrars, Hollywood. La Mecque du Cinéma (avec 29 dessins pris sur le vif par Jean Guérin). Paris, Éditions Bernard Grasset, 1936.
Jerome Charyn, Hemingway: Portrait de l'artiste en guerrier blessé. Paris, Découvertes Gallimard, 1999.
William L. Chew III, National Stereotypes in Perspective: Americans in France, Frenchmen in America. Amsterdam, Rodopi, 2001.
Jean-Marie Colombani, Walter Wells, France Amérique. Déliaisons Dangereuses. Éditions Jacob-Duvert, 2004.
Sébastien Comparet, Le système McDonald's en France. Les fondements d'une culture d'entreprise. Paris, Éditions L'Harmattan, 2008.
Philippe Conrad (Éditorial), Dossier: De Gaulle et les Américains. In: La Nouvelle Revue d'Histoire, numéro 82, pp. 39 - 63, janvier - février 2016.
Gille Cornut-Gentille, Philippe Michel-Thiriet, Florence Gould. Une Americaine à Paris. Paris, Mercure de France, 1989.
Francois Cusset, French Theory. Foucault, Derrida, Deleuze & Cie et les mutations de la vie intellectuelle aux États-Unis. Paris, La Découverte, 2003.
Camille Cusumano (edited by), France, a love story. Women writing about the French Experience. Emeryville, CA, Seal Press, 2004.
Olivier Dard, Hans-Jürgen Lüsebrink (Éds.), Américanisations et anti-américanismes comparés. Villeneuve-d'Ascq, Presses Universitaires du Septentrion, 2008.
Régis Debray, Civilisation. Comment nous sommes devenus américains. Paris, Gallimard, 2017.
Laura Lee Downs and Stephane Gerson (Eds.), Why France? American Historians Reflect on an Enduring Fascination. Ithaca and London, Cornell University Press, 2009.
Jean-Paul Dubois, L'Amérique m'inquiéte et autres récits. Éditons de l'Olivier, 2017.
Brandon Dupont, Alka Gandhi, Thomas J. Weiss, The American Invasion of Europe. The Long Term Rise in Overseas Travel, 1820-2000. NBER Working Paper No. 13977. Cambridge, MA, National Bureau of Economic Research, May 2008.
Brandon Dupont, Alka Gandhi, Thomas J. Weiss, Fluctuations in Overseas Travel by Americans, 1820 to 2000. NBER Working Paper No. 14847. Cambridge, MA, National Nureau of Economic Research, April 2009.
Christopher Endy, Cold War Holidays: American Tourism in France. Chapel Hill, NC, The University of North Carolina Press, 2005.
Michel Fabre, La Rive noire. De Harlem à la Seine. Paris, Éditions Lieu Commun, 1985.
M. F. K. Fisher, Two Towns In Provence. Map of another town and a considerable town. Little, Brown and Company, 1964.
Noel Riley Fitch, Sylvia Beach and the Lost Generation: A History of Literary Paris in the Twenties and Thirties. New York - London, W. W. Norton & Company, 1985.
Michèle Fitoussi, Janet. Paris, J.-C. Lattès, 2018.
Scott F. Fitzgerald, Babylon Revisited. Scribner, 1931.
Scott F. Fitzgerald, Tender is the night. New York, Scribner, 1934.
Janet Flanner, An American in Paris. Profile of an Interlude Between Two Wars. New York, Simon and Schuster, 1940.
Janet Flanner, Pétain: The Old Man of France. New York, Simon and Schuster, 1944.
Janet Flanner, Paris Was Yesterday, 1925-1939. Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company, 1979.
Janet Flanner (edited by Irving Drutman / introduction by William Shawn), Janet Flanner's World: Uncollected Writings, 1932-1975. New York and London, Harcourt Brace Jovanovich, 1979.
Janet Flanner (Genêt), Paris Journal, Volume One, 1944-1965. Edited by William Shawn. San Diego, New York and London, Harcourt Brace Jovanovich, 1988.
Janet Flanner (Genêt), Paris Journal, Volume Two, 1965-1971. Edited by William Shawn. San Diego - New York - London, Harcourt Brace Jovanovich Publishers, 1970.
Janet Flanner (Edited and with an Introduction by Natalia Danesi Murray), Darlinghissima: Letters to a friend. New York, Random House, 1985.
Janet Flanner (Préface de Michèle Fitoussi), Paris est une guerre - 1940-1945. Éditions du sous-sol, 2020.
Debra Force, Images de la France: American Artists in France, 1880-1925. New York, Debra Force Fine Art, 2002.
Ford Maddox Ford, A mirror to France. New York, Albert & Charles Boni, 1926.
Ford Maddox Ford, Provence: From minstrels to the machine. J.B. Lippincott Co., 1935.
Hugh Ford (Ed.), Published in Paris: American and British Writers, Printers, and Publishers in Paris, 1920-1939. New York, Macmillan, 1975.
Jennifer Fuks, L'anti-américanisme au sein de la gauche socialiste française: De la libération aux années 2000. Paris, L'Harmattan, 2010.
Robert E. Gajdusek, Hemingway's Paris. New York, NY, Charles Scribner‘s Sons, 1978.
Daniel Gallagher, D'Ernest Hemingway à Henry Miller: Mythes et réalités des écrivains américains à Paris (1919 - 1939), L'Harmattan, 2011.
Charles Glass, Les Américain à Paris sous l'Occupation. Paris, Éditions Saint-Simon, 2012.
Adam Gopnik (Ed.), Americans in Paris: A Literary Anthology. New York, Library of America, 2004.
Nancy L. Green, Les Américains de Paris. Hommes d'affaires, comtesses et jeunes oisifs, 1880 – 1941. Paris, Belin, 2014.
Jean-Luc Guillet, Scott et Zelda Fitzgerald en Provence et sur la Riviera. Bohèmes Éditions, Format Kindle, 2016.
François Hauter, Chroniques d'Amérique. Paris, Carnets Nord, 2010.
Robert H. Haddow, Pavilions of Plenty: Exhibiting American Culture Abroad in the 1950s. Washington and London, Smithsonian Institute Press, 1997.
Alice Kaplan, Dreaming in French. The Paris Years of Jacqueline Bouvier Kennedy, Susan Sontag, and Angela Davis. Chicago and London, The University of Chicago Press, 2012.
Lawrence S. Kaplan, Jefferson and France: An Essay on Political Ideas. New Haven, Yale University Press, 1967.
Balbino Katz, Nos amis les Français: Guide pratique à l'usage des GIs en France, 1944-1945. Paris, Le Cherche Midi, 2003.
112 Gripes about the Fench. (First published by the Information & Education Division of the US Occuoation Forces, Paris.) This edition: Oxford OX, Bodleian Library, 2013.
J. Kennedy, Imagining Paris: exile, writing, and American identity. New Haven & London, Yale University Press, 1993.
J. Kessel, Hollywood; Ville Mirage. Paris, Gallimard, dix-huitième édition, 1937.
Martin Koomen, De literaten van de linkeroever. Engelstalige schrijvers in Parijs 1900 - 1944. Amsterdanm, Uitgeversmaatschappij Tabula, 1983.
Richard F. Kuisel, Seducing the French: The Dilemma of Americanization. Berkeley, University of California Press, 1993.
Richard F. Kuisel, Le miroir américain. 50 ans de regard français sur l'Amérique. Paris, J.-C. Lattès, 1993.
Richard F. Kuisel, The French Way: How France Embraced and Rejected American Values and Power. Princeton NJ, Princeton University Press, 2012.
Denis Lacorne, Jacques Rupnik, Marie-France Toinet (Sous la direction de), L'Amérique dans les têtes. Un siècle de fascinations et d'adversions. Paris, Hachette, 1986.
Denis Lacorne et al.(Edited by), The Rise and Fall of Anti-Americanism. Palgrave Macmillan UK, 1990.
Denis Lacorne, Paris, Fayard, 2019.
Bernard Lebrun and Michel Lefebvre, Robert Capa. The Paris Years 1933-1954. New York, NY, Abrams, 2012.
Dominique LeBrun, Paris-Hollywood. Les français et le cinéma américain. Paris, Hazan, 1987.
Alice Lecesse (Edited and with an introduction by), France in Mind: An Anthology. New York, Vintage Books, 2003.
Dominique Lemarchal, Claire Davison-P Gon (Editors), Ford Madox Ford, France and Provence. Rodopi, UK edition, 2011.
Harvey Levenstein, Seductive Journey. American Tourists in France from Jefferson to the Jazz Age. Chicago, The University of Chicago Press, 1998.
Harvey Levenstein, We'll Always Have Paris: American Tourists in France since 1930. Chicago, University of Chicago Press, 2010.
Bernard-Henry Lévy, American Vertigo. Traveling America in the Footsteps of Tocqueville. New York, Random House, 2006.
Annette Lévy-Willard, Chroniques de Los Angeles. Paris, Grasset, 2003.
Thierry Levy, Les 30 erreurs des entrepreneurs français aux États-Unis. AFNIL, 2018.
Stephen Longstreet, We all went to Paris: Americans in the City of Light. New York, Macmillan, 1972.
Claude-Anne Lopez, Mon Cher Papa. Franklin and the Ladies of Paris. New Haven and London, Yale University Press, 1990.
Kenneth S. Lynn, Hemingway. London, Simon and Schuster Inc., 1987.
Alain Mabanckou, Rumeurs d'Amérique. Paris, Plon, 2020.
Brian MacKenzie, Remaking France: Americanization, Public Diplomacy and the Marshall Plan. New York, Berghan Books, 2005.
Jean-Philippe Mathy, Extreme-Occident: French Intellectuals and America. Chicago, University of Chicago Press, 1993.
René Maurice, Des Américains à Paris, de Benjamin Franklin à Ernest Hemingway. Paris, Éditions de Sextant, 2004.
André Maurois, L'Amérique inattendue. Paris, Éditions Mornay, 1931.
André Maurois, En Amérique. Paris, Flammarion, 1933.
André Maurois, Études Américaines 1. New York, Éditions de la Maison Française, Inc., 1945.
Le Monde, Dossiers et Documents, L'influence culturelle américaine en France. Paris, Le Monde, mai 1981.
Anne Monier, Nos chers 'Amis américains". Une enquête sur la philanthropie transnationale. Paris, Presses Universitaires de France, 2019.
Frédéric Monneyron et Martine Xiberras (Eds.), La France dans le regards des États-Unies / France as seen by the United States. Perpignan, Presses Universitaires
de Perpignan, 2006.
Edgar Morin, Journal de Californie. Paris, Seuil, 1983.
Honoria Murphy Donnelly, Sara and Gerald. New York, Holt, Rinehart and Wilson, 1984.
Le Nouvel Observateur, Culture: faut-il brûler les Américains?. Paris, 7 août 1982.
Michael Nelson, Americans and the Making of the Riviera. McFarland & Co, 2008.
Dominique Nora, Sur le monde de demain. Lettres à mes parents. Paris, Grasset, 2015.
Elliot Paul, The Last Time I Saw Paris. New York, Random House, 1942.
Richard Pells, Not Like Us: How Europeans Have Loved, Hated and Transformed American Culture since World War Two. New York, Basic Books, 1998.
Jacques Portes, Une Fascination réticente: les États-Unis dans l'opinion française. Nancy, Presses universitaires de Nancy, 1990.
Jean-François Revel, Ni Marx Ni Jésus. La nouvelle révolution mondiale est commencée aus États-Unies. Paris, Robert Laffont, 1970.
Jean-François Revel, L'obsession anti-américaine. Son fonctionnement, ses causes, ses inconséquences. Paris, Plon, 2002.
Philippe Roger, L’ennemi américain: généalogie de l’anti-américanisme francais. Paris, Seuil, 2002.
Thomas Saintourens, « La France devient les États-Unis sans même vouloir les copier ». Usbek & Rica 03/12/2018.
Via: https://usbeketrica.com/article/la-france-devient-les-etats-unis-sans-vouloir-les-copier
Gilbert Salachas, Le Paris d'Hollywood. Sur un air de réalité. Paris, Caisse Nationale des Monuments Historiques et des Sites, 1994.
Steven Sampson, L'écrivain américain à Paris: touriste ou prophète. In: L'Infini, no. 130, pp. 71-81, Hiver 2015.
Christopher Sawyer-Lauçanno, The Continual Pilgrimage: American Writers in Paris, 1944-1960. San Francisco, City Lights, 1992.
Ralph Schor, Le Paris des écrivains américains. 1919-1939. Paris, Perrin, 2021.
Vanessa R. Schwartz, It's So French! Hollywood, Paris, and the Making of Cosmopolitan Film Culture. Chicago & London, The University of Chicago Press, 2007.
Alain Servel, Frenchie Goes to Hollywood: La France et les français dans le cinéma américaine de 1929 à nos jours. Paris, Henri Veyrier, 1987.
André Siegfried, Les États-Unis d'aujourd'hui. Paris, Armand Colin, 1927.
Géraldine Smith, Vu en Amérique - Bientôt en France. Paris, Stock, 2018
David Strauss, Menace in the West, The Rise of French Anti-Americanism in Modern Times. Greenwood Press, 1978.
Ezra Suleiman, Schizophrénies françaises. Paris, Grasset, 2008.
André Tardieu, Devant l'obstacle, l'Amérique et nous. Paris, Emile-Paul frères, 1927.
Calvin Tomkins, Living well is the best revenge. New York, Signet - New American Library, 1962 (1972).
United States military authorities, 112 Gripes about the Frech. ( The 1945 Handbook for American GIs in Occupied France.) Fontenay-aux-Roses (Seine), Imprimerie Bellenand, 1945. (Ré-éd. The Bodleian Librairy, 2013. / Ré-éd. aussi sous le tître erroné: 'Nos amis les Français. Guide pratique à 'usage des GI's en France 1944-1945'. Paris, Le cherche midi, 2003.)
Pierre Verdager, Hollwood's Frenchness: Representations of the French in American Films. In: Contemporary French and Francophone Studies 8, N. 4, 441-451, 2004.
Dominique de Villepin, Discours devant le Conseil de Sécurité des Nations Unies lors de la crise irakenienne. New York NY, 14 fevrier 2003.
Via: https://www.youtube.com/watch?v=RNxU-tN8qNc
Irwin Wall, The United States and the Making of Postwar France, 1945-1954. New York, Cambridge University Press, 1991.
Ronald Weber, News of Paris. American Journalists in the City of Light between the Wars. Chicago, Irvan R. Dee, 2006.
Edith Wharton, A Motor-Flight Through France (1908). Northern Illinois Press, 1991.
Edith Wharton, French Ways and Their Meaning (1919). Repr. Woodstock, VT, Countryman Press, 1997.
Edith Wharton (Jean Pavans pour la traduction), Les Moeurs françaises et comment les comprendre. Paris, Payot, 2003.
Edith Wharton, A Backward Glance: An Autobiography (1934). Repr., London, 1993.
André Wilmots, Le défi français ou la France vue par l'Amérique. 1991.
Brenda Wineapple, Genêt. A biography of Janet Flanner. New York, Ticknor & Fields, 1989.
Michel Winock, L'anti-américanisme français. In: L'Histoire, novembre 1982, p. 7-20.
Robert Young, Marketing Marianne: French Propaganda in America, 1900-1940. New Brunswick, NJ, Rutgers University Press, 2004.
----------
BRITS-FRANSE RELATIES:
Andrée Bachemont, Cannes et les Anglais, 1835-1930. S. d..
Via: https://www.departement06.fr/documents/Import/decouvrir-les-am/recherchesregionales197-08.pdf.
Jacques Barou et Patrick Prado, Les anglais dans nos campagnes. Paris, Éditions L’Harmattan, 1995.
Charles Bergeron, Le Chemin de fer sous-marin entre la France et l'Angleterre. Paris, 1873.
Georges Bertin, Association France-Grande-Bretagne. Comité Français du Tunnel sous la Manche.. Le Tunnel sous la Manche. La dernière phase du projet. Préface de M. Yves Le Trocquer. Paris, S.C.I.P., 1937.
J. Black, The British Abroad. The Grand Tour in the Eighteenth Century. Stroud, History Press, 2003.
Laurent Bonnaud, Le tunnel sous la Manche: Deux siècles de passions. Paris, Hachette, 1994.
Christophe Bouchet, La chantier du siècle, le tunnel sous la Manche. Solar, 1991.
André Cane, Anglais et Russes à Villefranche-sur-Mer, Beaulieu-sur-Mer, St-Jean Cap-Ferrat. 1988.
Richard Z. Chesnoff, The Arrogance of the French? Why They Can't Stand Us - and Why the Feeling is Mutual. London etc., Sentinel, published by the Penguin
Group, 2006.
Stepan Clarke, Talk to the Snail. Ten Commandments for Understanding the French. London, etc., Bantam Press, 2006.
James Corbett, Through French Windows. An Introduction to France in the Nineties. Ann Arbor, The University of Michigan Press, 1994.
Marco Daane, Noorderlingen in Nice. Tobias Smollett, een schrijver en zijn gevolg. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 32-50. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Edmond Demolins, A quoi tient la supériorité des Anglo-Saxons. Paris, Librairie de Paris - Firmin-Didot et Cie., Éditeurs, 1897.
Colin Dyer, La France revisitée. Sur les traces d'Arthur Young. 1789-1989. Paris, Denoël, 1989.
Jonathan Fenby, On the Brink (The Trouble With France). London, Little, Brown and Company, 1998.
Paul Gerbod, Voyages au pays des mangeurs de grenouilles. La France vue par les Britanniques du XVIIIe siècle à nos jours. Paris, Albin Michel, 1991.
Jean-François Gintzburger, Cent milliards sours la Manche. L'epopee du tunnel. Lille, La Voix du Nord, 1994.
Yves Glaziou, Hobbes en France au XVIIIe siècle. Paris, Presses Universitaires de France, 1993.
Ambrose Greenway, A Century of Cross-Channel Passenger Ferries. London, Ian Allan Ltd., 1981.
Jean Guiffan, Histoire de l'anglophobie en France: De Jeanne d'Arc à la vache folle. Rennes, 2004.
Cor Hermans, Een Engelsman in Frankrijk. Een andere geschiedenis van John Stuart Mill. Amsterdam, Boom, 2008.
Eugène Joliat, Smollett et la France. Paris, Librairie Ancienne Honoré Champion, 1935.
Bertrand Lemoine, Le tunnel sous la Manche: l'intégrale des projets, l'histoire complète de l'aventure technique et humaine. Le Moniteur, 1994.
Bertrand Lemoine, Sous la Manche, le tunnel. Paris, Découvertes Gallimard, 1994.
Christophe Leribault, Les Anglais à Paris au 19e siècle. Paris, Paris Musées, 1994.
John Locke, Carnet de voyage à Montpellier et dans le sud de la France 1676-1679. Nouvelles Presses du Languedoc, 2006.
J. Lough, France Observed in the Seventeenth Century by British Travellers. Boston, 1985.
François Malye et Kathryn Hadley, Dans le secret des archives britanniques: L'Histoire de France vue par les Anglais 1940-1981. 2012.
François Malye, De Gaulle vu par les anglais. Paris, Callmann-Lévy, 2015.
Sylvaine Marandon, L'image de la France dans la conscience anglaise. Paris, Armand Collin, 1967.
Peter Mayle, My Twenty-Five Years In Provence - Reflections on Then and Now. Random House USA Inc., 2019.
G. Mingay, Arthur Young and his Times. Macmillan, 1975.
Richard Mullen & James Munson, The Smell of the Continent: The British Discover Europe. London, Pan, 2009.
Jean-Pierre Navailles, Le tunnel sous la Manche. Deux siècles pour sauter le pas. 1802-1987. Champ Vallon, 1987.
C. A. Pequignot, Chunnel. Everyman's guide to the technicalities of building a Channel tunnel. London, CR Books Ltd;, 1965.
J.J. Peereboom, Wolkeloos welvaren in de Villa Mauresque. Somerset Maugham als gastheer op Cap Ferrat. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 226-236. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Isabelle Pintus, L'aristocratie anglaise à Nice à la Belle Époque. Nice, 2000.
Abel Priscott, Laurent Gachet et Francis Peduzzi, Chronique des chantiers-voyages. Scénario pour l'inauguration du Tunnel sous la Manche. Scène nationale de Calais, 1993.
Eric Raspoet, Nice ondergronds. Graham Green en de Médecin-dynastie. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 259-276. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Bernard Sasso et Lyne Cohen-Solal, Le Tunnel sous la Manche - Chronique d'une passion franco-anglaise. La Manufacture, collection 'L'Histoire Partagée', 1987.
Tobias George Smollett, Travels through France and Italy, Containing Observations on Character, Customs, Religion, Government, Police, Commerce, Arts and Antiquities.
With a particular Description of the Town, Territory and Climate of Nice, to which is added a Register of the Weather,
kept during a residence of Eighteen Months in that City. 2 volumes. London, R. Baldwin, 1766.
Christopher Sinclair-Stevenson, That Sweet Ennemy. A personal view of France and the French. London, Jonathan Cape, 1097.
Peter Thorold, The British in France: Visitors and Residents since the Revolution. Bloomsbury Academic, 2008.
Henriette Walter, Honni soit qui mal y pense. L'incroyable histoire d'amour entre le français et l'anglais. Paris, Lafont, 2001.
Arthurs Young, Travels, During The Years 1787, 1788, and 1789. Undertaken More Particularly with a View of Ascertaining the Cultivation, Wealth, Resources, and National Prosperity of the Kingdom of France. Bury St. Edmund's: Printed by J. Rackham. 1792-94. 2 Vols.
Patrick Young, Enacting Brittanny. Tourism and Culture in Provincial France, 1871-1939. Farnham, Ashgate Publishing Ltd., 2012.
----------
DUITS-FRANSE RELATIES:
Jörg Aufenauger. Heinrich Heine in Paris. Munchen, Deutscher Taschenbuch Verlag, 2005.
Walter Benjamin, Charles Baudelaire, Tableaux Parisiens. Deutsche Übertragung mit einem Vorwort über die Aufgabe des Übersetzers, édition bilingue français-allemand.
Heidelberg, Verlag von Richard Weißbach, 1923
Walter Benjamin, Paris, capitale du XIXe siècle. Le livre des passages [1924-1939], Paris, éd. du Cerf, 1997.
Walter Benjamin, The Arcades Project. Cambridge, MA, Belknap Press / Harvard University Press, 1999.
Albrecht Betz, Exil und Engagement. Deutsche Literatur im Frankreich der Dreisßiger Jahre. Munden, Edition Text + Kritik , 1986.
Michel Espagne, Michael Werner (Hgg.), Transferts. Les relations interculturelles dans l'espace franco-allemand, (XVIIe - XIXe siècle). Paris, 1988.
Ruth Florack, Tiefsinnige Deutsche, frivole Französen: nationale Stereotype in deutscher und französischer Literatur. Stuttgart, Weimar, 2001.
Manfred Flügge (Red.), Letzte Heimkehr nach Paris: Franz Hessel und die Seinen im Exil. Berlin, Arsenal, 1989.
Manfred Flügge, Das flüchtige Paradies: Deutsche Schriftsteller im Exil an der Côte d'Azur. 2008. Aufbau Taschenbuch Verlag, 2019.
Manfred Flügge, Exil en paradis: Artistes et écrivains sur la Riviera (1933-1945). Éditions du Félin, 1999.
Ernst Ulrich Grosse und Heinz-Helmut Lüger, Frankreich verstehen. Eine Einführung met Vergleichen zu Deutschland. Darmstadt, Primus Verlag, 2008.
Klaus Grosse Kracht, Zwischen Berlin Und Paris: Bernhard Groethuysen 1880-1946 - Eine Intellektuelle Biographie. Tübingen, Niemeyer, 2002,
Thomas Grosser, Reiseziel Frankreich. Deutsche Reiseliteratur vom Barock bis zur Französischen Revolution. Opladen, Westdeutsche Verlag Gmbh, 1989.
Michel Grunewald, Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone (1919-1949). Volume 1: Introduction générale - Savoirs et opinions publiques. P.I.E. Peter Lang SA., Bilingual édition, 2011.
Michel Grunewald, Olivier Dard, Uwe Puschner (Sous la direction de), Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone (1919-1949). Volume 2, Les libéraux, modérés et européistes. PIE - Peter Lang SA., Bilingual édition, 2018.
Michel Grunewald, Olivier Dard, Uwe Puschner (Sous la direction de), Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone (1919-1949). Volume 3. PIE - Peter Lang SA., Bilingual édition, 2019.
Michel Grunewald, Olivier Dard, Uwe Puschner (Sous la direction de), Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone (1919-1949). Volume 4. PIE - Peter Lang SA., Bilingual édition, 2020.
Michel Grunewald, Olivier Dard, Uwe Puschner, Michael Hüttenhoff, Lucia Scherzberg (Sous la direction de), Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone. Auseinandersetzungen it dem national sozialismus Im Deutschund ... Europa 1919-1949. Volume 5. PIE - Peter Lang SA., 2021.
Heinrich Heine, Französche Zustände.(1833). Leipzig, Amazon Distribution GmbH, 2014.
Wilhelm von Humboldt, Journal Parisien [1796-1799). Traduit de l'allemand par Elisabeth Beyer. Arles, Solin Actes Sud, 2001.
Gerhard R. Kaiser und Erika Tunner (Herausgeber), Paris ? Paris !, Bilder der franzosischen Metropole in der nicht-fiktionalen deutschsprachigen Prosa zwischen Hermann Bahr und Joseph Roth. Heidelberg, Universitatsverlag C. Winter, 2002.
Klara Kautz, Das deutsche Frankreichbild in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts. Nach Reisebeschreibungen, Tagebüchern und Briefen. Köln, 1957.
Herbert Lüthy, Frankreichs Uhren gehen anders. Zürich-Stuttgart-Wien, Europa Verlag, 1954.
Roland Krug von Nidda (Nederlandse bewerking door M. Vierhout), Marianne 39. Den Haag, N.V. Uitgevers-Maatschappij "Oceanus", 1943.
Emma von Niendorf, Aus dem heutigen Paris. Stuttgart, 1854.
Paris-Berlin, 1900-1933: Rapports et contrastes France-Allemagne, 1900-1933. Paris, Centre national d'art et de culture Georges Pompidou, 1978.
Laurence Quinio, Améliorer la promotion de la France auprès des touristes allemands. Université Européenne, 2018.
Rainer Maria Rilke (Textes et poèmes inédits par), Rilke et la France. Paris, Plon, 1943.
Julius Rodenberg, Paris bei Sonnenschein und Lampenlicht. Ein Skizenbuch zur Weltausstellung. Leipzig, F.U. Brodhaus, 1867.
Joseph Roth, Perlefter. Die Geschichte eines Bürgers. Kiepenheuer & Witsch, 1996.
Joseph Roth, Im Bistro nach Mitternacht. Ein Frankreich-Lesebuch herausgegeben von Katharina Ochse. Köln, Verlag Kiepenheuer & Witsch, 1999.
Joseph Roth, In het land van de eeuwige zomer. Reportages uit Frankrijk. (Vertaling Els Snick; Voorwoord Bart Van Loo). Bas Lubberhuizen, 2017.
Joseph Roth (HerausgeberJan Bürger), Pariser Nächte: Feuilletons und Briefe. C.H.Beck, 2018.
Mark Schaevers, De schrijftafel als Heimat. Nice en het Duitse Exil. In: Dirk Leyman (Samenstelling), Nice, muze van Azuur. Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 11, pp. 206-225. Amsterdam, Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Maart 2004.
Maria Schweiger, Paris in Erlebnis der deutschen Dichter von Herder bis Rainer Maria Rilke. Masch. Diss. München, 1943.
Friedrich Sieburg, Gott in Frankreich. Ein Versuch. Frankfurt, Societäts-Verlag, 1929 (bis 1993 75-zig Auflagen).
Karlheinz Stierle, Paris denken - Penser Paris. Deutsch-französische Annäherungen. Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag AG, 2021.
Margot Taureck, Friedrich Sieburg in Frankreich. Seine literarisch-publizistischen Stellungnahmen zwischen den Weltkriegen in Vergleich mit Positionen Ernst Jüngers. Heidelberg, Winter, 1987.
Georg Tröscher, Deutsche Künstler in Paris im Wandel der Jahrhunderte. Bonn, 1941.
Marc Walter, Legendäre Reisen in Frankreich. München, GEO Saison und Frederking & Thaler, 2003.
Ulrich Wickert, Frankreich: Die wunderbare Illusion. Hamburg, Hoffmann und Campe, 1989.
Ulrich Wickert, Und Gott schuf Paris. Hamburg, Hoffmann und Campe, 1993.
Ulrich Wickert, Frankreich muss man lieben, um es zu verstehen. Hamburg, Hoffmann und Campe, 2017.
----------
RUSSISCH-FRANSE RELATIES:
Roger-Louis Blanchini, L'invasion des nouveaux tsars. L'Expansion - L'Express. 02/05/2002.
Via: https://lexpansion.lexpress.fr/actualite-economique/l-invasion-des-nouveaux-tsars_458360.html
Cyrille Boulay, La France des Romanov. Paris, Perrin, 2010.
André Cane, Anglais et Russes à Villefranche-sur-Mer, Beaulieu-sur-Mer, St-Jean Cap-Ferrat. 1988.
Alexandre Jevakhoff, Le Roman des Russes à Paris. Éditions du Rocher, 2014.
Edouard Labrune, Natacha Degauque Belousova, Les Russes à Biarritz et sur la Côte basque. Éditions Pimientos, 2018.
Ellis Leroy, Les Russes sur la Côte d"Azur: La colonie russe dans les Alpes-Maritmes des origines à 1939. Nice, Éditions Serre, 1988.
Vera Miltchina; Aleksandr L'vovich Ospovat, et al, Les Russes decouvrent la France au XVIIIe et au XIXe siècle. Paris, Éd. Librairie du Globe / Moscou, Éd. du Progres, 1990.
Brigitte de Montclos, Les Russes à Paris au XIXe siècle: 1814-1896. Paris, Association Paris-Musées, 1998.
Andrea Mrena, Histoire de la colonie russe sur la Côte d'Azur. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2017.
----------
RELEVANTE SOCIOLOGISCHE, POLITICOLOGISCHE EN POLITIEK-ECONOMISCHE ASPEKTEN:
Miguel Abensour, L'utopie de Thomas More à Walter Benjamin. Paris, Sens & Tonka éditeurs, 2000.
Hans Achterhuis, Koning van Utopia. Nieuw licht op het utopisch denken. Rotterdam, Uitgeverij Lemniscaat B.V., 2016.
Theodor W. Adorno, Studien zum autoritären Charakter. (1950). Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 11 ed., 1995.
Theodor W. Adorno, Aspekte des neuen Rechtsradikalismus: Ein Vortrag. (1967). Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 5 ed., 2019.
Theodor W. Adorno, Einleitung in die Soziologie.(1968) Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 4.Auflage, 2015.
Theodor W. Adorno - Walter Benjamin (Herausgegeben von Henri Lonitz), Briefwechsel 1928-1940. Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 1994.
Kurt Andersen, Evil Geniuses. The Unmaking of America: A Recent History. Random House, 2020.
Perry Anderson, The Heirs of Gramsci. In: New Left Review, 100, pp. 71-97, July/August, 2016.
Andreas Anter, Theorien der Macht zur Einführung. Hamburg, Junius Verlag GmbH., 2018.
Hannah Arendt, The Origins of Totalitarism. New York, Harcourt, Brace & Co., 1951.
Hannah Arendt, The Human Condition. Chicago, The University of Chicago Press, 1958.
Hannah Arendt, Walter Benjamin, 1892-1940. Traduit de l'anglais par Agnès Oppenheimer-Faure et Patrick Lévy.. Paris Allia, 2007.
Diederik Baazil, Hoe nu verder? Robert Skidelsky. ‘De ethiek moet terug in de economie’. In: De Groene Amsterdammer, 14 september 2020, nr. 38.
Via: https://www.groene.nl/artikel/de-ethiek-moet-terug-in-de-economie?utm_source=De+Groene+Amsterdammer&utm_campaign=cf80e566fb-Dagelijks-2020-09-18&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-cf80e566fb-70676005
Benjamin Arber, Comment le capitalisme nous infantalise. Paris, Fayard, 2007.
J. Baudrillard, La société de consommation. Paris, Denoel, 1970.
Zygmunt Bauman, Liquid Society. Cambridge, Polity Press, 2000.
Zygmunt Bauman and Keith Tester, Conversations with Zygmunt Bauman. Cambridge, Polity Press, 2001.
Zygmunt Bauman, The Individualized Society. Cambridge, Polity Press, 2001.
Zygmunt Bauman, Thomas Leoncini, Born Liquid. Polity Press, 2018.
Ulrich Beck, Risikogesellschaft. Auf dem Weg in eine andere Moderne. Frankfurt am Main, Suhrkamp, 1986.
Ulrich Beck & Johannes Willms, Conversations with Ulrich Beck. Polity Press, 2003.
Ulrich Beck, Die Neuvermessung der Ungleichheit unter den Menschen: Soziologische Aufklärung im 21. Jahrhundert. Frankfurt am Main, Suhrkamp, 2008.
Frédéric Beigbeder, Un roman français. Paris, Grasset, 2009.
Marshall Berman, All That is Solid Melts into Air: The Experience Of Modernity. New York, Simon and Schuster, 1982.
T. B. Bottomore, Elites and Society. London, C. A. Watts & Co Ltd., 1964.
Hervé Le Bras, Se sentir mal dans une France qui va bien. La société paradoxale. La Tour-d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2019.
Momme Brodersen, Walter Benjamin. Leben, Werk, Wirkung. Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 2005.
David Brooks, The Second Mountain. The Quest for a Moral Life. Random House, 2019.
Heinz Bude, Gesellschaft der Angst. Hamburg, Hamburger Edition, 2014.
James Burnham, The Managerial Revolution. What is Happening in the World. New York, John Day Co., 1941.
Rodolphe Christin, L'horreur managériale (sous le pseudonyme d'Etienne Rodin). Montreuil, L'echappée, 2011.
Michel Clouscard, Le capitalisme de la séduction. Paris, Delga, 2006.
Philippe Corcuff, Christian Le Bart, François de Singly (Sous la direction de), L'Individu Aujourd hui. Débats sociologiques et contrepoints philosophiques. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2010.
Robert H. Frank, Success and luck. Good Fortune and the Mythe of Meritocracy. Princeton and Oxford, Princeton University Press, 2016.
Thomas Frank, The Conquest of Cool: Business Culture, Counterculture, and the Rise of Hip Consumerism. Chicago, University of Chicago Press, 1997.
Thomas Frank, Listen, Liberal. What ever happened to the party of the people? New York, Metropolitan Books, Henry Holt and Company, LLC, 2016.
Thomas Frank, The People, No. A Brief History of Anti-Populism. St Martin's Press, 2020.
Adrian Franklin, The tourist syndrome. An interview with Zygmunt Bauman. In: Tourist Studies, Vol. 3(2), 205-217, 2003. London, Thousands Oaks and New Delhi, SAGE PUblications. Via: http://red.pucp.edu.pe/wp-content/uploads/biblioteca/Zygmunt_Bauman_The_Tourist_Syndrome.pdf
Christophe Guilly, Le crépuscule d'en haut. Paris, Flammarion, 2014.
Christophe Guilluy, No society. La fin de la classe moyenne occidentale. Paris, Flammarion, 2018.
Jurgen Habermas, Strukturwandel der Offentlichkeit. Untersuchungen zu einer Kategorie der burgerlichen Gesellschaft. Neuwied/Berlin, 1962.
Jürgen Habermas (Translated by Seyla Ben-Habib), Modernity versus Postmodernity. In:
New German Critique, No. 22, Special Issue on Modernism. (Winter, 1981), pp. 3-14.
Via: http://newdoc.nccu.edu.tw/teasyllabus/104001041100/Habermas_modernity%20versus%20postmodernity.pdf
Jordan Hall, Generation Omega. In: Medium, Feb 14, 2018.
Via: https://medium.com/@jordangreenhall/generation-omega-6eaf1a0a0ac4
Martin Halliwell and Catherine Morley (Edited by), American Thought and Culture in the 21st Century. Edinburgh University Press, 2008.
J. Huizinga, In de schaduw van morgen. Een diagnose van het geestelijk lijden van onzen tijd. Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & Zoon N.V., 1935.
Thomas Kleinspeh, Der flüchtige Blick; Sehen und Identität in der Kultur der Neuzeit. Reinbek/Hamburg, Rowohlt, 1989.
Christopher Lasch, The Culture of Narcissism: American Life in an Age of Diminishing Expectations. New York, Norton, 1979.
Christopher Lasch, The Revolt of the Elites: And the Betrayal of Democracy. W.W. Norton & Co, 1994.
Christopher Lasch, La Revolte des Elites et la Trahison de la Democratie. Climats, 1996.
Christopher Lasch, The True & Only Heaven – Progress & it's Critics. (1991). W. W. Norton & Company, reprint 2013.
Christopher Lasch (Précédée de Pour en finir avec le XXIe sièclede Jean-Claude Michéa), La culture du narcissisme: La vie américaine à un âge de déclin des espérances. Paris, Flammarion, 2018.
Michael Lind, The New Class War. Saving Democracy from the Metropolitan Elite. Atlantic Books, 2020.
Seymour Martin Lipset, American Exceptionalism. A Double-Edged Sword. New York, W. W. Norton & Company, 1997.
Henri Lonits (Herausgeber), Theodor W. Adorno Walter Benjamin. Briefwechsel 1928-1940. Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 1994.
Herbert Marcuse, One Dimensional Man. The Ideology of Advanced Industrial Society. London, Routledge and Kegan Paul, 1964.
Rainer Mausfeld, Angst und Macht. Herrschaftstechniken der Angsterzeugung in kapitalistischen Demokratien. Westend, 2019.
Mariana Mazzucato,The Value of Everything. Making and Taking in the Global Economy. Public Affairs, May, 2020.
John Harmon McElroy, American Beliefs: What Keeps a Big Country and a Diverse People United. Ivan R Dee, 2000.
Ralph Miliband, The State in Capitalist Society. The analysis of the Western system of Power. Lomdon, Quartet Books Limited, 1974.
Janine Mossuz-Lavau, Le Clivage droite gauche. Toute une histoire. Paris, Presses de Sciences Po, 'Nouveaux Débats', 2020.
Sighart Neckel, Flucht nach vorn. Die Erfolgskultur der Marktgesellschaft. Frankfurt am Main, 2008.
Dominique Nora, Sur le monde de demain. Lettres à mes parents. Paris, Grasset, 2015.
Daniel Ollivier, Catherine Tanguy, Générations Y & Z: Le grand défi intergénérationnel. De Boeck Université, 2017.
Daniel Oppenheimer, Exit Right. The People Who Left the Left and Reshaped the American Century. Simon & Schuster, 2016.
José Ortega Y Gasset, De opstand der horden. 's-Gravenhage, H. P. Leopolds Uitgeversmij N.V., 1933.
Michel Palmier, Walter Benjamin. Le chiffonnier, l'ange et le petit bossu. Paris, Klincksieck, 2006.
Vivek Pandit, We Are Generation Z: How Identity, Attitudes, and Perspectives Are Shaping Our Future. Brown Books Publishing Group, 2015.
Thomas Philippon, The Great Reversal. How America Gave Up on Free Markets. Cambridge, Masssachusets - London, England, The Belknap Press of Harvard University Press, 2019.
Maximilian Probst, Huhu, hört ihr mich? In: Die Zeit, 14 September 2017, Seite 79.
David Riesman, Nathan Glazer, Reuel Denney, The Lonely Crowd.(1950) Revised edition: A Study of the Changing American Character. New Haven, Yale University Press, 2nd edition, 2001.
Pierre Rimbert, La bourgeoisie intellectuelle, une élite héréditaire. Quand un groupe sociale cumule le savoir, le pouvoir et l'argent. In: Le Monde Diplomatique, août 2020.
Michael J. Sandel, Justice. What's the right thing to do? New York, Farrar, Straus and Giroux, 2009.
Michael J. Sandel, The Tyranny of Merit. What's become of the common good? New York, Farrar, Straus and Giroux, 2020.
Michael J. Sandel, La Tyrannie du mérite. Qu'avons-nous fait du bien commun ? Paris, Albin Michel, 2021.
E.F. Schumacher, Small is Beautiful. A Study of Economics as if People Matterded. London, Blond & Briggs Ltd., 1973.
Joseph Schumpeter, Capitalism, Socialism and Democracy. London, Allen & Unvin, 1942.
Richard Sennett, The Corrosion of Character. The Personal Consequences Of Work In the New Capitalism. W. W. Norton & Company, 1998.
Richard Sennett, Respect in a World of Inequality. W. W. Norton & Company, 2002.
Richard Sennett, The Culture of the New Capitalism. New Haven, Yale University Press, 2006.
Robert Skidelsky & Edward Skidelsky, How Much is Enough? Money and the Good Life. Penguin Books, 2013.
Jonathan Tepper and Denise Hearn, The Myth of Capitalism: Monopolies and the Death of Competition. New York, John Wiley & Sons, 2019.
Jean-Pierre Terrail, Destins ouvriers. La fin d'une classe? Paris, Presses Universitaires de France, 1990.
Jean-Pierre Terrail, La dynamique des générations. Activité individuelle et changement social 1968-1993. Paris, Éditions L'Harmattan, 2000.
Jean Tirole, Economie du bien commun. Paris, Presses Universitaires de France, 2016.
S. Turkle, Alone Together. Why We Expect More from Technology and Less from Each Other. New York, Basic Books, 2011.
Pierre Veltz, La Société hyper-industrielle - Le nouveau capitalisme productif. Paris, Seuil, 2017.
Jens Wernicke, Dirk Pohlmann (Hrgs.), Die Öko-Katastrophe. Den Planeten zu retten, heißt die herrschenden Eliten zu stürzen. Rubikon-Betriebsges.mbH., 2019.
Raymond Williams, The Politics of Modernism; Against the New Conformists. London, Verso, 1989.
C. Wright Mills, The Power Elite. London, Osford, etc., Oxford University Press, 1956.
Michael Young, The Rise of Meritocracy. New Brunswick, Transaction Publishers, 1993.
----------
MACHT, MASSAPSYCHOLOGIE, MASSAMANIPULATIE, MASSAMEDIA, MARKETING, COM'POL, AUTONOMIE, PRIVACY EN DEMOCRATIE:
(Binnenkort onderverdeeld.)
Paul Adal, Le mystère des foules. 1895.
Giorgio Agamben, Etat d'exception. (Joël Gayraud pour la traduction). Paris, Le Seuil, 2003.
George A. Akerlof and Robert J. Shiller, Phishing for Fools. The Economics of Manipulation & Deception. Princeton NJ, Princeton University Press, 2015.
George Akerlof et Robert Shiller, Marchés des dupes. L'économie du mensonge et de la manipulation. Paris, Odile Jacob, 2015.
Eric Alary, L'histoire de la gendarmerie. De la Renaissance au troisième millénaire. Paris, Calmann-Lévy, 2000.
Dr. Laurent Alexandre, Jean-François Copé, L'IA va-t-elle aussi tuer la démocratie? Paris, JC Lattès, 2019.
Cécile Amar, La Fabrique du Président. Enquête sur les coulisses d'une ascension foudroyante. Paris, Fayard, 2017.
Andreas Anter, Theorien der Macht zur Einführung. Hamburg, Junius Verlag GmbH, 2012.
Jean-Marie Apostolidès, Debord. Le naufrageur. Paris, Flammarion, 2015.
Jean-Marie Apostolidès (Propos recueillis par Antoine de Baecque): « Chez Guy Debord, le rire est une vraie politique ». In: Le Monde des Livres, 13 novembre 2015. Mis à jour le 30 novembre 2015 à 13h50.
Via: https://www.lemonde.fr/livres/article/2015/11/hrung.25/jean-marie-apostolides-chez-guy-debord-le-rire-est-une-vraie-politique_4817327_3260.html
Daniel Arasse, La Guillotine et l'imaginaire de la Terreur. Paris, Flammarion, 1987.
Hannah Arendt, Eichmann in Jerusalem. A report on the banalility of evil. New York, The Viking Press, 1963.
Hannah Arendt, The Origins of Totalitarianism (1951). New York, Harcourt Brace Jovanovich Inc., New edition with added prefaces, 1973.
Johann P. Arnason, David Roberts (Eds.): Elias Canetti’s Counter-Image of Society: Crowds, Power, Transformation. New York, Camden House, 2004.
Sabine Arnaud, L'Invention de l'hystérie au Temps de Lumières (1670-1820). Paris, EHESS, 2014.
Jacques Attali, Histoires des médias. Des signaux de fumée aux réseaux sociaux, et bien après. Paris, Fayard, 2021.
Marion Ballet, Emotions et élections. Les campagnes présidentielles françaises (1981-2012). Paris, Institut National de l'Audiovisuel, 2014.
Christophe Barbier. Les tyrannies de l'épidémie. Nos libertés sacrifiées. Paris, Fayard, 2021.
Sophie Barluet (Préface de Pierre Nora), Édition de sciences humaines et sociales: le cœur en danger, Paris, PUF, 2004.
Kurt Baschwitz, Denkende mens en menigte. Bijdrage tot een exacte massapsychologie. 's-Gravenhage, H. P. Leopolds Uitgevers-Mij N.V., 1951.
Alain Bauer, Marie-Christine Dupuis-Danon, Les Protecteurs. La gendarmerie nationale racontée de l'intérieur. Paris, Odile Jacob, 2019.
William-Josh Beck, L'accélérateur totalitaire. Phénomène viral et schizophrénie néolibérale. Paris, Éditions L'Harmattan, 2021.
Balthazar Bekker, S.T.D., De Betooverde Wereld zijnde een Grondig Onderzoek van 't gemeen gevoelen aangaande de GEESTEN , derselver Aart en Vermogen, Bewind en Bedrijf: als ook 't gene de Mneschen door derself verkragt en gemeenschapsdoen. In vier boeken ondernomen.'t Amsterdam By Daniel van den Dalen, Boekverkoper op 't Rochin / bezijden de Beurs, 1691.
Y. Bekkouche and J. Cagé, The price of a vote: Evidence from France 1993-2014. CEPR Discussion Paper No. 12614, Centre for Economic Policy Research? London, February, 2018.
James Beniger, The Control Revolution. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1986.
Marie Bénilde, On achète bien les cerveaux. La publicité et les médias. Paris, Liber / Raison d'agir, 2008.
Walter Benjamin, Kapitalismus als Religion (1921). In: Suhrkamp Taschenbuch 936. Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 1991.
Via: https://www.academia.edu/6949823/Benjamin_Kapitalismus_als_Religion?email_work_card=view-paper
Walter Benjamin, Le capitalisme comme réligion et autres critiques de l'économie suivi de Le caractère fétiche de la marchandise et son secret Karl Marx. Paris, Éditions Payot & Rivages, 2019.
Walter Benjamin, The Work of Art in the Age of Its Technological Reproductability (1935), and Other Writings on Media. Harvard University Press, 2008.
Yves-Marie Bercé, Esprits et démons. Histoire des phénomènes d'hystérie collective. Paris, La Librairie Vuibert, 2018.
Edward Bernays. Propaganda. Comment manipuler l'opinion en démocratie. Zones, 2007.
William J. Bernstein, The Delusions of Crowds. Why People GO MAD in GROUPS. Atlantic Monthly Press, 2021.
Bruno Bettelheim, Aufstand gegen die Masse. Die Chance des Individuums in der moderne Gesellschaft. München, Kindler, 1980.
Cédric Biagini, Patrick Marcolini (Dirigé par), Divertir pour dominer 2: La culture de masse toujours contre les peuples. L'Échappée, 2019.
Alain Bihr, La novlangue néolibérale. La rhétorique du fétichisme capitaliste. Éditions Syllepse, 2017.
Pierre Birnbaum, La logique de l'état. Paris, Fayard, 2015.
Pierre Birnbaum, Sociologie de l'État. Paris, Fayard/Pluriel, 2018.
Lia Blackman and Valerie Walkerdine, Mass Hysteria: Critical Psychology and Media Studies. Palgrave Macmillan, 2001.
Claire Blandin, Le Figaro. Histoire d'un journal. Nouveau Monde Éditions, 2010.
Marcel Bleustein, La rage de convaincre. Paris, Robert Laffont, 1970.
Gerardus Blokdyk, Event-driven architecture. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2018.
Georges Blond, Les enragés de Dieu. Catholiques et Protestants. Quatre siècle de fanatisme?. Paris, Grasset, 1970.
Etienne de La Boétie, Discours de la servitude volontaire. (1549 - éd. 1574). Paris, Gallimard, 2017.
Elizabeth Bosch, De edele wilde in postmoderne tijd. De vreemdeling in drie moderne Franse romans. In: W.L. Widema, P.H. Schrijvers, P.J. Smith (onder redactie van), Het beeld van de vreemdeling in westerse en niet westerse literatuur. Baarn, Ambo, 1990.
Dominique Boullier, La ville événement. Foules et publics urbains. Paris, Presses Universitaires de France, 2010.
Pierre Bourdieu, Ce que parler veut dire. L'économie des échanges linguistiques. Paris, Fayard, 1982.
Youness Bousenna, À quoi nous pousse le passe? Précieux sésame, le passe sanitaire est censé nous permettre de retrouver nos ibertés. Et si, au contraire, il les mettait en danger, comme le craignent plusieurs intellectuelles? In: Télérama 3725, 02/06/21.
Dan Bouk, How Our Days Become Numbered. Risk and the Rise of the Statistical Individual. Chicago, University of Chicago Press, 2015.
Antoine Boulant, Le tribunal révolutionnaire. Punir les ennemis du peuple. Paris, Perrin, 2018.
Pierre Bourdieu, Sur la télévision suivi de L'emprise du journalisme. Paris, Liber, coll. « Raisons d'agir », 1996.
Jérôme Bourdon, Haute Fidélité. Pouvoir et télévision, 1935-1994. Paris, Le Seuil, 1994.
David Boyle, Authenticity: brands, fakes, spin and the lust for real life. Flamingo, 2003.
Steward Brand, The Media Lab: Inventing the Future at M.I.T.. Viking Adult, 1987.
Steward Brand, 'We Owe It All to the Hippies'. Time 145, special issue, Spring 1995.
Hermann Broch, Massenwahntheorie. Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag, 1979.
Gérald Bronner, La démocratie des crédules Paris. Presses universitaires de France, 2013.
Gérald Bronner, La planète des hommes. Réenchanter le risque. Paris, Presses universitaires de France, 2014.
Gérald Bronner, La pensée extrême. Comment des hommes ordinaires deviennent des fanatiques. Paris, Presses universitaires de France, 2016.
Gérald Bronner, Déchéance de rationalité. Les tribulations d'un homme de progrès dans un monde devenu fou. Paris, Grasset, 2019.
Gérald Bronner, Apocalypse cognitive. Paris, Presses universitaires de France, 2021.
A. Bryman, The Disneysation of Society. Sage, 2004.
Gustave Le Bon, Psychologie des foules. Essai. (1895) Wroclaw, Amazon Fulfillment, Reprint, 201?.
Gustave Le Bon, La Révolution française et la psychologie des révolutions. Essai (1912) Wroclaw, Amazon Fulfillment, Reprint, 201?.
Pierre Bourdieu, Die verborgenen Mechanismen der Macht. Schriften zur Politik & Kultur 1. Hamburg, VSA Verlag (1992), 2019.
Christophe Bourseiller (Préface inédite de l'auteur), Vie et mort de Guy Debord. Paris, Plon, 2016.
François Brune, Le Bonheur conforme: essai sur la normalisation publicitaire. Paris, Gallimard, 1985.
Edgar Cabanas et Eva Illouz, Happycratie. Comment l’industrie du bonheur a pris le contrôle de nos vies. Paris, Premier Parallèle, 2018.
Edgar Cabenas et Eva Illouz, Manufacturing Happy Citizens: How the Science and Industry of Happiness Control Our Lives. Cambridge UK, Polity, 2019.
Julia Cage, Sauver les médias. Capitalisme, financement participatif et démocratie. Paris, Seuil, 2015.
Julia Cage, Benoit Huet, L'Information est un bien public. Refonder la propriété des médias. Paris, Seuil, 2021.
Elias Canetti, Masse und Macht. Erster Band. Hamburg, Reihe Hanser, Claassen Verlag, 1960.
- Die Masse;
- Die Meute;
- Meute un Religion;
Masse und Geschichte;
- Die Eingeweide der Macht;
- Die Uberlebende.
Elias Canetti, Masse und Macht. Zweiter Band. Hamburg, Reihe Hanser, Claasen Verlag, 1960.
- Elemente der Macht;
- Der Befehl;
- Die Verwandlung;
-Aspekte der Macht;
- Herrschaft und Paranoia;
- Epilog.
Lucie Cariès (Réalisatrice), Mitterrand du verbe à l'mage. Le Nouvel Observateur / INA Éditions, 2011.
Sandrine Cassini et Olivier Faye, Le président, les médias, les grandes manoeuvres. In: M, Le magazine du Monde, n° 497, 23/06/2000.
Patrick Champagne, Faire l'opinion. Le nouveau jeu politique. Paris, Les Edition de minuit, 2015.
J.P. Chaplin, Rumor, Fear and the Madness of Crowds. Ballantine, 1959.
Roger Chartier et Henri-Jean Martin, Histoire de l'édition française, tome 1: Le Livre conquérant. Du Moyen Age au milieu du XVIIe siècle. Paris, Fayard - Cercle de la Librairie, 1989.
Roger Chartier et Henri-Jean Martin, Histoire de l'édition française, tome 2: Le Livre triomphant 1660-1830. Paris, Fayard - Cercle de la Librairie, 1990.
Roger Chartier et Henri-Jean Martin, Histoire de l'édition française, tome 3: Le Temps des éditeurs. Du romantisme à la Belle Epoque. Paris, Fayard - Cercle de la Librairie, 1990.
Roger Chartier et Henri-Jean Martin, Histoire de l'édition française, tome 4: Le Livre concurrencé 1900-1950. Paris, Fayard - Cercle de la Librairie, 1991.
Marie-Emmanuelle Chessel, La Publicité: naissance d'une profession (1900-1940). Paris, CNRS Publications, 1998.
Felix Cheung, The Theory of Hype: Marketing in the Modern World. 2018.
C. Chevrel, B. Cornet, L'histoire de France racontée par la publicité. Paris, Paris Bibliothèque, 2013.
Franck Cochoy, Une histoire du marketing: discipliner l'économie de marché. Paris La Découverte, 1999.
Vanessa Codaccioni, Répression. L'État face aux contestations politiques. Textuel, 2019.
E. Cohen, Mass Surveillance and State Control. The Total Information Awareness Project. Palgrave Macmillan, 2010.
Julie E. Cohen, Between Truth and Power. Oxford, UK: Oxford University Press, 2019.
David Colon, Propagande. La manipulation de masse dans le monde contemporain. Paris, Belin, 2019.
David Colon, Les Maîtres de la manipulation. Un siècle de persuasion de masse. Paris, Tallandier, 2021.
Voira aussi: François-Guillaume Lorrain, Ces hommes qui ont fait de nous des marionnettes. In: Le Point, N° 2559, 2 septembre 2021.
Alain Corbin, Terra Incognita. Une histoire de l'ignorance, XVIIIe-XIXe Siècle. Paris, Albin Michel, 2020.
Nick Couldry and Andreas Hepp, The Mediated Construction of Reality. Cambridge, UK: Polity, 2016.
Hervé Coulouarn, La France vue d'ailleurs: Histoire des stéréotypes. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2016.
Jonathan Crary, Suspension of perception. Attention, spectacle, and modern culture. Cambridge, Mass., 1999.
Michel Crépu, L'admiration. Contre l'idolâtrie. Autrement, 2017.
Michel Crozier et Erhard Friedberg, L'acteur et le système: Les contraintes de l'action collective. Paris, Seuil, 1992.
Iris Därmann, Kulturtheorien zur Einführung. Hamburg, Junius, 2016.
Léonard Dauphant, Géographies. Ce qu'ils savaient de la France (1100-1600). Ceyzérieu, Champ Vallon, 2018.
William Davies, The Happiness Industry. How the Government and Big Business Sold Us Well-Being. Verso, reprint édition, 2016.
Guy Debord, La société du spectacle (1967). Paris, Éditions Champ Libre, 1971.
Guy Debord, Commentaires sur la sociéte du spectacle. Paris, Gallimard, 1992.
Guy Debord, La planète malade. Paris, Gallimard, 2004.
Guy Debord, Œuvres (Sous la direction de Jean-Louis Rançon), Paris, Gallimard, 2006.
Guy Debord, Commentaires sur la société du spectacle (1988) / Préface à la quatrième édition italienne de "La Société du Spectacle" (1979). Paris, Gallimard Folio, 2018.
Eric Delbecque, Idéologie sécuritaire et société de surveillance. Le storytelling du XXIe siècle. Paris, Vuibert, 2015.
Christian Delporte, La France dans les yeux. Une histoire de la communication politique de 1930 à aujourd'hui. Paris, Flammarion, 2007.
Christian Delporte, Claire Blandin, François Robinet, Histoire de la presse en France - XXe-XXIe siècles. Paris, Armand Colin, 2016.
Sylvain Delouvée, Patrick Rateau et Michel-Louis Rouquette (éd.), Les Peurs collectives. Toulouse, ERES, 2014.
Thomas Deltombe, L'Islam imaginaire. La construction médiatique de l'islamphobie en France (1975-2005). Paris, Le Découverte, 2005.
J. Delumeau, La Peur en Occident (XIVe-XVIIIe siècle). Paris, 1978.
Alain Deneault, La médiocratie. Montréal, Lux Éditeur, 2015.
Selim Derkaoui et Nicolas Framont, La guerre des mots. Combattre le discours politico-médiatique de la bourgeoisie. Le Passager Clandestin, 2020.
Grégory Derville, Le pouvoir des médias. Grenoble, Presses Universitaires de Grenoble, 2017.
Thierry Discepolo, La Trahison des éditeurs. Marseille, Agone, 2011
André Dubuc, Charles-Louis Havas, Paris, Imprimerie nationale, 1958.
Didier Eribon, Retours à Reims. (2009). Paris, Flammarion, - Champs essais, (Précedé d'un entretien avec Édouard Louis), 2018.
Didier Eribon, La société comme verdict: Classes, identités, trajectoires.(2013). Paris, Flammarion - Champs essais, 2014.
Patrick Eveno, L'argent de la presse française de 1820 à nos jours. Paris, CHTS, 2003.
Patrick Eveno, Histoire du journal « Le Monde » 1944-2004. Paris, Albin Michel, 2004.
Hilary Evans, Robert E. Bartholomew, Outbreak! The Encyclopedia of Extraordinary Social Behavior. Anomalist Books, 2009.
G. Didi-Huberman, Ce que nous voyons, ce qui nous regarde. Paris, Éditions de Minuit, 1992.
Jérémie Fabre, Médias français: qui possède quoi. Information sous contrôle. In: Le Monde Diplomatique, juillet 2016.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/cartes/ppa-archive
Emmanuel Faux, Thomas Legrand, Gilles Perez, Plumes de l'ombre. Les nègres des hommes politiques. Paris, Ramsay, 1991.
Maurizio Di Fazio, For Facebook Moderators, The Soul-Crushing Job Must Go On. In: L'ESPRESSO,
English edition • WORLDCRUNCH, 19-03-2021.
Via: https://worldcrunch.com/tech-science/for-facebook-moderators-the-soul-crushing-job-must-go-on
Thoamas Ferenczi, L'Invention du journalisme en France. Naissance de la presse moderne à la fin du XIX siècle. Paeis, Plon 1993.
Jean-Paul Fitoussi, Comme on nous parle. L'emprise de la novlangue sur nos sociétés. Les Liens Qui Libèrent, 2020.
Ian Fitzgerald, The Deep State. A History of Secret Agendas and Shadow Governments. Arcturus Publishing Ltd., 2020.
J.-M. Floch, Sous les signes les stratégies. Sémiotique, marketing et cummunication. Paris, Presses Universitaires de France, 1990.
Bernard Flores, Marin Ledun, La Vie marchandise: du berceau à la retraite, le marketing veille sur vous. Paris, La Tengo Éditions, 2013.
Pascal Fouché, L'édition française depuis 1945. Cercle de la Librairie, 1998.
Anatole France, Les dieux ont soif. (1912) Ré-édition, Préface, notes et annexes de Pierre Citti. Paris, Librairie Générale Française, 1989.
Alfred Franklin, L'Annonce et la reclame - Les cris de Paris. La vie privée d’autrefois. Arts et métiers, mode, moeurs, usage des Parisiens du XIIe au XVIIIe siècle. Paris, Librairie Plon, 1887.
Pierre Frédérix, Un siècle de chasse aux nouvelles. De l'agence Havas à l'agence France-Presse, 1835-1957. Paris, Flammarion, 1959.
Carl Benedikt Frey, The Technology Trap. Capital, Labor, and Power in the Age of Automation. Princeton University Press, 2020.
Frank Furedi, How Fear Works. Culture of Fear in the Twenty-First Century. Bloomsbury Continuum, 2018.
Shinichi Furuya, Masse, Macht und Medium: Elias Canetti gelesen mit Marshall McLuhan. [transcript] Lettre, 2017.
Catherine Le Gall, Denis Robert, Les Prédateurs. Des Milliardaires Contre Les Etats. Cherche Midi, 2018.
Jean-Yves Le Gallou, Michel Geoffroy et Polémia, Dictionnaire de novlangue. Via Romana Éditions, 2015.
Kelly A. Gates, Our Biometric Future. Facial Recognition Technology and the Culture of Surveillance. New York, New York University Press, 2011.
Octave-Jacques Gérin et C. Espinadel, La Publicité suggestive: théorie et pratique, Paris, Dunod, 1927.
Marcel Germon, Marcel Bleustein-Blanchet. Monsieus Publicité. Paris, Jacques Grancher, 1990.
Jacques Gerstlé, Christophe Piar, La communication politique. Paris, Armand Colin, 2020.
Anne-Marie Gingras (Sous la direction de), Histoires de communication politique. Pratiques et état des savoirs. Québec, Presses de l'Université du Québec, 2019.
Etienne Girard et al., Wikipédia, une encyclopédie sous influence. Enquête. (En couverture: "C'est vrai, je l'ai lu sur Wikipédia."
Comment l'encyclopédie mondiale est manipulée. In: L'Express, n° 3650, semaine du 17 au 23 juin 2021.
James Gleick, The Information. A History, A Theory, A Flood. Fourth Estate, 2012.
Aurore Gorius, Michaël Moreau, Les gourous de la com'. Trente ans de manipulations politique et économiques. Paris, La Découverte, 2012.
Roger Gouze, Mitterrand par Mitterrand. Paris, Le Cherche Midi éditeur, 1994.
David Graeber (Propos recueilli par Christophe Alix et Anastasia Vécrin), La bureaucratie permet au capitalisme de s'enrichir sans fin. In: Libération, 17/18 Octobre 2015.
Patrice Gueniffey, La politique de la Terreur. Essai sur la violence révolutionnaire, 1789-1794. Paris, Fayard, 2000.
Claudine Guerrier, Les enjeux de la société de contrôle à l’ère du numérique. ISTE Éditions, 2017.
Pierre Emmanuel Guigo, Com & Politique. Les liaisons dangereuses? Éditions Arkhê, 2017.
Pierre-Emmanuel Guigo et al., Communication politique. Pearson France, 2019.
Hazel Hahn, Street picturesque. Advertising in Paris 1830-1914. Berkeley, University of California Press, 1997.
Nicholas Halasz, Captain Dreyfus: The Story of a Mass Hysteria. New York, Simon & Schuster, 1955.
J. Hansen, Quellen und Untersuchungen zur Geschiichte des Hexenwahns und der Hexenverfolgung im Mittelalter. Bonn, 1901.
Stephen L. Harp, Marketing Michelin. Advertising & Cultural Identity in Twentieth-Century France. Baltimore & London, The John Hopkins University Press, 2001.
Chris Hedges, L'empire de l'illusion. La mort de la culture et le triomphe du spectacle. Montréal, Lux, coll. 'Futur proche', 2012.
Benoît Heilbrun, La marque. Paris, Presses Universitaire de France, 2007.
Bas Heijne, Leugen & waarheid. In gesprek over de grote kwesties van onze tijd. Amsterdam, Prometheus, 2021.
Edward S. Herman & Noam Chomsky, Manufacturing Consent. The Political Economy of the Mass Media. Vintage, 1995. (Re-ed., New York, Random House, 2002.)
A voire aussi: Andrew Marr (Interviewer), Noam Chomsky's Manufacturing Consent revisited | The Listening Post, Al Jazeera, 22 dec. 2018.
Via:
https://www.youtube.com/watch?v=pf-tQYcZGM4
Luc Hermann, Jules Giraudat, Jeu d'influences. Affaires Cahuzac, DSK, Kerviel, Bettencourt ... dans la peau des spin docters. Paris, Éditions de la Martinière, 2014.
Michael Patrick Hicks, Mass Hysteria. High Fever Books, 2017.
Bevis Hillier, Histoire de l'affiche. Paris, Fayard, 1970.
François Hourmant, François Mitterrand, le pouvoir et la plume. Portrait d'un président en écrivain. Paris, Presses universitaires de France, 2016.
Eva Illouz, Les Sentiments du capitalisme. Paris, Le Seuil, 2006.
Eva Illouz (Axel Honneth pour la préface et Frederic Joly pour la traduction), Les marchandises émotionnelles. Premier Parallèle, 2019.
INA, François Mitterrand, le pouvoir de l'écran. Les grands entretiens télévisuels. Paris, Institut National de l'Audiovisuel, 2016.
Adam Jaworski and Annette Pritchard, Discourse, communication, and tourism. Channel View Publications, 2005.
François Jorel, Voltaire, philosophe contre le fanatisme. Domuni, 2020.
François Jost, Denis Muzet, Le Téléprésident. Essai sur un pouvoir politique. Paris, Éditions de l'Aube, 2008.
Dominique Kalifa, La culture de masse en France, 1860-1930. Paris, Éditions La Découverte, 2001.
Ike Kamphof, Iedereen voyeur. Kijken en bekeken worden in de 21ste eeuw. Utrecht, Uitgeverij Klement, 2013.
Jean-Noël Kapferer, Rumeurs. Le plus vieux média du monde. Paris, Seuil, 1987.
Jean-Noël Kapferer, Les Chemins de la Persuasion. Le mode de l'influence des médias et de la publicité sur les comportements. Paris, Dunod Etreprise -Bordas, 1990.
Jean-Noël Kapferer, Ré-inventer les marques. La fin des marques telles que nous les connaissions ... . Paris, Groupe Eyrolles, 2013.
Theodoros Karadimas, Panagiota Karadima, The influence of advertising messages in mobile telephones of candidate customers. Lambert Academic Publishing, 2015.
David Kaye, Speech Police. The Global Struggle to Govern the Internet. Columbia Global Reports, 2019.
Kevin Kelly, Out of Control. The New Biology of Machines, Social Systems, and the Economic World. Cambridge, Massachusetts, 1994.
György Konràd, Identität und Hysterie. Frankfurt am Mein, Suhrkamp Verlag, 1995.
Theodoros Koutroubas et Marc Lits, Communication Politique et Lobbying. Éditions De Boeck; 2011.
Bill Kovach, Blur. How To Know What's True in the Age of Information Overload. New York, Bloomsbury, 2010.
Reinhard Kühnl, Formen der bürgerliche Herschaft. Liberalismus - Faschismus. Reinbek bei Hamburg, Rowohlt Taschenbuch Verlag GmbH, 1971.
Dominique Labbé, François Mitterrand, essai sur le discours. Grenoble, Presses Universitaires de Grenoble, 1983.
Bernd A. Laska, Wilhelm Reich. (1981) Reinbeck bei Hamburg, Rowohlt Taschenbuch Verlag GmbH, 4.uberarbetete Auflage, 1993.
Antoine Lefébure, Havas. Les Arcanes du pouvoir. Paris, Grasset, 1992.
Esther Leslie, Walter Benjamin - Overpowering Conformism. Pluto Press, 2000.
Ed van Lil, Van heksenwaan tot marspaniek. In de greep van massahysterie. Uitgeverij Boekenbent, 2019.
Guy Lobrichon, Ana Claudia Fonseca Brefe, Krystel Gualdé (Sous la direction de), Pouvoirs.
Représenter le pouvoir en France du Moyen Age à nos jours. Somogy éditions d'art, 2008.
Ernest Maindron, Les Affiches illustrées 1886-1895. Paris, Librairie artistique G. Boudet, 1896.
Robert Mandel, Global Data Shock. Strategic Ambiguity, Deception, and Surprise in an Age of Information Overload. Stanford University Press, 2019.
Denis Maréchal, France Inter, une histoire de pouvoirs. Institut National de l'Audiovisuel, 2020.
Marc Martin, Trois siècles de publicité en France. Paris, Éditions Odile Jacob, 1992.
Marc Martin, Les pionniers de la publicité - Aventures et aventuriers de la publicité en France, 1836-1939. Malicorne sur Sarthe, Nouveau Monde Éditions, 2012.
Gary T. Marx, Windows into the Soul. Surveillance and Society in an Age of High Technology. Chicago, University of Chicago Press, 2016.
Abraham Maslow, "A Theory of Human Motivation": In: Psychological Review, 1943, Vol. 50 #4, pp. 370–396.
Eric Maurin, La Fabrique du conformisme. Paris, Le Seuil, 2015.
Rainer Mausfeld, Warum schweigen die Lämmer? Wie Elitendemokratie und Neoliberalismus unsere Gesellschaft und unsere Lebensgrundlagen zerstören. Westend, 2021.
Robert Maxwell, Mass Manipulation and Mind Control. How The Elite Create and Control Our Thoughts. Independently published, 2019.
Robert D. McChesney et al., (Edited by), Capitalism and the Information Age. The Political Economy of the Global Communication Revolution. Monthly Review Press, 1997.
Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man. McGraw Hill, NY, 1964.
Marshall McLuhan with Quentin Fiore, The Medium Is the Massage. Co-ordinated by Jerome Agel. New York, Random House, 1967. Renewed 1996 by Jerome Agel. Penguin Books, 1996.
Emile Mermet, La publicité en France, guide pratique. Paris, 1880.
Ullrich Mies, Jens Wernicke (Hg.), Fassadendemokratie und Tiefer Staat. Auf dem Weg in ein autoritäres Zeitalter. Promedia Verlagsgesellschaft, 2017.
Ullrich Mies (Hg.), Mega-Manipulation. Ideologische Konditionierung in der Fassadendemokratie. Westend, 2020.
Alexander Mitscherlich, Massenpsychologie ohne Ressentiment. Suhrkamp Verlag, 1972.
Vincent Milliot (Dir.), Histoire des polices en France. Des guerres de religion à nos jours. Paris, Bélin, 2020.
Serge Moati, 30 ans après. Paris, Le Seuil, 2011.
Jean-Yves Mollier, Histoire des libraires et de la librairie de l'Antiquité à nos jours. Paris, Imprimerie nationales Éditions, 2021.
Torin Monahan, David Murakami Wood (Edited by), Surveillance Studies: A Reader. Oxford, Oxford University Press, 2018.
Pierre Montagnon, Histoire de la gendarmerie. Pygmalion, 2014.
Barrinton Moore Jr., Social Origins of Dictatorship and Democracy. (1966). Peregrine Books, 1977.
Michaël Moreau, Les plumes du pouvoir. Tous les discours ont une histoire. Paris, Plon, 2020.
Serge Moscovici, L'âge des foules. Un traité historique de psychologie des masses. Paris, Fayard, 2005.
Dean De la Motte and Jeannene Przyblyski, Making the News: Modernity and the Mass Press in Nineteenth-Century France. Amherst, University of Massachusetts Press, 1999.
Douglas Murray, The Madness of Crowds: Gender, Race and Identity. Bloomsbury Continuum, 2019.
Friedrich Nietzsche, Der Wille zur Macht. Versuch einer Umwertung aller Werte (Studien und Fragmente). Herausgegeben von Ernst Horneffer, August Horneffer und „Peter Gast“, mit einem Vorwort von Elisabeth Förster-Nietzsche, 1901.
Laurent Obertone, La France Big Brother. Le mensonge c'est la vérité. La Mécanique Générale, 2016.
Offensive, Divertir Pour Dominer. La culture de masse contre les peuples. Montreuil, Éditions l'Échappée, 2010.
Vance Packard, The Hidden Persuaders. New York, D. McKay, 1957.
Vance Packard, La persuassion clandestine. Paris, Calman-Lévy, 1958.
Vance Packard, The Status Seekers. 1959. Pocket Cardinal, 20th THUS edition, 1967.
Vance Packard, De naakte maatschappij. Amsterdam, H.J. Paris, 1964. (The naked society, 1964.)
Hugues Le Paige (Réalisateur), Le prince et son image. Les films du paradoxe, 2011.
Rainer Paris, Der Willen des Einen ist das Tun des Anderen. Aufsätze zur Machttheorie. Weilerswilst, 2015.
Pierre Péan, Philippe Cohen, La face cachée du Monde. Du contre-pouvoir aux abus de pouvoir. Paris, Mille et une nuits, département de la Librairie Arthème Fyard, 2003.
Nathalie Pégé-Défendi, Une invitation au tourisme: l’affiche ferroviaire française, 1880-1936. Paris, thèse, Université de Paris I, 2001.
Via: https://journals.openedition.org/rhcf/1914
Pierre Pélissier, Emile de Girardin, Prince de la Presse. Paris, Denoël, 1985.
Andrew Pettegree, The Invention of News: How the World Came to Know About Itself. New Haven, CT / London, 2014.
Olivier Piacentini, Le mirage mondialiste. Comment l'oligarchie manipule l'opinion. Paris, Les Éditions de Paris - Max Chaleil, 2020.
Christopher Pich and Bruce I. Newman (Edited by), Political Branding. More Than Parties, Leaders and Policies. Routledge, 2020.
Ghyslaine Pierrat, La communication n'est pas un jeu. 'Les spin-doctors à la française'. Paris, Éditions L'Harmattan, 2011.
François Ploux, De bouche à l'oreille: naissance et propagation des rumeurs dans la France du XIXe siècle. Paris, Éditions Aubier, 2003.
Thomas Porcher, Les délaissés. Comment transformer un bloc divisé en force majoritaire. Paris, Fayard, 2020.
Hugues Portelli, Gramsci et le bloc historique (1972). Paris, Presses universitaires de France (réédition numérique FeniXX).
Neil Postman, Amusing Ourselves to Death. Public Discourse in the Age of Show Business. London, Methuen London Ltd., 1987.
Neil Postman, Technopoly: The Surrender of Culture to Technology. New York, Vintage, 1992.
Jérôme Pozzi (Sous la direction de), De l'attachée de presse au conseiller en communication. Pour une histoire des spin doctors. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2019.
Mirjam Prenger, Leendert van der Valk, Frank van Vree, Laura van der Wal, Gevaarlijk spel. De verhouding tussen pr & voorlichting en journalistiek. Diemen, AMB, 2010.
Maurice Reclus, Emile de Girardin, le créateur de la presse moderne. Paris, Hachette, 1934.
Wilhelm Reich, Massenpsychologie des Faschismus. Zur Sexualökonomie der politischen Reaktion und zur proletarischen Sexualpolitik. Kopenhagen - Prag - Zurich, Sexpol, 1933.
Loes Reijmer, De kunst van het verleiden op Instagram. In. 'de Volkskrant', 6 augustus 2019.
Via: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/de-kunst-van-het-verleiden-op-instagram~bdd6ed5b/
Myriam Revault d'Allonnes, Le Miroir et la Scène. Ce que peut la représentation politique. Paris, Le Seuil, 2016.
Myriam Revault d'Allonnes, L'Esprit du macronisme. Ou l'art de dévoyer les concepts. Paris, Le Seuil, 2021.
Myriam Revault d'Allonnes, Ce que l'homme fait à l'homme: Essai sur le mal politique. Paris, Flammarion, 2010.
Ingrid Riocreux, La Langue des médias. Destruction du langage et fabrique de consentement. L'Artilleur, 2016.
Ingrid Riocreux, Les marchands de nouvelles. Essai sur les pulsions totalitaires des médias. L'Artilleur, 2018.
Philippe Riututort, Sociologie de la communication politique. Paris, La Découverte, 2020.
Quinchy Riya, La communication politique en france des années 1960 à nos jours. Université Européenne, 2011.
Etienne Rodin, Produisez, consentez. Critique de l'idéologie managériale. Paris, Homnisphères, 2007.
Etienne Rodin, L'Horreur managériale: Gérer, instrumentaliser, détruire. Montreuil, Éditions L'échapée, 2011.
Vanessa Rodrigues, Social Media and Tourisme Marketing. A Match Made in Digital Heaven. www.uhurunetwork.com, 2018.
Alex Rosenblat, Tamara Kneese and Danah Boyd, Workplace Surveillance. In: Data & Society Working Paper, (Prepared for: Future of Work Project supported by Open Society Foundations), October 8, 2014.
Via: https://www.researchgate.net/publication/315334011_Workplace_Surveillance
M.-L. Rouquette, Les Rumeurs. Paris, PUF, 1975.
G. Rudé, The crowd in the French Revolution. Oxford, Oxford University Press, 1959.
Alain Rustenholz et Sandrine Treiner, La Saga Servan-Schreiber, une famille dans le siècle. Paris, Seuil, 1993.
David Rymer, L'Art de l'affiche. Histoire - artistes - créations. Paris, Heredium, 2019.
Anne-Françoise Rutkowski and Carol S. Saunders, Emotional and Cognitive Overload. The dark side of information technology. Routledge, 2018.
George H. Sabine, Thomas L. Thorson, A History of Political Theory. Fourth Edition. The Dryden Press, 1973.
Christian Salmon, Storytelling, la machine à fabriquer des histoires et à formater les esprits. Paris, La Découverte, 2008.
Caroline Sauvajol-Rialland, Infobésité: comprendre et maîtriser la déferlante d'informations. Vuibert, 2013.
Leonard Schapiro, Totalitarianism. London, The Pall Mann Press, 1972.
André Schiffrin, Le Contrôle de la parole. Paris, La Fabrique, 2005.
André Schiffrin, Words & Money. Verso, 2010.
André Schiffrin (Traduction par Eric Hazan), L'Argent et les mots. La fabrique éditions, 2010.
Anya Schiffrin (Edited by), Media Capture. How Money, Digital Platforms, and Governments Control the News. Columbia University Press, 2021.
Marie Schrader, Massentheoretische Modelle im Vergleich: Sichtweisen von Le Bon, Freud, Ortega y Gasset und Canetti. Grin Publishing, 2009.
Paul Schreyer, Die Angst der Eliten. Wer fürchtet die Demokratie? Westend, 2018.
Christian Schulte (Hgb.), Walter Benjamins Medientheorie. UVK Verlagsgesellschaft, Konstanz 2005.
Jean Schwoebel (Préface Paul Ricoeur, Nouvelle édition Avant propos d'Edwy Plenel), La Presse, le pouvoir et l'argent. Paris, Le Seuil, 2018.
Jacques Séguéla, La Parole de Dieu. Paris, Albin Michel, 1995.
Jacques Séguéla, Le futur de l'avenir. Paris, Éditions Ramsay, 1996.
Jacques Séguéla, Le vertige des urnes. Paris, Flammarion, 2000.
Jacques Séguéla & Thierry Saussez, La prise de l'Élysée. Les campagnes présidentielles de la Ve République. Paris, Plon, 2007.
Jacques Séguéla, Le pouvoir dans le peau. Paris, Plon, 2011.
T. Selwyn (ed.), The Tourist Image. Myths and Myth Making in Tourism. Chichester, John Wiley & Sons, 1996.
Richard Sennett, Authority. Knopf, 1980.
David Shenk, Data Smog. Surviving the Information Glut. Harper Collins Publishers, 1998.
P.-A. Sigal, L'Homme et le miracle dans la France médiévale (XTe-XIIe siècle). Paris, 1985.
S. Sighele, La Foule criminelle. Essai de psychologie collective. Paris, Alcan, 1901.
Timothy Snyder, The American Abyss. A historian of fascism and political atrocity on Trump, the mob and what comes next. In: The New York Times, Published Jan. 9, 2021. Updated Jan. 10, 2021, 10:12 a.m. ET.
Via: https://www.nytimes.com/2021/01/09/magazine/trump-coup.html
Yann Sordet, Histoire du livre et de l'édition. Production et circulation, formes et mutations. Paris, Albin Michel, 2021.
Patricia Sorel, Frédérique Leblanc, Jean-François Loisy, Histoire de la librairie française. Éditions du Cercle de La Librairie, 2008.
Patricia Sorel, Petite histoire de la librairie française. La Fabrique, 2021.
Jean Stern, Les Patrons de la presse nationale. Tous mauvais. La Fabrique, 2012.
Gabriel Tarde, L'Opinion et la foule. Éd. D. Reynié, 1901.(Rééd., Paris, PUF, 1989.)
Danielle Tartakowsky, Le pouvoir est dans la rue. Crises politiques et manifestations en France, XIXe-XXe siècles. Paris, Flammarion, 2020.
Olivier Tesquet, A la trace. Enquête sur les nouveaux territoires de la surveilance. Premier Parallèle, 2020.
Olivier Tesquet, Etat d'urgence technologique. Comment l'économie de la surveillance tire parti de la pandémie. Premier Parallèle, 2021.
Nicolas Teterel, Les esclaves de l'anthropocène. Pétrodollars, interêts financiers, manipulationde masse. Gap, Yves Michel, 2020.
Alvin Toffler, Future Shock. Bantam Books, 1970.
Joëlle Tolédano, GAFA. Reprenons le pouvoir! Paris, Odile Jacob, 2020.
Jia Tolentino, Trick Mirror: Reflections on Self-Delusion. Fourth Estate Ltd., 2019.
Alain Touraine, La société de communication et ses acteurs. Paris, Seuil, 2021.
Nicolas Truong, L'avènement de la société du commentaire. Sur les plateaux de radio ou de télé des chaînes d'info, experts et essayistes, journalistes et
communicants sont invités à commenter en permanence l'actualité. Progrès démocratique ou régression idéologique? In: Le Monde, samedi 10 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2021/04/09/l-avenement-de-la-societe-du-commentaire_6076109_3232.html
Joseph Turow, The Daily You. How the New Advertising Industry Is Defining Your Identity and Your Worth. Yale University Press, 2013.
Joseph Turow, The Aisles Have Eyes. How Retailers Track Your Shopping, Strip Your Privacy, and Define Your Power. Yale University Press, 2017.
Udo Ulfkotte, Gekaufte Journalisten. Wie Politiker, Geheimdienste und Hochfinanz Deutschlands Massenmedien lenken. Kopp Verlag, 2014.
Agnès Vandevelde-Rougale, La Novlangue managériale. Emprise et résistance. Eres, 2017.
Philippe Viallon, La communication touristique, une triple invention. Éditions touristiques européennes, 2013.
Jean Viard, « Une bonne dictature pourrait décider qu’on ne peut pas aller à plus de 100 kilomètres de chez soi le week-end ». In: Revue Espaces, Mars 2021.
Jérôme Vidal, Lire et penser ensemble - Sur l’avenir de l’édition indépendante et la publicité de la pensée critique. Paris, Éditions Amsterdam, 2006.
Florence Vielcanet, La fabrique de présidents. Spin doctors: la gouvernance de l'ombre. Paris, Éditions de La Martinière, 2011.
Voltaire, Traité sur la tolérance. Genève, 1763.
Eugen Weber, 'Of stereotypes and of the French'. In: Journal of Contemporary History, 25, 169–203. 1990.
Michel Weber, Covid-1984 ou La vérité (politique) du mensonge sanitaire: un fascisme numérique. Les éditions Chromatika, 21 décembre 2020.
Alain Weill, L'Affiche française. Paris, Presses universitaires de France, 1982.
Léon Weinmann, Sous le joug de l'Islam. Absurdité, Fanatisme et Malfaisance de la Religion musulmanne. In: Faits, Textes et Portraits de l'Idée Libre, N°21 Décembre, 1929.
Alexis Wichowski, The Information Trade. How Big Tech Conquers Countries, Challenges Our Rights, and Transforms Our World. HarperOne, 2020.
Rob Wijnberg, De nieuwsfabriek. Hoe media ons wereldbeeld vervormen. Amsterdam, De Bezige Bij, 2013.
Michel Gad Wolkowicz, Thibault Moreau, Alexis Nouss, Gérard Rabinovitch, La psychologie de masse aujourd'hui.
Les Éditions des Rosiers, 2012.
Tim Wu, The Master Switch. The Rise and Fall of Information Empires. Knopf, 2010.
Tim Wu, The Attention Merchants. How big business lured us in and sold us out. Atlantic Books, 2017.
Christopher Wylie, Mindfuck. Le complot Cambridge Analytica pour s'emparer de nos cerveaux. Paris, Grasset et Fasquelle, 2020.
Jillian C. York, A Brief History of YouTube Censorship. For as long as it has existed, YouTube has been under pressure from different governments to remove a wide range of content. On: Motherboard, Techby Vice, March 26, 2018, 4:00pm.
Via: https://www.vice.com/en/article/59jgka/a-brief-history-of-youtube-censorship
Jillian York, Silicon Values. The Future of Free Speech Under Surveillance Capitalism. Verso, 2021.
----------
OVER HOE DE FRANSEN DENKEN, FRANSE INTELLECTUELEN, 'DE TOTALITAIRE VERLEIDING' EN FILOSOFIE:
*** OVER HOE DE FRANSEN DENKEN:
Sudhir Hazareesingh, How the French Think. An Affectionate Portrait of an Intellectuel People. London UK, Allen Lane, Penguin Random House UK, 2015.
Sudhir Hazareesingh, Ce pays qui aime les idées. Histoire d'une passion française. Paris, Flammarion, 2015.
John Lichtfield, 'How the French Think' by Sudhir Hazareesingh. Book review: The theoretical construct is all. In: The Independant, Thursday 25 June 2015.
*** VAN EN vooral OVER FRANSE INTELLECTUELEN:
Eric Aeschimann et Elsa Vigoureux, Enquête. Le phénomène Onfray. (En couverture). Penseur ou catcheur? In: L'Obs, n° 2656 du 1er au 7 octobre 2015, pp. 81-88.
Etienne Anheim, Livia Foraison (Sous la direction de), L’édition en sciences humaines et sociales. Enjeux et défis. Éditions de l'Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, 2020.
François Armanet (Propos recueillis par), Le Débat Debray / Morin. (Encouverture). De 1789 aux 'gilets jaunes', révolutions et révoltes.
In: L'Obs, n° 2857 du 1é au 18 décembre 2019, pp. 26-41.
Pierre Assouline, L'Épuration des intellectuels, 1944-45. Bruxelles, 1985.
Pierre Assouline, Hotel Lutetia. Paris, Gallimard, 2006.
Cyril Auffret, Le Conseiller. Une biographie de Jacques Attali (Grandes enquêtes). Éditions du Toucan, 2009.
Pierre Yves Beaurepaire et Marc Weitzmann (Dossier coordonné par), Lumières contre ant-Lumière, la déchirure française. (En couverture) Finkielkraut, Houellebecq, Todd, Badiou, Onfray, Sternhell, Gauchet ... . In: Le Magazine Littéraire, n° 560, octobre 2015, pp. 68-97.
Julien Benda, La Trahison des Clercs. Paris, Grasset, 1927.
Jean Birnbaum, Les Maoccidents. Un néoconservatisme à la française. Paris, Stock, 2009.
Mathieu Bock-Côté, L'empire du politiquement correct. Les éditions du Cerf, 2019.
Pascal Boniface, Les Intellectuels faussaires: Le Triomphe médiatique des experts en mensonge. Paris, Jean-Claude Gawsewitch Éditeur, 2011.
Jean Bothorel, Chers imposteurs. Paris, Fayard, 2008.
Daniel Bougnoux, André Comte-Sponville, Régis Debray, Marcel Gauchet, Yves Michaud, Des intellectuels jugent les médias, tome 1. Mordicus, 2010.
David Buxton & Francis James (Sous la direction de), Les intellectuels de médias en France. Paris, Éditions L'Harmattan, 2006.
Sylvie Chaperon, Les Années Beauvoir (1945-1970). Paris, Fayard, 2000.
Ariane Chebel d'Appollonia, Histoire politique des intellectuels en France 1944-1954. Bruxelles, 1991.
Régis Debray, Le pouvoir intellectuel en France. Paris, Éditions Ramsay, 1979.
Régis Debray, Teachers, Writers, Celebrities: The Intellectuels of Modern France. London, Verso, 1981.
François Dosse, La saga des intellectuels français, I. A l'épreuve de l'histoire (1944-1968). Paris, Gallimard, 2018.
François Dosse, La saga des intellectuels français, II. L'Avenir en miette (1968-1989). Paris, Gallimard, 2018.
Voire aussi: Jacques Julliard, L'intellectuel, personnage indissociable de l'histoire de France. In: Le Figaro, le 02/09/2018.
Via: https://www.lefigaro.fr/vox/societe/2018/09/02/31003-20180902ARTFIG00119-jacques-julliard-l-intellectuel-personnage-indissociable-de-l-histoire-de-france.php
Jean-Marie Durand, Du pouvoir intellectuel en France (ou de ce qu'il en reste). Emmanuel Lemieux Lemieux Éditeur, 2017.
Sonya Faure, Sudhir Hazareesingh: "Chez les intellectuels français émerge un néoconservatisme républicain, frileux et nombriliste". In: Libération, 28 août 2015 à 17:16.
Le Figaro Magazine, Comment la gauche a perdu les intellectuels. N° 22016 et 22017 des 22 et 23 mai 2015, pp. 36-48.
Ingrid Galster, Sartre, Vichy et les intellectuels. Paris, L'Harmattan, 2001.
Denis Guthleben, Histoire du CNRS de 1939 à nos jours. Une ambition nationale pour la science. Paris, Armand Colin, 2009.
Hervé Hamon et Patrick Rotman, Les Porteurs des valises. Paris, Stock, 1979.
Hervé Hamon et Patrick Rotman, Les Intellocrates. Expédition en haute intelligentsia. Paris, Édition Ramsay, 1981.
Sudhir Hazareesingh, From Left Bank to left behind: where have the great French thinkers gone? The Guardian, 13 June, 2015.
Via: https://www.theguardian.com/books/2015/jun/13/from-left-bank-to-left-behind-where-have-the-great-french-thinkers-gone
François Hourmant, Arnauld Leclerc (Sous la direction de), Les intellectuels et le pouvoir. Déclinaisons et mutations. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2012.
Michel de Jaeghere Directeur de la rédaction et Éditorial), Michel Houellebecq. Le grand désenchanteur. (En couverture). L'homme par qui le scandale arrive. Le roman d'un monde en décomposition.
Le Figaro hors-série, Juin 2016.
Frédérique Jourdaa, La Planète Attali. Paris, Le Seuil, 2010.
Jacques Julliard et Michel Winock (dir.), Dictionnaire des intellectuels français. les personnes, les lieux, les moments. Paris, Le Seuil, 2009.
Jacques Julliard et al., Le pouvoir intellectuel. (En couverture) Quel rôle jouent les intellectuels aujourd'hui? L'analyse de Pierre Nora. Le débat Finkelkraut / Badiou. La guerre BHL / Onfray.
In: Le Nouvel Observateur du 20 au 26 mai 2010, pp. 16-33.
Aude Lancelin (Sous la direction de), Badiou / Finkielkraut, L'explication. Nouvelle Ligne, 2010.
Aude Lancelin (Directeur de la rédaction), Les Lumières, un héritage en péril. L'Obs, Hors-Série N° 92, mai-juin 2016.
Bernard-Henry Lévy, Les Aventures de la Liberté. Une histoire subjective des intellectuels. Les aventures de la liberté. Paris, France Loisirs, 1991.
Bernard-Henri Lévy et Michel Houellebecq, Public Enemies: Dueling Writres Take on Each Othyer and the World. New York, Random House, 2011.
Laurent Mauduit, Les Imposteurs de l'économie. Enquête sur ces experts médiatiques au service de la finance. Don Quichotte, 2017.
Abel Mestre et Lucie Soullier, Michel Onfray, nouvelle coqueluche des milieux d'extrême droite. In: Le Monde, 28 mai 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2020/05/19/avec-sa-nouvelle-revue-michel-onfray-devient-la-coqueluche-de-l-extreme-droite_6040150_823448.html
Johann Michel, La fabrique des sciences sociales d'Auguste Comte à Michel Foucault. Paris, Presses Universitaires de France, 2018.
Alain Minc, Une histoire politique des intellectuels. Paris, Grasset, 2010.
Edgar Morin, Pierre Nora, Michel Onfray, Fernando Savater, Philippe Sollers, Paul Virilio, Des intellectuels jugent les médias, tome 2. Mordicus, 2010.
Edgar Morin, "Cette pensée humaine capable de créer les plus formidables machines est incapable de créer la moindre libellule."
Dans un texte écrit pour Le Monde, le sociologue et philosophe revient sur le siècle écoulé, durant lequel s’est accrue "de façon inouïe la puissance humaine,
en même temps que, de façon non moins inouïe, l’impuissance humaine." In: Le Monde, jeudi 8 juillet 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2021/07/07/edgar-morin-cette-pensee-humaine-capable-de-creer-les-plus-formidables-machines-est-incapable-de-creer-la-moindre-libellule_6087278_3232.html
Edgar Morin (Propos recueillis par Nicolas Truong), "J’ai découvert bien tard que j’ai suivi ma voie toute ma vie."
« Quelle est votre plus grande peur? » « Aimez-vous quelqu’un? » « Qu’est-ce qui vous apaise? »… A l’occasion de son centième anniversaire, Edgar Morin se livre, pour « Le Monde », au jeu de ce questionnaire intime. In: Le Monde, jeudi le 8 juillet 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2021/07/07/edgar-morin-j-ai-decouvert-bien-tard-que-j-ai-suivi-ma-voie-toute-ma-vie_6087291_3232.html
Gérard Noiriel, Dire la vérité à le pouvoir. L'avenir des intellectuels en France. Marseille, Agone, 2010.
Pierre Nora (Sous la direction de), De quoi l'avenir intellectuel sera-t-il fait? Enquêtes 1980- 2010. Paris, Gallimard <>, mai 2010.
Louis Pinto, Le Café du commerce des penseurs. A propos de la doxa intellectuelle. Broissieux, Éditions du Croquant, 2009.
Jean-François Revel, Mémoires. Le voleur dans la maison vide. Paris, Plon, 1997.
Rémy Rieffel, La Tribu des Clercs. Les intellectuels sous la Ve République. Paris, Calman-Lévy / CNRS Éditions, 1993.
Shlomo Sand, La fin de l'intellectuel français? De Zola à Houellebecq. Paris, La Découverte, 2016.
Shlomo Sand, The End of the Franch Intellectual. From Zola to Houellebecq. London / New York, Verso, 2018.
Frédériv Schiffter, Sur le blabla et le chichi des philosophes. Paris, Presses universitaires de France, 2002.
Dominique Schnapper et Fabrice Gardel (textes choisis par), L’Abécédaire de Raymond Aron. Paris, L’Observatoire, 2019.
Jean-François Sirinelli, Les Intellectuels en France, de l'affaire Dreyfus à nos jours. Paris, 1986.
Jean-François Sirinelli, Intellectuelles et passions françaises. Manifestes et pétitions au XXe siècle. Paris, Fayard, 1990.
Alan Sokal, Jean Bricmont, Impostures intellectuelles. LGF - Livre de Poche, 1999.
Emmanuel Todd, Éloge de l'empirisme - Dialogue sur l'épistémologie des sciences sociales. Paris, CNRS, 2020.
Vincent Trémolet de Villers, Pourquoi la gauche a perdu ses intellectuels. (En couverture) Ecole, Islam, politiquement correct ...
In: Le Figaro Magazine, vendredi 22 et samedi 23 mai 2015, pp. 36-47.
Nicolas Truong, Comment la droite récupère les intellectuels de gauche. In: Le Monde, 23 juin, 2018.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2018/06/23/comment-la-droite-recupere-les-intellectuels-de-gauche_5320158_3232.html
Nicolas Truong, Edgar Morin. Le philosophe indiscipliné. Itinéraire d'un penseur sans frontières. Paris, Le Monde Hors-Série. Une vie, une oeuvre, 2021.
Nicolas Truong, Hors-série « Le Monde »: Edgar Morin, un humaniste planétaire. Le hors-série « Edgar Morin, le philosophe indiscipliné » déroule le fil de la vie et des travaux de l’écrivain, plébiscité à travers le monde. In: Le Monde, le 24 juin 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/culture/article/2021/06/24/hors-serie-le-monde-edgar-morin-un-humaniste-planetaire_6085466_3246.html
Françoise Waquet, Une histoire émotionnelle du savoir. XVIIe-XXIe siècle. Paris, CNRS éditions, 2019.
Michel Winock, Le siècle des intellectuels. Paris, Seuil, 1997.
Michel Winock, Les voix de la liberté: les écrivains engagés au XIXe siècle. Paris, Seuil, 2001.
Michel Winock, Jacques Julliard , et al., Dictionnaire des intellectuels français. Les personnes, les lieux, les moments. Paris, Seuil, 2009.
*** OVER FRANSE INTELLECTUELEN EN OVER HET GEWORSTEL AANGAANDE 'DE TOTALITAIRE VERLEIDING':
* EERST OVER HET INMDIDDELS KLASSIEKE MENINGSVERSCHIL EN CONFLICT TUSSEN ALBERT CAMUS EN JEAN-PAUL SARTRE:
Ronald Aronson, Camus and Sartre. The Story of a Friendship and the Quarrel that Ended It. Chicago, University of Chicago Press, 2005.
Ronald Aronson, Camus et Sartre, Aamitié et Combat. Alvik Éditions, 2005.
Germaine Brée, Camus and Sartre. Crisis and Commitment. New York, 1972.
Claudie et Jacques Broyelle, Les Illusions retrouvées: Sartre a toujours raison contre Camus. Paris, Grasset, (1982) 2014.
Jean Daniel, Avec Camus: comment résister à l'air du temps. Paris, Gallimard, 2006.
Nicolas Domenach (Édito), Albert Camus. La révolte et la justice. Penser contre la haine et pour l'homme encore et toujours ... . Le Nouveau Magazine Littéraire, N° 24, Décembre, 2019.
Jean Elleinstein, Le P.C.. Paris, Grasset, 1976.
Jean Elleinstein, Une certaine idée du communisme. Paris, Julliard, 1979.
Jean Elleinstein, Ils vous trompent, camarades! Paris, Belfond, 1981.
André Glucksmann, La cuisinière et le mangeur d'hommes. Essai sur l'Etat, le marxisme, les camps de concentration. Paris, Seuil, Points Politique, 1975.
André Glucksmann, Les Maîtres penseurs. Paris, Grasset, 1977.
Catherine Golliau (Éditorial), Albert Camus. La revanche. Le Point, Hors-Serie, Les Maîtres Penseurs, Numéro 15, Oct.-Nov. 2013.
Volker Hage, 'Philosophical Differences'. The Falling-Out of Camus and Sartre. In: Spiegel International, 06.11.2013.
Via: https://www.spiegel.de/international/zeitgeist/camus-and-sartre-friendship-troubled-by-ideological-feud-a-931969.html
Serge Halimi, Avoir tort avec Raymond Aron. In: Le Monde Diplomatique, Mars 2019.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2019/03/HALIMI/59617
Jean-Vincent Holeindre, Sartre contre Aron. Entre conviction et responsabilité. In: Sciences Humaines, Décembre 2019- janvier-février 2020.
Michel De Jaeghere (Éditorial), Camus. L'écriture. La révolte. La nostalgie. Le Figaro hors-série, Décembre 2019.
Nina et Jean Kéhayan, Rue du prolétaire rouge. Deux communistes français en URSS. Paris, Éditions de Seuil, 1978.
Emmanuel Kessler, «Raymond Aron est plus actuel que jamais!». In: Le Figaro, le 15/10/2018.
Via: https://www.lefigaro.fr/vox/politique/2018/10/15/31001-20181015ARTFIG00230-raymond-aron-est-plus-actuel-que-jamais.php
Alain Laurent, CIEL. Un combat intellectuel antitotalitaire, 1978-1986. Paris, Les Belles Lettres, 2018.
Edgar Morin, Autocritique. Paris, Le Seuil, 1959. (Ré-édition: Paris, Seuil, 2012.)
Pierre Milza, Fascisme français: passé et présent. Paris, Flammarion, 2000.
Michel Onfray, L'ordre libertaire. La vie philosophique d'Albert Camus. Paris, Flammarrion, 2011.
Michel Onfray, La tentative d'assassinat de Sartre contre Camus. In: Le Point, 5 janvier 2012.
Via: https://www.lepoint.fr/livres/la-tentative-d-assassinat-de-sartre-contre-camus-13-01-2012-1418511_37.php
Jean-François Sirinelli, Deux Intellectuels dans le siècle. Sartre et Aron. Paris, Fayard, 1995.
Voire aussi: Sorin Raphaël, Sartre-Aron: duels au sommet. In: L'Express, 28/09/1995.
Via: https://www.lexpress.fr/informations/sartre-aron-duels-au-sommet_609889.html
Zeev Sternhell, Neither Right nor Left: Fascist Ideology in France. Princeton NJ., Princeton University Press, 1995.
Maurice Ulrich, Sartre avait raison. In: L'Humanité, Samedi 12 Mars 2005.
Via: https://www.humanite.fr/node/323887
Eric Werner, De la violence au totalitarisme. Essai sur la pensée de Camus et Sartre. Paris, 1972.
* EN VANAF HIER OVERIGE LITERATUUR BETREFFENDE HET INTELLECTUELE GEBEUREN IN FRANKRIJK:
Raymond Aron, L'Opium des intellectuels. Paris, Calman-Lévy, 1955.
Raymond Aron, Démocratie et Totalitarisme. Paris, Gallimard, 1965.
Raymond Aron, Marxismes imaginaires. D'une Sainte Famile à l'autre. Essais sur les marxismes imaginaires. Paris, NRF Gallimard, 1969.
Raymond Aron, Mémoires. 50 ans de réflexion politique. Paris, Julliard, 1983.
Ian Birchall, Sarte et l'extrême gauche. Cinquante ans de relations tumultueuses. Paris, La Fabrique éditions, 2011.
Michel-Antoine Burnier, Les Existentialistes et la politique. Paris, 1966.
Pierre Bourdieu, Sartre, l'invention de l'intellectuel total. In: Libération, Paris, 31 mars 1983.
Jean Cau, L'Ivresse des intellectuels. Pastis, whiskey et marxisme. Paris, Plon, 1992.
David Caute, Le Communisme et les intellectuels français 1914-1966. Paris, Gallimard, 1967.
David Caute, The Fellow-Travellers. A Postscript to the Enlightenment. London, Quartet Books, 1977.
Sophie Coeuré, La Grande lueur à l'Est: Les Français et l'Union Soviétique, 1917-1939. Paris, 1999.
Annie Cohen-Solal, Sartre 1905-1980. Paris, Gallimard, 1999.
Michael Christofferson, French Intellectuals Aginst the Left: The Antitotalitarian Moment of the 1970s. New York, Berghahn Books, 2004.
Michael Christofferson (Traduit de l'angals par André Merlot), Les intellectuels contre la gauche. l'idéologie antitotalitaire en France (1968-1981).
Marseille, Agone, 2009.
Régis Debray, Le pouvoir intellectuel en France. Paris, Éditions Ramsay, Folio essais, 1986.
Jacques Delille, U.R.S.S. Terre d'oppression? En lisant André Gide. Paris, Action Populaire, Éditions Spes, 1937.
Dominique Desanti, Les Staliniens (1944-1956). Une expérience politique. Paris, Fayard. 1975.
François Dosse, La saga des intellectuels français 1944-1989, I. À l'épreuve de l'histoire (1944-1968). Paris, Gallimard, 2018. 2018.
François Dosse, La saga des intellectuels français 1944-1989, II: L’avenir en miettes (1968-1989). Paris, Gallimard, 2018.
Joseph Douillet, Moscou sans Voiles (Neuf ans de travail au pays des Soviets). Paris, Éditions Spes, 1928.
François Furet, Le passé d'une illusion. Essai sur l'idée communiste au XXe siècle. Paris, Robert Laffont / Calmann-Lévy, 1995.
Roger Garaudy, Toute La Verite. Paris, Bernard Grasset, 1970.
André Gide, Retour de l'U.R.S.S.. Paris, Librairie Gallimard, 1936.
André Gide, Retouches à mon Retour de l'U.R.S.S.. Paris, Librairie Gallimard, 1937.
André Glucksmann, La cuisinière et le mangeur d'hommes. Essai sur l'Etat, le marxisme, les camps de concentration. Paris, Seuil, Points Politique, 1975.
André Glucksmann, Les Maîtres penseurs. Paris, Grasset, 1977.
Jean Goulemot, Pour l'amour de Staline: La Face oubliée du communisme français. Paris, 2009.
Philippe Guindon, La conscience de l'action: l'engagement d'Albert Camus et de George Orwell. Mémoire présenté comme exigence partielle de la maîtrise en histoire. Université de Québec à Montréal, février 2007.
Sudhir Hazareesingh, Intellectuals and the French Communist Party: Disillusion and Decline. Oxford, Oxford University Press, 1991.
François Hourmant, Au pays de l'avenir radieux: Voyages des intellectuels français en URRS, à Cuba et en Chine populaire. Paris, 2000.
Tony Judt, Marxism and the French Left: Studies on Labour and Politics in France 1830-1982. Clarendon, 1990.
Tony Judt, Past Imperfect. French Intellectuals, 1944-1956. New York University Press, 1992.
Tony Judt, The Burden of Responsibility: Blum, Camus, Aron, and the French Twentieth Century. Chicago and London, University of Chicago Press, 1998.
Tony Judt, Marxism and the French Left: Studies on Labour and Politics in France 1830-1981. New York and London, New York University Press, 2011.
Sunil Khilnani, Arguing Revolution: The Intellectuel Left in Post-war France. New Haven, Yale University Press, 1993.
Arthur Koestler, Le zéro et l'infin (= Darkness at noon). Paris, Calmann-Lévy, 1945.
Arthur Koestler, Ignazio Silone, Richard Wright, André Gide, Louis Fischer and Stephen Spender, The God that failed. A confession. New York, Harper & Brothers Publishers, 1949.
Fred Kupferman, Au pays des Soviets: Le Voyage français en Union Soviétique. Paris, 1979.
Marc Lazar, Le communisme, une passion française. Paris, Perrin, 2002.
Bernard-Henry Lévy, La Barbarie à visage humain. Paris, 1977.
Michel Onfray, Le philosophe qui ne s'est jamais trompé. Comment Sarte a tenté de le tuer. In: Le Point, 5 janvier 2012.
Christophe Prochasson, Les Intellectuels et le socialisme (XIXème - XXème siècle). Paris, Plon, 1999.
Jacques Rancière, La Leçon d'Althusser. Paris, 1974. (Édition: La Fabrique Éditions, 2012.)
Sébastien Repaire, Sartre et Benny Levy: Une amitié intellectuelle, du maoïsme triomphant au crépuscule de la révolution. Paris, Éditions L'Harmattan, 2013.
Jean-François Revel, La tentation totalitaire. Paris, Robert Laffont, 1976.
Jean-François Revel, Mémoires. Le voleur dans la maison vide. Paris, Plon, 1997.
Emmanuel Le Roy Ladurie, Paris-Montpellier P.C.-P.S.U. 1945-1963. Paris, Gallimard, 1982.
Peter Royle, The Sartre-Camus Controversy. Ottawa, 1982.
Jean-François Sirinelli, Intellectuels et passions françaises. Manifestes et pétitions au XXe siècle. Paris, Fayard, 1990.
Jean-François Sirinelli, Sartre et Aron: Deux Intellectuels dans le siècle. Paris, 1999.
Cécile Vargaftig, En USSR avec Gide. Mon journal. Paris, Arthaud, 2021.
Jeannine Verdès-Leroux, Le Réveil des somnambules. Le parti communiste, les intellectuels et la culture (1956-1985). Paris, Fayard, 1987.
Annette Wieviorka, Mes années chinoises. Paris, Stock, 2021.
(--Voire aussi: Annette Wieviorka (Propos recueillis par Florent Georgesco), "Je vivais sur l'image d'une Chine qui n'existait pas." In: Le Monde, vendredi 12 mars, 2021.
Michel Winock,'André Gide lance une bombe'. In: L'Histoire, N° 314, daté novembre 2006.
Via: https://www.lhistoire.fr/feuilleton-1936/andr%C3%A9-gide-lance-une-bombe
Richard Wolin, The Wind from te East: French Intellectuels, the Cultural Revolution and the Legacy of the 1960's. Princeton NJ, 2010.
*** OVER HET FRANSE ANARCHISME:
Marianne Enckell, Les anarchistes. Dictionnaire biographique du mouvement libertaire francophone. L'Atelier, 2015.
Louis-Marie Enoch et Xavier Cheneseau, Les Taupes rouges. Les Trotskistes de Lambert au coeur de la République. Manitoba, 2002.
Gilbert Guilleminault, L'épopée de la rèvolte, le roman vrai d'un siècle d'anarchie (1862-1962). Paris, Denoël, 1963.
Jean Maitron, Le Mouvement anarchiste en France, tome 1 - Des origines à 1914. Paris, Gallimard, 1992.
Jean Maitron, Le Mouvement anarchiste en France, tome 2 - De 1914 à nos jours. Paris, Gallimard, 1992.
Victor Méric, Chez les loups: Moeurs anarchistes. Conflans-Sainte-Honorine, Éditions, de l'Idée Libre, 1922.
André Nataf, La Vie quotidienne des anarchistes en France, 1880-1910. Paris, Hachette, 2017.
*** OVER FRANSE TROTSKISTEN:
Philippe Campinchi, Les lambertistes, un courant trotskiste français. Éditions Jacob Duvernet, 2000.
Louis-Marie Enoch et Xavier Cheneseau, Les Taupes rouges: Les Trotskistes de Lambert au coeur de la République. Manitoba, 2002.
Laurent Huberson, Enquête sur Edwy Plenel. De la légende noire du complot trotskiste au chevalier blanc de l'investigation. Paris, Le Cherche Midi, 2008.
Christophe Nick, Les Trotskistes. Paris, Fayard, 2002.
Serge Raffy, Jospin, secrets de famille. Paris, Fayard, 2001.
*** OVER UTOPISME:
Miguel Abensour, Utopie de Thomas More à Walter Benjamin. Sens & Tonka, 2009.
Miguel Abensour, Utopiques I. Le procès des maîtres rêveurs. Sens & Tonka, 2012.
Miguel Abensour, Utopiques II. l'homme est un animal utopique. Sens & Tonka; 2013.
Rutger Bregman, Utopia for Realists. How We Can Build the Ideal World. Little, Brown and Company, 2017.
Gregory Claeys, Searching for Utopia. The History of an Idea. Thames & Hudson Ltd., 2020.
Gregory Claeys, After Consumerism. Utopianism for a Dying Planet. Princeton University Press, 2021.
Simone Debout, L'utopie de Charles Fourier. Dijon, Les presses du réel, coll. « L'écart absolu », 1998.
R.-L. Delevoy, A. Brauman, J.B.A. Godin, Le familistère de Guise ou les équivalents de la richesse. The Guise "familistere" or the equivalents of wealth. Éditions des archives d'architecture moderne, 1976.
Dominique Desanti, Les socialistes de l'utopie. Paris, Petite Bibliothèque Payot, 1970.
Catharine Golliau (Rédactrice en chef et Avant-propos), Utopies. Changer le monde. Les grandes textes expliqués. Paris, Le Point Références, mars-avril 2015.
Georges Jean, Voyages en Utopie. Paris, Découvertes Gallimard, 1994.
Michel Lallement, Le travail de l’utopie. Godin et le Familistère de Guise. Biographie. Paris, Éditions Les Belles Lettres, 2009.
Le Monde Hors-Série, L'Atlas des Utopies. 200 cartes, 25 siècles d'histoire. Paris, Le Monde Hors-Série, 2017.
Pierre Musso, Saint-Simon, l'industrialisme contre l'État. La Tour-d'Aigues, Éditions de L'Aube, coll. « Monde en cours », 2010.
Armand Mattelart, Histoire de l'utopie planétaire. Paris, La Découverte, 1999.
Thierry Paquot & Marc Bédarida (Sous la direction de), Habiter l'utopie. Le familistère Godin à Guise. Éditions de la Villette, coll. « Penser l'espace », 2004.
Antoine Picon, Les Saint-Simoniens: Raison, imaginaire et utopie. Paris, Belin, 2002.
Jean-François Revel, La grande parade. Essai sur la survie de l'utopie socialiste. Paris, Plon, 2000.
Jacqueline Russ, Pour connaître le socialisme utopique français. Bordas Éditions, 1993.
Jessica Dos Santos, L'Utopie en héritage. Le Familistère de Guise (1888-1968). Tours, Presses Universitaires François-Rabelais, 2016.
Ophélie Siméon, Utopie, dystopie. Entretien avec Gregory Claeys. In. La vie de idées, le 21 mai 2021.
Via: https://laviedesidees.fr/Entretien-avec-Gregory-Claeys.html
Patrick Tacussel, L'imaginaire radical. Les mondes possibles et l'esprit utopique selon Charles Fourier. Dijon, Les presses du réel, coll. « L'écart absolu », 2007.
Marnix Verplancke (Interview), 'Vooruitgang begint altijd bij de gekkies'. Filosofen Rutger Bregman en Hans Achterhuis breken een lans voor utopisch denken. In: De Morgen, 17 september 2016.
*** OVER DYSTOPIE EN COLLAPSOLOGIE:
Stépane Audouin et al., Naissance et mort des empires. Paris, Édition Perrin, 2004.
Gregory Claeys, Dystopia. A Natural History. Oxford, Oxford University Press, 2018.
Jean-Pierre Denis (Directeur de la rédaction de La Vie) et Didier Pourquery (Rédacteur en chef 'Développement éditorial' Le Monde), L'Histoire de l'Occident.
Séclin ou métamorpose? La Vie / Le Monde, Hors-Série, édition 2014 et édition 2016.
Jared Diamond, Collapse. How Societies Choose to Fail or Succeed. With a new afterword. Penguin Books, 2011.
Jared Diamond, Upheaval. How Nations Cope with Crisis and Change. Penguin Books Ltd., 2020.
Aldous Huxley, Heerlijke nieuwe wereld. Amsterdam, Uitgeverij Contact N.V., 1970. (Aldous Huxley, Brave New World, 1932).
Elizabeth Kolbert, The Sixth Extinction. Un unnatural history. London, Bloomsbury, 2015.
Alexandre Lacroix et al., Collapsologie. Et vous, croyez-vous à la fin du monde? Dossier. Philosphie Magazine, mensuel n° 136, Février 2020.
Virginie Larousse (Rédactrice en chef), L'Apocalypse d'hier à demain. Textes sacrés - Guerres totales - Catastrophes écologiques - Daech - Posthumanisme.
Le Monde des Réligions - Collection Histoire, Hors-série n° 26, juin 2916.
Claire Leroy, Atlas des civilisations disparues. Paris, Éditions du Sens, A la Découverte de l'Histoire, 2019.
Roger-pol Pot et al., Comment meurent les civilisations. (En couverture). Le Point, n° 2291, pp. 44-61, 4 août 2016.
Pablo Servigne, Raphael Stevens, Comment tout peut s'effondrer. Petit manuel de collapsologie à l'usage des générations présentes. Paris, Seuil, 2015.
Catherine Vincent, Les collapsologues en font-ils trop? In: Le Monde, 30 novembre 2019.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2019/11/29/les-collapsologues-en-font-ils-trop_6020948_3232.html
*** VAN EN OVER FRANSE FILOSOFIE:
Marc Augé, Non-Lieux. Introduction à une anthropologie de la surmodernité. Paris, Seuil, 1992.
Alain Badiou, Le fini et l'infini. Montrouge, Bayard Éditions, 2010.
Alain Badiou, L'aventure de la philosophie française depuis les années 1960. Paris, La Fabrique éditions, 2012.
Deirdre Bair, Simone de Beauvoir: A Biography. Touchstone, 1991.
Deirdre Bair, Parisian Lives: Samuel Beckett, Simone de Beauvoir and Me - a Memoir. Atlantic Books, 2020.
Sarah Bakewell, At the Existentialist Café: Freedom, Being, and Apricot Cocktails with Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Albert Camus, Martin Heidegger, Maurice Merleau-Ponty and Others. New York, Other Press, 2017.
Nicolas Baverez, Raymond Aron. Paris, Tempus Perrin, 2006.
Simone de Beauvoir, Le deuxième sexe, 2 vol.. Paris, Gallimard, 1949.
Simone de Beauvoir, Les Mandarins. Paris, Gallimard, 1954.
Simone de Beauvoir, Mémoires d'une jeune fille rangée. Paris, Gallimard, 1958.
Simone de Beauvoir, La forces des choses. 2 volumes. Paris, Gallimard, 1963.
Romain Bondonneau, La Boétie et Sarlat. Périgord Patrimoines, Coll. Les petits guides Périgord Patrimoines, 2012.
Albert Camus, La peste. Paris, Gallimard NRF, 1947.
Danièle Brun, La Passion dans l’amitié, Paris, Odile Jacob, mars 2005.
Albert Camus, Essais. Paris, Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 1965.
Album Camus. Iconographie choisi et commentée par Roger Grenier. Paris, Gallimard, Bibliothèque de la Pléiade, 1982.
André Comte-Sponville, Dictionnaire amoureux de Montaigne. Paris, Plon, 2020.
Philippe Coutant, L’Idée libertaire et La Boétie. Nantes, Fondation Pierre Besnard, 2000.
Hem Day, Étienne de La Boétie. Aperçu sur sa vie et sur son œuvre, Paris-Bruxelles, Pensée & Action, 1954.
Gérard Defaux, Montaigne et le travail de l’amitié. Orléans, Paradigme, 2001.
Jacques Deguy et Sylvie Le Bon de Beauvoir, Simone de Beauvoir: Écrire la liberté. Paris, Découvertes Gallimard, 2008.
Jean-Michel Delacomptée, Et qu’un seul soit l’ami, La Boétie. Paris, Gallimard, 1995.
Vincent Descombes, Le même et l'autre. Quarante-cinq ans de philosophie française (1933-1978). Paris, Éditions de Minuit, 1979)
François Dosse, Histoire du Structuralisme, Tome I: le champ du signe, 1945-1966. Paris, La découverte, 1991 (réimpr. 2012).
François Dosse, Histoire du Structuralisme, Tome II: le chant du cygne, 1967 à nos jours. Paris, La découverte, 1992 (réimpr. 2012).
Didier Eribon, Michel Foucault. (1989). Paris, Flammarion (Édition revue et enrichie), 2011.
Ingrid Galster (Org. et ed.), La naissance du 'phénomène Sartre': les raisons d'un succès 1938-1945. Paris, Seuil, 2001.
Ph. Gavi, J.-P. Sartre, P. Victor, On a raison de se revolter. Discussions. Paris, Gallimard, 1974.
Francis Jeanson, Simone de Beauvoir ou l'entreprise de vivre. Suivi par deux entretiens avec Simone de Beauvoir. Paris, Éditions du Seuil, 1966.
J. Kanapa, L'Existentialisme n'est pas un humanisme. Paris, Éditions sociales, 1947.
Niilo Kauppi, French Intelectual Nobility: Institutional and Symbolic Transformations in the Post-Sartrian Era. Albany/New York, State University of New York Press, 1996.
Marijn Kruk, Parijs denkt. Een Republiek tegen de wereld. Amsterdam, Boom, 2009.
Daniel Lefèvre, Montaigne et La Boétie. Deux images de l'amitié. In: Imaginaire & Inconscient 2007/2 (n° 20), pages 15 à 21.
Via: https://www.cairn.info/revue-imaginaire-et-inconscient-2007-2-page-15.htm
Bernard-Henry Lévy, Le Siècle de Sartre. Paris, Grasset, 2000.
Mark Lilla, The Politics of Jacques Derrida. In: The New York Review of Books, 25 June 1998.
Via: https://www.nybooks.com/articles/1998/06/25/the-politics-of-jacques-derrida/
Mark Lilla, The Reckless Mind. Intellectuels in Politics. New York, NY, The New York Review of Books, 2016.
Herbert Lottman, Albert Camus. Paris, Seuil, 1978.
Herbert Lottman, The Left Bank. Writers, Artists, and Politics from the Popular Front to the Cold War. London, Heinemann, 1982.
Axel Madsen, Simone de Beauvoir & Jean-Paul Sartre. Amsterdam / Antwerpen, Elsevier Manteau, 1981.
Anne Mathieu, Le refus de Sartre. Une détestation intacte quarante ans après la mort du philosophe. In: Le Monde Diplomatique, avril 2020.
Luuk van Middelaar, Politicide. De moord op de politiek in de Franse filosofie. Historische Uitgeverij, 2011.
>Lucien Oulahbib, La philosophie cannibale: La théorie du mensonge, de la mutilation ou de l'appropriation totalitaire chez Derrida, Deleuze, Foucault, Lyotard. Paris, La Table Ronde, 2006.
Jean Piaget, Le structuralisme. Paris, Presses Universitaires de France, 2016.
Sicco Polders, Met Montaigne in het achterhoofd. Een verzameling korte beschouwingen met de Franse filosoof Michel de Montaigne als inspiratie. U2Pi BV, 2018.
Anne Rosencher (Introduction), Albert Camus, une icône française. L'Express, Dossier spécial, n° 3573-3574, 24 décembre 2016 au 7 janvier 2020.
Jean-Paul Sartre, L'Existentialisme est un humanisme. Paris, Les Éditions Nagel, 1946.
Jean-Paul Sartre, Over het existentialisme. Utrecht, Bruna & Zoon, 1963.
Olivier Todd, Albert Camus, une vie. Paris, Gallimard, Éd. rev. et corr, 1999).
S. Strehle, Zur Aktualität von Jean Baudrillard. Einleitung in sein Werk. Wiesbade, VS Verlag für Sozialwissenschaften, 2011.
Nicolas Truong, 'L'essor du national-populisme intellectuel et médiatique.' Dans la presse comme dans les médias audiovisuels,
les polémistes de la mouvance souverainiste et identitaire s’imposent, fustigeant le « droit-de-l’hommisme » des élites.
Rééquilibrage idéologique ou nouvelle hégémonie culturelle? In: Le Monde, 7 mars, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/03/06/l-essor-du-national-populisme-intellectuel-et-mediatique_6032005_3232.html
Henk bij de Weg, Rondom Montaigne. Essays. Den Haag, Uitgeverij U2pi, 2019.
VAN EN OVER GEORGE ORWELL:
Alain Beuve-Méry, Prolo, dandy, socialiste, révolté ou visionnaire... Qui était vraiment George Orwell? In: Le Monde, 31 octobre 2019.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2019/10/31/le-genie-moral-d-orwell_6017531_3232.html
Jean Birnbaum, Fair-play comme George Orwell. Soixante-dix ans après la mort de l’auteur de « 1984 », un volume de « La Pléiade » et des essais sur l’écrivain rappellent l’actualité de cet amoureux de la vérité, chez qui la franchise est une arme politique. Dans: Le Monde des Livres, 13 novembre, 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/livres/article/2020/11/11/une-lecon-de-dignite-politique-george-orwell-entre-dans-la-pleiade_6059368_3260.html
James F. Conant, Orwell ou le pouvoir de la vérité. (Traduction et préface de J.-J. Rosat). Marseille, Agone, 2012.
Bernard R. Crick, George Orwell: A Life. Boston, Little, Brown and Company, 1980.
Jean Daive, Le questonnement de l'absolu: George Orwell (1903-1950). In: Quinzaine - Lettres, arts et idées, N° 1234, pp. 8-10, mars 2021.
Alain Frachon, “ '1984' d’Orwell illustre de façon prémonitoire ce qui se passe dans la Chine de Xi Jinping." In: Le Monde, 28 novembre 2019.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2019/11/28/1984-et-la-ferme-des-animaux-d-orwell-illustrent-de-facon-premonitoire-ce-qui-se-passe-dans-la-chine-de-xi-jinping_6020811_3232.html
Philippe Guindon, La conscience de l'action: l'engagement d'Albert Camus et de George Orwell. Mémoire présenté comme exigence partielle de la maîtrise en histoire. Université de Québec à Montréal, février 2007.
Christopher Hitchens, Why Orwell Matters. Basic Books, 2003.
Christopher Hitchens, Dans la tête d'Orwell - La vérité sur l'auteur de 1984. Saint Simon, 2019.
Philippe Jaworski (édité sous la direction de), « Œuvres » de George Orwell. Paris, Gallimard, « Bibliothèque de la Pléiade », 2020.
Paul Jorion, Orwell, socialiste malgré lui. In: Quinzaine - Lettres, arts et idées, N° 1234, pp. 4-7, mars 2021.
Stéphane Lemenorel (Présente), 'George Orwell' ou la vie ordinaire. Le Passager Clandestin, 2017.
Simon Leys, Orwell ou l'horreur de la politique. Paris, Flammarion, 2014. (1e éd. 1984).
Dorian Lynskey, The Ministry of Truth. A Biography of George Orwell's 1984. Picador, 2019.
Saïd Mahrane et al., (En couverture), George Orwell. Le penseur le plus utile pour aujourd'hui. Le Point, n° 2398, 16 août 2018.
Jean-Claude Michéa, Orwell, anarchiste Tory. Suivi de 'A propos de 1984'. Climats, 2008.
Jean-Claude Michéa, Orwell, la gauche et la double pensée. Postface à la réédition d’Orwell, anarchiste tory. Climats, 2008.
Jean-Claude Michéa, Orwell éducateur. Climats, 2009.
John Newsinger, Orwell's Politics. Palgrave, 2002.
John Newsinger (Préface de Jean-Jacques Rosat), La politique selon Orwell. Agone, 2006.
John Newsinger, Hope Lies in the Proles: George Orwell and the Left. Pluto Press, 2018.
Sven Ortoli (Rédacteur en chef), George Orwell. Ça nous regarde. I: Se défier du pouvoir; II: Se battre pour la vérité; III: Vivre à hauteut d'homme. Paris, Philosophie Magazine, Hors-Série n° 48, Hiver-printemps 2021.
George Orwell, Down and Out in Paris and London. Secker & Warburg, 1933.
George Orwell, Dans la dèche à Paris et à Londres. Éditions 10/18 - Éditions Ivréa, 1982.
George Orwell, Burmese Days. New York, Harper & Brothers Publishers, 1934.
George Orwell, Keep the aspidistra flying (1936). - Houdt de sanseferia hoog. Amsterdam, Meulenhoff Editie, 1973.
George Orwell, The Road to Wigan Pier. Victor Gollancz Ltd., 1937.
George Orwell, Animal Farm. A Fairy Story (1945) Penguin Books, 1971.
George Orwell, James Burnham and the Managerial Revolution. In: Polemic, May 1946.
George Orwell, Nineteen Eighty-Four (1949). Penguin Books, 1973.
George Orwell, The Collected Essays, Journalism and Letters of George Orwell. Harmansworth - England / Victoria - Australia, Penguin Books Ltd., (1968), Reprinted 1971.
- Volume 1, An Age Like This 1920-1940;
- Volume 2, My Country Right or Left 1940-1943;
- Volume 3, As I please 1943-1945;
- Volume 4, In Front of Your Nose 1945-1950.
Michael Sheldon, Orwell. The Authorized Biography. London, Heinemann, 1991
Nicolas Truong, Comment George Orwell est devenu un penseur visionnaire et iconique du XXIe siècle. In: Le Monde, 18 janvier 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2020/01/17/antifasciste-antitotalitaire-george-orwell-penseur-visionnaire-du-xxie-siecle_6026153_3232.html
Joost de Vries, 'Een ongemakkelijke eenmansbrigade'. In: De Groene Amsterdammer, 6 januari 2021.
Via: https://www.groene.nl/artikel/een-ongemakkelijke-eenmansbrigade?utm_source=De+Groene+Amsterdammer&utm_campaign=72fa6ef6cb-Wekelijks-2021-01-06&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-72fa6ef6cb-70676005
George Woodcock, The Crystal Spirit. A Study of George Orwell. Black Rose Books, 2005.
VAN EN OVER JOHN MAYNARD KEYNES:
Richard Davenport-Hines, Universal Man. The Lives of John Maynard Keynes. New York, Basic Books, 2015.
John Maynard Keynes, The Economic Consequences of the Peace. London, MacMillan and Co., Limited, 1920.
John Maynard Keynes, Economic Possibilities for Our Grandchildren (1930). Entropy Conservationists, 1987.
John Maynard Keynes, Essays In Persuasion. (1931) Createspace Independent Publishing Platform, 2009.
John Maynard Keynes, La Pauvreté dans l'abondance. Paris, Gallimard, 2002.
Pascal Riché, Keynes 2030. 15 February 2017.
Via: https://www.versobooks.com/blogs/3097-keynes-2030.
Edward Skidelsky, Robert Skidelsky, How Much is Enough?: Money and the Good Life. Penguin Books, 2013.
Robert Skidelsky, John Maynard Keynes. Volume One. Hopes betrayed. 1883-1920. New York, NY, Elizabeth Sifton Books - Vking, 1986.
Robert Skidelsky, John Maynard Keynes. Volume Two. The economist as saviour. 1920-1937. London, MacMillan, 1992.
Robert Skidelsky, John Maynard Keynes. Volume Three. Fighting for Britain. 1937-1946. Harmondsworth, Penguin Books, 2000.
Robert Skidelsky, Keynes: The Return of the Master. Penguin Books, 2010.
Robert Skidelsky, What's Wrong With Economics? A Primer for the Perplexed. Yale University Press, 2020.
----------
GENERATIES IN 'T ALGEMEEN EN IN HET BIJZONDER DE GENERATIES VAN DE MEI '68 REVOLTE, DE BABY-BOOMERS en misschien ook wel een beetje over OPPORTUNISME:
*** GENERATIES IN 'T ALGEMEEN:
Carol Allain, Génération Y. Qui sont-ils, comment les aborder? Un regard sur le choc des générations. Montréal, Logiques, 2018.
Carol Allain, Génération Z. L'humanité numérique en marche. Éditions Château d'encre, 2019.
Jean-Jacques Amyot, A la recherche de liens entre les générations. Paris, Presses de l'EHESP, 2016.
Patrick Artus, Luc Arrondel Antoine Bozio, Louis Chauvel et al., Le choc des générations? Dette, retraites, dépendance... Paris, La Découverte, 2010.
Jacques Bainville, Histoire de trois générations, 1815-1918 (Éd. 1918). Paris, Hachette Livre/ BNF, 2014.
Christian Baudelot et Roger Establet, Avoir trente ans en 1968 et en 1998. Paris, Le Seuil, 2000.
Pierre Benckendorff, Gianna Moscardo and Donna Pendergast (Edited by), Tourism and Generation Y. CABI Publishing, 2009.
Eric Briones, Nicolas André, Le choc Z - La génération Z, une révolution pour le luxe, la mode et la beauté. Dunod, 2020.
Grégory Casper, Eric Briones (dit Darkplanneur), La génération Y et le luxe. Dunod, 2014.
Louis Chauvel, Le Destin des générations. Structure sociale et cohortes en France au XXe siècle. Paris, Presses universitaires de France, 1998.
Tom Chevalier et Patricia Loncle (sous la direction de), Une jeunesse sacrifiée? Paris, Presses Universitaires de France, 2021.
P. Chevyetski, Generation Z. The Zombie Generation. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2012.
Vincent Cocquebert, Millennial Burn-Out. X, Y, Z... Comment l’arnaque des « générations » consume la jeunesse. Arkhê, 2019.
Fabio Corbisiero, Salvatore Monaco and Elisabetta Ruspini, Millennials, Generation Z and the Future of Tourism. Channel View Publications, 2022.
Frédéric Dabi (avec Stewart Chau), La Fracture. Comment la jeunesse d'aujourd'hui fait sécession: ses valeurs, ses choix, ses révoltes, ses espoirs... Les Arènes, 2021.
- Voire aussi: Laetitia Strauch-Bonart, Ce que les jeunes ont dans la tête. In: Le Point, n° 2561, pp. 58-63, 10 septembre, 2021.
- Voire aussi: Abel Mestre, Portrait d'une 'génération désenchantée'. >I> Ecologie, laïcité, autorité ... Dans 'La Fracture', Frédéric Dabi analyse les aspirations des 18-30 ans depuis 1957. In: Le Monde, 7 octobre 2921.
Monique Dagnaud, Jean-Laurent Cassely, Génération surdiplômée. Les 20% qui transforment la France. Paris, Odile Jacob, 2021.
Ariane Denoyel, Génération zombie. Enquête sur le scandale des antidépresseurs. Paris, Fayard, 2021.
Jean-Luc Excousseau, La mosaïque des générations. Comprendre les sensibilités et les habitudes des Français, Paris, D'organisation, 2000.
Jean-Pierre Le Goff, La France d'hier. Récit d'un monde adolescent des années 1950 à Mai 68. Paris, Flammarion Champs, 2019.
Christine Kerdellant, La génération Z, ces 15-25 ans qui façonnent le monde de demain. In: L'Express, 02.02.2016.
Pascal Lardellier, Génération 3.0. Enfants et ados à l'ère des cultures numérisées. Éditions EMS, 2016.
Georges Lewi, Génération Y: mode d'emploi. Paris, Vuibert, 2019.
Gérard Mauger, Âges et générations. Paris, La Découverte, 2015.
Denis Monneuse, Les jeunes expliqués aux vieux. Paris, L'harmattan, 2012.
Daniel Ollivier et Catherine Tanguy, Générations Y et Z. Le grand défi intergénérationnel. Éditions De Boeck, 2017.
Olivier Rollot, La génération Y. Paris, Presses universitaires de France, 2012.
Corey Seemiller and Meghan Grace, Generation Z. A Century in the Making. Routledge, 2018.
Stephane Simard Générations X @ Z. Comment fidéliser les employés et les clients des nouvelles générations. Un monde different, 2017.
Elisabeth Soulié, La génération Z aux rayons X. Les éditions du Cerf, 2020.
Jean Viard, Un nouvel âge jeune? Devenir adulte en société mobile. Nouvelles éditions de l'Aube, 2019.
*** IN HET BIJZONDER DE GENERATIES VAN DE MEI '68 REVOLTE, DE BABY-BOOMERS en misschien ook wel een beetje over OPPORTUNISME:
Helen Andrews, Boomers. The Men and Women Who Promised Freedom and Delivered Disaster. Sentinel, 2021.
Raymond Aron, La Révolution introuvable. Paris, Fayard, 1968.
Serge Audier, La pensée anti-'68: Essai sur une restauration intellectuelle. Paris, 2008.
Jean-Yves Authier et al. (Sous la direction de), Les bobos n'existent pas. Lyon, Presses Universitaires de Lyon, 2018.
Daniel-Cohn Bandit, Forget 68. La Tour-d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2008.
Jan Bank en Micheline van Neste, Beeld en invloed van de Parijs mei-revolte in Nederland. In: Paul Blom e.a. (red.), La France aux Pays-Bas. Invloeden in het verleden. pp. 179-311. Vianen, Kwadraat, 1985.
Imke Barfknecht, Die Lebensstufen der "Baby Boom" Generation - von 1946 bis 2000. GRIN Publishing, 2012.
Renaud de La Baume, Les socialo-capitalistes. Portrait et métamorphose des élites roses. Paris, Albin Michel, 1993.
Francis Beckett, What did the Baby-Boomers ever do for us? Why the children of the sixties lived the dream and failed the future. London, Biteback Publishing, 2010.
Daniel Bensaïd et Henri Weber, Mai 68: une répétition générale. Paris, François Maspero, 1968.
Daniel Bensaïd, Mai 1968-Mai 1988: ni regrets, ni reniements. In: Rouge, juin 1988.
Daniel Bensaïd, Le pari mélancolique. Paris, Fayard, 1997.
Daniel Bensaïd, Une lente impatience. Paris, Stock, 2004.
Ronald van der Bie en Jan Latten, Babyboomers - indrukken vanuit de statistiek. Den Haag, Centraal Bureau voor de Statistiek, 2012.
Jean Birnbaum, Leur jeunesse et la nôtre. L'espérance révolutionnaire au fil des générations. Paris, Stock, 2005.
Jean Birnbaum, Les Maoccidents. Un néoconservatisme à la française. Paris, Stock, 2009.
Monique Boireau-Rouillé et al. (Rédaction de ce numéro), De Mai 68 au débat sur la postmodernité. Enjeux actuels de l'émancipation. Lyon, Réfractions - recherches et expressions anarchistes, N° 20, mai 2008.
Catherine Bonvalet, Jim Ogg, Les baby-boomers: une génération mobile. Nouvelles éditions de l'Aube, 2009.
Jack Botermans, Wim van Grinsven, Babyboomers. Herkenbare beelden uit het leven van een bijzondere generatie Terra, 2012.
Roelof Bouwman, Stop met kletsverhalen over babyboomers. Op sociale media hebben babyboomers het de laatste tijd zwaar te verduren. De verwijten die zij krijgen, slaan vaak nergens op. In: Elsevier Weekblad, 26 november 2019.
Via: https://www.ewmagazine.nl/opinie/opinie/2019/11/laten-we-stoppen-met-kletsverhalen-over-babyboomers-722904/
Steward Brand, 'We Owe It All to the Hippies'. Time 145, special issue, Spring 1995.
David Brooks, Bobos In Paradise: The New Upper Class And How They Got There. New York, Simon & Schuster International, 2000.
David Brooks, Les Bobos: les bourgeois bohèmes. Paris, Florent Massot, 2000.
David Brooks, On Paradise Drive. How We Live Now (And Always Have) in the Future Tense. New York, Simon & Schuster, 2005.
Leopold de Buch & Bob Groen, De verbeelding aan de macht. Revolutie in een industriestaat. Utrecht/Antwerpen, A. W. Bruna & Zoon, 1968.
Philippe Buton, Histoire du gauchisme, l'héritage de Mai 1968. Paris, Perrin, 2021.
A. Caillé, La Démission des clercs. Paris, La Découverte, 1993.
Christopher Caldwell, The Age of Entitlement. America Since the Sixties. Simon & Schuster, 2020.
J.-M. Chapoule, O. Kourchid, J.-L. Robert et A.-M. Sohn, Sociologues et sociologies. La France des années 60. Paris, L'Harmattan, 2005.
Gil Delannoi, Les Années utopique (1968-1978). Paris, La Découverte, 1990.
Pierre-Alban Delannoy, De Mao à Jésus. Itinéraire spirituel d'un ancien gauchiste. Salvator, 2019.
Michèle Delaunay, Le fabuleux destin des baby-boomers. Paris, Plon, 2019.
De Mei Revolutie van 1968. Dagboek van Parijs. Rotterdam, Algemeen Handelsblad, 1968.
Joan Dideon, Slouching toward Bethlehem (1968). Penguin Books, 1974.
Geneviève Dreyfus-Armand, Robert Frank, Marie-Françoise Lévy, Michelle Zancarini- Fournel (dir.), Les Années 68: le temps de la contestation. Bruxelles, Éditions Complexe, 2008.
Jean Dumont (Présentées par - Enquête et textes de Pierre-André Weber avec la collaboration de Jean Salez), Les grandes énigmes de Mai 1968. 3 tomes. Genève, Éditions de Crémille, 1970.
Barbara Ehrenreich, Bright-sided. How the Relentless Promotion of Positive Thinking Has Undermined America. Metropolitan Books, 2009.
Paul Embery, Despised. Why the Modern Left Loathes the Working Class. Polity Press, 2020.
Christine Fauré, Mai 68: Jour et Nuit. Paris, Découvertes Gallimard, 1998.
Pim Fortuyn, Babyboomers. Autobiografie van een generatie. Utrecht, 1998.
Pim Fortuyn, Autobiografie van een babyboomer. Tekst achterflap: Het persoonlijke en openhartige verhaal van een eigenzinnige outsider die zich,
tegen de stroom in, ontwikkelde tot een politicus van groot formaat. Aangevuld met herinneringen van Marten Fortuyn, vrienden en geestverwanten.
Karakter Uitgevers B.V., 2002.
Bruce Cannon Gibney, A Generation of Sociopaths. How the Baby Boomers Betrayed America. Hachette Books, 2017.
Jean-Pierre Le Goff, Mai 68, l'héritage impossible. Paris, La Découverte, 2006.
Ronald Havenaar, Babyboom boek. Wat ze lazen, wat hen vormde, hoe ze dachten. Amsterdam, Uitgeverij G.A. Van Oorschot B.V., 2015.
Paul Heelas The New Age Movement: The Celebration of the Self and the Sacralization of Modernity. Oxford, Blackwell, 1996.
Wilfried Hendrickx, De Babyboomers. Uitgeverij Houtekiet, 2000.
Guy Hocquenghem (Préface de Serge Halimi), Lettre ouverte à ceux qui sont passé du col Mao au Rotary. Marseille, Agone, troisième édition revue & augmentée, 2003.
François Hournant, Le Déchantement des clercs. Le syndrome de l'intellectuel dans l'après-Mai 68. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 1997.
Julian Jackson, Anna-Louise Milne & James S. Williams (eds.), May 68: Rethinking France's Last Revolution. Basingstoke, 2011.
Andrew Jamison and Ron Eyerman, Seeds of the Sixties. Berkeley, University of California Press, 1994.
Laurent Joffrin, Histoire de la gauche caviar. Paris, Robert Laffont, 2006.
Marijn Jongsma, Millennials, de rijkste generatie ooit. Het wordt in de Verenigde Staten ‘The Great Wealth Transfer’ genoemd: nog nooit in de geschiedenis heeft er zo’n grote overdracht van vermogen plaatsgevonden als de erfenis die de babyboomers (de generatie geboren tussen 1945 en 1955) naar verwachting zullen achterlaten voor de millennials (geboren tussen 1981 en 2000). Het plaatst de kinnesinne tussen babyboomers en de generaties daarna in een ander perspectief. In: Elsevier Weekblad, 5 december 2019.
Via: https://www.ewmagazine.nl/opinie/opinie/2019/12/725002-725002/
Gerrit Komrij, Het verraad van mijn generatie. Ruigoord-lezing, 24 juli, 2003.
Via: https://www.youtube.com/watch?v=1fvlc-YNcE0&t=169s
Camille Kouchner, La familia grande. Paris, Seuil, 2021.
Michel Lacroix, Le fabuleux destin des baby-boomers. Éditions de l'Atelier, 2005.
Thierry Mantoux, BCBG. Le guide du bon chic bon genre. Paris, Seuil, 1986.
Marianne (Couverture), Le vrai bilan des soixante-huitards. Pour le meilleur et pour le pire. Marianne, n°. 57, 27-04-1998.
Violaine de Montclos, Nicolas Bastuck, Marion Cocquet, Jérôme Cordelier et Michel Revol, Histoires secrètes de la gauche caviar. In: Le Point, n° 2527, pp. 30-36, 21 janvier, 2021.
Via: https://www.lepoint.fr/politique/histoires-secretes-de-la-gauche-caviar-22-01-2021-2410718_20.php
Edgar Morin, Claude Lefort, Cornelius Castoriadis, Mai 68 suivi de Vingt ans après. La brèche. Éditions Complexe, 1992.
Cees Nooteboom, De Parijse beroerte. Amsterdam, De Bezige Bij, 1968.
Michel Onfray, L'autre pensée 68: Contre-histoire de la philosophie, tome 11. Paris, Grasset, 2018.
P. J. O'Rourke, The Baby Boom. How it Got That Way. And it Wasn't My Fault. And I'll Never Do it Again. Grove Press / Atlantic Monthly Press, 2014.
Pascal Ory, L'Entre-Deux-Mai. Histoire culturelle de la France, mai 1968-mai 1981. Paris, Seuil, 1983.
Doug Owram, Born at the Right Time. A History of the Baby-Boom Generation. Toronto, University of Toronto Press, 1997.
Parijs mei-juni '68. Tentoonstelling onder auspiciën van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Amsterdam '69. Museum Fodor, 7.2.69 tot 7.3.69.
Donald Reid, Opening the Gates. The Lip Affair, 1968-1981. Verso, 2018.
Marion Van Renterghem et Nicolas Weill, André Glucksmann, philosophe de l’indignation.
Retour sur le parcours de l’ex-« nouveau philosophe », pamphlétaire et homme de terrain qui vient de mourir à Paris, à l’âge de 78 ans. In: Le Monde, Le 10 novembre 2015.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2015/11/10/andre-glucksmann-philosophe-de-l-indignation_4806638_3232.html
J. Sauvageot / A. Geismar / D. Cohn-Bebit / J.-P. Duteuil, La révolte étudiante. Le animateurs parlent. Paris, Seuil, 1968.
Sander Schimmelpenninck, Jongere generaties valt te verwijten dat zij steeds meer parasiteren op de geleende welvaart van de babyboomers. In: de Volkskrant, 1 augustus 2021.
https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/jongere-generaties-valt-te-verwijten-dat-zij-steeds-meer-parasiteren-op-de-geleende-welvaart-van-de-babyboomers~b7364827/
Patrick Seale en Maureen McConvill, De Nieuwe Franse Revolutie. Documentaire over de gebeurtenissen in en om Parijs in de maanden mei en juni 1968. Leiden, A. W. Sijthoff, 1968.
Victor Serge, Memoires d'un révolutionaire et autres écrits. Paris, Orobert Laffont, 2001.
Jean-Jacques Servan-Schreiber, Le reveil de la France. Mai / Juin 1968. Paris, Denoël, 1968.
Jean-François Sirinelli, Les baby-boomers. Une génération 1945-1969. Paris, Fayard, 2003.
Jean-François Sirinelli, Mai 1968. l'évènement Janus. Paris, Fayard, 2008.
Jean-François Sirinelli, Génération sans pareille. Les baby-boomers de 1945 à nos jours. Paris, Éditions Tallandier, 2016.
Anne-Marie Sohn, Age tendre et tête de bois. Histoire des jeunes des années 1960. Paris, Fayard, 2012.
Jean-Pierre Terrail, La dynamique des générations. Activité individuelle et changement social (1968/1993). Paris, L'Harmattan, 1995.
Alain Touraine, Le Mouvement de mai, ou Le Communisme utopique. Paris, 1968.
Maarten van Traa, Parijs '68. Amsterdam, De Bezige Bij, 1868.
Nicolas Truong, André Glucksmann, au cœur des tourments de la gauche antitotalitaire. Le parcours idéologique du philosophe, décédé dans la nuit 9 novembre, n’a cessé d’interroger acteurs et observateurs de la scène des idées. In: Le Monde, le 11 novembre 2015.
Via:
https://www.lemonde.fr/disparitions/article/2015/11/11/au-c-ur-des-tourments-de-la-gauche-antitotalitaire_4807288_3382.html
Fred Turner, From Counterculture to Cyberculture: Stewart Brand, the Whole Earth Network, and the Rise of Digital Utopianism. Chicago, University of Chicago Press, 2008.
Dominique Veillon et al., La mode des Sixties. L'entrée dans la modernité. Paris, Éditions Autrement, 2008.
Marije Vlaskamp, Hoofdkantoor Amnesty International blijkt een wit bolwerk met koloniale trekjes.
Het hoofdkwartier van Amnesty International is een moeras van verkapt racisme en oneerlijke machtsstructuren die worden gedomineerd door witte, heteroseksuele middenklasse-mannen.
In: de Volkskrant, 20 april 2021.
Via: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/hoofdkantoor-amnesty-international-blijkt-een-wit-bolwerk-met-koloniale-trekjes~b055a081/
Henri Weber, Faut-il liquider Mai 68? Paris, Seuil, 2008.
(-- Voire aussi: Daniel Bensaïd et Henri Weber, Mai 68: une répétition générale. Paris, François Maspero, 1968.)
Pascale Weil, Tels pères... quels fils? La révolution silencieuse entre les baby-boomers et leurs enfants. Eyrolles, 2006.
Markus Willinger, Génération Identitaire. Une déclaration de guerre contre les soixantre-huitards. Arktos Media, 2014.
Michel Winock, Chroniques des années soixante. Paris, Le Monde / Seuil, 1987.
Richard Wolin, The Wind from te East: French Intellectuels, the Cultural Revolution and the Legacy of the 1960's. Princeton NJ, 2010.
----------
FRANÇOIS MITTERRAND, ZIJN TIJD, DE FRANSE GRENZEN TUSSEN SOCIALISME EN SOCIAAL-DEMOCRATIE, HAAR STAGNATIE EN TERUGVAL EN HAAR VERNIEUWING,
OOK ELDERS:
Philippe Aghion, Alexandra Roulet, Repenser l'État - Pour une social-démocratie de l'innovation. Paris, Le Seuil, 2011.
Philippe Alexandre, Le Roman de la gauche. Paris, Plon, 1977.
Cécile Amar, Sylvain Courage, Mitterrand Intime. Les 40 ans du mai 1981 (En couverture). L'Obs, Vahier numéro un de l'édition n° 2949 du 6 mai au 12 mai 2021.
Claude Askolovitch, Lionel. Paris, Grasset, 2001.
Jacques Attali, Verbatim: Chronique des années 1981-1986, Tome 1. Paris, Fayard, 1993.
Jacques Attali, Verbatim: Chronique des années 1986-1988, Tome 2. Paris, Fayard, 1995.
Jacques Attali, Verbatim: Chronique des années 1988-1991, Tome 3. Paris, Fayard, 1995.
Jacques Attali, C'était François Mitterrand. Paris, Fayard, 2005.
Jacques Attali, Il y aura d'autres jolis mois de mai. Récit. Paris, Fayard, 2021.
W. Banning, Jaurès als denker. Arnhem, Van Loghum Slaterus' Uitgevers Maatschappij N.V., 1931.
Jean Battut, François Mitterrand le Nivernais 1946 1971. la Conquete d’un Fief, L’Harmattan, 2011.
Jean Baudrillard, La Gauche divine. Chroniques des années 1977-1984. Paris, Bernard Grasset, 1985.
Renaud de La Baume, Les socialo-capitalistes. Portrait et métamorphose des élites roses. Paris, Albin Michel, 1993.
François Bazin, Jacques Pilhan, le sorcier de l'Élysée. Paris, Perrin, 2009.
Alain Bergounioux, Gérard Grunberg, Le Long remords du pouvoir. Le Parti socialiste français (1905-1992). Paris, Fayard, 1992.
Alain Bergounioux et Gérard Grunberg, L'Ambition et le remords: Les Socialistes français et le pouvoir, 1905-2005. Paris, 2005.
Alain Bergounioux, Gérard Grunberg, Les socialistes français et le pouvoir. L'ambition et le remorts. Paris, Fayard, 2005.
Pierre Bergounioux, Carnet de notes. Journal 1980-1990. Éditions Verdier, 2006.
Pierre Bergounioux, Carnet de notes. Journal 1991-2000. Éditions Verdier, 2007.
Pierre Bergounioux, Carnet de notes. Journal 2001-2010. Éditions Verdier, 2011.
Pierre Bergounioux, Carnet de notes. Journal 2011-2015. Éditions Verdier, 2016.
Pierre Bergounioux, Une passion française. William Blake & Co., 2014.
Pierre Bergounioux, Faute d'égalité. Paris, Gallimard, 2019.
Mathias Bernard, Les Années Mitterrand. Du changement socialiste au tournant libéral. Paris, Éditions Belin, 2015.
Serge Bernstein, Pierre Milza, Jean-Louis Bianco (Sous la direction de), François Mitterrand. Les années du changement (1981 - 1984). Paris, Perrin, 2001.
Mathias Bertrand, Les Années Mitterrand. Du changement socialiste au tournant libéral. Paris, Belin, 2015.
Jean Birnbaum, Un silence religieux. La gauche face au djihadisme. Paris, Points, 2017.
Jean Birnbaum, « La gauche et l’islamisme: retour sur un péché d’orgueil ». In: Le Monde, 26 novembre, 2020.
Pierre Birnbaum (Dir.), Les élites socialistes au pouvoir, 1981-1985. Paris, Presses Universitaires de France, 1985.
Bruno Blasselle, Bibliothèque nationale de France: l'esprit du lieu. Paris, Scala, 2001.
Bruno Blasselle et Jacqueline Melet-Sanson, La Bibliothèque nationale de France, mémoire de l'avenir. Paris, Gallimard, coll. Découvertes Gallimard / Histoire, 2006.
Yves Bonnet et Pascal Krop, Les grandes oreiilles du président. Paris, Presses de la Cité, 2004.
Eric Boogerman, Frankrijk 1981-1986. De socialistische metamorfose en het plotselinge heimwee naar liberalisme. Amsterdam/Brussel, Thomas Rap, 1986.
Jacques Boucaud, François Mitterrand et la Bourgogne. L'irrésistible ascension. A Contrario, 2005.
Philippe Bourdrel, Le mur de l'argent: les gouvernements de gauche face au Capital. Paris, Denoël, 1985.
Jen-Pierre Bouyxou et Marc Brincourt. François Mitterran. Sa vie est un roman; Paris, Chênes / Paris Match, 2015.
Roland Biard, Dictionnaire de l'extrême-gauche de 1945 à nos jours. Paris, Belfond, 1978.
Erwan Bruckert et al., La gauche la plus riquiqui de monde. Mai 1981-Mai 2021 (En couverture). L'Express, n° 3644, semaine de 6 au 12 mai 2021.
Gaël Brustier, La gauche a-t-elle encore une base sociologique? En France en particulier, mais aussi en Europe, la question se pose: la gauche dispose-t-elle encore de la base sociologique nécessaire à l’exercice et à la conquête du pouvoir?
In: Slate.fr, 10 avril 2018.
Via:
http://www.slate.fr/story/160156/gauche-base-sociologique-disparue
Gaël Brustier, Le congrès d'Épinay, cinquante ans d'une leçon de politique oubliée. Entrée dans une période qui ressemble à un crépuscule, la gauche française rêve tout haut d'un «nouvel Épinay». Un songe qui fait l'impasse sur la signification politique du congrès de 1971.
In: Slate.fr, 13 juin 2021.
Via:
http://www.slate.fr/story/210404/congres-epinay-cinquante-ans-parti-socialiste-lecon-politique-oubli-signification
Christine Buci-Glucksmann (dir.), La Gauche, le pouvoir, le socialisme: hommage à Nicos Poulantzas.Paris, PUF, 1983.
Antony Burlaud, La rigueur de 1983: un tournant politique? In: Dans Savoir/Agir 2017/4 (N° 42), pages 23 à 29.
Via: https://www.cairn.info/revue-savoir-agir-2017-4-page-23.htm
Jean-Michel Cadiot, Mitterrand et les communistes 1943-1994, les dessous d'un mariage de raison. Paris, Constats-Ramsey, 1994.
Lucie Cariès (Réalisatrice), Mitterrand du verbe à l'image. Une production INA avec la participation de Public Sénat, 2011.
Jonathan Chalier (Introduction), et.al., L'avenir de la gauche. In: Esprit, N° 427 - Septembre 2016.
François Charmont, François Mitterrand et la Nièvre. Géopolitique de la Nièvre 1945-1995. Paris, L'Harmattan, 2002.
Michel Charzat et Ghislaine Toutain, Le CERES, un combat pour le socialisme - préface de Jean-Pierre Chevènement, Calmann-Lévy, coll. « L'ordre des choses », 1975,
François Chaslin, Les Paris de François Mitterrand. Paris, Gallimard, 1985.
Jean-Pierre Chevènement, Défis républicaines. Paris, Fayard, 2004.
Jean-Pierre Chevènement, Qui veut risquer sa vie la sauvera. Paris, Robert Laffont, 2020.
Jean-François Claudon et Julien Guérin, Cheveux longs et poings levés - Les jeunes du CERES de 1971 à 1981 - préface de Didier Motchane, Bruno Leprince, mars 2012
Michel Clouscard, Le capitalisme de la séduction. Critique de la social-démocratie libertaire. Éditions Delga, 2009.
Daniel Cohen et Alain Bergounioux, Le socialisme à l'épreuve du capitalisme. Paris, Fayard / Jean Jaurès Fondation, 2012.
Gérard Colé, Le Conseiller du Prince. Neuilly-sur-Seine, Éditions Michel Lafon, 1999.
Philippe Corcuff, La gauche est-elle en état de mort cérébrale? Paris, Éditions Textuel, 2012.
Philippe Corcuff, Les années 30 reviennent et la gauche est dans la brouillard. Paris, Éditions Textuel, 2014.
Philippe Corcuff, La grande confusion. Comment l'extrême-droite gagne la bataille des idées. Éditions, Textuel, 2021.
Laurence Cossé, La Grande Arche. Paris, Seuil, 2017.
Michel Cotta, Le Paris de Mitterrand. Paris, Alexandrines Édition, 2019
François Cusset, La décennie. Le grand cauchemar des années 1980. Paris, La Découverte, 2006.
Monique Dagnaud et Dominique Mehl, L'Élite rose. Qui gouverne? Les cabinets ministériels. Conseillers, experts et militants. Sociologie du pouvoir socialiste. Paris,
Ramsay, 1982.
Jean Daniel, Les Religions d'un président: Mitterrand. Paris, Grasset, 1988.
Jean Daniel, Mitterrand l'insaisissable. Paris, Le Seuil, 2016.
Régis Debray, Loués soient nos enseigneurs. Une éducation politique. Paris, Gallimard, 1996.
Régis Debray se lâche (Propos recueillis par François-Guillaume Lorrain et Sébastien Le Fol). In: Le Point, n° 2246, pp.54-70, 24 septembre, 2015.
Maried Delarue, Un Pharaon républicain: Les grands travaux de Mitterrand. Paris, Éditions Grancher, 1998.
Gérard Desportes et Laurent Mauduit, La Gauche imaginaire et le nouveau capitalisme. Paris, Grasset, 1999.
Tristan Dessert (Réalisateur), Le tournant quand la gauche a cessé de rêver. 2016.
Vincent Duchaussoy, La Banque de France et l'État: de Giscard à Mitterrand, enjeux de pouvoir ou résurgence du mur d'argent? 1978-1984. Paris, L'Harmattan, 2011.
Vincent Duchaussoy, « Les socialistes, la Banque de France et le « mur d'argent » (1981-1984) », Vingtième Siècle : Revue d'histoire, no 110, avril-juin 2011, p. 111-122.
Via: https://www.cairn.info/revue-vingtieme-siecle-revue-d-histoire-2011-2-page-111.htm
Éric Duhamel, L'UDSR ou la genèse de François Mitterrand. PARIS, CNRS Éditions, 2007.
Olivier Duhamel, La gauche et la Ve république. Paris, Presses Universitaires de France, 1980.
Albert Du Roy, Robert Schneider, Le Roman de la rose. D'Épinay à l'Élysée, l'aventure des socialistes. Paris, Le Seuil, 1982.
Didier Eribon, D'une révolution conservatrice et de ses effets sur la gauche française. Éditions Léo Scheer, 2007.
Etrenne Fajon, L'Union est un combat. Éditions sociales, 1975.
Valentine Faure, « Islamo-gauchisme »: histoire tortueuse d’une expression devenue une invective. In: Le Monde, 11 décembre 2020.
Pierre Favier, Michel Martin-Roland, La Décennie Mitterrand.
Tome 1, Les ruptures (1981-1984). Paris, Seuil, 1990.
Tome 2, Les épreuves (1984-1988). Paris, Seuil, 1991.
Tome 3, Les défis (1988-1991). Paris, Seuil, 1996.
Tome 4, Les déchirements (1991-1995). Paris, Seuil, 1999.
Olivier Feiertag, Finances publiques, 'mur d'argent' et genèse de la libération financière en France de 1981 à 1984.
In: Serge Berstein, Pierre Milza, Jean-Louis Bianco (Sous la direction de), François Mitterrand. Les années du changement 1981-1984. Paris, Perrin, 2001.
Marion Fontaine, Emmanuel Pedler, L’épreuve des frontières sociales. Éditions de l'Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, 2022.
Mathieu Fulla, Quand Pierre Mauroy résistait avec rigueur au « néolibéralisme » (1981-1984). In: Vingtième Siècle. Revue d'histoire, (N° 138), pages 49 à 63, 2018/2.
Max Gallo, Le Grand Jaurès. Paris, Robert Laffont, 1984.
Yvon Gattaz, Philippe Simonnot, Mitterrand et les patrons, 1981-1986. Paris, Fayard, 1999.
Alain Gélédan (sous la direction de), Le bilan économique des années Mitterrand, 1981 - 1994. Paris, Le Monde Éditions, 1993.
Jacques Généreux, Le socialisme néomoderne ou l'avenir de la liberté. Paris, Éditions du Seuil, 2009.
David Genzel, Les mots du Président. Mitterrand le cynique. Paris, Bourin Éditeur, 2005.
Willy Gianinazzi, André Gorz, une vie. Paris, La Découverte, 2016.
Anthony Giddens, The Third Way: The Renewal of Social Democracy. Cambridge, Polity Press, 1999.
Anthony Giddens, Tony Blair (Préface Jacques Delors), La Troisième voie: Le Renouveau de la social-démocratie. Paris, Seuil, 2002.
Jean-Pierre Le Goff, La gauche à l'agonie? 1968-2017. Paris, Tempus Perrin, 2017.
Vincent Gounod, François Mitterrand. Biografie. Amsterdam, Uitgeverij Aspekt, 2008.
Roger Gouze, Mitterrand par Mitterrand. Paris, Le Cherche Midi, 1994.
Pierre-Emmanuel Guigo, Michel Rocard. Paris Perrin, 2020.
Jean Guisnel et Bernard Violet, Services secrets: Le pouvoir et les services de renseignement sous la présidence de François Mitterrand. Paris, La Découverte, 1988.
Stuart Hall, The Hard Road to Renewal. Thatcherism and the Crisis of the Left. London, Verso, 1988.
Herve Hamon et Patrick Rotman, Génération tome 1 - Les années de rêves. Paris, Seuil, Points, 2008.
Herve Hamon et Patrick Rotman, Génération tome 2 - Les années de poudre. Paris, Seuil, Points, 2008.
Anne-Françoise Hivert, Les habits neufs de la social-démocratie scandinave. Enquête: Boudés par leur électorat traditionnel, les sociaux-démocrates des pays nordiques ont renoué avec le pouvoir en misant sur l’écologie, le social et le collectif, la défense de l’Etat-providence, mais aussi en durcissant leurs positions sur l’immigration. In: Le Monde, le 21 janvier 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2022/01/21/les-habits-neufs-de-la-social-democratie-scandinave_6110372_3232.html
François Hournant, François Mitterrand, le pouvoir et la plume. Portrait d'un président en écrivain. Paris, Presses Universitaires de France, 2010.
INA, François Mitterrand. Le pouvoir de l'écran. Les grands entretiens télévisuels. Paris, INA Éditions, 2016.
Eva Illouz: « Le renouvellement de la social-démocratie passe par la critique du capitalisme ».
La gauche devrait cesser de donner la priorité aux causes « sociétales » pour se recentrer sur les inégalités économiques et la compréhension du ressentiment populaire, estime la sociologue dans une tribune au « Monde ». In: Le Monde, 2 avril 2019.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2019/04/02/eva-illouz-le-renouvellement-de-la-social-democratie-passe-par-la-critique-du-capitalisme_5444451_3232.html
Stéphane Jean-Baptiste, Sylvie Anibal, La Nièvre, le pays de ma vie, François Mitterrand 1946-1996. Nevers, La Fabrique, 2006.
Jean-Noël Jeanneney, Leçon d'histoire pour une gauche au pouvoir: la faillite du Cartel, 1924-1928. Paris, Seuil, 1977.
Jean-Noël Jeanneney, L'argent caché: milieux d'affaires et pouvoirs politiques dans la France du XXe siècle. Paris, Seuil, 1981.
Laurent Joffrin, Histoire de la gauche caviar. Paris, Robert Laffont, 2006.
Tony Judt, Truth and Consequences (Review of 'Une jeunesse française: François Mitterrand 1934-1947' by Pierre Péan). In: The New York Review of Books, November 3, 1994 Issue.
Via: https://www.nybooks.com/articles/1994/11/03/truth-and-consequences/
Tony Judt, Contre le vide moral. Restaurons la social-démocratie. Paris, Flammarion, Champs essais, 2015.
Jacques Julliard (dir.), La mort du roi. Autour de François Mitterrand. Paris, Gallimard, 1999.
Jacques Julliard, Les Gauches françaises 1762-2012: histoire, politique et imaginaire. Paris, Flammarion, 2012.
Jacques Julliard, Jean-Claude Michéa, La gauche et le peuple. Paris, Flammarion, 2014.
Jacques Julliard (Propos receullis par Saïd Mahrane), "Intolérante et sans fondelent de classe." L'ancien zditorialiste du 'Nouvel Observateur' publie ses 'Carnets inédits' (Bouquins). Il déplore la mutation idéologique en cours et son approche différentialiste, qui a détourné la gauche de son sens originel. In: Le Point n° 2542, 6 mai 2021.
Serge July, Les années Mitterrand. Histoire baroque d'une normalisation inachevée. Paris, Grasset, 1986.
Christine Kerdellant, Les Nouveaux Condottieres. Dix capitalistes des années Mitterrand. Paris, Calmann-Levy, 1992.
Jean-François Kesler, De la gauche dissidente au nouveau parti socialiste, les minoritès qui ont renové le PS. Toulouse, Privat, 1990.
Raymond Krakovitch, Le pouvoir et la rigueur. Pierre Mendès France / François Mitterrand. Publisud, 1994.
Clément Lacombe et Tristan Dessert (Réalisateurs), Le Tournant - Quand la gauche a cessé de rêver.
Coproduction Triade Films - Jack Films – Public Sénat (52’) – France 2016.
Jack Lang, Les batailles du Grand Louvre. Paris, Réunion Musées Nationaux, 2010.
André Laurens (Cette plaquette a été établi sous la direction de), L'Élection présidentielle. 26 avril - 10 mai 1981. La victoire de M. Mitterrand.
Supplément aux dossiers et documents du Monde - mai 1981.
André Laurens (Préface), L'élection presidentielle. 24 avril - 8 mai 1988. Le nouveau contrat de François Mitterrand. Supplément aux dossiers et documents du Monde - mai 1988.
Georges Lavau, A quoi sert le Parti communiste français? Paris, Fayard, 1981.
Marc Lazar, La gauche et le défi des changements dans les années 70–80. Les cas français et italien. In: Journal of Modern European History / Zeitschrift für moderne europäische Geschichte / Revue d'histoire européenne contemporaine. Vol. 9, No. 2, European Responses to the Crisis of the 1970s and 1980's, pp. 241-262, 2011.
Cid Lazarou, Le postmodernisme: comment le nihilisme a consommé la gauche. In: The Epoche Times, 16 octobre 2019.
Via: https://fr.theepochtimes.com/le-postmodernisme-nihilisme-a-consomme-gauche-521544.html
Martin Leprince, Le Roman de la Promotion Voltaire. Jacob Duvernet, 2013.
Jacques Lesourne, Soirs et lendemains. Journal d'un homme tranquille 1981-1984. Paris, Robert Laffont, 1984.
Rémi Lefebvre, Faut-il désespérer de la gauche? Textuel, 2022.
Jean-Paul Liegeois, Jean-Pierre Bedel, Le Feu et l'Eau, Mitterrand-Rocard: histoire d'une longue rivalité. Paris, Grasset, 1990.
François-Guillaume Lorrain et Sébastien Le Fol (Propos recueillis par), 'Régis Debray se lâche.' Dans: Le Point, n° 2246, pp. 54-74, 24/09/2015.
François-Guillaume Lorrain, Gauche: histoire d'un long et irrésistible déclin. In: Le Point, n° 2542, du jeudi 6 mai, 2021.
Danièle Loschak, La Convention des Institutions Républicaines. F. Mitterrand et le socialisme. Paris, Dossiers Thémis, Presses Universitaires de France, 1971.
Eric de Luca, Michel Winock, Martine Aubry et al., Qu'est-ce que la gauche? Plus de trente personnalités répondent. Paris, Fayard, 2017.
Mairi Maclean (Ed.), The Mitterrand Years. Legacy and Evaluation. London etc., MacMillan Press Ltd., 1998.
Ali Magoudi, Rendez-vous: La psychanalyse de François Mitterrand. Paris, Maren Sell Éditeurs, 2005.
Saïd Mahrane, La grande confusion. Ces dernières années, la gauche est devenu un archipel aux îlots aussi divers qu contradictoire. L'homogénéité que lui conférait sa base populaire a laissé place aux particularismes ethnique, de genre et écologistes. In: Le Point, n° 2542, du jeudi 6 mai, 2021.
Lucien Maillard (Rédacteur en Chef), La Grande Arche. 1989 - la revue de la Grande Arche - 1989. Paris, L'Événement Média, 1989.
Georges Marchais, Parlons franchement. Paris, Grasset, 1977.
Georges Marchais, L'Espoir au présent. Messidor, Notre Temps/Tribune édition, 1980.
Françoise Mardrus, La Pyramide du Louvre. Paris, Louvre éditions / Madrid, Éditions El Viso, 2019.
Bernard Maris, Plaidoyer (impossible) pour les socialistes. Paris, Albin Michel, 2012.
Gilles Martinet, Cassandre et les tueurs. Cinquante ans d'une histoire française. Paris, Grasset, 1986.
Gilles Martinet, Une certaine idée de la gauche, 1936-1997, Paris, Odile Jacob, 1997.
Gilles Martinet, Les Clés de la Ve République: de Gaulle, Pompidou, Giscard d'Estaing, Mitterrand, Chirac: essai suivi de Mendès France, le contre-exemple.
Paris, Seuil, coll. « Histoire », 2002.
Gilles Martinet, L'observateur engagé. Paris, Jean-Claude Lattès, 2004.
Laurent Mauduit, Gérard Desportes, L’Adieu au socialisme. Paris, Grasset, 2002.
Laurent Mauduit, L'étrange capitulation. J. C. Gawsewitch Éditeur, 2013.
Pierre Mauroy (Entretiens avec Michèle Cotta), Une vie socialiste. Paris, France Culture - Fondation Jean Jaurès, 2013.
Patrick McCarthy (ed.), The French Socialists in Power, 1981-1986). New Yurk, Greenwood Press, 1987.
Patrice de Méritens, Les Mots de Dieu. Paris, Plon, 1993.
Patrice de Méritens, Il a dit... . Petits mots et grandes phrases de François Mitterrand. Neuilly-sur-Seine, Éditions Michel Lafon, 2006.
Jean-Claude Michéa, L'Empire du moindre mal. Essai sur la civilisation libérale. Paris, Flammarion, 2007.
Jean-Claude Michéa, La Double Pensé. Retour sur la question libérale. Paris, Flammarion, 2008.
Jean-Claude Michéa, Le complexe d'Orphée. La gauche, les gens ordinaires et la religion du progrès (2011). Paris, Flammarion, Champs essais, 2014.
Jean-Claude Michéa, Les mystères de la gauche. De l'idéal des Lumières au triomphe du capitalisme absolu (2013). Paris, Flammarion Champs essais, 2014.
Jean-Claude Michéa, Le crépuscule de la France d'en haut (2014). Paris, Flammarion, Champs actuel, 2017.
Jean-Claude Michéa, Notre ennemi le capital. Paris, Flammarion, 2017.
François Mitterrand, Le Coup d'état permanent. (1964) Paris, Plon 10/18, 1965.
François Mitterrand, Ma part de vérité. De la rupture à l'unité. Paris, Fayard, 1969.
François Mitterrand, Un socialisme du possible. Paris, Seuil, 1970.
François Mitterrand (Présentation de), Changer la vie. Programme de gouvernement du Parti Socialiste et programma commun de la gauche. Paris, Flammarion, 1972.
François Mitterrand 'Préface), Le programma commun de gouvernement de la gauche. Propositions pour l'actualisation. Paris, Flammarion, 1978.
François Mitterrand, Ici et maintenant (Conversations avec Guy Claisse). Paris, Fayard, 1980.
Projet Socialiste. Pour la France des Années 80. Paris, Club Socialiste du Livre. Parti Socialiste, 1980.
François Mitterrand (avec Elie Wiesel), Mémoires à deux voix. Paris, Odile Jacob, 1995.
François Mitterrand, Mémoires Interrompus: entretiens avec Georges-Marc Benamou. Paris, Odile Jacob, 1996.
François Mitterrand (Video's consacrés à), Jour de la mort de François Mitterrand le 7 janvier 1996 et le jour des cérémonies funèbres le 11 janvier 1996. Collection privée.
François Mitterrand, Journal pour Anne. Paris, Éditions Gallimard, 2016.
François Mitterrand, Lettres à Anne 1962-1995. Paris, Gallimard, 2016.
François Mitterrand, Les forces de l'esprit. Messages pour demain. Paris, Fayard / Institut François-Mitterrand, 1998.
Le Monde, Dossiers et Documents, L'élection présidentielle 26 avril - 10 mai 1981. La victoire de M. Mitterrand. Paris, Le Monde, mai 1981.
Le Monde, Dossiers et Documents, Les élections législative de juin 1981. La gauche socialiste obtient la majorité absolue. Paris, Le Monde, juin 1981.
Le Monde, Dossiers et Documents, L'Élection présidentielle. Le nouveau contrat de François Mitterrand. Paris, Le Monde, mai 1988.
Jacques Moreau, « Le congrès d'Épinay-sur-Seine du Parti socialiste ». Vingtième siècle, 2000.
Jacques Moreau (Préface d'Alain Bergounioux) L'espérance réformiste. Histoire des courants et des idées réformistes dans le socialisme français. Paris, Éditions de L'Harmattan, 2007.
Edgar Morin, Autocritique. Paris, Seuil, 1995.
Edgar Morin, Ma gauche. Paris, François Bourin Éditeur, 2011.
Edgar Morin, Mon Paris, ma mémoire. Paris, Fayard, 2013.
Edgar Morin, Les souvenirs viennent à ma rencontre. Paris, Fayard, 2019.
François Morin, Quand la gauche essayait encore: le récit des nationalisations de 1981 et quelques leçons que l'on peut en tirer. Éditions Lux, 2020.
Joseph R. Morray, Grand Disillusion. François Mitterrand and the French Left. Westport CT, Praeger Publishers, 1997.
Stephanie L. Mudge, Leftism Reinvented: Western Parties from Socialism to Neoliberalism. Cambridge, MA, Harvard University Press, 2018.
Catherine Nay, Le Noir et le Rouge ou l'histoire d'une ambition. Paris, Bernard Grasset, 1984.
Catherine Nay, Les sept Mitterrands ou les métamorphoses d'un septenat. Paris, Bernard Grasset, 1988.
Jacques Néré, Le problème du mur d'argent. Les crises du franc 1924-1926. Paris, La Pensée universelle, 1985.
Michel Onfray, Vies parallèles. De Gaulle & Mitterrand. Paris, Robert Laffont, 2020.
Erik Orsenna, Grand amour. Mémoires d'un nègre. Paris, Seuil, 1993.
Hugues Le Paige, Mitterrand 1965-1995. La Continuité paradoxale. La Tour-d'Aigues, Éditions de l'Aube, 1996.
Hugues Le Paige (Un film de), Le Prince et son Image. Les Films du Paradoxe. Avec la participation du Centre National du Cinéma et de l'image animée, 2011.
I.M. Pei, Emile Biasini, Jean Lacouture, L'Invention du Grand Louvre. Paris, Éditions Odile Jacob, 2001.
Pascal Perrineau, Cette France de gauche qui vote FN. Paris, Seuil, 2017.
William Pfaff, On the Death of Mitterrand. In: The New York Review of Books, February 15, 1996.
Via: https://www.nybooks.com/articles/1996/02/15/on-the-death-of-mitterrand/
-- In response to: 'On the Death of Mitterrand' from the February 15, 1996 issue. ‘On the Death of Mitterrand’: An Exchange. Jean Daniel and Jean Lacouture, reply by William Pfaff. In: The New York Reviewof Books, March 21, 1996.
Via: https://www.nybooks.com/articles/1996/03/21/on-the-death-of-mitterrand-an-exchange/
Thierry Pfister, La Vie quotidienne à Matignon au temps de l'Union de la Gauche. Paris, Hachette, 1986.
Olivier Piacentini, Le dossier noir du socialisme français. Comment, de Mitterand à Hollande, les socialistes ont défiguré la France. Paris, Max Chaleil, 2017.
Jean-Paul Piérot, Congrès d'Épinay: il y a 50 ans, l'OPA de Mitterrand sur le PS. In: L'Humanité, 12 Juin 2021.
Via:
https://www.humanite.fr/congres-depinay-il-y-50-ans-lopa-de-mitterrand-sur-le-ps-710212
Christian Pierret, Philippe Latorre (Préface de Hubert Védrine), Réinventer la social-démocratie. Archipel, 2017.
Edwy Plenel, Secrets de jeunesse. Paris, Stock, 2001.
Jean-Marie Pontaut, Jerôme Dupuis, Les Oreilles du Président, suivi de la liste des 2000 personnes 'écoutées' par François Mitterrand. Paris, Fayard, 1996.
Jean Poperen, L'Unité de la gauche, 1965-1973. Paris, Fayard, 1975.
Thomas Porcher, Les délaissés. Comment transformer un bloc divisé en force majoritaire. Paris, Fayard, 2020.
Hugues Portelli, L'Internationale socialiste. Éditions de l'Atelier / Les éditions ouvrières, 1989.
Hugues Portelli, Le Parti socialiste. Montchrestien, 1992.
Eric Potte et Stépane Jean-Baptiste (Réalisation), "La Nièvre, le pays de ma vie", François Mitterrand. François Mitterrand. Histoire de Nièvre 1946-1996.
Documentaire audiovisuel. Nevers, La Fabrique, 2006.
Soazig Quéméner et al., 10 mai 1981 - 10 mai 2021. 40 ANS. Les 40 trahisons de la gauche. Ralliement au néolibéralisme, abandon des classes populaires ... (En couverture),
Marianne, Numéro 1260. Du 7 au 13 mai 2021.
Laura Raim, Mitterrand et le tournant: y avait-il une alternative? In: regards.fr, 26 octobre 2016.
Via: http://www.regards.fr/archives/web/article/mitterrand-et-le-tournant-liberal-y-avait-il-une-alternative
Keith A. Reader, Intellectuals and the left in France since 1968. London etc., The Macmillan Press Ltd., 1987.
Madeleine Rebérioux, Jaurès. La parole et l'acte. Paris, Gallimard, 1994.
Julien Rennes, Itinéraire d'un homme politique de gauche dans la France de 1967 à 1974: Michel Rocard, du Parti Socialiste Unifié au Parti Socialiste.
Nîmes, C. Lacour - Editeur, 2000.
Philippe Ridet, Et François Mitterrand créa la gauche, l’autre hold-up politique de la Ve République. L’ancien président de la République s’emparait, en juin 1971, d’un Parti socialiste modelé pour la conquête du pouvoir. Quarante-six ans plus tard, la gauche est éclatée, le PS exsangue. In: Le Monde, le 23 juin 2017.
Via:
https://www.lemonde.fr/m-actu/article/2017/06/23/et-mitterrand-crea-la-gauche_5150129_4497186.html
Charles Robin, La gauche du capital. Libéralisme culturel et idéologie du marché. Paris, Krisis, 2014.
Philippe Robrieux, Histoire intérieure du Parti communiste, 1972-1982, tome 3: Do programme commun à l'échec historique de Georges Marchais. Paris, Fayard 1992.
Michel Rocard, Parler vrai. Textes politiques précédés d'un entretien avec Jacques Julliard. Paris, Seuil, 1979.
Michel Rocard, Mémoire vivante. Paris, Flammarion, 2001.
Michel Rocard, Si la gauche savait. Entretiens avec Georges-Marc Benamou. Paris, Robert Laffont, 2005.
Michel Rocard et Pierre Larrouturou, La gauche n'a plus droit à l'erreur. Paris, Flammarion, 2013.
George Ross, Stanley Hoffmann and Sylvia Malzacher (eds.), The Mitterrand Experiment. Continuity and Change in Modern France. Cambridge, Polity Press in association with Basil Blackwell Ltd., 1987. 1987.
Albert Du Roy et Robert Schneider, Le roman de la rose. D'Épinay à l'Élysée, l'aventure des socialistes. Paris, Seuil, 1982.
Jacques Séguéla, La parole de dieu. Paris, Albin Michel, 1995.
Christophe Sente, La gauche entre la vie et la mort. Une histoire des idées au sein de la social-démocratie européenne. Éditions Le Bord de l'eau, 2021.
Dominique Setzepfandt, François Mitterrand grand architecte de l'univers: La symbolique maçonnique des grands travaux de François Mitterrand. Faits et documents, 1998.
Philip Short, A taste for intrigue. The multiple lives of François Mitterrand. New York, A John Macrae Book,Henry Holt and Company LLC, 2014.
-- Louis Begley, How Wily Mitterrand Transformed France. Review of Philip Short, A Taste for Intrigue: The Multiple Lives of François Mitterrand. In: The New York Review of Books, June 5, 2014.
Via: https://www.nybooks.com/articles/2014/06/05/how-francois-mitterrand-transformed-france/
Gisela Spreitzhofer, Mitterrand's first term; 1981-88: France embarks on sociaqlism. Grinn Verlag, 2006.
Francois Stasse, La Morale de l'histoire. Mitterrand-Mendès France (1943-1982). Paris, Seuil, 1994.
François Stasse, La Véritable Histoire de la Grande Bibliothèque. Paris, Seuil, 2002.
François Stasse (Propos recueilis par 'anonyme'), 1983: affronter la crise. In: La Lettre N° 11, Paris, Institut François Mitterrand, Mars 2005.
Via: http://www.mitterrand.org/1983-affronter-la-crise.html
Gabriel Taïx, Monsieur Mitterrand vous n'êtes pas socialiste. Paris, Éditions France-Empire, 1977.
Danielle Tartakowski, Alain Bergounioux (Sous la direction de), L'union sans unité. Le programme commun de la gauche: 1963 - 1978. Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2012.
Elizabeth Teissier, Sous les signe de Mitterrand. Sept ans d'entretiens. Paris, Éditions°1, 1997.
Paul Thibaud, Et maintenant ... Contribution à l'après-Mitterrandisme. Paris, Arléa, 1995.
Ronald Tiersky, François Mitterrand. The last French president. New York, St. Martin's Press, 2000.
Emmanuel Todd, Les Luttes de classes en France au XXIe siècle. Paris, Seuil, 2021.
Tournant de la rigeuer.
Via: https://fr.wikipedia.org/wiki/Tournant_de_la_rigueur
Vincent Trémolet de Villers, Pourquoi la gauche a perdu ses intellectuels. (En couverture) École, Islam, politiquement correct ...
In: Le Figaro Magazine, vendredi 22 et samedi 23 mai 2015, pp. 36-47.
Bruno Trentin, La Cité du travail. La gauche et la crise du fordisme. Paris, Fayard, 2012.
Nicolas Truong, Pour changer le monde, la gauche doit changer de monde. Le désarroi de la gauche française n’est pas seulement dû à la faiblesse
de ses camps politiques, mais aussi à l’évolution de sa sociologie et, plus largement, de la société, qui ne cesse d’inventer des nouvelles
manières de s’émanciper. In: Le Monde, 5 mars 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2022/03/04/pour-changer-le-monde-la-gauche-doit-changer-de-monde_6116102_3232.html
Peter Vandermeersch, Mitterrand. Koning of paus? Leuven, Uitgeverij Van Halewyck, 1997.
Jacques-Marie Vaslin, 1983: la gauche prend le tournant de la rigueur. In: Le Monde, publié le 25 mars 2013 à 18h10 - Mis à jour le 27 mars 2013 à 14h23
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2013/03/25/1983-la-gauche-prend-le-tournant-de-la-rigueur_1853681_3234.html
Ger Verhoeve, Om de vernieuwing van de Franse socialistische partij. In: Socialisme en Democratie, Amsterdam, Wiardi Beckman Stichting, jaargang 38, no. 4, pp. 177 - 187, april 1981.
Pierre Vernholes, Pierre Drouin et al., Les métamorphoses du socialisme. In: Le Monde du 9 au 16 octobre, 1984.
Mathieu Vieira, Fabien Escalona, Jean-Michel de Waele, David J. Bailey, European social democracy during the global economic crisis: renovation or resignation? Manchester, Manchester University Press, 2014.
Jean Vigreux, François Mitterrand, la Nièvre et le Morvan. Dijon, Éditions Universitaires de Dijon, 2017.
Henri Weber, La Nouvelle Frontière. Pour une social-démocratie du XXIe siècle. Paris, Le Seuil, 2011.
Michel Winock, Les années Mitterrand. Journal Politique 1981-1995. Éditions Thierry Marchaise, 2018.
----------
OVER LA GAULE, GALLIA EN HET ONTSTAAN VAN DE FRANSE NATIE:
Colette Beaune, Naissance de la nation France. Paris, 1985.
François Beck et Hélène Chew, Quand les Gaulois étaient romains. Paris, Découvertes Gallimard, 2004.
Alain Corbin, Terra Incognita. Une histoire de l'ignorance, XVIIIe-XIXe Siècle. Paris, Albin Michel, 2020.
Hervé Le Bras et Emmanuel Todd, L'Invention de la France. Atlas anthropologique et politique. Paris, Gallimard, 2012.
Léonard Dauphant, Géographies: Ce qu'ils savaient de la France (1100-1600). Ceyzérieu, Champ Vallon, 2018.
Bruno Dumézil et Magali Coumert, Les royaumes barbares en Occident. Paris, Presses Universitaire de France, Collection: Que sais-je? 2017.
Jerôme Fourquet, L'Archipel français. Naissance d'une nation multiple et divisée. Paris, Seuil, 2019.
Gaulois.
Via: https://fr.wikipedia.org/wiki/Gaulois_(peuples)
Roger Hanoune et John Scheid, Nos ancêtres les Romains. Paris, Découvertes Gallimard, 1993.
Liste des peuples gaulois et aquitains.
Via: https://fr.wikipedia.org/wiki/Liste_des_peuples_gaulois_et_aquitains
Bijan Omrani, Caesar's Footprints. Journeys to Roman Gaul. London, Head Of Zeus, 2017.
Pierre Pinon, La Gaule retrouvée. Paris, Découvertes Gallimard, 1991.
Etienne Renardot, Vie et croyances des Gaulois avant la conquête romaine. Paris, Picard, 1975.
Charles River, The Visigothic Kingdom of Tolosa: The History and Legacy of the Goths’ Kingdom in Gaul during the Collapse of the Roman Empire. Charles River Editors, 2020.
Graham Robb, The Discovery of France. A Historical Geography from the Revolution to the First World War. London, Picador, 2007.
Joel Schmidt, Le royaume wisigoth de Toulouse. Paris, Perrin, 1992.
Joël Schmidt, Le royaume wisigoth d'Occitanie. Paris, Perrin, 2008.
Françoise Vallet, De Clovis à Dagobert. Les Mérovingiens. Paris, Découvertes Gallimard, 1995.
----------
ALGEMENE GESCHIEDENIS VAN FRANKRIJK EN ENKELE VAN HAAR MAATSCHAPPELIJKE KARAKTERISTIEKEN:
Pierre Nora (sous la direction de), Les lieux de mémoire:
tome 1: La République. Paris, Gallimard Quarto, 1984.
tome 2: La Nation (trois volumes). Paris, Gallimard Quarto, 1986.
tome 3: Les Frances (trois volumes). Paris, Gallimard Quarto, 1992.
Niek Pas, De geschiedenis van Frankrijk in een notendop. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2008.
*** OVERZICHT VAN DE FRANSE GESCHIEDENIS VANAF DE VAL VAN DE MONARCHIE TOT HEDEN:
Maurice Agulhon, 1848 ou l'apprentissage de la république (1848-1852). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 8. Paris, Seuil, 1992.
Jean-Pierre Azéma. De Munich à la Libération (1938-1944). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 14. Paris, Seuil, 1979.
Jean-Pierre Azéma, François Bédarida (Sous la direction de), La France des années noires. Tome 1. De la défaite à Vichy. Paris, Seuil, 2000.
Jean-Pierre Azéma, François Bédarida (Sous la direction de), La France des années noires. Tome 2. De l'Occupation à la Libération. Paris, Seuil, 2000.
Jean-Jacques Becker, Crises et alternances (1974-2000). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 19. Paris, Seuil, 2002.
Jean-Jacques Becker et Serge Bernstein, Victoire et frustations (1914-1929). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 12. Paris, Seuil, 1990.
Louis Bergeron, L'épisode napoléonien, Partie 1: Aspects intérieurs (1799-1815). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 4. Paris, Seuil, 1972.
Marie-José Bernardot, Étrangers, immigrés: (re)penser l'intégration. Savoirs, politiques et acteurs. Presses de l'EHESP, 2021.
Voire aussi:
Emeline Zougbédé, L’intégration, une histoire française. À propos de : Marie-José Bernardot, Étrangers, immigrés : (re)penser l’intégration. Savoirs, politiques et acteurs, Presses de l’EHESP. In: La Vie des Idées, le 17 mars.
Via: https://laviedesidees.fr/Bernardot-Etrangers-immigres-repenser-l-integration.html
Serge Bernstein, La France de l'expansion, Partie 1: La République gaullienne (1958-1969). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 17. Paris, Seuil, 1989.
Serge Bernstein et Jean-Pierre Rioux, La France de l'expansion. Partie 2. L'apogée Pompidou (1969-1974). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 18. Paris, Seuil, 1995.
Marc Bouloiseau, La République jacobine, 10 août 1792 - 9 thermidor an II. Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 2. Paris, Seuil, 1972.
Emile Chevallier et Emile Levasseur, Les Salaires Au XiXe Siècle. Wentworth Press, 2018.
Louis Chevalier, Classes laborieuses et Classes dangereuses à Paris pendant la première moitié du XIXe siècle. Paris, Plon, 1958.
Quentin Deluermoz, Histoire de la France contemporaine, Tome 3, Le crépuscule des révolutions 1848-1871. Paris, Le Seuil, 2012.
Henri Dubief, Le déclin de la IIIe République (1929-1938). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 13. Paris, Seuil, 1976.
A. Jardin et A. J. Tudesq, La France des notables, Partie 1: L'évolution générale (1815-1848). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 6. Paris, Seuil, 1973.
A. Jardin et A. J. Tudesq, La France des notables, Partie 2: La vie de la nation (1815-1848). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 7. Paris, Seuil, 1973.
J. Lovie et A. Palluel-Guillard, L'épisode napoléonien, Partie 2: Aspects extérieurs (1799-1815). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 5. Paris, Seuil, 1972.
Jean-Marie Mayeur, Les débuts de la IIIe République (1871-1898). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 10. Paris, Seuil, 1973.
Gaël Nofri, Une histoire des Révolutions en France. Les éditions du Cerf, 2018.
Alain Plessis, De la fête impériale au mur des fédérés (1852-1871). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 9. Paris, Seuil, 1973.
Madeleine Rebérioux, La République radicale? (1898-1914). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 11. Paris, Seuil, 1975.
Jean-Pierre Rioux, Jean-François Sirinelli (Sous la direction de), La Culture de masse en France de la Belle Époque à aujourd'hui. Paris, Fayard, 2002.
Jean-Pierre Rioux, La France de la Quatrième République. 1. L'ardeur et la nécessité (1944-1952). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 15. Paris, Seuil, 1980.
Jean-Pierre Rioux, La France de la Quatrième République, Partie 2: L'expansion et l'impuissance (1952-1958). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 16. Paris, Seuil, 1983.
Ralph Schor, Histoire de l'immigration en France de la fin du XIXe siècle à nos jours. Paris, Armand Colin, 1996.
Michel Vovelle, La chute de la Monarchie (1787-1792). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 1. Paris, Seuil, 1972.
Olivier Wieviorka et Christophe Prochasson (Présenté par), La France du XXe siècle. Documents d'histoire. Nouvelle histoire de La France contemporaine, Tome 20. Paris, Seuil, 1994.
Michel Winock, La Fièvre hexagonale. Les grandes crises politiques 1871-1968. Paris, Seuil - Points, 2009.
Denis Woronoff, La République bourgeoise, de Thermidor à Brumaire (1794-1799). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 3. Paris, Seuil, 2004.
------
Alfred Cobban, A History of Modern France. Volume 1: 1715 - 1799. Hammondsworth, Penguin Books Ltd., 1963 (third edition).
Alfred Cobban, A History of Modern France. Volume 1: 1799 - 1871. Hammondsworth, Penguin Books Ltd., 1963 (third edition).
Alfred Cobban, A History of Modern France. Volume 1: 1871 - 1962. Hammondsworth, Penguin Books Ltd., 1963 (third edition).
----------
*** MIDDELEEUWEN:
M.P. Boidin, De mythe. Een alternatieve benadering van middeleeuwse geschiedschrijving over de Romeinen, Merovingers, Karolingers in Frankrijk, Nederland, België en Duitsland. Trichis, 2010.
M. Boshart, De pest in Europa 1347-1352. Geschiedenis van een epidemie. Amsterdam, Uitgeverij Aspekt, 2016.
P. Champion, La Vie de Paris au Moyen-Age. I. L'Avènement de Paris. II. Splendeurs et misères de Paris (XIVe-XVe siècle°. 2 vol., Paris, 1933-1934.
A. Daumard (Sous la direction de), Les Fortunes françaises au XIVe siècle. Paris, Mouton, 1973.
Robert Delort, La vie au Moyen Age. Paris, Seuil, 1982.
Bruno Dumézil, Des Gaulois aux Carolingiens. Paris, Presses Universitaires de France, 2013.
Georges Duby, Le temps des cathédrales: l'art et la société (980–1420). Paris,Gallimard, 1976.
Georges Duby, L'Europe au Moyen Age (1981). Paris, Flammarion, Coll. Champs Histoire, 2011.
Georges Duby, Histoire de France. Le Moyen Âge, 987-1460. Paris, Fayard/Hachette, 1987.
Jean Dunbabin, France in the Making 843-1180. Oxford, Oxford University Press, 2000.
Chiara Frugoni, Vivre en famille au Moyen Âge. Les Belles Lettres, 2017.
Max Gallo, Moi, Charlemagne, empereur chrétien. Paris, XO Éditions, 2016.
Claude Gauvard, 'Rumeurs et stéréotypes à la fin du Moyen-Age'. In: La Circulation des nouvelles au Moyen-Age. Rome, EFR, 1994, pp. 157-177.
Bronislaw Geremek, Le salariat dans l'artisanat parisien aux XIIIe et XVe siècles. Étude sur le marché de la main-d'oeuvre au Moyen-Âge.
Paris, Éditions de l'École des Hautes Études en Sciences Sociales, 1968.
Jacques Le Goff, L'imaginaire médiéval. Essais. Paris, Gallimard, 1985.
J. Hansen, Quellen und Untersuchungen zur Geschiichte des Hexenwahns und der Hexenverfolgung im Mittelalter. Bonn, 1901.
Jacques Heers, La naissance du capitalisme au Moyen Âge. Paris, Tempus Perrin, 2014.
Johan Huizinga, Herfsttij der Middeleeuwen. Studie over levens- en gedachtenvormen der veertiende en vijftiende eeuw in Frankrijk en de Nederlanden. (1919). Haarlem, H. D. Tjeenk Willink & Zoon N.V., 1941.
Hooft van Iddekinge, Friesland en de Friezen in de Middeleeuwen. Bijdragen tot de Geschiedenis, Rechtskennis, Muntkunde en Geografie der Friesche Gewesten, inzonderheid gedurende de Elfde Eeuw. Leiden, E. J. Brill, 1881.
Ch.-V. Langlois, La Vie en France au Moyen-Age de la fin du XIIe au milieu du XIVe Siècl. 4 vol. Paris, 1926-1828.
François de Lannoy, Pestes et épidémies au Moyen Age (VIe-XVe siècles). Rennes, Ouest-France, 2018.
Henry Laurent, Un grand commerce d'Exportation au Moyen Age. La draperie des Pays-Bas en France et dans les pays Méditerrannees (XIIe-XVe siècle). Paris, Librairie E. Droz, MCMXXXV.
Pierre Martin, Moyen Âge, 365 us et coutumes. Paris, Éditions du Chêne, 2013.
A.P. Newton, ed., Travel and Travellers of the Middle Ages. London, Routledge and Kegan Paul, 1949.
David Nicolle, Poitiers AD 732. Charles Martel Turns the Islamic Tide. Bloomsbury, 2008.
F. Piponnier, P. Mane, Se vêtir au Moyen Age. Paris, 1995.
Herman Pleij, Dromen van Cocagne. Middeleeuwse fantasieën over het volmaakte leven. Amsterdam, Prometheus, 2000.
Philippe Reliquet, Le Moyen Age: Gilles de Rais, maréchal, monstre et martyr. Paris, 1982.
Bernard Ribémont, Sexe et amour au Moyen Âge. Klincksieck, 2007.
Pierre Riché, La Vie quotidienne dans l'Empire carolignien. Paris, 1973.
Pierre Riché, Les Carolingiens. Une famille qui fit l'Europe. (1983) Paris, Librairie Arthème Fayard/Pluriel, 2010.
Emmanuel Le Roy Ladurie, Montaillou, village occitan de 1294 à 1324. Paris, 1975.
P.-A. Sigal, L'Homme et le miracle dans la France médiévale (XTe-XIIe siècle). Paris, 1985.
Michel Sot, Jean-Patrice Boudet, Anna Guerreau-Jalaben (Sous la direction de Jean-Pierre Rioux et Jean-François Sirinelli), Histoire culturelle de la France.
1. Le Moyen Âge. Paris, Seuil Points, 2005.
Mathias Tranchant, Le commerce maritime de La Rochelle à la fin du moyen age. 2003.
Barbara Tuchman, A Distant Mirror: The Calamitous 14th Century. New York, Alfred A. Knopf, 1978.
Jean Verdon, La Nuit au Moyen-Age. Paris, Perrin, 1994.
Jean Verdon, Les Loisirs au Moyen Age. Paris, Tallandier, 1996.
Jean Verdon, La femme au Moyen Age. Paris, Éditions Jean-Paul Gisserot, 1999.
Jean Verdon, Voyager au Moyen-Age. Paris, Éditions Perrin, 2003.
Jean Verdon, Superstition au Moyen Age. Paris, Perrin, 2008.
Paul Zumthor, La mesure du monde. Représentation de l'espace au Moyen-Age. Paris, Seuil, 1993.
*** RENAISSANCE:
Louis Batifol, Le Louvre sous Henri IV et Louis XIII. La vie de la cour de France au XVIIIe siècle. Paris, Calmann-Lévy, 1930.
Louis Batiffol, La vie de Paris sous Louis XIII. L'Existence pittoresque des parisiens au XVIIe siècle. Paris, Calman-Lévy, 1932.
Peter Burke, The European Renaissance: Centers and Peripheries. Wiley-Blackwell, 1998.
Ivan Cloulas, Les châteaux de la Loire au temps de la Renaissance. Paris, Hachette, 1996.
Jean Delumeau, La peur en Occident, XIVe-XVIIIe siècles. Paris, Fayard, 1978.
Robert Muchembled; La sorcière au village (XVe-XVIIIe siècle); Paris, 1979.
Robert Ritchie, Historical Atlas of the Renaissance. Checkmark Books, 2004.
*** DE TIJD VAN TOLERANTIE:
P. Acloque et al., Huygens et la France. Paris, Vrin, 1982.
Yvon Belaval, Huygens et la France. Paris, 1982.
Jean Castarède, Henri IV, le roi vengé. Paris, Éditions France-Empire, 1996.
Bernard Cottret, L'édit de Nantes, 1598 : pour en finir avec les guerres de religion, Paris, Perrin, 1997.
Dirk van der Cruysse, P.C. Hooft et la France d’Henri IV. Colloques Internationaux du C.N.R.S., N° 590, – La découverte de la France au XVIIé siècle. Paris, C.N.R.S, 1980.
Jean-Paul Desprat et Jacques Thibau, Henri IV. Le règne de la tolérance. Paris, Découvertes Gallimard, 2001.
Janine Garrisson, L'Édit de Nantes : chronique d'une paix attendue, Paris, Fayard, 1998.
Janine Garrisson, Henri IV. Le roi de la paix. Paris, Tallandier - Historia, 2000.
Michel Grandjean (dir.) et Bernard Roussel (dir.), Coexister dans l'intolérance : l'édit de Nantes, 1598, Genève, Labor et Fides, coll. « Histoire et société » (no 37), 1998.
Paul Mironneau (Sous la direction de), Réconciliations. Henri IV et Rome (1589-1610). RMN, 2020.
Gonzague Saint Bris, Henri IV et la France réconciliée. Paris, Le Livre de Poche, 2012.
René Taton (Avant propos de), Huygens et la France. Table Ronde du Centre National de la Recherche Scientifique, Paris 27-29 mars 1979. Paris, Librairie Philosophique J. Vrin, 1982.
Michel De Waele, Réconcilier les Français : Henri IV et la fin des troubles de religion (1589-1598), Québec, Presses de l'Université Laval, coll. « Les collections de la République des lettres », 2010.
Michel De Waele (dir.), Lendemains de guerre civile : réconciliations et restaurations en France sous Henri IV, Paris / Québec, Hermann / Éditions du CIERL, coll. « Les collections de la République des lettres. Symposiums », 2015.
*** LE GRAND SIÈCLE:
François d'Aubert, Colbert. Paris, Perrin, 2014.
Jean-Marie Apostilidès, Le Roi-Machine. Spectacles et politique au temps de Louis XIV. Paris, Minuit, 1981.
Mark Bannister, Condé in Context: Ideological Change in Seventeenth-Century France. Oxford, Legenda, 2000.
Aurélien Conraux, Anne-Sophie Haquin et Christine Mengin (dir.), Richelieu. Quatre siècles d'histoire architecturale au cœur de Paris, BnF Éditions/INHA, 2017.
Fanny Cosandey et Robert Descimon, L'Absolutisme en Frace. Histoire et historiographie. Paris, Seuil, 2002.
Jacques Dupaquier, La population française aux XVIIe et XVIIIe siècle. Paris, 1979.
Norbert Elias, The Court Society. Dublin, University College Dublin Press, 2005.
Norbert Elias, Die höfische Gesellschaft. Eine Untersuchung zur Soziologie des Königstum und der höfischen Aristokratie. Frankfurt am Main, Suhrkamp, 1983.
Norbert Elias, Über den Prozess der Zivilization. Soziogenetische und psychogenetische Untersuchungen.
Zweiter Band. Wandlungen der Gesellschaft. Entwurf zu einer Theorie der Zivilisation. Suhrkamp Taschenbuch Wissenschaft 159, 1977.
François De Salignac de La Mothe-Fénelon, Lettre à Louis XIV, 1694.
Via: https://fr.wikisource.org/wiki/Lettre_de_F%C3%A9nelon_%C3%A0_Louis_XIV
Fénelon, Lettre à Louis XIV et autres écrits politiques. Paris, Bartillat, 2011.
Michel Figeac, Châteaux et vie quotidienne de la noblesse: De la Renaissance à la douceur des Lumières. Paris, Armand Colin, 2006.
Max Gallo, Richelieu. La foi dans la France. Paris XO Éditions, 2015.
Pierre Goubert, Louis XIV et vingt millions de Français. Paris, 1966.
A.C. Grayling, De tijd van het genie. De zeventiende eeuw en de geboorte van het moderne denken. Overamstel Uitgevers, 2016.
Caroline Hanken, Gekust door de koning. Over het leven van koninklijke maîtresses. Amsterdam, Meulenhoff, 1996.
Marcel Lachiver, Les Années de misère: La famine au temps du Grand Roi. Paris, Fayard, 1991.
Catherine Larrère, L'Invention de l'économie au XVIIIe siècle. Du droit naturel à la physiocratie. Paris, Presses universitaires France, 1992.
Jacques Levron, La vie quotidienne à la cour de Versailles aux XVIIe - XVIIIe siècles. Paris, Hachette, 1995.
P. J. W. Malssen, Louis XIV d'après les pamphlets répandus en Hollande. Amsterdam-Paris, 1936.
Philip Mansel, King of the World: The Life of Louis XIV. London, Allen Lane, 2019.
Alexandre Maral, Les derniers jours de Louis XIV. Paris, Perrin, 2014.
R. Mauzi, L'idée de bonheur au XVIIIe siècle. Paris, Armand Colin, 1960.
Nancy Mitford, De Zonnekoning. Lodewijk XIV in Versailles. Amsterdam, H.J.W. Becht's Uitgeversmaatschappij b.v., 1966.
Georges Mongrédien, La vie quotidienne sous Louis XIV. Paris,Librairie Hachette, 1948.
William Ritchey Newton, Vivre à Versailles: Derrière la façade, la vie quotidienne au château. Paris, Flammarion, Champs Histoire, 2014.
Jean-François Solnon, Louis XIV. Vérités et légendes. Paris, Perrin, 2015.
Paul Sonnino, Louis XIV and the origins of the Dutch War. Cambridge, Cambridge University Press, 1988.
*** LE SIÈCLE DES LUMIÈRES - 'DE VERLICHTING':
Pierre-Yves Beaurepaire, La France des Lumières (1715-1789). Paris, Belin, 2011.
Serge Chassagne, Christophe-Philippe Oberkampf, ub entrepreneur capitaliste au siècle desumières. Paris, Aubier-Montaigne, 1981.
Benedetta Craveri, The Age Of Conversation. New York, The New York Review Of Books, Inc., 2006.
Vincenzo Ferrone et Daniel Roche (dir.), Le Monde des Lumières. Paris, Fayard, 1999.
Marc Fumaroli, 'La conversation'. In: Les Lieux de Mémoires, III-Les Frances, t. 2, pp. 679-743. Paris Gallimard, 1994.
Marguerite Glotz, Les Salons au XVIII siècle. Paris, Hachette, 1988.
Elisabeth C. Goldsmith, 'Exclusive conversation': The art of Interaction in Seventeenth Century France. Philadelphia, University of Philadelphia Press, 1988.
Liliane Hilaire-Pérez, L'Invention technique au siècle des Lumières. Paris, Albin Michel, 2017.
Gertrude Himmelfarb, The Roads to Modernity: The British, French and American Enlightenments. 2008.
Marc-Vincent Howlett, L'homme qui croyait en l'homme. Jean-Jacques Rousseau. Paris, Gallimard, 1989.
Andreas Kinneging, De onzichtbare Maat. De verbleekte idealen van de Verlichting en de Romantiek. In: De Groene Amsterdammer, nr. 7, 12 februari 2020.
Via: https://www.groene.nl/artikel/de-onzichtbare-maat?utm_source=De+Groene&utm_campaign=64ba6dc773-Dagelijks-2020-02-16&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-64ba6dc773-70676005
Antoine Litti, Le monde des salons. Sociabilité et mondainité à Paris au XVIIIe siècle. Paris, Fayard, 2005.
Paul Mantoux, La révolution industrielle au XVIIIe siècle. Paris, Éditions Génin, 1973.
Louis Réau, L'Europe française au siècle des Lumières. Paris, 1933 (Rééd. Paris, Albin Michel, 1971).
Alain Renaut, Patrick Savidan, Pierre-Henri Tavoillot, Histoire de la philosophie politique, tome 3: Lumières et romantisme. Paris, Calmann-Lévy, 1999.
Stéphane Rials, La lumière à Paris au siècle des Lumières. Nanterre, 1973.
Bernard Rignault, Les Forges de Buffon en Bourgogne. Département de la Côte d'Or. Association pour la sauvegarde et l'animation des Forges de Buffon, 1978.
Philip F. Riley, A Lust for Virtue: Louis XIV’s Attack on Sin in Seventeenth Century France. New York, Praeger, 2001.
Ritchie Robertson, The Enlightenment. The Pursuit of Happiness, 1680-1790. Harper, 2021.
Daniel Roche, La France des Lumières. Paris, Fayard, 1993.
Jean-Jacques Rousseau, Emile ou de l'éducation. (1762). Paris, Éditions Flammarion, 2010.
Jean-Jacques Rousseau (Textee établi, présenté et annoté par Robert Derathé), Du contrat social, (1762) précédé de Discours sur l'économie politique, Du Contrat social (Première version) et suivi de Fragments politiques. Paris, Éditions Gallimard, 1964.
Jean Starobinski, L'Invention de la liberté 1700-1789. Paris, 2006.
Jabik Veenbaas, Verlichting als kraamkamer. Over het tijdperk en zijn betekenis voor het heden. Amsterdam, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2013.
Rienk Vermij, De geest uit de fles. De Verlichting en het verval van de confessionele samenleving. Amsterdan, 2014.
Agnès Veyssière-Pomot, La grande forge de Buffon. Éd. Grande forge de Buffon, 2001.
Voltaire. Collection Les Géants. Paris-Match, Numéro culturel 'hors série', Paris, 1969
*** LA REVOLUTION FRANÇAISE:
Daniel Arasse, La Guillotine et l'imaginaire de la Terreur. Paris, Flammarion, 1987.
Paul Belaiche-Daninos, Les Soixante-Seize Jours de Marie-Antoinette à la Conciergerie. Tome I: La conjuration de l'Œillet. Arles, Actes Sud, 2006.
Paul Belaiche-Daninos, Les Soixante-Seize Jours de Marie-Antoinette à la Conciergerie. Tome II: Un procès en infamie. Arles, Actes Sud, 2006.
Julia Blackburn, The Emperor's Last Island. A Journey to St Helena. London, Minerva, 1992.
Françoise Brunel, Thermidor: la chute de Robespierre, 1794. Bruxelles, Complexe, coll. 'La Mémoire des siècles', (no 211), 1989.
Thomas Carlyle, The French Revolution, (in two volumes). Dent: London, Dunton: New York, Everyman's Librairy, Last reprinted 1967.
Roger Chartier, Les Origines culturelles de la Révolution française. Paris, Seuil, 1990.
Roger Dufraisse et Michel Kerautret, La France napoléonienne, aspects extérieurs, 1799-1815. Nouvelle Histoire de la France contemporaine, tome 5. Paris, Seuil, 1999.
Anatole France, Les dieux ont soif (1912). Paris, Librairie Générale Française, 1989.
David Garrioch, La fabrique du Paris révolutionnaire. Paris, La Découverte, 2015.
Marcel Gauchet, Robespierre, l'homme qui nous divise le plus. Paris, Gallimard, 2018.
Thierry Lentz, Napoléon: "Mon ambition était grande." Paris, Découvertes Gallimard, 1998.
Thierry Lentz, Le 18 brumaire: les coups d'État de Napoléon Bonaparte, novembre-décembre 1799, Paris, Perrin, coll. « Tempus » (no 356), 2010.
Jean-Clément Martin, La Terreur. Part maudite de la Révolution. Paris, Découvertes Gallimard, 2010.
Jean-Clément Martin, L'Exécution du Roi. 21 janvier 1793. Paris, Perrin, 2021.
A. Mathiez, La Révolution et les étrangers. Cosmopolitisme et Défense Nationale. Paris, 1918.
Peter McPhee, Revolution and Environment in Southern France. Peasants, Lords and Murder in the Corbières, 1780-1830. Oxford, Claredon Press, 1999.
Daniel Mornet, Les origines intellectuelles de la Révolution française, 1715-1787. Paris, Armand Colin, 1933. Rééd. Lyon, La Manufacture, 1989.
Mona Ozouf, Varennes. La mort de la royauté (21 juin 1791). Paris, Gallimard Folio, 2011.
Roberto Panicali, Cadrans de la Révolution. Watch Dials of the French Revolution. Zifferblätter der französischen Revolution 1789-1800. Lausanne, 1972.
J. Presser, Napoleon. Historie en legende, deel 1 en deel 2. Amsterdam-Brussel, Elsevier, 4e ed., 1963.
Antoine Reverchon, Napoléon était-il de droite ou de gauche? La querelle de date pas d'aujourd'hui. Elle a débuté en 1799, le 18 brumaire, et se poursuit depuis deux siècles, sans même être interrompue par la mort de l'empereur, le 5 mai 1821. In: Le Monde, samedi 24 avril 2021.
J. Robiquet, La vie quotidienne au temps de la Révolution. Paris, Hachette, 1938.
A. Saalborn, Uit de gedenkschriften der beulen van Parijs. Daden en herinneringen, naar hunne mémoires opgeteekend. Amsterdam, H. Meulenhoff, 1930.
1. 1685-1789;
2. 1789-1795;
3. 1800-1845.
Charles-Louis de Sevelinges, Jean-Baptiste-Antoine Hanet et Clery Fierro, dit Clery, Histoire de la Captivité de Louis XVI, tant à la Tour du temple qu'à la Conciergerie, Comprenant le journal de cléry, l'Extrait des Ouvrages les plus authentiques qui ont paru sur ce sujet, et des détails non encore publiés, avec une gravure, les Fac-Similé du Testament du Roi, de la dernière lettre de la Reine et des billets écrits par les Princesses. Paris, L.G. Michaud, 1817.
Timothy Tackett, Le roi s'enfuit. Varennes et l'origine de la Terreur. Paris, La Découverte, 2004.
Timothy Tackett, Anatomie de la Terreur. Le processus révolutionnaire 1787-1793. Paris, Le Seuil, 2018.
Timothy Tackett, Par la volonté du peuple. Comment les députés de 1789 sont devenus révolutionnaires. Paris, Albin Michel, 2021.
Jean Tulard, La Vie quotidienne des Français sous Napoléon. Paris, Hachette, 1978.
Jean Tulard, Le 18 Brumaire . Comment terminer une révolution. Paris, Perrin, coll. 'Une journée dans l'histoire', 1999.
Bart Verheijen, Geschiedenis onder de guillotine. Twee eeuwen geschiedschrijving van de Franse revolutie, Nijmegen, Vantilt, 2013.
Michel Vovelle, La chute de la monarchie, 1787-1792. Nouvelle Histoire de la France contemporaine, tome 1. Paris, Seuil, 1999.
Gérard Walter, La conjuration du neuf thermidor : 27 juillet 1794. Paris, Gallimard, coll. 'Trente journées qui ont fait la France', (no 19), 1974.
*** LA RÉVANCHE ET 'LA COMÉDIE HUMAINE':
Honoré de Balzac, La Comédie humaine. 1829-1850. Paris, Gallimard, La Pléiade, 1936.
Philippe Berthier, La vie quotidienne dans La Comédie humaine de Balzac. Paris, Hachette, 1996.
Jérôme David, Balzac, une éthique de la description. Paris, Honoré Chapion, 2010.
Marc Gaillard, Paris au temps de Balzac. L'Époque romantique. Presses du Village, 2001.
Gérard Gengembre, Balzac. Le Napoléon des lettres. Paris, Gallimard, 1992.
André Jardin et André-Jean Tudesq, La France des notables, l'évolution générale, 1815-1848. Nouvelle Histoire de la France contemporaine, tome 6. Paris, Seuil, 1973.
Steven Kale, French Salons: High Society and Political Sociability from the Old Regime to the Revolution of 1848. Baltimore, 2006.
Alain Laquièze, Elina Lemaire et Eric Peuchot (Dir.), Les Perier. Une famille au service de l'État. Paris, Cerf, 2020.
Félicien Marceau, Balzac et son monde. Paris, Gallimard, 1955.
Anne Martin-Fugier, La Vie élégante ou la formation du Tout-Paris (1815-1848). Paris, Seuil, 2011.
André Maurois, Prométhée ou la vie de Balzac. Paris, Hachette, 1965.
Jacques Wolff, Les Perier, la fortune et le pouvoir. Paris, Économica, 1993.
*** LE DEUXIEME EMPIRE:
Eric Anceau, Napoléon III. Un Saint-Simon à cheval. Paris, Éditions Tallandier, 2008.
Eric Anceau, Ils ont fait et défait le second empire. Éditions Tallandier, 2019.
Eric Anceau, L'Empire libéral. Menaces, chute, postétérité (2 vol). Éditions SPM, Kronos, 2017.
Eric Anceau, Napoléon III. Paris, Éditions Tallandier, 2012
P. J. Andriessen, De Kolossus der Negentiende Eeuw, of Frankrijk in den bloeitijd van het Keizerrijk. Amsterdam, C.L. Brinkman, 1869.
Michel Cordillot (coordonné par), La Commune de Paris. 1871. Les acteurs,, l'évènement, les lieux. L'Atelier, 2021.
Quentin Deluermoz, Commune(s), 1870-1871. Une traversée des mondes au XIXe siècle. Paris, Le Seuil, 2020.
Georges Duveau, La vie ouvrière en France sous le Second Empire. Paris, Gallimard, 1946.
Marc Gaillard, Paris sous le Second Empire. Au temps de Charles Baudelaire. Presses du Village, 2002.
Pieter Geyl, Napoleon, For and Against (1949). Yale University Press, 1967.
Louis Girard, La politique des travaux publics de Second Empire. Paris, Armand Colin, 1951.
Pierre Guiral, La vie quotidienne en France à l'age d'or du capitalisme 1852-1879. Paris, Hachette, 1976.
Pierre Hahn, Nos ancêtres les pervers. La vie des homosexuels sous le Second Empire. Paris, O. Orban, 1979.
Victor Hugo, Les misérables. Bruxelles, A. Lacroix, Verboeckhoven & Cie. éditeur 1862.
Gaston Jollivet, Souvenirs de la vie de plaisir sous le Second Empire. Paris, Éditions Tallandier, 1927.
David I. Kulstein, Napoléon III and the working classes. The California State College, 1969.
J. Lhomme, La Grande Bourgeoisie au pouvoir (1830-1880). Paris, Presses Universitaires de France, 1964.
Hervé Maneglier, Paris impérial, la vie quotidienne sous le Second Empire. Paris, A. Colin, 1990.
P. Martino, Le Roman réaliste sous le Second Empire. Paris, Hachette, 1913.
Alain Plessis, De la fête impériale au mur des fédérés, 1852-1871. Nouvelle Histoire de la France contemporaine, tome 9. Paris, Seuil, 1973.
Jacques Rougerie, Paris insurgé; La Commune de 1871. Paris, Découvertes Gallimard, 2012.
Matthew Truesdell, Spectacular Politics. Louis-Napoleon Bonaparte and the Fête impériale, 1840-1870. Oxford, Oxford University Press, 1997.
Theodor Zeldin, The Political System of Napoleon III. New York, The Norton Library, 1958.
*** DE DERDE REPUBLIEK:
Jean-Jacques Becker et Serge Berstein, Victoire et frustrations (1914-1929). Nouvelle histoire de la France contemporaine, tome 12. Paris, Seuil, 1990.
Christophe Charle, Les Élites de la République (1880-1900). Paris, Fayard, 1987; nouvelle édition 2006.
Jean Garrigues, La République des hommes d'affaires (1870-1900). Paris, Aubier, 1997.
Jérome Grévy, La République des opportunistes, 1870-1885. Paris, Perrin, 1998.
Jean-Marie Mayeur, Les Débuts de la troisième République, 1871-1898. Nouvelle Histoire de la France contemporaine, tome 10. Paris, Seuil, 1973.
Jean-Marie Mayeur, La Vie politique sous la Troisième République (1870-1940). Paris, Seuil, 1984.
*** FIN DE SIECLE:
Marie-Claire Bancquart, Images littéraires du Paris fin-de-siècle. Paris, La Différence, 1979.
Pierre Birnbaum, L’Affaire Dreyfus. La République en péril. Paris, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard/Histoire » (no 213), 1994.
Frank J. Bruno, Young Freud in Paris in Love. A Biographical Novel. CreateSpace Independent Publishing Platform, 2016.
C. Charle, Paris fin de siècle. Paris, Seuil, 1998.
Vanessa R. Schwartz, Spectacular Realities. Early Mass-Culture in Fin-de-Siècle Paris. University of California Press, 1998.
Eugen Weber, France, Fin de siècle. The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts and London England, 1986.
Michel Winock, Décadence fin de siècle. Paris, Gallimard, 2017.
*** LA BELLE ÉPOQUE:
Anaïs Albert, Les midinettes parisiennes à la Belle Époque: bon goût ou mauvais genre? In: Histoire, économie & société 2013/3 (32e année), pages 61 à 74.
Arsène Alexandre, Les Reines de l’aiguille: Modistes et couturières. Paris, Théophile Belin, 1902.
Apaches (voyous).
Via: https://fr.wikipedia.org/wiki/Apaches_(voyous)
Philipp Blom, The Vertigo Years. Change and Culture in the West, Europe 1900-1914. London, 2008.
Francis Cargo, La Belle Époque au temps de Bruant. Paris, Gallimard, 1954.
Frédéric Chavenon et Loïc Abed, La Baule à la Belle Époque. Doué-la-Fontaine, C.M.D., coll. 'Mémoire d'une ville', 2000.
Quentin Dekuermoz (Présenté par), Chroniques du Paris apache (1902-1905). Paris, Mercure de France, 2008.
Patrick Gaboriau, SDF à la Belle Époque. L'univers des mendiants vagabonds au tournant des XIXe et XXe siècles. Desclée de Brouwer, 1998.
Dominique Kalifa, L'encre et le sang: récits de crimes et société à la Belle Époque. Paris, Fayard, 1995.
Dominique Kalifa, La véritable histoire de la Belle Époque. Paris, Fayard, 2017.
Pierre Labracherie, La vie quotidienne de la bohème littéraire au XIXe siècle. Paris, Hachette, 1967.
Madeleine Leveau-Fernandez, Amélie Elie, dite Casque d'Or. Paris, Calmann-Lévy, 1999
Arnould de Liedekerke, La belle époque de l'opium. Anthologie littéraire de la drogue de Baudelaire à Cocteau. Paris, Éditions de la Différence - Le Sphinx, 1984.
Mary McAuliffe, Dawn of the Belle Époque. The Paris of Monet, Zola, Bernhardt, Eiffel, Debussy, Clemenceau, and Their Friends. Rowman & Littlefield, 2011.
Mary McAuliffe, Twilight of the Belle Époque. The Paris of Picasso, Stravinsky, Proust, Renault, Marie Curie, Gertrude Stein,
and Their Friends through the Great War. Rowman & Littlefield, 2017.
Pierre Milza et Raymond Poidevin (Sous la direction de), La Puissance française à la « Belle Époque ». Mythe ou réalité? Bruxelles, Éditions Complexe, 1992.
Michelle Perrot, Dans le Paris de la Belle Époque: les ' Apaches', premières bandes de jeunes. In: La lettre de l'enfance et de l'adolescence vol. 67, no. 1, 2007.
Michel Pierre, 1900 / 1910; Une presque belle époque. Paris, Découvertes Gallimard, 1999.
Antoine Prost, Les Français de la Belle Époque. Paris, Gallimard, 2019.
Charles Rearick, Pleasures of the Belle Époque: Entertainment and Festivity in Turn-of-the-Century France. New Haven, Yale University Press, 1985.
Emmanuelle Retaillaud-Bajac, Mireille Havet: L'enfant terrible. Paris, Grasset, 2008.
Jean-Pierre Rioux et Jean-François Sirinelli, La culture de masse en France de la Belle Époque à nos jours. Paris, Fayard, 2002.
Gérard Rousset-Charny, Les Palais parisiens de la Belle Époque. Paris, DAAVP, 1990.
Léon Schirmann, L'Affaire Mata-Hari. Autopsie d'une machination. Paris, Tallandier, 1994.
Vanessa Schwartz, Spectacular Realities: Early Mass Culture in Fin-de-Siècle Paris. Berkeley, University of California Press, 1998.
Christian Topalov, Naissance du chômeur, 1880-1910. Paris, Albin Michel, 1994).
Michel Winock, La Belle Époque. La France de 1900 à 1914. Paris, Perrin, 2003
Jean-Jacques Yvorel, Chronique du Paris apache (1902-1905). In: Revue d’histoire de l’enfance « irrégulière », 2009
*** LA GRANDE GUERRE:
Stéphane Audoin-Rouzeau et Annette Becker, La Grande Guerre: 1914-1918. Paris, Découvertes Gallimard, 1998.
Jean-Jacques Becker, 1914. Comment les Français sont entrés dans la guerre? Paris, FNSP, 1977.
Jean-Jacques Becker, Les Français dans la Grande Guerre. Paris, Robert Laffont, 1980.
Chrisje en Kees Brants, Velden van weleer. Reisgids naar de Eerste Wereldoorlog. Amsterdam, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, 10-de druk, 2018.
Christopher Clark, The Sleepwalkers. How Europe Went to War in 1914. London, England etc., Penguin Books, 2013.
Eddy Florentin, 11 novembre 1942 – L'invasion de la zone libre. Paris, Perrin, 2000.
C. Lucand, Le Pinard des Poillus. Une histoire du vin en France durant la Grande Guerre (1914-1918). Dijon, Éditions Universitaires de Dijon, 2015.
Harold Nicolson, Peacemaking 1919. London, 1945.
A.J.P. Taylor, The First World War. An illustrated history. Penguin Books, 1963.
P. Visser, De Slag aan de Marne. Alkmaar, Gebr. Kluitman, 1912
M. C. M. Voorbeijtel, Van veerkracht en heldenmoed. Aan en achter het Fransche front. Amsterdam, Scheltens & Giltay, 1917(?).
Geoffrey Wawro, A Mad Catastrophe: The Outbreak of World War I and the Collapse of the Habsburg Empire. Basic Books, 2014.
Michel Winock (raconté par), 1914-1918. Paris, Perrin, 2008.
*** LES ANNÉES FOLLES:
Sarane Alexangrian, Le Surréalisme et le Rêve. Paris, Gallimard NRF, 19575.
Christine Bard, Les Garçonnes. Modes et fantasmes des Années folles. Paris, Flammarion, 1998.
Adolph Basler, Le Cafard après la fête ou l'esthétisme d'aujourd'hui. Paris, Éditions Jean Budry, 1929.
Philippe Bernert et Gilbert Guilleminault, Les Princes des années folles, Paris, Plon, 1970.
François Besse et Mathilde Kressmann (éd.), Paris Années Folles. Paris, Parigramme, 2014.
Alexis Brocas et Aurélie Marcireau (Dossier coordonné par), Les Années Folles. Ils dansaient sur un volcan. In: Le Nouveau Magazine Littéraire, N° 28, pp. 22-39, avril 2020.
Laurent Chollet, Les Situationnistes: L'utopie incarnée. Paris, Découvertes Gallimard, 2004.
Paul Colin, Josephine Baker and la Revue Negre: Paul Colin's Lithographs of Le Tumulte Noir in Paris, 1927. Harry N. Abrams, Inc., 1998.
Elizabeth Coquart, Philippe Huet, Mistinguett - la Reine des Années Folles. Paris, Albin Michel, 1995.
Dominique Desanti, La Femme au temps des années folles, Paris, Stock-Laurence Pernoud, 1984,
Marc Gaillard, Paris. Les Années folles au temps de Colette. Presses du Village, 2004.
John Glassco, Memoirs of Montparnasse. New York, Oxford University Press, 1970.
Gilbert Guilleminault (Collection dirigée par), Le roman vrai de la IIIe République. Les Années Folles. Paris, Denoël, 1956.
Christian Gury, Excentriques et Années folles. Éditions Non Lieu, 2010.
Sebastian Haffner, Het verhaal van een Duitsers 1914-1933. Amsterdam, Uitgeverij Maarten Muntinga bv, 2009.
Jean-Noël Jeanneny, Leçons d'histoire pour une gauche au pouvoir. La faillite du Cartel, 1924-1926. Paris, Deuil, 1977.
Douglas and Madeleine Johnson, The Age of Illusion: Art and Politics in France 1918-1940. New York, Rizzoli, 1987.
Myriam Juan, Les Années folles. Paris, Que sais je?, 2021.
Bruce Kent, The spoils of war. The politics, economics, and diplomacy of reparations 1918-1932. Oxford, 1989.
John Maynard Keynes, The Economic Consequences of the Peace. London, MacMillan and Co., Limited, 1920.
Jean-Jacques Lévêque, Les Années folles. 1918-1939, Paris, ACR, 1992.
Mary McAuliffe, When Paris Sizzled. The 1920s Paris of Hemingway, Chanel, Cocteau, Cole Porter, Josephine Baker and Their Friends. Lanham, MD, Rowman & Publishers, 2016.
Renaud Meltz, Pierre Laval, un mystère français. Paris, Perrin, 2018.
Jean-Yves La Naour, 1919-1921. Sortir de la guerre. Paris, Perrin, 2020.
Jean-Yves La Naour, 1922-1929. Les Années folles? Paris, Perrin, 2022.
Maurice Sachs, The Decade of Illusion: Paris, 1918-1928. New York, Alfred A. Knopf, 1933.
Maurice Sachs, Chronique joyeuse et scandaleuse. Paris, Corrêa, 1948.
Maurice Sachs, La Décade de l'illusions. (Paris, Gallimard, 1950.) Paris, Éditions Grasset & Fasquelle, 2018.
J. H. Sauveur, Reisindrukken van Frankrijk en het front. Druk Volharding, 1916.
Stephen A. Schuker, The end of French predominance in Europe. The financial crisis of 1924 and the adoption of the Dawes-Plan. Chapel Hill, N.C., 1976.
Danielle Tartakowsky et Claude Willard, Des lendemains qui chantent? La France des années folles et du Front populaire. Paris, Messidor, 1986.
*** LES ANNÉES TRENTE:
Serge Bernstein, Le 6 février 1934, Paris, Gallimard, coll. « Archives », 1975.
Pierre Birnbaum, Léon Blum. un portrait. Paris, Seuil, 2016.
Léon Blum, A l'échelle humaine. Paris, Gallimard, 47e édition, 1945.
Jacob Boas, Writers' Block: The Paris Antifascist Congress of 1935. Legenda, Modern Humanities Research Association, 2016.
Dominique Borne et Henri Dubier, La Crise des années 30. 1929-1938, Paris, Le Seuil, coll. « Points Histoire », 1989.
G. Bourdé, La Défaite du Front populaire. Paris, Maspero, 1977.
Janine Bourdin (Dir.) Edouard Daladier, chef de gouvernement (avril 1938-septembre 1939. Paris, FNSP, 1977.
Philippe Burrin, La Dérive fasciste. Doriot, Déat, Bergery. Paris, Seuil, 1986.
Jean-Michel Charlier, Marcel Montarron, Stavisky. Les secrets du scandale, Paris, réédition Éditions Atlantica 2017.
Olivier Dard, Les années trente: le choix impossible. Paris, Librairie générale française, Coll. Le Livre de Poche, 1999.
Yves Daudu, Guy Konopnicki (Éditorial), 1936. Quand la gauche faisait encore rêver. Marianne Hors-Série, 2016.
Dominique Desanti, Drieu La Rochelle. Du dandy au nazi. Paris, Flammarion, 1992.
Jean-Baptiste Durosèle, La Décadence 1932-1939. Paris, Le Seuil, 1983.
Romy Golan, Modernity and Nostalgia: Art and Politics in France Between the Wars. Yale Publications in the History of Art, 1995.
Daniel Guerin, Front populaire, révolution manquée. Agone, 2013.
Jeffrey H. Jackson, Making Jazz French: Music and Modern Life in Interwar Paris. Durham, NC, Duke Univerity Press, 2003.
Julian Jackson, The Popular Front in France: Defending Democracy, 1934-1938. Cambridge, Cambridge University Press, 1990.
Douglas and Madeleine Johnson, The Age of Illusion: Art and Politics in France 1918-1940. New York, Rizzoli, 1987.
Ingo Kolboom, La Revanche des patrons. Le Patronat français face au Front populaire. Paris, Flammarion, 1986.
Fabienne Kriegel (dir.), Collection Roger-Viollet, Les Congés Payés en Photos. Paris, Hachette Collections, 2006.
Annie Lacroix-Riz, Le choix de la défaite. Les élites françaises dans les années 1930. Paris, Armand Colin, 2006.
Annie Lacroix-Riz, De Munich à Vichy: L'assassinat de la Troisième République 1938-1940. Paris, Armand Colin, 2008.
Jean Lacouture, Léon Blum. Paris, Seuil, 1977.
Michel Lefebre (Éditioral), 1936. La vie change, La menace fasciste, Les photographes du Front populaire. Le Monde Hors-Série, Mai - Juillet, 2016.
George Lefranc, Le Front populaire. Paris, Presses universitaires de France, 1978.
Jean-Louis Loubet del Bayle, Les Non-Conformistes des années 30. Une tentative de renouvellement de la pensée politique française. Paris, Seuil, coll. 'Points Histoires', 2001.
Michel Margairaz, Danielle Tartakowsky et Daniel Lefeuvre, 'L'avenir nous appartient!': une histoire du Front populaire. Paris, Larousse, 2006.
Henri Noguères, La vie quotidienne en France au temps du Front populaire (1935-1938). Paris, Hachette, 1977.
Pascal Ory, La Belle Illusion: culture et politique sous le signe du Front Populair (1935-1938). Paris, Plon, 1994.
Marcel Ophüls (Réalisation), Le Chagrin et la Pitié. Gaumont / Norddeutsche Rundfunk / Société Suisse de Radiodiffusion et Télévision, 1969.
Frédéric Salat-Baroux, Blum le magnifique. Du Juif "Belle Époque" au leader socialiste. Éditions de l'Observatoire, 2021.
Daniel Schneidermann, Berlin, 1933. La presse internationale face à Hitler. (Pourquoi n'ont ils rien dit?). Paris, Le Seuil, 2018.
Ralph Schor, L'antisémitisme en France pendant les années trente, prélude à Vichy. Bruxelles, Éditions Complexe, 1992.
William L. Shirer, Berlin Diary. Popular Library Edition, 1961.
William L. Shirer, The Nightmare Years: 1930-1940. Noston, Little, Brown, 1984.
William L. Shirer, The Collapse of the Third Republic. An Inquiry into the Fall of France in 1940. Rosettabooks, 2014.
Zeev Sternhell, Ni droite ni gauche. l'idéologie fasciste en France. Paris, Fayard, 2000.
Léon Strauss et Jean-Claude Richez, « Un temps nouveau pour les ouvriers: les congés payés (1930-1960) ». In: Alain Corbin (dir.), L'Avènement des loisirs, 1850-1960, Aubier, 1995.
Danielle Tartakowsky et Claude Willard, Des lendemains qui chantent? La France des années folles et du Front populaire. Paris, Messidor, 1986.
Danielle Tartakowsky, Le Front populaire. La vie est à nous. Paris, Découvertes Gallimard, 1996.
Eugen Weber, The Hollow Years. France in the 1930’s. London, Sinclair-Stevenson, 1996.
Eugen Weber, La France ses annéees 30. Tourments et perplexités. Paris, Fayard, 1994.
William Wiser, The Twilight Years. Paris in the 1930’s. London, Robson Books, 2001.
*** LES ANNÉES NOIRES:
** LA DÉFAITE / DE NEDERLAAG:
Éric Alary, L'exode: un drame oublié. Paris, Perrin, coll. « Tempus », 2010.
Eric Alary, L'Exode. Paris, Tempus Perrin, 2013.
Noël Alpi (Réalisateur), 'Juin 40. La République meurt à Bordeaux. Coproduction L'Harmattan & La Gaillarde, 2015.
Henri Amouroux, Le Peuple du désastre. Paris, Robert Laffont, 1976.
Jean-Pierre Azema, François Bédarida (Sous la direction de), La France des années noires, tome 1: De la défaite à Vichy. Paris, Seuil, Éd. rev. et mise à jour, 2000.
Général André Beaufre, Le drame de 1940. Paris, Perrin, 2020.
Général André Beaufre (Préface et notes du général Nicolas Le Nen), Le drame de 1940. Paris, Perrin, 2020.
Jacques Belle, La défaite française, un désastre évitable. Tome 2. Le 16 juin 1940, non à l’armistice! Economica, 2009.
Jacques Benoist-Méchin, De la défaite au désastre - tome 1: Les occasions manquées (juillet 1940-avril 1942). Paris, Albin Michel, 2016.
Jacques Benoist-Méchin, De la défaite au désastre - tome 2: L'espoir trahi (avril-novembre 1942). Paris, Albin Michel, 2016.
Jean Le Bitoux, Les Oubliés de la mémoire. Paris, Hachette Littératures, 2002.
Marc Bloch (préf. Georges Altman), L'étrange défaite: témoignage écrit en 1940. Paris, Société des Éditions « Franc-Tireur », 1946.
Marc Bloch (Ed. Stanley Hoffman), L'Étrange défaite. Témoignage. Paris, Gallimard Folio, 1999.
Gérard Boulanger, À mort la Gueuse! Comment Pétain liquida la République à Bordeaux, 15, 16 et 17 juin 1940. Paris, Calmann-Lévy, 2006.
Pierre Brana et Joëlle Dusseau, 1940: Bordeaux, tragiquement capitale. Première partie. Le 14 juin 1940, alors que les Allemands entrent dans Paris, le gouvernement se replie sur Bordeaux. Pour la troisième fois en 70 ans, la ville va devenir la capitale de la France. In: Sud-Ouest, le 02/06/2020.
Via: https://www.sudouest.fr/redaction/le-cercle-sud-ouest-des-idees/1940-bordeaux-tragiquement-capitale-1933491.php
Pierre Brana et Joëlle Dusseau, Bordeaux en 1940, les enjeux du 16 juin. Deuxième partie. Les 16 et 17 juin ou Philippe Pétain succède à Paul Reynaud, démissionnaire, sont des journées cruciales. Mandel est arrêté au restaurant « le chapon fin » tandis que de Gaulle prend l’avion à Mérignac pour Londres. In: Sud-Ouest, le 02/06/2020.
Via: https://www.sudouest.fr/redaction/le-cercle-sud-ouest-des-idees/bordeaux-en-1940-les-enjeux-du-16-juin-1933460.php
Jacques Crokaert, Les routes de l'exode. Éditions Le Scorpion, 1975.
Didier Desponds, Les chemins de l'exode (mai-juin 1940), géographies de la fuite. Hermann, 2020.
Hanna Diamond, Sylvie Zaidman et al., (Avec la contribution), 1940: Les Parisiens dans l'exode. Paris, Paris Musées, 2020.
Lise Foisneau (avec la collaboration de Valentin Merlin), Les nomades face à la guerre (1939-1946). Klincksieck, 2022.
Varian Fry (Postface de Charles Jacquier), Livrer sur demande. Quand les artistes, les dissidents et les juifs fuyaient les nazis (Marseille 1940-1941). Agone, 3e édition, 2017.
Charles de Gaulle, Mémoires de guerre. Volume I - L'Appel, 1940-1942, Plon, 1954.
Charles de Gaulle, Lettres, Notes et Carnets: Tome 2 - 1919-juin 1940, Plon, 1980.
Charles de Gaulle, Lettres, Notes et Carnets: Tome 3 - juin 1940-juillet 1941, Plon, 1981.
Charles de Gaulle, Lettres, Notes et Carnets: Tome 4 - juillet 1941-mai 1943, Plon, 1982,
Jean-Pierre Guéno, Paroles d'exode, mai-juin 1940: Lettres et témoignages des Français sur les routes. Paris, J'ai lu, 2015.
Jean-Pierre Guichard, Paul Reynaud. Un homme d'Etat dans la tourmente. Septembre 1939-Juin 1940. Paris, Éditions L'Harmattan, 2008.
Sigrid Hauser, Der Fortschritt des Erinnerns. Mit Walter Benjamin und Dani Karavan in Portbou. Wasmuth Ernst Verlag, 2010.
Jacques Issorel, Collioure 1939. Les Derniers Jours d’Antonio Machado. Mare nostrum éditions, Perpignan, 2001.
Laurent Joly, L'État contre les juifs. Vichy, les nazis et la persécution antisémite. Paris, Flammarion, 2020.
André Kasp, Les Juifs pendant l'Occupation. Paris, Seuil, 1997.
Raymond Krakovitch, Paul Reynaud dans la tragédie de l'histoire. Paris, Tallandier, 2002.
Jeroen Kuypers, Hitler verovert Parijs. Uitgeverij Aspekt, 2004.
Claude Laharie, Petite Histoire des Camps d'internement français (1939-1945). Éditions Cairn, 2020.
Nicolas Lebourg, Abderahmen Moumen, Rivesaltes. Le camp de la France de 1939 à nos jours. Trabucaire, 2015.
Bernard Legoux, France juin 40. Les vraies raisons de la défaite... et de l'armistice. Jourdan Éditions, 2020.
Dominique Lormier, La Bataille de France jour après jour mai - juin 1940. Cherche Midi, 2010.
Dominique Lormier, Les vérités cachées de la défaite de 1940. Éditions du Rocher, 2020.
Dominique Lormier, Mai - juin 1940: les causes de la défaite. Panorama inédit des responsabilités politiques et militaires. Mon Poche, 2021.
Jean-Pierre Louise, Bordeaux le 16 juin 1940: la rencontre Pétain-de Gaulle. Bookelis, 2018.
Roger Marquet, Paroles d'Exode, Tome 1 (l'Exode de 1940 raconte par 120 Témoins). Weyrich Édition, 2010.
Roger Marquet, Paroles d'exode, Tome 2 (l'exode de 1940). Weyrich Édition, 2011.
Jean-Yves Mary, L'inexorable défaite. Mai-Juin 1940. Éditions Heimdal, 2020.
Pierre Miquel, L'exode: 10 mai-20 juin 1940. Paris, France loisirs, 2004.
Nicole Ollier, L'exode - sur les routes de l'an 40. Paris, Robert Laffont, 1970.
Louis-Georges Planes et Robert Dufourg, Bordeaux Capitale tragique mai-juin 1940. 1956.
Rémy Porte, 1940. Verités et légendes. Paris, Perrin, 2020.
Claude Quetel, L'impardonnable défaite. Paris, Tempus Perrin, 2012.
Gilles Ragache, Juin 40. Paris, Perrin, 2020.
Gérard Régnier (Préface Pascal Ory), Mon Exode de Juin 40. OREP Éditions, 2016.
Antoine Reverchon, Et si, le 15 juin 1940, Pétain avait démissionné ? « C’eût été une autre histoire… » (5/6). Le maréchal, vice-président du conseil des ministres, plaide pour la signature d’un armistice avec les Allemands victorieux. Dans cette uchronie, la majorité du gouvernement s’y oppose et décide de continuer la guerre depuis l’Afrique du Nord. In: Le Monde, 13 août 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/series-d-ete/article/2021/08/13/et-si-le-15-juin-1940-petain-avait-demissionne_6091310_3451060.html
Philippe Ricalens, Jacques Poyer (Sous la direction de), L'armistice de juin 1940. Faute ou nécessité? Économica, 2011.
Jacques Sapir, Frank Stora, Loïc Mahé (Sous la direction de), 1940, et si la France avait continué la guerre. Tallandier, 2019.
Ingrid Scheurmann, Konrad Scheurmann, Dani Karavan - Hommage an Walter Benjamin. Der Gedenkort 'Passagen' in Portbou. Homage to Walter Benjamin, 'Passages', Place of Rememberance at Portbou. Mainz, Verlag Philip von Zabern, 1995.
Jacques Semelin (Préface de Serge Klarsfeld), La survie des Juifs en France 1940-1944. Paris, CNRS, 2016.
Jacques Semelin (avec Laurent Larcher), Une énigme française: Pourquoi les trois-quarts des Juifs en France n'ont pas été déportés. Paris, Albin Michel, 2022.
Pierre Servent, De Gaulle et Pétain. Un drame shakespearien. Paris, Perrin, 2020.
André Simone, J'accuse! The men who betrayed France. G.G. Harrap, 1941.
Zoltan Szabo, L'effondrement. Journal de Paris à Nice (10 mai 1940 - 23 août 1940). Éditions Exils, 2002.
Maurice Vaisse (Sous la direction de), Mai-Juin 1940. Paris, Autrement, 2000.
Émile Vallés, Itinéraires d'internés du Camp de Gurs, 1939-1945. Éditions Cairn, 2016.
Ger Verhoeve, De laatste 'passage' van Walter Benjamin. September 1940. Walter Benjamin. Portbou. Hotel Fonda de FrancIa. Tweede etage. Kamer 4. Fontcouverte, 25/26 september 2020.
Via: www.defranseverleiding.nl/Benjamin.html.
Ger Verhoeve, De laatste passage van Walter Benjamin. In: De Republikein, jaargang 17, nummer 2, april 2021.
J. Vidalence, L'Exode de mai-juin 1940. Paris, Presses Universitaires de Francc, 1957.
Henri de Wailly, 1940: l'effondrement. Librairie Académique Perrin, 2000.
Léon Werth, 33 jours. Viviane Hamy, 2006.
Léon Werth, Adieu Parijs. Uitgeverij De Geus B.V., 2016.
--------
Eric Alary, La Ligne de démarcation. Paris, Tempus Perrin, 2010.
Henri Amouroux La Grande Histoire des Français sous l'occupation, publié par Robert Laffont, Paris:
1. Le Peuple du désastre (1976);
2. Quarante millions de pétainistes (1977);
3. Les Beaux jours des collabos (1978);
4. Le Peuple réveillé (1979);
5. Les Passions et les haines (1981);
6. L'Impitoyable guerre civile (1983);
7. Un Printemps de mort et d'espoir (1985);
8. Joies et douleurs du peuple libéré (1988);
9. Les Règlements de comptes (1991);
10.La Page n'est pas encore tournée (1993).
Manuel Andujar, Saint-Cyprien plage. Camp de concentration. Presses Universitaires Blaise Pascal, 2011.
Henry Aragon, La Côte Vermeille. Notice historique & archéologique. Le Barcarès - Canet - Argelès - Collioure - Port-Vendres - Banyuls-sur-Mer - Cerbère.
Cressé, Éditions des Régionalismes, 2017.
Jean-Pierre Azéma et François Bédarida (Sous la direction de), Le régime de Vichy et les Français. Institut d'histoire du temps présent. Paris, Fayard, 1992.
Jean-Pierre Azéma, De Munich à la Libération 1938-1944. Nouvelle Histoire de la France contemporaine. N° 14. Paris, Seuil, 1979.
Jean-Pierre Azema, François Bédarida (Sous la direction de), La France des années noires, tome 1: De la défaite à Vichy. Paris, Seuil, Éd. rev. et mise à jour, 2000.
Jean-Pierre Azema, François Bédarida (Sous la direction de), La France des années noires, tome 2 : De l'Occupation à la Libération. Paris, Seuil, Éd. rev. et mise à jour, 2000.
Jean-Pierre Azéma, Olivier Wieviorka, Vichy 1940-1944. Paris, Perrin, 2000.
Serge Barba, De la Frontière aux Barbelés: les chemins de la Retirada 1939. Trabucaire, 2009.
Joseph Bartoli, La Retirad. Exode et exil des républicains d'Espagne. Arles, Actes Sud, 2009.
Marc-Olivier Baruch (Dir.), Une poignée de miserables. L'épuration de la société française après la Seconde Guerre mondiale. Paris, Fayard, 2003.
Daniel Bénédite, La Filière marseillaise. Paris, Glancier-Guéneau, 1984.
Jean-Marc Berlière, Polices des temps noirs. France, 1939-1945. Paris, Perrin, 2018.
Marc Bernardot, Camps d'étrangers. Bellecombe-en-Bauges, Éd. du Croquant, coll. « Terra », 2008.
Hubert Beuve-Méry, Paroles écrites, Éditions Grasset, 1991.
Pierre Birnbaum, La leçon de Vichy. Une histoire personnelle. Paris, Seuil, 2019.
Pierre Bitoun, Les hommes d'Uriage. Paris, La Découverte, 1988.
Jean Le Bitoux, Les Oubliés de la mémoire. Paris, Hachette, 2002.
François Bloch-Laine, Claude Gruson, Hauts fonctionnaires sous l'Occupation. Paris, Odile Jacob, 1996.
Anne Boitel, Le camp de Rivesaltes, 1941-1942: du centre d'hebergement au "Drancy de la zone libre". Perpignan, Presses Universitaires de Perpignan, 2005.
Anne Boitel, Le camp de Rivesaltes 1941-1942. Perpignan, Presses Universitaires de Perpignan, 2005.
Friedel Bohny-Reiter, Vorhof der Vernichtung. Tagebuch einer Schweizer Schwester im französischen Internierungslager Rivesaltes 1941-1942. Hartung-Gorre, 1995.
Friedel Bohny-Reitel, Journal de Rivesaltes 1941-1942. Carouge-Genève, Éditions Zoé, 2010.
Hervé Le Boterf, La vie parisienne sous l'occupation, 1940-1944 (Paris bei Nacht). Tome 1 et Tome 2. Paris, France Empire, 1974-1975.
François Bott, Vel'd'Hiv. Cherche Midi, 2008.
Arnaud Boulligny (Préface de Serge Wolikow), Les homosexuel.le.s en France. Du bûcher aux camps de la mort. Histoire et mémoire d'une répression.
Éditions Tirésias-Michel Reynaud, 2018.
Roger Bourderon, Libération du Languedoc-Roussillon. Paris, Hachette, Littérature, 1979.
Guy Bousquet, René Bousquet: l'homme et Vichy, Paris, Jean Picollec, 2007.
Tal Bruttmann, Au bureau des affaires juives: l'administration française et l'application de la législation antisémite (1940-1944).
Paris, La Découverte, coll. « L'espace de l'histoire », 2006.
Philippe Burrin, La France à l'heure allemande, 1940-1044. Paris, Seuil, 1995.
Rene Clément (Réalisateur), Paris, brûle-t-il? Paramount, 1966.
Monique Cohen & Eric Malo, Les Camps de Sud Ouest de la France 1939-1944. Exclusion, internement et déportation. Toulouse, Privat, 1993.
Jean-Paul Cointet, Pierre Laval. Paris, Fayard, 1993.
Michèle Cointet et Jean-Paul Cointet (Sous la direction de), Dictionnaire historique de la France sous l'Occupation. Paris, Tallandier, 2000.
Jean-Paul Cointet, Paris 40-44. Paris, Perrin, 2001.
Jean-Paul Cointet, Histoire de Vichy. Paris, Tempus Perrin, 2003.
Jean-Paul Cointet, Hitler et la France. Paris, Tempus Perrin, 2017.
Jean-Paul Cointet, Les hommes de Vichy. Paris, Perrin, 2017.
Bernard Comte, René Rémond (préface de), Une utopie combattante: l'école des cadres d'Uriage 1940-1942. Paris, Fayard, 1991.
Éric Conan et Henry Rousso (nouvelle édition revue, corrigée et augmentée), Vichy, un passé qui ne passe pas, Paris, Gallimard, coll. « Folio histoire », 1996.
Pierre Cros, Saint-Cyprien de 1939 à 1945, le village, le camp, la guerre. Éditions Trabucaire, Canet-en-Roussillon, 2001.
Jean Debordes, A Vichy, la vie de tous les jours sous Pétain. Éditions du Signe, 1994.
Antoine Delestre, Uriage: une communauté et une école dans la tourmente 1940-1945, Presses universitaires de Nancy, 1989.
Raphaël Delpard, Aux ordres de Vichy. Enquête sur la police française et la déportation. Neuilly-sur-Seine, Michel Lafon, 2006.
Jacques Delpierre de Bayac, Le royaume du Maréchal, Histoire de la zone libre. Paris, Robert Laffont, 1975.
Cécile Despraires, Ville Lumières - Années Noires. Les lieux de Paris de la collaboration. Paris, Denoël, 2008.
Alexandre Doulut (Préface de Serge Klarsfeld), Les Juifs au camp de Rivesaltes : internement et déportation (1941-1942). Lienart, 2014.
Alexandre Doulut, Les Tsiganes au camp de Rivesaltes (1941-1942). Lienart, 2015.
Laurent Douzou, La Résistance: Une morale en action. Paris, Découvertes Gallimard, 2010.
Geneviève Dreyfus-Armand et Émile Temime, Les Camps sur la plage, un exil espagnol. Éditions Autrement, 2008
Geneviève Dreyfus-Armand, Les Républicains espagnols à Rivesaltes. D'un camp à l'autre, leurs enfants témoignent. (Janvier 1941 - novembre 1942). Éditions Loubatières, 2020.
Ilya Ehrenbourg, La Chute de Paris. Roman. Paris, Éditions Hier et Aujourd'hui, 1944.
Parick Facon, Vichy Londres Alger. Paris, Pygmalion - Gérard Watelet, 1998.
Jean-Claude Farcy, Les camps de concentration français. Paris, Économica, 1995.
Lisa Fittko, Escape Through the Pyrenees. Northwestern University Press, 1991. (Second edition 2020).
Lisa Fittko, Le Chemin Walter Benjamin - Précédé de Le présent du passé par Edwy Plenel. Paris, Le Seuil, 2020.
Eddy Florentin, 11 novembre 1942 – L'invasion de la zone libre. Paris, Perrin, 2000.
La France Libérée, 24 août 1944 - Paris Insurgé - Paris en fête. Paris Match, Numéro spécial historique. Paris, 1994.
Jacques Fredj (Préface Serge Klarsfeld), Drancy. Un camp d'internement aux portes de Paris. Privat, 2015.
George Frélastre, Les complexes de Vichy ou Vichy les capitales. Malicorne sur Sarthe, Éditions France-Empire, 1975.
Gisela Friedemann, Erhard Roy Wiehn (Hrgs.), Begegnungen mit dem Camp de Rivesaltes. Zur Geschichte eines Internierungslagers in Südfrankreich 1939-2007. Hartung-Gorre Verlag, 2016.
Karl-Heinz Frieser, Blitzkrieg-legende: Der Westfeldzug 1940. (1995) Walter de Gruyter, 2012.
Varian Fry, La Liste Noire. Paris, Plon, 1999.
Ingrid Galster, Sartre, Vichy et les intellectuelles. Paris, L'Harmattan, 2001.
Charles de Gaulle, Mémoires de guerre. Volume I - L'Appel, 1940-1942, Plon, 1954.
Charles de Gaulle, Mémoires de guerre. Volume II - L'Unité, 1942-1944, Plon, 1956.
Charles de Gaulle, Mémoires de guerre. Volume III - Le Salut, 1944-1946, Plon, 1959.
Danièle Gervais-Marx, La Linge de démarcation. HB Éditions, 1997.
Charles Glass, Les Américain à Paris sous l'Occupation. Paris, Éditions Saint-Simon, 2012.
Gérard Gobitz, Les déportations de réfugiés de Zone Libre en 1942. Récits et documents concernant les régions administratives. Paris, Éditions L'Harmattan, 1997.
René Grando, Jacques Queralt et Xavier Febrés, Camps du mépris: des chemins de l’exil à ceux de la Résistance (1939-1945). 500 000 républicains d’Espagne indésirables en France. Perpignan, Llibres del Trabucaire, 2e éd., 1991.
Pim Griffioen en Ron Zeller, Jodenvervolging in Nederland, Frankrijk en België, 1940–1945. Overeenkomsten, verschillen, oorzaken. Amsterdam: Boom Publishers, 2011.
Anne Grynberg, Les Camps de la honte. Les Internés Juifs Des Camps Français, 1939-1944. Paris, La Découverte, 1999.
Michel Grunewald, Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone (1919-1949). Volume 1: Introduction générale - Savoirs et opinions publiques. P.I.E. Peter Lang SA., Bilingual édition, 2011.
Michel Grunewald, Olivier Dard, Uwe Puschner (Sous la direction de), Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone (1919-1949). Volume 2, Les libéraux, modérés et européistes. PIE - Peter Lang SA., Bilingual édition, 2018.
Michel Grunewald, Olivier Dard, Uwe Puschner (Sous la direction de), Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone (1919-1949). Volume 3. PIE - Peter Lang SA., Bilingual édition, 2019.
Michel Grunewald, Olivier Dard, Uwe Puschner (Sous la direction de), Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone (1919-1949). Volume 4. PIE - Peter Lang SA., Bilingual édition, 2020.
Michel Grunewald, Olivier Dard, Uwe Puschner, Michael Hüttenhoff, Lucia Scherzberg (Sous la direction de), Confrontations au national-socialisme en Europe francophone et germanophone. Auseinandersetzungen it dem national sozialismus Im Deutschund ... Europa 1919-1949. Volume 5. PIE - Peter Lang SA., 2021.
Alain Guyot, Diana Pollin, Villa Air-Bel 1940-1942, un phalanstère d'artiste. La Villette, 2013.
Mr. G. J. van Heuven-Goedhart, De reis van 'Colonel Blake'. Utrecht, Erven J. Bijleveld, 1945.
Beate Husser, Histoire du camp militaire Joffre de Rivesaltes. Lienart, 2014.
Beate Husser, Cristia Xanxo, Les Prisonniers de Guerre de l Axe au Camp Joffre et Dans les Pyrenees Orientales. Mémorial du Camp de Rivesaltes, 2019.
Pierre Izard, La petite histoire d'Argelès-sur-Mer, 1900-1940. In: Massane, Argelès-sur-Mer, 1974.
Laurent Joly, Vichy dans la « Solution finale »: histoire du Commissariat général aux questions juives (1941-1944), Paris, Grasset, 2006,
Laurent Joly, L'État contre les juifs. Vichy, les nazis et la persécution antisémite. Paris, Grasset, 2018.
André Kaspi, Les Juifs pendant l'Occupation. Paris, Seuil, 1997.
Balbino Katz, Nos amis les Français: Guide pratique à l'usage des GIs en France, 1944-1945. Paris, Le Cherche Midi, 2003.
112 Gripes about the Fench. (First published by the Information & Education Division of the US Occuoation Forces, Paris.) This edition: Oxford OX, Bodleian Library, 2013.
Anthony Kemp, 6 juin 1944; Le débarquement en Normandie. Paris, Découvertes Gallimard, 1994.
Robert Kiek, Pijlen van den leeuw. Een oorlogsreportage. Amsterdam, P. N. van Kampen & Zoon N.V., 1945.
Serge Klarsfeld, Le calendrier de la persécution des juifs en France: 1940-1944. The Beate Klarsfeld Foundation, 1993.
Serge Klarsfeld, Les transferts de Juifs du camp de Rivesaltes et de la région de Montpellier vers le camp de Drancy en vue de leur déportation. Les Fils et filles des déportés juifs de France, 1993.
Megan Koreman, Gewone helden: de Dutch- Paris ontsnappingslijn 1942 – 1945. Amsterdam: Boom, 2016.
Megan Koreman, The Escape Line: How the Ordinary Heroes of Dutch-Paris Resisted the Nazi Occupation of Western Europe. Oxford, Oxford University Press, 2018.
George G. Kundahl, The Riviera at War: World War II on the Côte D'azur. London, I.B.Tauris & Co., 2017.
Pierre Laborie, L'opinion française sous Vichy. Les Français et la crise d'identité (1936-1944). Paris, Seuil, 2001.
Pierre Laborie, Les Français sous Vichy et l'Occupation. Milan, 2003.
Pierre Laborie, François Marcot (Sous la direction de), Les comportements collectifs en France et dans l'Europe allemande. Historiographie, normes, prismes (1940-1945). Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2015.
Claude Laharie, Le Camp de Gurs. 1939-1945. Un aspect méconnu de l'histoire du Béarn. Pau, Infocompo, 1985.
Dominique Lapierre, Larry Collins, Is Paris burning? New York, Simon and Schuster Publishers Inc., 1965.
Nicolas Lebourg, Abderahmen Moumen (Préface de Philippe Joutard), Rivesaltes, le camp de la France de 1939 à nos jours. Éditions Trabucaire, 2015.
Christine Levisse-Touzé, Paris libéré Paris retrouvé. Paris, Découvertes Gallimard, 1994.
Claude Lévy, Paul Tillard (Préface de Joseph Kessel), La Grande Rafle du Vel d'Hiv: 16 juillet 1942. (1967) Paris, Éditions Tallandier, 2010.
Jonathan Littell, Les Bienveilantes. Paris, Gallimard - NRF, 2006.
Herbert Lottman, Pétain. Paris, Éditions du Seuil, 1984.
Thierry Marchand, Camps d'internement en France, 1939-1940. La drôle de guerre des 'indésirables' français. Charles Corlet, 2021.
Guy Marchot (Avec la contribution de Henri Neimark et al.), Les indésirables. Tome 1, Les camps d'internes civils Français et Étrangers 1939-1946. Association Philatelie Aix, 2020.
Violette et Juanito Marcos, Les Camps de Rivesaltes. Loubatières, 2009.
J. Martel, Un cure entre milice et le maquis. Impr. Commerot, 1987.
Lucien Maury, La résistance audoise. Quillan, Comité d'Histoire de la Résistance de Département de l'Aude, 1980.
Carla Killough McClafferty, In Defiance of Hitler. The Secret Mission of Varian Fry. Farrar Strauss & Giroux, 2008.
Reanud Meltz, Pierre Laval. Un mystère français. Paris, Perrin, 2018.
Joël Mettay, L'Archipel du Mépris. Histoire du camp de Rivesaltes de 1939 à nos jours. Canet, Éditions Trabucaire, 2008.
Allan Mitchell, Nazi Paris. The History of an Occupation, 1940-1944. Berghahn Books, 2010.
Alain Monnier, Rivesaltes. Un Camp en France. La Louve, 2008.
Jean-François Muracciole, La libération de Paris: 19-26 août 1944. ST2, 2013.
Airey Neave, Saturday at M.1.9: History of Undergrond Escape Lines in N.W. Europe in 1940-1945. Coronet Books, 1985.
Irène Némirovsky, Suite française. Paris, Denoël, 2004.
L. Noguères, Le Véritable Procès du maréchal Petain. Paris, Fayard, 1955.
P. Ory, Les Collaborateurs, 1940-1945. Paris, Seuil, 1977.
Marcel Ophüls (Réalisation), Le Chagrin et la Pitié. Gaumont / Norddeutsche Rundfunk / Société Suisse de Radiodiffusion et Télévision, 1969.
Jean-Louis Panicacci, Les Alpes maritimes dans la guerre 1939-1945. Éditions De Borée, 2013.
Guy Pauchou et Dr. Pierre Masfrand, Oradour-sur-Glane. Vision d'épouvante. Limoges-Paris-Nancy, Charles-Lavauzelle & Cie, Imprimeurs, Édition 1978.
Robert Paxton, Vichy France. Old Guard and New Order, 1940-1944. Alfred A. Knopf, 1972.
Robert O. Paxton (Préface de Stanley Hoffmann), La France de Vichy, 1940-1944. Paris, Seuil, 1999.
Pierre Péan, Laurent Ducastel, Jean Moulin. L'ultime mystère. Paris, Albin Michel, 2015.
Denis Peschanski, La France des camps. L’internement 1938-1946. Paris, Gallimard, 2002.
Denis Peschanski, Camp de Rivesaltes, Lieu de Souffrance. Andre Frère, 2018.
Rafael Pic, Le Mémorial du camp de Rivesaltes. Beaux Arts éditions, 2016.
Agnes Poirier, Left Bank. Art, Passion, and the Rebirth of Paris, 1940-50. Picador USA, 2019.
Diana Pollin, Alain Guyot, Thirty-Two Acres of Paradise. Varian Fry at Air-Bel. Format Kindle, 2015.
Francisco Pons, Barbelés à Argelès et autour d'autres camps. Paris, Éditions L'Harmattan, 1993.
Bruno Queysanne (Sous la direction de), L'architecture inquiétée par l'oeuvre d'art. Mémorial Walter Benjamin de Dani Karavan à Portbou. Espérou, 2015.
Gilles de Ragache et Jean-Robert Ragache, La Vie quotidienne des écrivains et des artistes sous l'Occupation, 1940-1944. Paris, Hachette, 1992.
Maurice Rajsfus, Drancy, un camp de concentration très ordinaire, 1941-1944. Le Cherche-Midi éditeur, 2005.
Rudi Ricciotti (Architect), Passelac & Roques (Architectes associés), Mémorial du Camp de Rivesaltes. Archibooks / Bookstorming, 2016.
Alan Riding, And the Show Went On. Cultural Life in Nazi-Occupied Paris. Knopf, 2010.
Sébastien Rongier, Les désordres du monde. Walter Benjamin à Port-Bou. Paris, Fayard/Pauvert, 2017.
Ronald C. Rosbottom, When Paris Went Dark. The city of light under German occupation, 1940 - 1944. New York NY, Little, Brown and Company, 2015.
Ronald C. Rosbottom, Sudden Courage. Youth in France Confront the Germans, 1940–1945. Custom House, 2019.
Henry Rousso, Le syndrome de Vichy de 1944 à nos jours. Paris, 1990.
Henry Rousso, The Vichy Syndrome. History and Memory in France since 1944. Harvard University Press, 1991.
Henry Rousso, Les années noires. Vivre sous l'Occupation. Paris, Découvertes Gallimard Histoire, 1992.
Jacques Sapir, Frank Stora, 1940, et si la France avait continué la guerre... : Essai d'alternative historique. Éditions Tallandier, 2019.
Gisèle Sapiro, The French Writers' War, 1940-1953. Durham Duke University Press, 2014.
Agnès Sajajoli (Editorial), Le Mémorial du camps de Rivesaltes. Issy-les-Moulineaux, Beaux Arts édtions / TTM éditions, 2015.
Régis Schlagdenhauffen, Triangle rose. La persécution nazie des homosexuels et sa mémoire. Paris, Éditions Autrement, 2011.
Volker Schlöndorff (Réalisateur), Diplomatie. Film Oblige - Gaumont - Blueprint Film - Arte France Cinéma, 2014.
Y. van der Schoot, Vlucht naar Frankrijk. Neerbosch, Neerbosch boekhandel en uitgeverij, 1945.
Friso Schotanus, Onze man in Parijs. Op zoek naar een vergeten verzetsheld. Amsterdam, Uitgeverij Queridon 2020.
Jean-Luc Schwab, Rudolf Brazda, Itinéraire d'un triangle rose. Témoignage du dernier survivant déporté pour homosexualité. Paris, J'ai lu, 2013.
Anne Sebba, Les Parisiennes. How the Women of Paris Lived, Loved, and Died Under Nazi Occupation. St. Martin's Griffin, 2017.
Anne Sebba, Les Parisiennes. Leur vie, leurs amours, leurs combats - 1939-1949. La Librairie Vuibert, 2018.
Pierre Seele (Ecrit en collaboration avec Jean Le Bitoux), Moi, Pierre Seel, déporté homosexuel. Paris, Calman-Levy, 1994.
Jacques Semelin, La survie des Juifs en France 1940-1944. Paris, CNRS, 2018.
Jean Edward Smith, The Liberation of Paris. How Eisenhower, de Gaulle, and von Choltitz Saved the City of Light. Simon & Schuster, 2019.
John F. Sweets, Choices in Vichy France. The French under Nazi Occupation. Oxford University Press, 1994.
Grégory Tuban, Les Séquestrés de Collioure. Un camp disciplinaire au Château royal en 1939. Mare nostrum éditions, Perpignan, 1993.
Dominique Veillon, Paris allemand. Entre refus et soumission. 1939-1944. Éditions Tallandier, 2021.
Bénedicte Vergez-Chaignon, Histoire de l'épuration. Paris, Larousse, 2010.
Général Vézinet, Le général Leclerc. France Empire; Nouv. éd édition, 1998.
Gérard Walter, La Vie à Paris sous l'occupation. Paris, Armand Colin, 1960.
Ronald Weber, News of Paris. American Journalists in the City of Light between the Wars. Chicago, Irvan R. Dee, 2006.
Paul Webster et Marcella Webster, Voyages sur la ligne de démarcation. Héroisme et Trahisons. Paris, le cherche midi, 2004.
Annette Wievorka, Michel Laffitte, À l'intérieur du camp de Drancy. Paris, Tempus Perrin, 2015.
Olivier Wieviorka, Une Histoire de la résistance en Europe occidentale. Paris, Perrin, 2017.
Olivier Wievorka, Histoire de la Résistance. Obéir c'est trahir. Désobéir c'est servir. Paris, Tempus Perrin, 2018.
*** DE VIERDE REPUBLIEK:
Grey Anderson, La guerre civile en France, 1958-1962. Du coup d'État gaulliste à la fin de la Guerre d'Algérie. Paris, La Fabrique, 2018.
Pierre Assouline, L'Épuration des intellectuelles. Bruxelles, Complexe, 1985.
A. Beever, A. Cooper, Paris after the liberation 1944-1949. London, Hamish Hamilton, 1994.
Pierre-Denis Boudriot, L'épuration 1944-1949. Grancher, 2011.
Philippe Bourdrel, L'épuration sauvage. Paris, Tempus Perrin, 2008.
Alain Chatriot, Pierre Mendès France. Pour une Répblique moderne. Paris, Armand Colin, 2015.
Paul Courtier, La Quatrième République. Paris, Presses Universitaires de France, 1979.
Michel Debré, Ces princes qui nous gouvernent. 1957.
Georgette Elgey, La République des illusions, 1945-1961. Paris, Fayard, 1965.
Hartmut Elsenhans (trad. de l'allemand, préf. Gilbert Meynier), La Guerre d’Algérie 1954-1962 : La Transition d’une France à une autre : Le Passage de la IVe à la Ve République. Paris, Publisud, coll. « La France au fil des siècles », 1999.
Françoise Giroud, La Nouvelle Vague: portraits d(une jeunesse. Paris, Gallimard, 1958.
Gilbert Guilleminault (collection dirigée par), Le roman vrai de la IVe République. 1944-1947. Les lendemains qui ne chantent pas. Paris, Denoël, 1969.
Gilbert Guilleminault (collection dirigée par), Le roman vrai de la IVe République. 1947-1953. La France de Vincent Auriol. Paris, Denoël, 1970.
Gilbert Guilleminault (collection dirigée par), Le roman vrai de la IVe République. 1954-1958. De Bardot à de Gaulle. Paris, Denoël, 1972.
Stanley Hoffmann, Le Mouvement Poujade. Paris, Armand Colin, 1956.
Jean-Pierre Rioux, La France de la Quatrième République. 1. L'ardeur et la nécessité (1944-1952). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 15. Paris, Seuil, 1980.
Jean-Pierre Rioux, La France de la Quatrième République, Partie 2: L'expansion et l'impuissance (1952-1958). Nouvelle Histoire de la France contemporaine, Tome 16.
Paris, Seuil, 1983.
Benjamin Stora, Histoire de la guerre d'Algérie, 1954-1962. Paris, La Découverte, 1993.
Philip Willams, Crisis and Compromise. Politics in the Fourth Republic. London, Longman 1964.
Michel Winock, L'agonie de la IVe République: 13 mai 1958. Paris, Gallimard, coll. « Folio. Histoire » (no 206), 2013.
Michel Winock, La France libérée. 1944-1947. Paris, Perrin, 2021.
----------
*** DE VIJFDE REPUBLIEK:
Jean-Jacques Becker et Pascal Ory, Crises et alternances, 1974-1995. Nouvelle Histoire de la France contemporaine, tome 19. Paris, Seuil, 1998.
Georges-Marc Benamou, Un mensonge français. Retours sur la guerre d'Algérie. Paris, Tobert Laffont, 2003.
Serge Berstein, La France de l'expansion, la République gaullienne, 1958-1969. Nouvelle Histoire de la France contemporaine, tome 17. Paris, Seuil, 1989.
Serge Bernstein, Pierre Birnbaum et Jean-Pierre Rioux (Dir.), De Gaulle et les éites. Paris, La Découverte, 2008.
Pierre Birnbaum, Les Sommets de l'État. Essai sur l'élite du pouvoir en France. Paris, Seuil, 1977. (Édition augmentée 1980).
Pierre Birnbaum et Jean-Pierre Rioux (Dir.), De Gaulle et les élites. Paris, La Découverte, 2008.
François-Xavier Bourmaud, Emmanuel Macrin, le banquier qui voulait être roi. Paris, L'Archipel, 2016.
Michel Charlot et Monique Pinçon-harlot, Le Président des riches. Enquête sur l'olichargie dansa Frabce de Bicilas Sarkozy. Paris, La Découverte, rééd. 2011.
Jean-Jacques Chevallier, Guy Carcassonne, Olivier Duhamel et Julie Benetti, Histoire de la Ve République. 1958-2017. Dalloz, 2017.
Michel Crozier, Le phénomène bureaucratique. Paris, Seuil, 1963.
Michel Crozier, La société bloquée. Paris, Seuil, 1970.
Michel Crozier, La Crise de l'intelligence. Essai sur l'impuissance des élites à se réformer. Paris, Seuil, 1995.
François Cusset (Sous la direction de), Une histoire (critique) des années 1990 de la fin de tout au début de quelque chose. Paris, La Découverte, 2014.
Jacques Delarue, L'O.A.S. contre de Gaulle. Paris, Fayard, 1981.
Olivier Duhamel, La gauche et la Ve république. Paris, Presses Universitaires de France, 1980.
Julian Jackson, De Gaulle, une certaine idée de la France. Paris, Seuil, 2019.
Sudhir Hazareesingh, In the Shadow of the General: Modern France and the Myth of De Gaulle. Oxford, Oxford University Press USA, 2012.
Pierre Lamard et Nicolas Stoskopf, Une Décennie de désindustrialisation. 1974-1984. Éditions A. et J. Picard, 2009.
Corinne Lhaïk, Président cambrioleur. La plus fascinante des enquêtes sur Emmanuel Macron. Paris, Fayard, 2020.
Herbert Lottman, L'épuration 1943 - 1953. Paris, Fayard, 1986.
Henri Mendras, La Seconde Révolution française: 1965-1984. Paris, Gallimard, 1994.
Gérard Noiriel, Les Gilets jaunes à la lumière de l'histoire. Paris, L'Aube, 2019.
Pascal Ory, L'Entre-deux Mai. Histoire culturelle de la France. Mai 1968-Mai 1981. Paris, Le Seuil, 1983.
Alain Peyrefitte, C'était de Gaulle. Paris, De Fallois / Fayard, Tome I, 1994, Tome II, 1997.
Tome I: 'La France redevient la France'. Paris, Éditions de Fallois / Fayard, 1994.
Tome II: 'La France reprend sa place dans le monde'. Paris, Éditions de Fallois, / Fayard, 1997.
Rémy Rieffel, La tribu des clercs, Les intellectuels sous la Ve République, Paris, Calman-Lévy, CNRS, 1993.
Pierre Rosanvallon, La Nouvelle question sociale. Repenser l'État-providence. Paris, Points, 2015.
Pierre Rosanvallon, Notre histoire intellectuelle et politique - 1968-2018. Paris, Le Seuil, 2018.
Luc Rouban, La politique par le haut. Les entourades de l'exécutif de Nicolas Sarkozy à François Hollande. Paris, Sciences Po / Céviprof, 2015.
J. P. Terrail, Destins ouvriers. La fin d'une classe? Paris, Presses Universitaires de France, 1990.
Pierre Vermeren, La France qui déclasse. Les Gilets jaunes: une jacquerie au XXIe siècle. Paris, Tallandier, 2019
Pierre Viansson-Ponté, Histoire de la République gaullienne, vol. 1 : La Fin d'une époque, mai 1958-juillet 1962, Paris, Fayard, coll. « Les grandes études contemporaines », 1970.
Pierre Viansson-Ponté, Histoire de la République gaullienne, vol. 2 : Le temps des orphelins, août 1962-avril 1969, Paris, Fayard, coll. « Les grandes études contemporaines », 1971.
Henk L. Wesseling, De man die nee zei. Charles de Gaulle 1890 - 1970. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2012.
Michel Winock. 1958. La naissance de la Ve République. Paris, Découvertes Gallimard, 2008.
----------
ENKELE HEDENDAAGSE FRANS-MAATSCHAPPELIJKE KARAKTERISTIEKEN EN OBSERVATIES:
Sébastien Billot, Pourquoi les prix immobiliers ont-ils explosés? Etude quantitative des causes ayant influencées la variation des prix en France depuis les années 2000. Format Kindle, 2012.
Herve Le Bras, Emmanuel Todd, Le Mystère français. Paris, Seuil, 2013.
Nicolas Bonnal, Le coq hérétique: Autopsie de l'exception française. Les Belles Lettres, 1997.
Pierre Bréchon, Jean-François Tchernia (Sous la direction de), La France à travers ses valeurs. Paris, Armand Colin, 2009.
Marc Chavannes, Frankrijk achter de schermen. De stille revolutie van een trotse natie. Amsterdam/Rotterdam, Prometheus/NRC Handelsblad, 2000.
Gerard Chouquer et al., Une exception si française. Cosmopolitique 16, Éditions Apogée, 2007.
Daniel Cohen, Trois leçons sur la société post-industrielle. Paris, Le Seuil, 2006.
Daniel Cohen, Nos temps modernes. Paris, Flammarion, 2008.
Daniel Cohen, La Prospérité du vice. Une introduction (inquiète) à l'économie. Paris, Albin Michel, 2011.
Daniel Cohen, Homo Economicus, prophète égaré des temps nouveaux. Paris, Albin Michel, 2012.
Daniel Cohen, Le Monde est clos et le désir infini. Paris, Albin Michel, 2015.
Daniel Cohen, "Il faut dire que les temps ont changé..." Chronique (fiévreuse) d'une mutation qui inquiète. Paris, Albin Michel, 2018.
Daniel Cohen et Eric Fottorino, Contre la solitude sociale. Nouvelles éditions de l'Aube, 2020.
James Corbett, Through French Windows. An Introduction to France in the Nineties. Ann Arbor, The University of Michigan Press, 1994.
Philippe Corcuff, La grande confusion. Comment l'extrême-droite gagne la bataille des idées? Textuel, 2021.
Pepper D. Culpepper, Peter A Hall et Bruno Palier (Sous la direction de), La France en mutation 1980-2005. Paris, Les Presses de Science Po, 2006.
Claude Fouquet, Délires et Défaites - une Histoire Intellectuelle de l'Exception Française. Paris, Albin Michel, 2014.
Jerome Fourquet, L'Archipel français. Naissance d'une nation multiple et divisée. Paris, Seuil, Points, 2020.
Marcel Gauchet (avec Eric Conan et François Azouvi), Comprendre le malheur français. Paris, Gallimard, 2016.
Marcel Gauchet, La Droite et la Gauche, Histoire et Destin. Paris, Gallimard, 2021.
Jacques Généreux,
- La Dissociété. À la recherche du progrès humain - 1. Paris, Éditions du Seuil, coll. « Points Essais », 2011.
- L'autre société. À la recherche du progrès humain - 2. Paris, Éditions du Seuil, coll. « Points Essais », 2011.
- La grande régression. À la recherche du progrès humain - 3. Paris, Éditions du Seuil, coll. « Points Essais », 2011.
Peter Giessen, Retour de France. Over de route nostalgique naar het Frankrijk van nu. Amsterdam, Thomas Rap, 2018.
Jean-Pierre Le Goff, Malaise dans la démocratie. Paris, Stock, 2016.
Gaëtan Gorce, Vive l'exception française! Éditions Lignes de Repères, 2016.
Philip H. Gordon and Sophie Meunier, The French Challenge: Adapting to Globalization. Washington, DC, Brookings Institute Press, 2001.
Michel Houellebecq, Soumission. Paris, Flammarion, 2015.
François Hulbert, En finir avec l'organisation centralisée: 40 ans d'exception française, ça suffit ! Paris, L'Harmattan, 2013.
Philippe d'Iribarne, L'étrangeté française. Paris, Seuil, 2006.
Yves Laisne, Le Véme empire. Tome 1 et 2: Ou la face cachée de l'exception française. VA press, 2020.
Thomas Lebègue et Emmanuelle Walter, Grandes écoles: La fin d'une exception française. Paris, Calmann-Lévy, 2008.
Jacques Lévy, Atlas politique de la France. Les révolutions silencieuses de la société française. Paris, Autrement, 2017.
Cees van Lotringen en Maurice Bood, Het gedroomde paradijs. Cultuurwijzer voor het Franse leven. Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, 2001.
M. Julien Lussiez, Avenir Français: Décrypter les grands enjeux de la France du XXIe siècle et les solutions pour y faire face. 2019.
Le Monde Hors-Série, 40 cartes pour comprendre la France. Emploi, immigration, santé, mobilité, élections. Paris, Le Monde Hors-Série, février-avril 2020.
E.M. Mouhoud, L'immigration en France. Mythes et Réalité. Paris, Fayard, 2017.
Florent Ploquin, L'Exception Française. Arghos Diffusion, 2013.
Florent Ploquin, Les Paradoxes de l'exception française: Sept réflexions à contre-courant. Éditions Édilivre, 2018.
S. Regourd, L'Exception culturelle. Paris, Presses Universitaires de France, 2002.
Hugues Serraf, (Petites) Exceptions Francaises. 25 bonnes raisons pour que le monde ne nous envie pas. Paris, Albin Michel, 2008.
Ezra Suleiman, Schizophrénies françaises. Paris, Grasset, 2008.
Yves Tinard, L'exception française. Pourquoi? Maxima, 2001.
Emmanuel Todd, Qui est Charlie? Sociologie d'une crise réligieuse. Paris, Seuil, 2015.
Emmanuel Todd, Les Luttes de classes en France au XXIe siècle. Paris, Seuil, 2020.
Yves Verneuil, Les agrégés. Histoire d'une exception française. Paris, Belin, 2017.
Jean Viard, L'implosion démocratique. Reconstruire le peuple? Nouvelles éditions de l'Aube, 2019.
Jean Viard, La page blanche. Un immense besoin de radicalité suivi de Chroniques de l'arrière. Nouvelles éditions de l'Aube, 2020.
Jean Viard, La révolution que l'on attendait est arrivée. Nouvelles éditions de l'Aube, 2021.
Marc Vignaud (avec Géraldine Woessner), Voyage au Bureaucratistan (En couverture). In: Le Point, n° 2544, 20 mai 2021.
Michel Wieviorka, Retour au sens. Pour en finir avec le déclinisme. Paris, Robert Laffont, 2015.
Michel Wieviorka, Farhad Khosrokhavar, Les Juifs, les musulmans et la République. Paris, Robert Laffont, 2017.
*** LES TRENTES GLORIEUSES:
John Ardagh, The New France. A Society in Transition 1945-1977. Harmondsworth, Penguin Books Ltd., third edition, 1977.
John Ardagh, France in the New Century: Portrait of a Changing Society. Hammondsworth, 2000.
Serge Bellu, La Citroën 2CV. L'icône des Trente Glorieuses. Glénat Livres, 2021.
M. Bess, The Light-Green Society, Ecology and Technological Modernity in France, 1960-2000. Chicago, University of Chicago Press, 2003.
Hervé Le Bras, Atlas des inégalités. Les Français face à la crise. Paris, Autrement, 2014.
Hervé Le Bras, Se Sentir Mal Dans une France Qui Va Bien. La société paradoxale. La Tour d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2019.
Hervé Le Bras et Bertrand Schmitt, Métamorphose du monde rural. Agriculture et agriculteurs dans la France actuelle. Éditions Quae, 2020.
Hervé Le Bras, Sommes-nous submergés? La Tour d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2020.
Drs. G. R. Brulé, Geography of Happiness. A comparative exploration of the case of France. Rotterdam. Proefschrift, Erasmus University Rotterdam, 2016.
Mathieu Flonneau, L’Automobile au temps des Trente Glorieuses. Un rêve de l'automobilisme. Nouvelles Éditions Loubatières, 2016.
Jean Fourastié, Le Grand Espoir du XXe siècle. Progrès technique, progrès économique, Progrès social. Paris, Presses Universitaires de France, 1950.
Jean Fourastié, Machinisme et bien-être: niveau de vie et genre de vie en France de1700 à nos jours. Paris, Les Éditions de Minuit, 1962.
Jean Fourastié, Les Trente Glorieuses ou la Révolution invisible de 1946 à 1975. Paris, Fayard, 1979,
Marc Gaillard, Paris: Les trente glorieuses. Au temps de Malraux. Étrepilly, Presses du Village - Christian de Bartillat, 2006.
Rodolphe Lachat (Sous la direction de), La France des ronds-points, meilleurs souvenirs des Trente Glorieuses. Huginn & Muninn, 2019.
Yves Pedrono, Jacques Tati et les Trente Glorieuses. Kimé, 2017.
Céline Pessis, Sezin Topçu, Christophe Bonneuil (Sous la direction de), Une autre histoire des 'Trente Glorieuses': modernisation, contestations et pollutions dans la France d'après-guerre. Paris; Le Découverte, 2013.
Jean-Paul Potron, Les Trente Glorieuses. Nice, 1945-1975. Gilletta Éditions, 2016.
Jean Saint-Geours, Vive la société de consommation. Paris, Hachette, 1971.
Kristin Ross, Aller plus vite, laver plus blanc: la culture française au tournant des années soixante. Paris, Éditions Abbeville, 1997.
Michel Winock, Chronique des années soixante. Paris, Seuil, 1987.
*** DE TOPPEN VAN DE FRANSE STAAT, DE PRIVATE SECTOR EN HUN ELITEN:
Bruno Abescat, La Saga des Bettencourt. L'Oréal, une fortune française. Paris, Plon, 2002.
Yann Algan et Thomas Cazenave (Sous la direction de), L'État en mode start-up. Eyrolles, 2017.
Yann Algan (Doyen de l’École d’affaires publiques de Sciences Po), "Nos étudiants veulent plus que jamais servir l'intérêt général."
Via: https://www.sciencespo.fr/fr/actualites/actualit%C3%A9s/yann-algan-nos-etudiants-veulent-plus-que-jamais-servir-linteret-general/5280. (Consulté le 12/02/2021.)
José Alvarez, François Pinault, artiste contemporain. Paris, Albin Michel, 2018.
Bruno Amable, Stefano Palombarini, L'Illusion du bloc bourgeois. Éditions Raisons d'agir, 2017.
Bruno Amable, Stefano Palombarini, The Last Neoliberal. Macron and the Origins of France's Political Crisis. Verso Books, 2021.
Eric Anceau, Les élites françaises. Des Lumières au grand confinement. Passés Composés, 2020.
Pierre d'Argenson, Réformer l'ENA? Réformer l'élite. Paris, L'Harmattan, 2008
Matthieu Aron et Caroline Michel-Aguirre, Les Infiltrés. Comment les cabinets de conseil ont pris le contrôle de l'État. Allary Éditions, 17 février 2022.
- Voire aussi: François Krug, McKinsey, un cabinet dans les pas d’Emmanuel Macron. In: Le Monde, le 05 février 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2021/02/05/de-la-creation-d-en-marche-a-la-campagne-de-vaccination-mckinsey-un-cabinet-dans-les-pas-de-macron_6068833_4500055.html
- Voire aussi: Alain Beuve-Méry, 'Les infiltrés', enquête sur l’emprise des cabinets de conseil sur un Etat consentant.
Dans une enquête fouillée, les journalistes Matthieu Aron et Caroline Michel-Aguirre montrent comment les sociétés de conseil ont installé
leur expertise au cœur des ministères et des administrations publiques. In: Le Monde, le 12 mars 2022 à 10h45 - Mis à jour le 14 mars 2022 à 09h29.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2022/03/12/les-infiltres-enquete-sur-l-emprise-des-cabinets-de-conseil-sur-un-etat-consentant_6117227_3232.html
- Voire aussi: Arnaud Bazin (Président de la commission d'enquête), Éliane Assassi (Rapporteure de la commission d'enquête),
Rapport sur l'influence des cabinets de conseil privés sur les politiques publiques. Tome 1, rapport; Tome 2, comptes rendus.
Paris, Sénat, jeudi 16 mars 2022.
- Voire aussi: http://www.senat.fr/commission/enquete/2021_influence_des_cabinets_de_conseil_prives.html
- Voire aussi: https://www.youtube.com/watch?v=KNwvphcDEdU
- Voire aussi: Manon Romain, Luc Martinon, Maxime Vaudano et Les Décodeurs, Explorez les 1 600 missions des cabinets de conseil pour l’Etat recensées par
'Le Monde'. In: Le Monde, 17 mars 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2022/03/17/explorez-les-1-600-missions-des-cabinets-de-conseil-pour-l-etat-recensees-par-le-monde_6118001_4355770.html
- Voire aussi: Maxime Vaudano, Jérémie Baruch, Adrien Sénécat, Véronique Chocron, Aline Leclerc, Luc Martinon et Manon Romain, Le cabinet de conseil McKinsey accusé
d’évasion fiscale en France. Le géant américain, qui mène régulièrement des missions de conseil pour l’Elysée et le gouvernement, n’a payé aucun
impôt sur les sociétés en dix ans. L’un de ses dirigeants avait affirmé l’inverse en janvier devant une commission d’enquête du Sénat.
Dans leur rapport publié jeudi, les sénateurs évoquent un « exemple caricatural d’optimisation fiscale ». In: Le Monde, le 17 mars 2022 à 11h38 - Mis à jour le 31 mars 2022 à 16h39.
Via: https://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2022/03/17/le-cabinet-de-conseil-mckinsey-accuse-d-evasion-fiscale-en-france_6117905_4355770.html
- Voire aussi: Manon Romain, Qui sont les consultants et pourquoi l’Etat fait appel à eux, en 7 questions. Largement méconnu, le métier de consultant a pris
une place cruciale dans la conduite des affaires de l’Etat depuis le quinquennat Sarkozy. In: Le Monde, le 17 mars 2022 à 11h45 - Mis à jour le 31 mars
2022 à 16h39.
Via: https://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2022/03/17/qui-sont-les-consultants-et-pourquoi-l-etat-fait-appel-a-eux-en-7-questions_6117908_4355770.html
- Voire aussi: Luc Martinon, Aline Leclerc, Véronique Chocron, Adrien Sénécat, Maxime Vaudano et Manon Romain, Les cabinets de conseil, une machine
installée au cœur de l’Etat. ENQUÊTE. Dans un rapport explosif, une commission d’enquête du Sénat dénonce le recours désormais régulier de l’Etat
aux cabinets de conseil, particulièrement sous le quinquennat d’Emmanuel Macron. In: Le Monde, le 17 mars 2022 à 11h45 -
Mis à jour le 31 mars 2022 à 16h38.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2022/03/17/les-cabinets-de-conseil-une-machine-installee-au-c-ur-de-l-etat_6117909_823448.html
- Voire aussi: Le Monde avec AFP, Le cabinet McKinsey « paiera ce qu’il doit à l’Etat français », affirme Bruno Le Maire. Le ministre de l’économie et des
finances a assuré que « toutes les procédures sont déjà engagées » contre le cabinet de conseil, accusé de n’avoir payé aucun impôt sur les sociétés
pendant dix ans grâce à des pratiques d’optimisation fiscale. In: Le Monde, le 20 mars 2022 à 16h03 - Mis à jour le 31 mars 2022 à 16h45.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2022/03/20/le-cabinet-mckinsey-paiera-ce-qu-il-doit-a-l-etat-francais-affirme-bruno-le-maire_6118354_823448.html
- Voire aussi: Wladimir Garcin-Berson, Comment le cabinet de conseil McKinsey aurait échappé à l'impôt sur les sociétés en France. In: Le Figaro, le 24/03/2022 à 17:41.
Via: https://www.lefigaro.fr/conjoncture/le-cabinet-de-conseil-mckinsey-paie-t-il-bien-ses-impots-sur-les-societes-en-france-20220324
- Voire aussi: Le Monde avec AFP, McKinsey affirme qu’une de ses filiales a payé l’impôt sur les sociétés en France. Le cabinet de conseil entend répondre ainsi à
la « polémique sur sa contribution fiscale ». « McKinsey n’a pas payé d’impôt sur les sociétés en France depuis au moins dix ans »,
selon le rapport de la commission d’enquête du Sénat. In: Le Monde, le 26 mars 2022 à 15h10 - Mis à jour le 31 mars 2022 à 16h44.
Via: https://www.lemonde.fr/economie/article/2022/03/26/mckinsey-affirme-qu-une-de-ses-filiales-a-paye-l-impot-sur-les-societes-en-france_6119277_3234.html
- Voire aussi: Maxime Vaudano, Manon Romain, Luc Martinon et Adrien Sénécat, McKinsey et Macron: le vrai et le faux sur la polémique.
Un rapport du Sénat sur l’influence des cabinets de conseil dans l’appareil d’Etat a suscité de nombreux commentaires et raccourcis à l’égard du
cabinet américain McKinsey. In: Le Monde, le 29 mars 2022 à 16h58 - Mis à jour le 02 avril 2022 à 05h09.
Via: https://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2022/03/29/mckinsey-et-macron-le-vrai-et-le-faux-sur-la-polemique_6119680_4355770.html
- Voire aussi: Claire Gatinois et Olivier Faye, Recours au cabinet de conseil McKinsey: le gouvernement embarrassé à dix jours du premier tour.
Mis en cause par un rapport du Sénat qui souligne l’emploi croissant par l’exécutif de prestataires privés pour le guider, le gouvernement a
tenté de s’expliquer mercredi lors d’une conférence de presse. Une opération déminage à l’approche de la présidentielle. In: Le Monde,
le 31 mars 2022 à 01h20 - Mis à jour le 31 mars 2022 à 16h34.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2022/03/31/recours-au-cabinet-de-conseil-mckinsey-la-macronie-sur-la-defensive_6119861_823448.html
- Voire aussi: Jean-Baptiste Daoulan, Affaire McKinsey. La campagne de Macron paie la facture. (En couverture: COUAC IL EN GAGNE. La campagne du Président
est percutée par le rapport sénatorial qui lève le voile sur le recours massif de l'Etat à des couteux cabinets de conseil depuis 2017. Avec l'emblématique
cas du géant américain, accusé de contourner l'impôt en France. In: Libération, samedi 1 avril 2022.
- Voire aussi: Mariama Darame, Affaire McKinsey: l’exécutif et le Sénat s’accusent mutuellement d’instrumentalisation politique.
A neuf jours du premier tour de l’élection présidentielle, l’affrontement entre le Palais du Luxembourg et le gouvernement, accusé de faire un trop
grand usage des cabinets de conseil, s’intensifie. Un bras de fer qui ravive le souvenir de l’affaire Benalla. In: Le Monde,
le 01 avril 2022 à 03h05 - Mis à jour le 01 avril 2022 à 15h53.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2022/04/01/affaire-mckinsey-l-executif-et-le-senat-s-accusent-mutuellement-d-instrumentalisation-politique_6120043_823448.html
- Voire aussi: Océane Herrero et Wladimir Garcin-Berson, McKinsey a-t-il «travaillé gratuitement» pour la campagne d'Emmanuel Macron en 2017? In: Le Figaro,
le 01/04/2022 à 12:39, mis à jour le 01/04/2022 à 19:12.
Via: https://www.lefigaro.fr/societes/mckinsey-a-t-il-travaille-gratuitement-pour-la-campagne-d-emmanuel-macron-en-2017-20220401
- Voire aussi: François Krug, Karim Tadjeddine, le super-consultant macroniste dans la tourmente. Ce cadre de McKinsey est au centre de la polémique sur
l’influence des cabinets de conseil privés sur l’Etat. De quoi embarrasser le candidat Macron, dont il est un soutien. In: Le Monde, le 01 avril 2022 à 19h00.
Via: https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2022/04/01/karim-tadjeddine-le-super-consultant-macroniste-dans-la-tourmente_6120193_4500055.html
- Voire aussi: Le Monde avec AFP, McKinsey: le gouvernement se défend contre les nouvelles attaques des rivaux d’Emmanuel Macron. Les oppositions
au chef de l’Etat continuent de dénoncer le recours, par le gouvernement, au cabinet de conseil américain, accusé d’évasion fiscale.
In: Le Monde, le 03 avril 2022 à 20h56 - Mis à jour le 04 avril 2022 à 08h24.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2022/04/03/mckinsey-le-gouvernement-se-defend-contre-les-nouvelles-attaques-des-rivaux-d-emmanuel-macron_6120408_823448.html
- Voire aussi: Patrick Lefas, président de Transparency International France, Il faut assurer la traçabilité des prestations des cabinets de conseil et
la communicabilité de leurs rapports. Le président de Transparency International France estime que le recours public aux cabinets de conseil
ne relève ni d’une « affaire d’Etat » ni d’un « débat complotiste », mais est plutôt révélateur du fonctionnement de l’Etat et son rapport aux
intérêts privés. In: Le Monde, le 04 avril 2022 à 06h00 - Mis à jour le 04 avril 2022 à 06h00.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2022/04/04/il-faut-assurer-la-tracabilite-des-prestations-des-cabinets-de-conseil-et-la-communicabilite-de-leurs-rapports_6120444_3232.html
- Voire aussi: Maxime Vaudano, Affaire McKinsey. Le Parquet national financier a ouvert une enquête préliminaire pour blanchiment aggravé de fraude fiscale.
Un rapport sénatorial avait accusé d’évasion fiscale le cabinet de conseil américain, auquel le gouvernement a fait largement appel pour des
missions de conseil au cours du quinquennat. In: Le Monde, 06 avril 2022, mis à jour à 13h33.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2022/04/06/affaire-mckinsey-le-parquet-national-financier-a-ouvert-une-enquete-preliminaire-pour-blanchiment-aggrave-de-fraude-fiscale_6120839_823448.html
- Voire aussi: Pierre Lascoumes (Propos recueillis par Marc-Olivier Bherer), « Les allers-retours entre haute fonction publique et cabinets de conseil ont installé
un cadre intellectuel commun au sein de ces élites ». Réputés pour la qualité de leurs travaux, les cabinets de conseil sont très prisés des
responsables politiques, car ils leur permettent de s’abriter derrière cette « expertise » pour imposer une modernisation des services de l’Etat,
observe le sociologue Pierre Lascoumes dans un entretien au « Monde ». In: Le Monde, 06 avril 2022, publié à 20h16.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2022/04/06/pierre-lascoumes-les-allers-retours-entre-haute-fonction-publique-et-cabinets-de-conseil-ont-installe-un-cadre-intellectuel-commun-au-sein-de-ces-elites_6120926_3232.html
- Voire aussi: Jean-Michel Thénard, Les candidats à la présidentielle veulent refermer la porte des cabinets. Le Sénat feint de découvrir que les
consultants ont envahi les ministères. Une arme contre Macron, le plus 'conseillé' des présidents. In: Le Canard enchaîné, mercredi 6 avril 2022.
- Voire aussi: Maxime Vaudano et Anne Michel, Affaire McKinse: les raisons qui ont poussé le Parquet national financier à ouvrir une enquête préliminaire.
Cette enquête porte sur d’éventuels faits de « blanchiment aggravé de fraude fiscale ». Un rapport sénatorial avait accusé d’évasion fiscale
le cabinet de conseil américain, auquel le gouvernement a fait largement appel pour des missions au cours du quinquennat. In: Le Monde, le 6 avril 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2022/04/06/affaire-mckinsey-le-parquet-national-financier-a-ouvert-une-enquete-preliminaire-pour-blanchiment-aggrave-de-fraude-fiscale_6120839_823448.html
- Voire aussi (Publicité internet), Réaction de McKinsey France, Réaction de McKinsey suite au rapport de la commission sénatoriale sur les
cabinets de conseil, aux polémiques des dernières semaines, et au communiqué du parquet national financier. 6 avril 2022.
Via: https://www.mckinsey.com/fr/our-insights/reaction-de-mckinsey-france?gclid=Cj0KCQjwl7qSBhD-ARIsACvV1X1n01yvtJk9i0lKHYffu2J1PeKyrQoOsjsxgTi1JgtMX4_TgWeHLnEaAhO4EALw_wcB&gclsrc=aw.ds
- Voire aussi: Alexandre Le Drollec, Matthieu Aron, Caroline Michel-Aguirre et Julien Martin, McKinsey, l’affaire qui empoisonne la campagne du candidat Macron.
La révélation du poids pris par les cabinets de conseil dans l’Etat ébranle la macronie. Et le non-paiement de l’impôt par la société McKinsey a
nourri la seule polémique de la campagne. Cette affaire influera-t-elle sur l’issue de l’élection? In: L'Obs, le 6 avril 2022 à 11h45.
Via: https://www.nouvelobs.com/election-presidentielle-2022/20220406.OBS56704/mckinsey-l-affaire-qui-empoisonne-la-campagne-du-candidat-macron.html
- Voire aussi: Pierre Lascoumes (Propos recueillis par Marc-Olivier Bherer), « Les allers-retours entre haute fonction publique et cabinets de conseil ont
installé un cadre intellectuel commun au sein de ces élites » Réputés pour la qualité de leurs travaux, les cabinets de conseil sont très prisés des
responsables politiques, car ils leur permettent de s’abriter derrière cette « expertise » pour imposer une modernisation des services de l’Etat,
observe le sociologue Pierre Lascoumes dans un entretien au « Monde ». In: Le Monde, le 06 avril 2022 à 20h16 - Mis à jour le 06 avril 2022 à 20h19.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2022/04/06/pierre-lascoumes-les-allers-retours-entre-haute-fonction-publique-et-cabinets-de-conseil-ont-installe-un-cadre-intellectuel-commun-au-sein-de-ces-elites_6120926_3232.html
- Voire aussi: Claire Gatinois, Emmanuel Macron tente de se dépêtrer de l’affaire McKinsey. L’ouverture d’une enquête préliminaire par le Parquet
national financier complique la fin de campagne du chef de l’Etat qui multiplie les explications afin de dissiper la polémique sur le recours aux
cabinets de conseil par les pouvoirs publics. In: Le Monde, le 7 avril 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2022/04/07/emmanuel-macron-tente-de-se-depetrer-de-l-affaire-mckinsey_6121001_823448.html
- Voire aussi: Matthieu Aron, Alexandre Le Drollec, Julien Martin et Caroline Michel-Aguirre, Affaire McKinsey: Le sparadrap du candidat Macron. In: L'Obs, n° 2998 du 7 au 13 avril 2022.
- Voire aussi: Bastien Lejeune, Raphaël Stainville et al., Le scandale McKinsey. Enquëte sur l'affaire que Macron aimerait étouffer.'(En couverture) Valeurs Actuelles,
N° 4454 du 7 au 13 avril 2022.
- Voire aussi: Aude Bariéty, Le parquet financier ouvre une enquëte sur McKinsey. Elle vise le 'blanchement aggravé de fraude fiscale' et fait suite à un
rapport du Sénat pointant l'influence des cabinets de conseil sur le politiques publiques. In: Le Figaro, jeudi 7 avril 2022.
- Voire aussi: Agnès Leclair, Un cabinet de conseil employé en parallèle de la commission '1000 premiers'. In: Le Figaro, jeudi 7 avril 2022.
- Voire aussi: Alice Raybaud, Dans les cabinets de conseil, des « armées de clones » issus des grandes écoles. Les plus prestigieux recrutent
l’essentiel de leurs troupes dans une poignée d’établissements sélectifs, où les étudiants viennent avant tout de milieux très aisés.
Un entre-soi qui peut conduire à une certaine déconnexion. In: Le Monde, le 19 avril 2022.
Via: https://www.lemonde.fr/campus/article/2022/04/19/dans-les-cabinets-de-conseil-des-armees-de-clones-issues-des-grandes-ecoles_6122692_4401467.html
Jacques Attali (Commission pour la libération de la croissance française présidée par), 300 décisions pour changer la France.
(Rapporteur général adjoint Emmanuel Macron). Paris, XO Éditions - La ducumentation Française, 2008.
Jacques Attali (France Positive sous la direction de), Fraire réussir la France. 30 réformes majeures et 250 actions urgentes. Paris, Fayard, 2021.
Raphaëlle Bacqué, Richie. Paris, Bernard Grasset, 2015.
Raphaëlle Bacqué et Vanessa Schneider, Les Bolloré, à l'ombre du patriarche (Successions, 1/6). In: Le Monde, 27 juillet 2021.
Raphaëlle Bacqué et Vanessa Schneider, Les Arnault ou la fabrique des heritiers. (Successions, 2/6). In: Le Monde, 28 juillet 2021.
Raphaëlle Bacqué et Vanessa Schneider, Les Lagardère, liquidation totale avant inventaire. (Successions, 4/6). In: Le Monde, 30 juillet 2021.
Raphaëlle Bacqué et Vanessa Schneider, Les Pinault, au nom du père. (Successions, 5/6). In: Le Monde, 31 juillet 2021.
Raphaëlle Bacqué, Les Bouygies, frères d'armes. (Successions, 6/6). In: Le Monde, 1-2 août 2021.
Adeline Baldacchino, La Ferme des Enarques. Paris, Michalon Éditeur, 2015.
Bertrand Barrau, Polytechnique: Le Mythe. Lulu, 2014.
Anne-Sophie Beauvais, Pascal Cauchy, Sciences Po pour les nuls. L'histoire d'une école unique. Entrer et étudier à Sciences Po. Les anciens de Science po. Paris, First Édition, 2017.
Willy Beauvallet, Sébastien Michon (Sous la direction de), Dans l'ombre des élus. Une sociologie des collaborateurs politiques. Septentrion, 2017.
Bertrand Bellon, Le Pouvoir Financier et l'Industrie en France. Paris, Seuil, 1980.
Elsa Bembaron, Patrick Drahi - L'ogre des networks. Éditions de l'Archipel, 2017.
Louis Bergeron, Les capitalistes en France (1780-1914). Paris, Gallimard, 1978.
Maurice Bernard, La méritocratie française. Les élites françaises, tome 1. Paris, Éditions L'Harmattan, 2010.
Maurice Bernard, La marche vers le pouvoir. Les élites françaises, tome 2. Paris, Éditions L'Harmattan, 2010.
Maurice Bernard, Ombres et lumière. Les élites françaises, tome 3. Paris, Éditions L'Harmattan, 2010.
Maurice Bernard (Préface d'Ezra Suleiman), L'entre-soi des élites. Une oligarchie suicidaire. Riveneuve éditions, 2016.
Céline Bessière, Sibylle Gollac, Le genre du capital. Comment la famille reproduit les inégalités. Paris, La Découverte, 2020.
Pierre Birnbaum, Le peuple et les gros. Histoire d'un mythe. Paris, Grasset, 1979.
Pierre Birnbaum, Les sommets de l'État. Essai sur l'élite du pouvoir en France. (1977). Paris, Seuil, Édition augmentée, 1994.
Pierre Birnbaum (Dir.), Les élites socialistes au pouvoir, 1981-1985. Paris, Presses Universitaires de France, 1985.
Pierre Birnbaum, La logique de l'état. Paris, Fayard, 2015.
Pierre Birnbaum, Sociologie de l'État. Paris, Fayard/Pluriel, 2018.
Pierre Birnbaum, Où va l'État? Essai syr les nouvelles élites du pouvoir. Paris, Seuil, 2018.
Jean-Michel Blanquer, Jérôme Cordelier, Le Serail. Histoire d'une promotion de l'ENA. Chirac, Friedmann, Haberer, Stasi ... Paris, Perrin, 1995.
François Bloch-Laine, Claude Gruson, Hauts fonctionnaires sous l'Occupation. Paris, Odile Jacob, 1996.
Jean Bothorel, Vincent Bolloré, une histoire de famille. Picollec, 2007.
Stephen Boucher, Martine Royo (Preface de Pascal Lamy), Les think tanks. Cerveaux de la guerre des idées. Éditions du Félin, 3e édition revue et augmentée, 2012.
Pierre Bourdieu, La noblesse d'état. Grandes écoles et esprit de corps. Paris, Les Éditions de Minuit, 1989.
Benoît Boussemart, La richesse des Mulliez.(N.d.l.r.: = Auchan). Éd. Estaimpuis, 2008.
Benoît Boussemart, Grandes fortunes, banquiers, politiciens… La collusion des pouvoirs face à la crise. Auchy-lez-Orchies, Estaimpuis, 2012.
J. Bouvier, Les Rothschild. Paris, 1967.
Juan Branco, Crépuscule. Macron et les oligarques - L'Enquête vérité. Au Diable Vauvert, 2019.
Alice Bravard, Le Grand Monde parisien (1900-1939): le persistance du modèle aristocratique. Rennes, Presses Universitaires de Rennes, 2013.
Sandrine Cassini et Olivier Faye, Le président, les médias, les grandes manoeuvres. In: M, Le magazine du Monde, n° 497, 23/06/2000.
Nicolas Catzaras, Jean Chiche, Sophie Maurer, Anne Muxel (dir.) et Vincent Tiberj, Les Étudiants de Sciences Po : leurs idées, leurs valeurs, leurs cultures politiques, Paris, Presses de Sciences Po, 2004,
Philippe Chabaud, Les Enarques. L'oligarchie française. Independently published, 2021.
Emmanuel Chadeau, L'économie du risque, les entrepreneurs 1850-1980. Paris, Olivier Orban, 1988.
Dominique Chagnollaud, Le premier des ordres. Les hauts fonctionnaires XVIIIe - XXe siècle. Paris, Fayard, 1991.
Isabelle Chaperon, Putschs, raids et coups fourrés, le capitalisme français sent la poudre. In: Le Monde, 23 janvier 2021.
Guy Chaussinand-Nogaret, Histoire des elites en France du XVIe au XXe siècle. L'honneur, le mérite, l'argent. Paris, Hachette, 2002.
Ariane Chemin, La Promo. Sciences-Po 1986. Paris, Stock, 2004.
Sophie Coignard, Alexandre Wickham, La nomenklatura française, pouvoirs et privilèges des elites. Paris, Belfond, 1986.
Sophie Coignard, Romain Gubert, L'Oligarchie des incapables. Paris, Albin Michel, 2011.
Henry Coston, ?Le retour des « 200 Familles ». ? Paris, Documents et témoignages, 1960.
Henry Coston, Dictionnaire des dynasties bourgoises et du monde des affaires. Paris, Alain Moreau, 1975.
Henry Coston, Les 200 familles au pouvoir. La Librairie française, 1978.
Henri Coston, A la veille de l'an 2000 elles sont encore là. Le retour des 200 familles. Publications Henry Coston, 1998.
Monique Dagnaud, Jean-Laurent Cassely, Génération surdiplômée. Les 20% qui transforment la France. Paris, Odile Jacob, 2021.
François Dalle, L'Aventure l'Oréal. Paris, Odile Jacob, 2001.
Michel Dalloni, Les Mulliez, un modèle de 'communisme' familial. (Successions, 3/6). In: Le Monde, 29 juillet 2021.
Adeline Daumard, Les Bourgeois et la bourgoisie en France depuis 1850. Paris, Aubier, 1987.
Jean-Claude Daumas (dir.), Dictionnaire historique des patrons français. Paris, Flammarion, 2019.
Alain Deneault, La Médiocratie. Lux Éditeur, 2015.
Francois Denord, Paul Lagneau, Le Concert des puissants. Raisons d'agir, 2016.
Richard Descoings (Préface de René Rémond), Sciences Po. De la Courneuve à Shanghai, Paris, Presses de Sciences Po, 2007.
Maxime Dubourg, Entreprendre comme Bernard Arnault. 30 leçons pour investir dans la valeur et devenir riche. Publier son Livre, Format Kindle, 2020.
François-Xavier Dudouet et Eric Gremont, Les Grands Patrons en France. Du capitalisme d'État à la financiarisation. Paris, Lignes de repères, 2010.
Marc Endeweld, L'ambigu Monsieur Macron. Paris, Points, 2018.
de
Marc Endeweld, Le Grand Manipulateur. Les réseaux secrets de Macron. Paris, Points, 2020.
Alix Etournaud et Emilie Lançon (Réalisateurs), ENA, pourquoi tant de heine? Lançon, 2021.
Jean-Michel Eymeri-Douzans, La fabrique des énarques. Paris, Économica, 2001.
Jean-Michel Eymeri-Douzans, Xavier Bioy, Stéphane Mouton (dir.), Le règne des entourages. Cabinets et conseillers de l’exécutif.
Paris, Presses de Sciences Po, « Académique », 2015.
Benoît Floc'h, Des candidats au concours de l’ENA dénoncent une rupture d’égalité. Une centaine de candidats à la haute fonction publique
demandent au gouvernement la 'neutralisation' des concours 2020. In: Le Monde, le 22 décembre 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2020/12/22/concours-de-l-ena-des-candidats-denoncent-une-rupture-d-egalite_6064186_823448.html
Benoît Floc'h, Emmanuel Macron veut faire émerger de nouveaux « talents » dans la haute fonction publique.
Un concours spécifique « Talents » devrait être créé dès 2021 pour les jeunes issus de milieux modestes dans cinq écoles de la fonction publique, dont l’ENA.
In: Le Monde, 12 février 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/societe/article/2021/02/10/emmanuel-macron-veut-faire-emerger-de-nouveaux-talents-dans-la-haute-fonction-publique_6069509_3224.html
Benoît Floc'h, L'ENA, école aussi convoitée que mal-aimée. In: Le Monde, le 30 mars, 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/education/article/2021/03/29/l-ena-ecole-aussi-convoitee-que-mal-aimee_6074789_1473685.html
Benoît Floc'h, Macron enterre l'ENA, symbole de l'élite. Le chef de l'État a affirmé qu'il souhaitait créer un nouvel institut rassemblant treize école de service public.
In: Le Monde, samedi 10 avril, 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/education/article/2021/04/09/la-fin-de-l-ena-une-etape-vers-le-renouveau-de-l-etat_6076136_1473685.html
Nadège Forestier et Nazanine Ravai, Bernard Arnault ou le Goût du pouvoir. Olivier Orban, 1993.
Ambroise Fourcy, Histoire de l'École polytechnique. Paris, Belin, 1987.
Thierry Gadault et Bruno Lancesseur, Jean-Luc Lagardère, corsaire de la République. De Thomson à Airbus, une saga politico-industrielle. Paris, Le Cherche Midi, 2003.
Jean-Michel Gaillard, L'ENA, miroir de l'État. De 1945 à nos jours. Bruxelles, Complexe, 1999.
Alain Garrigou, Sciences-Po laminoir des élites françaises. In: Le Monde Diplomatique, mars 1999.
Alain Garrigou, Les Élites contre la République. Sciences Po et l'ÉNA. Paris, La Découverte, 2001.
Tristan Gaston-Breton, La saga des Rothschild. L'argent, le pouvoir et le luxe. Éditions Tallandier, 2019.
Pierre-Angel Gay, Caroline Monnot, François Pinault, milliardaire. Les Secrets d'une incroyable fortune. Balland, 1999.
Étienne Girard (En couverture), Sciences Po, L'école des élites déraille. Entre-soi, idéologie woke, américanisation des études ... Le prestigeux
établissement traverse une crise majeure, mais il continue de faire rêver. Enquête. In: L'Express, n° 3643, semaine du 29 avril au 5 mai, 2021.
Bertrand Gobin, Le secret des Mulliez. (N.d.l.r.: = Auchan). Éditions La Borne Seize, 2006.
Bertrand Gobin, La face cachée de l'empire Mulliez. La véritable histoire du clan à l'origine de la première fortune de France. (N.d.l.r.: = Auchan).
Éditions La Borne Seize, février 2015.
Isabelle Grand, Salvador Juan et Julien Vignier, La Technocratie en France. Une nouvelle classe dirigeante? Lormont, Le Bord de l'eau, 2015.
Cyril Grange, Les Gens du Bottin Mondain. 1903-1987. Y être c'est en être. Paris, Fayard, 1996.
André Granou, La Bourgeoisie financière au pouvoir. Paris, Maspero, 1977.
Greenpeace France, L'Emprise Total. Le pouvoir silencieux du géant du pétrole. La multinationale Total use de son immense pouvoir d'influence pour garantir la pérennité de son modèle économique basé sur les énergies fossiles. À notre insu, Total est partout dans nos vies: écoles, musées, stades… Greenpeace France, 2021.
Via: https://www.greenpeace.fr/emprise-total/
Peter Gumbel, Elite Academy: Enquête sur la France de ses grandes écoles. Paris, 2013.
Camille Herlin-Giret, Rester riche. Enquête sur les gestionnaires de fortune et leurs clients. Le Bord de l’eau, 2019.
Pierre Ivorra, Dans les coulisses du CAC 40 : Bolorré, Arnault, Bettencourt, Minc, Peugeot, BNP Paribas, Vinci...côté cour et côté jardin. Éditions du Croquant, 2018.
Guy Jacquemelle, Tout savoir sur ... Leurs années Sciences Po. Paris, Éditions Kawa, 2014.
Vincent Jauvert, Les Intouchables de l'État. Bienvenue en Macronie. Paris, Robert Laffont, 2018.
Vincent Jauvert, Les Voraces. Les élites et l'argent sous Macron. Paris, Robert Laffont, 2020.
Vincent Jauvert, La Mafia d'Etat. Paris, Seuil, 2021.
Jean-Noël Jeanneney, François de Wendel - L'argent et le pouvoir. Paris, CNRS, 2019.
Hervé Joly, Á Polytechnique. x 1901. Paris, Flammarion, 2021.
Christine Kerdellant, Les Nouveaux Condottieres. Dix capitalistes des années Mitterrand. Paris, Calmann-Levy, 1992.
Jean-François Kesler, Les Hauts fonctionnaires, la politique et l'argent. Grandeur et décadence de l'État républicain. Paris, Albin Michel, 2006.
François Krug, McKinsey, un cabinet dans les pas de Macron. In: Le magazine du Monde n° 490, pp.29-35, samedi 6 février 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2021/02/05/de-la-creation-d-en-marche-a-la-campagne-de-vaccination-mckinsey-un-cabinet-dans-les-pas-de-macron_6068833_4500055.html
Jean-Patrice Lacam, La France, une République de Mandarins? Les hauts fonctionnaires et la politique. Éditions Complexe, 2000.
Mathieu Larnaudie, Les jeunes gens. Enquête sur la promotion Senghor. Paris, Grasset, 2018.
Pierre Lascoumes, Une démocratie corruptible. Arrangements, favoritisme et conflits d'intérêts. Paris, Le Seuil, 2011.
Pierre Lascoumes, Carla Nagels, Sociologie des élites délinquantes. De la criminalité en col blanc à la corruption politique. Paris, Armand Colin, 2018.
Pierre Lascoumes, L'économie morale des élites dirigeantes. Paris, Les Presses de Sciences Po, 2022.
Pierre Legendre, L'ENA, miroir d'une nation. Mille et une nuits, 1999.
Roger Lenglet, Olivier Vilain, Un pouvoir sous influence. Quand les think tanks confisquent la démocratie. Paris, Armand Colin, 2011.
Martin Leprince, Le Roman de la Promotion Voltaire. Hollande, Castries, Donnedieu de Vabre, Jouyet, Royal, Villepin, Sapin ... ils étaient tous dans la même classe. Une génération au pouvoir.
Éditions Jacob Duvernet, 2013.
Jean Lhomme, La Grande Bourgeoisie au pouvoir (1830-1880). Essai sur l'histoire sociale de la France. Paris, Presses Universitaires de France, 1960.
Nicole Masson, L'École Normale Superieur. Les chemins de la liberté. Paris, Éditions Gallimard, 1994.
Laurent Mauduit, Les Imposteurs de l'économie. Enquête sur ces experts médiatiques au service de la finance. Don Quichotte, 2017.
Laurent Mauduit, La Caste. Enquête sur cette haute fonction publique qui a pris le pouvoir, Paris, La Découverte, septembre 2018.
Laurent Mauduit, Prédations. Histoire des privatisations des biens publics. Paris, La Découverte, septembre 2020.
Sarah Maza, The Myth of the French Bourgeoisie. An Essay on the Social Imaginary, 1750-1850. Cambridge (Mass.), Harvard University Press, 2003.
Brigitte Mazon, Aux origines de l'École des Hautes Études en Sciences Sociales. Le Cerf, 1997.
Mediapart, L'Affaire Bettencourt. Un scandale d'état. Don Quichotte, 2010.
Eric Mension-Rigau, Aristocrates et grands bourgeois. Paris, Perrin, 2007.
Thierry Merle et Andre TouboulLa, Trahison des invisibles - Macron face au choix: l'élite d'État ou les Français. Le Passeur, 2020.
Pierre-Henri de Menthon, Eric Tréguier, Ces 200 familles qui possèdent la France. Paris, Hachette, 2004.
Alfred Mézières, Gustave Lanson, George Perrot (Avec les contributions de), L'École Normale Supérieure. Son histoire et son évolution. Éditions le Mono, Collection «Les Pages de l’Histoire», 2016.
Jean Michel, Les recours administratifs gracieux, hiérarchiques et de tutelle. Paris, La Documentation Française, 1996.
Frederic P. Miller, Agnes F. Vandome, John McBrewster (Sous la direction de), Commission Attali. Jacques Attali,
Croissance économique, Économie de la France, Concurrence économique, Réforme économique, Réforme structurelle, Productivité. Alphascript Publishing, 2010.
Chloé Morin, Les inamovibles de la République. Vous ne les verrez jamais, mais ils gouvernent. Nouvelles éditions de l'Aube, 2020.
Anne Muxel (direction), Les Étudiants de Sciences Po. Leurs idées, leurs valeurs, leurs cultures politiques. Paris, Presses de Sciences Po, 2004.
Luc Lefontaine, La Franc-Maçonnerie: Une fraternité révélée. Paris, Découvertes Gallimard, 2008.
Jacques Mousseau, Le Siècle de Paul-Louis Weiller 1893-1993. As de la Grande Guerre - Oionnier de l'industrie aéronautique - Précurseur d'Air France - Financier international - Mécène des Arts. Paris, Stock, 1998.
François Nouzille et Alexandra Schwartzbrod, L'acrobate. Jean-Luc Lagardère ou les armes du pouvoir. Paris, Seuil, 1998.
Michel Offerlé, Cé qu'un patron peut faire. Une sociologie politique des patronats. Paris, Gallimard, 2020.
Michel Onfray (Sous la direction de), L'État profond. Le vrai pouvoir à abattre. Lobbies, hauts fonctionnaires, médias, cercles d'influence, réseaux parallèles ... . Front populaire N° 2, 2020. Éditions du plenitre, 2020.
Martine Orange, Rothschild, une banque au pouvoir. Paris, Albin Michel, 2012.
Guy Palmade, Capitalisme et capitalistes français au XIXe siècle. Paris, Armand Colin, 1961.
Paul Pasquali, Héritocratie. Les élites, les grandes écoles et les mésaventures du mérite. Paris, La Découverte, 2021.
Marc Patard, La démocratie entre expertise et influence. Le cas des think tanks français. Dalloz, 2014.
Natalie Petiteau, Élites et mobilités. La noblesse d'Empire au XIXe siècle (1808-1914). Paris, La Boutique de l'Histoire, 1997.
Alain Peyrefitte, Rue d'ulm. Chroniques de la vie normalienne. Paris, Fayard, 1946.
Alain Peyrefitte, Le Mal Français. (1976). Paris, Librairie Arthème Fayard, (Préface d'Hélène Carrère d'Encausse), 2006.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Les Ghettos du Gotha. Au coeur de la grande bourgeoisie. Paris, Seuil, 2010.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Sociologie de la bourgeoisie. Paris, La Découverte, 2016.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Le président des ultra-riches. Chronique du mépris de classe dans la politique d'Emmanel Macron. Zones, 2019.
Michel Pinçon & Monique Pinçon-Charlot, La caste au pouvoir. Le président des ultrariches. In: Le Monde Diplomatique, février 2019.
Via: https://www.monde-diplomatique.fr/2019/02/PINCON/59561
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Grandes Fortunes. Dynasties familiales et formes de richesse en France. Paris, Éditions Payot & Rivages, édition revue et augmentée, 2019.
Allen Prathap, Bernard Arnault. The Biography & Quotes. Independently published, 2020.
Pietro Ratto, Rothschild et Co. Les secrets des familles les plus puissantes. Macro éditions, 2018.
Nathalie Raulin et Renaud Lecadre, Vincent Bolloré. Enquête sur un capitaliste au-dessus de tout soupçon. Paris, Denoël, 2000.
Michel Refait, Moët & Chandon. De Claude Moët à Bernard Arnault. Dominique Guéniot, 2011.
Fabian Rollbrett, Je suis inspecteur des finances publiques et toi quel est ton super pouvoir? Publié indépendamment, 2020.
Pierre Le Roy, Engie - de la Compagnie de Suez (1858 à nos jours). Économica, 2020.
Luc Rouban, Les Cadres supérieurs de la fonction publique et la politique de modernisation administrative. Paris, La Documentation Française, 2000.
Luc Rouban, Quel avenir pour la fonction publique? Paris, La Documentation Française, 2017.
Anton Malafeev, La psychologie des (nouveaux) riches. Librinova, 2019.
Airy Routier, L'Ange exterminateur. La vraie vie de Bernard Arnault. Paris, Albin Michel, 2003.
Olivier Saby, Promotion Ubu Roi. Mes 27 mois sur les bancs de l'ENA. Dans les coulisses de l'école la plus secrète de France. Paris, Flammarion, 2012.
Tom Sancton. The Bettencourt Affair. The World's Richest Woman and the Scandal That Rocked Paris. Dutton, 2018.
Saint-Preux, A l'ENA. Y entrer, (s')en sortir. Paris, Armand Colin, 2013.
Isabelle Saporta, Rendez-nous la France! En finir avec la caste qui paralyse notre pays. Paris, Fayard, 2020.
(>>> Voire en même temps:) Abel Mestre, Un apéro avec Isabelle Saporta: « A gauche, je me sens de droite. A droite, je me sens d’extrême gauche ».
La chroniqueuse des « Grandes Gueules » et éditrice chez Fayard se revendique « poujado de gauche ». In: Le Monde, 6 mars, 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/m-perso/article/2021/03/06/un-apero-avec-isabelle-saporta-etre-une-potiche-et-fermer-sa-gueule-non-merci_6072155_4497916.html
'Sciences-Po. Sur la formation des élites en France'. Le Débat, no 64, avril 1991.
Céline de Sezin Topçu et Christophe Bonneuil (sous la direction de), Une autre histoire des «Trente Glorieuses». Modernisation, contestations et pollutions dans la France d’après-guerre. Paris, La Découverte, 2013.
Jean-François Sirinelli, École normale supérieure. Le livre du bicentenaire. Paris, Presses Universitaires de France, 1994.
Sébastien Stenger (Préface de Françoise Chevalier), Au coeur des cabinets de conseil et d'audit. Paris, Presses Universitaires de Frabce, 2017.
Jean Stern, Les Patrons de la presse nationale: Tous mauvais. La Fabrique, 2012.
Ezra Suleiman, Les Élites en France. Grands corps et grandes écoles. Paris, 1979.
Guy Thuillier, Pour une histoire de la bureaucratie en France. Comité pour l'histoire economique et financière de la France, 1999.
Catfish Tomei, Laurence Hansen-Love, Des diplômés de l'IEP de Paris vous donnent les clés de Sciences-po.
Entrez rue Saint Guillaume à votre tour avec ceux qui ont réussi le concours. Aux-concours.com, 2014.
Antoine Vauchez, Pierre France, The Neoliberal Republic. Corporate Lawyers, Statecraft, and the Making of Public-Private France. Cornell University Press, 2021.
Michel Villette, Catherine Vuillermot, Portrait de l'homme d'affaires en prédateur (N.d.l.r.: François Pinault) Paris, La Découverte, 2007.
Laure Watrin et Thomas Legrand, La république bobo. Paris, Stock, 2014.
-------
HEDENDAAGSE FRANSE POLITIEKE STUDIES EN PAMFLETTEN:
Philippe Aghion, Brad Gilbert, Changer de modèle. De nouvelles idées pour une nouvelle croissance. Paris, Odile Jacob, 2015.
Philippe Aghion, Repenser la croissance économique. Leçons inaugurales de College de France. Paris, Fayard, 2016.
Claude Bartolone & Michel Winock (rapport dirigé par), Refaire la démocratie. Dix-sept propositions. Vincennes, Éditions Thierry Marchaisse, 2016.
Nicolas Baverez, La France qui tombe. Paris, Perrin, 2003.
Nicolas Baverez, Reveillez-vous! Paris, Fayard 2012.
Georges-Marc Benamou, Un mensonge français. Retours sur la guerre d'Algérie. Paris, Robert Laffont, 2003.
Alain de Benoist, Vu de droite. Anthologie critique des idées contemporaines. Copernic, 1977.
Alain de Benoist, Au bord du gouffre. La faillite annoncée du système de l'argent. Éditions Krisis, 2011.
Alain de Benoist, Droite-gauche, c'est fini! Le moment populiste. Éditions Pierre-Guillaume de Roux, 2017.
Alain de Benoist, Décroissance ou toujours plus? Penser l'écologie jusqu'au bout. Pierre-Guillaume de Roux Éditions, 2018.
Alain de Benoist, Contre le libéralisme. La société n'est pas un marché. Éditions du Rocher, 2019.
Jean-Pierre Chevènement, La France est elle finie? Paris, Fayard, 2011.
Thierry Desjardin, La décompomposition française. Paris, Albin Michel, 2002.
Marc Endeweld, L'ambigu Monsieur Macron. Points, 2018.
Marc Endeweld, Le Grand Manipulateur. Les réseaux secrets de Macron. Paris, Stock, 2019.
Robin Gerson (Dossier dirigé et écrit par), Immigration, le scandale. Tout ce qu'on vous cache. Boulogne-Billancourt, Lafont presse, n.d. ca. 2019.
Marie de Greef-Madelin, Frédéric Paya, Normes, réglementations ... Mais laissez-nous vivre! Paris, Plon, 2020.
Ian Hamel, Xavier Bertrand. Itinéraires. Favre Sa, 2009.
Ian Hamel, Xavier Bertrand. Les coulisses d'une ambition, L'Archipel, 2010.
Ian Hamel, Xavier Bertrand. Le solitaire. L'Archipel, 2021.
Stéphane Hessel, Indignez vous! Montpellier, Indigène éditions, 2011.
Jean-Loup Izambertn, Claude Janvier, Le virus et le Président: Enquête sur l’une des plus grandes tromperies de l'Histoire. IS Edition, 2020.
Christophe Jakubyszyn, Muriel Pleynet, Le chouchou. Le fabuleux destin de Xavier Bertrand. Anne Carrière édition, 2008.
Laurent Joffrin, La régression française. Paris, Seuil, 1992.
Laurent Joffrin, Le réveil français. Pour en finir avec les défaitistes, les déclinistes et autres prophètes de la décadance. Paris, Stock, 2015.
Jean-Christophe Lagarde, Les Hypocrisies françaises. Entretiens avec Jean-François Achilli. Cherche Midi, 2008.
Arnaud Montebourg (Préface d’Emmanuel Todd), Votez pour la démondialisation! Paris, Flammarion, 2011.
Arnaud Montebourg, La bataille du made in France. Paris, Flammarion, 2013.
Arnaud Montebourg, L'engagement. Un récit intime et édifiant du pouvoir. Paris, Grasset, 2020.
Isabelle Saporta, Rendez-nous la France! En finir avec la caste qui paralyse notre pays. Paris, Fayard, 2020.
Mohamed Sifaoui, Les Fossoyeurs de la République. Islamo-gauchisme - l'enquête inédite. L'Observateur, 2021.
Jean-François Sirinelli, Intellectuels et passions françaises. Manifestes et pétitions au XXe siècle. Paris, Fayard, 1990.
Patrick Stéfanini, Immigration. Ces réalités qu'on nous cache. Paris, Robert Laffont, 2020.
Éric Zemmour, Mélancolie française. Paris, Fayard / Denoël, 2010.
Éric Zemmour, Le suicide français. Paris, Albin Michel, 2014.
Éric Zemmour, Un quinquenat pour rien. Paris, Albin Michel, 2016.
Éric Zemmour, Destin français. Paris, Albin Michel, 2018.
Eric Zemmoer, La France n'a pas dit son dernier mot. Rubempre, 2021.
----------
EUROPA'S:
Benjamin Angel et Jacques Lafitte, L'Europe. Petite histoire d'une grande idée. Paris, Découvertes Gallimard, 2004.
Etienne Balibar, Nous, citoyens d'Europe? Les frontières, l'État, le peuple. Paris, La Découverte, 2001.
Luigi Barzini, The Europeans. New York, Simon and Schuster, 1983.
Andrea Benedetti, Jérôme Clerget, Birte Wassenberg (Sous la direction de), L'Europe et ses frontières: Conceptions, représentations et mutations, du XXe siècle à nos jours. Paris, Éditions L'Harmattan, 2020.
Alain Bergounioux, Gérard Grunberg, L'utopie à l'épreuve. Le socialisme européen au XXe siècle. Éditions de Fallois, 1996.
Nicolas Bourguinat (dir.), L'invention des Midis. Représentations de l'Europe du sud, XVIIIe-XXe siècle. Strasbourg, Presses universitaires de Strasbourg, 2015.
Yves Bouvier et Léonard Laborie, L'Europeen transitions. Energie, mobilité, communications XVIIIe-XXXIe siècles. Paris, Nouveau Monde éditions, 2016.
Fernand Braudel, L'Europe. L'espace, le temps, les hommes. Paris, Arts et métiers graphiques, 1987.
Gabriël van den Brink, Ruw ontwaken uit de neoliberale droom en de eigenheid van het Europese continent. Amsterdam, Prometheus, 2020.
Nicholas Canny (ed.), Europeans on the move. Studies on European Migration, 1500 – 1800. Wotton-under-Edge, Clarendon Press, 1994.
Jean-Pierre Chevènement, L'Europe sortie de l'Histoire? Paris, Librairie Arthème Fayard, 2013.
Régis Debray, L'Europe fantôme. Paris, Gallimard, coll. 'Tracts', 2019.
Chantal Delsol, Jean-François Mattéi (Sous la direction de), L'identité de l'Europe. Paris, Presses Universitaires de France, 2010.
Vincent Drezet et al., Pour un serpent fiscal européen: De la concurrence à l'harmonisation. Éditions Syllepse, 2005.
Gérard-François Dumont, Les Racines de l'Identité Européenne. Économica, 1999.
Georges Duby, Le Moyen Age. L'Europe des cathédrales 1140-1280. Genève, Skira Booking International, 1995.
Antonis A. Ellinas, Ezra Suleiman, The European Commission and Bureaucratic Autonomy. Europe's Custodians. Cambridge University Press, 2014.
Christiane Eluère, L'Europe des Celtes. Paris, Découvertes Gallimard, 1992.
Ewald Engelen, Europese mythes: boekje voor burgers. De Vrije Uitgevers, 2014.
Alain Erlande-Brandenburg, L'Art roman: Un défi européen. Paris, Découvertes Gallimard, 2005.
L'Express, Comment la Chine envahit l'Europe. (Couverture), No 3109, 02/02/2011.
Lucien Febvre, L'Europe. Genèse d'une civilisation. Paris, Perrin, 1990.
Jean-Marc Ferry, Comment peut-on être Européen? Éléments pour une philosophie de l'Europe. Paris, Calmann-Lévy, 2020.
>>> Voir en même temps aussi: Nicolas Leron, L’épiphanie cosmopolitique. À propos de: Jean-Marc Ferry, Comment peut-on être européen?
Éléments pour une philosophie de l’Europe. Calmann-Lévy. In: La vie des Idées, 25 février 2021.)
Via: https://laviedesidees.fr/L-epiphanie-cosmopolitique.html
Orlando Figes, The Europeans: Three Lives and the Making of a Cosmopolitan Culture. Allen Lane, 2019.
R. Fossier, Le Moyen Age. L'éveil de l'Europe: 950-1250. Paris, A. Colin, 1990.
Marc Fumaroli, Quand l'Europe parlait français. Éditions de Fallois, 2001.
Jacques Généreux, Manuel critique du parfait européen. Les bonnes raisons de dire non. Paris, Éditions du Seuil, 2005.
Jacques Le Goff, L'Europe est-elle née au Moyen-Age? Pais, Le Seuil, 2003.
Gérard Grunberg, Vers un socialisme européen? Paris, Hachette Littératures, 1997.
Olivier Guez (Ouvrage collectif sous la direction de), Le Grand Tour. Autoportrait de l'Europe par ses écrivains. Paris, Grasset, 2022.
Olivier Hanne, L'Europe face à l'Islam. Histoire croisée de deux civilisations. VIIe-XXe siècle. Paris, Tallandier, 2021.
P>
Yves Hersant, Fabienne Durand-Bogaert, Europes. De l'Antiquité au XXe siècle. Anthologie critique et commentée. Paris, Robert Laffont Bouquins, 2000.
Alan Holden, Three Voyageurs in Search of Europe: A Study of Henry James, Ezra Pound and T.S. Elliott. Philadelphia , University of Pensylvania Press, 1965.
Henry James, The Europeans. (1878), Hammondsworth, Penguin, 1985.
Tony Judt, A Grand Illusion? An Essay on Europe. Douglas & McIntyre. 1996.
Riva Kastoryano (sous la direction de), Quelle identité pour l'Europe? Le multiculturalisme à l'épreuve. Paris, Presses de Sciences Po, 1998.
György Konràd, Europa und die Nationalstaaten. Essay. Frankfurt am Mein, Suhrkamp Verlag, 2013.
Sylvain Laurens, Les courtiers du capitalisme. Milieux d’affaires et bureaucrates à Bruxelles. Agone, 2015.
Joep Leerssen, National Thought in Europe. A Cultural History. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2006.
Joep Leerssen, Echo's van Europa. Een hoorcollege over de Europese cultuur als mythe en beeldvorming. Home Academy, Luisterboek, 2018.
Joep Leerssen, Spiegel Paleis Europa. Europese cultuur als mythe en beeldvorming. Uitgeverij Vantilt, 2015.
David Levering Lewis, God's Crucible. Islam and the Making of Europe, 570 - 1215. New York, NY, Norton, 2008.
Emmanuelle Loyer, Une brève histoire culturelle de l'Europe. Paris, Flammarion, 2017.
Geert Mak, In Europa. Reizen door de twintigste eeuw. Amsterdam / Antwerpen, Uitgeverij Atlas, 2004.
Geert Mak, Grote verwachtingen – In Europa 1999-2019. Amsterdam, Atlas Contact, 2019.
Geert Mak (Propos recueillis par Peter Giesen), Na vijftien jaar reisde Geert Mak opnieuw door Europa. Wat trof hij aan? In: De Volkskrant, 1 november, 2019.
Rosamond McKitterrick, Charlemagne: The Formation of a European Identity. Cambridge, Cambridge University Press, 2008.
François Mitterrand / Václav Havel, Sur l'Europe. La Tour d'Aigues, Éditions de l'Aube, 1991.
François Mitterrand, De l'Allemagne, de la Frande; Paris, Odile Jacob, 1996.
Jean Monet, Mémoires. Tome I et Tome II. Paris, Librairie Arthèmes Fayard, 1976.
Aquilino Morelle, Comment ont a défait la France sans faire l'Europe. Paris, Grasset, 2021.
Edgar Morin, Penser l'Europe. Paris, Gallimard, 1990.
Douglas Murray, The Strange Death of Europe. Immigration, Identity, Islam. Bloomsbury Continuum, 2017.
Gilles Pécout (dir.), Penser les frontières de l'Europe du XIX-e au XXI-e siècle. Paris, Éditions ENS Rue d'Ulm / PUF, 2004.
Kees van der Pijl, Een Amerikaans plan voor Europa. Achtergronden van het ontstaan van de EEG. Amsterdam, 1978.
R. Pomeau, L'Europe des Lumières. Cosmopolitisme et unité européenne au XVIIIe siècle. Paris, R22D; Stock, 1991.
Bob Putigny, L'épopée de Bourgogne. Une marche vers l'Europe. Paris, Robert Laffont, 1986.
Alain Raoux, Alain Terrenoire, L'Europe et Maastricht. Le poue et le contre. Paris, Le Cherche Midi Éditeur, 1992.
Nina Rijnierse, Koffiehuis Europa. De mogelijkheid van pan-Europese journalistiek.
Er zijn steeds meer samenwerkingen tussen Europese journalisten, maar er is geen medium dat heel Europa bedient. Is het grote publiek wel klaar voor pan-Europese journalistiek? En hoe zou het eruit zien? In: de Groene Amsterdammer, nr. 15, 14 april 2021.
Via: https://www.groene.nl/artikel/koffiehuis-europa?utm_source=De+Groene+Amsterdammer&utm_campaign=27fd4c0d30-Wekelijks-2021-04-14&utm_medium=email&utm_term=0_853cea572a-27fd4c0d30-70676005
Pierre Riché, Les Carolingiens. Une famille qui fit l'Europe. (1983). Paris, Librairie Arthème Fayard/Pluriel, 2010.
Jeremy Rifkin, The European Dream. How Europe's Vision of the Future is Quietly Eclipsing the American Dream. New York , Jeremy P. Tarcher / Penguin, 2004.
Muriel Rouyer et al., Regards sur le cosmopolitisme européen: Frontières et identités. Peter Lang AG, 2010.
Tilo Schabert, Mitterrand et la réunification allemande, une histoire secrète (1981-1995). Paris, Grasset, 2005.
Hans Steketee, Reizen is een onderdeel van de Europese identiteit. In: NRC, juli 2020 om 14:58.
Via: https://www.nrc.nl/nieuws/2020/07/03/reizen-is-een-onderdeel-van-de-europese-identiteit-a4004911
Joseph E. Stiglitz, L'Euro. Comment la monnaie unique menace l'avenir de l'Europe. Babel, 2018.
Serge Sur (Rédacteur en chef), Le réveil des frontières. Des lignes en mouvement. Dossier dans 'Questions Internationales', N° 79-80. Paris, La Documentation française, 2016.
Marie Thiesse, La création des identités nationales. Europe XVIIIe-XIXe siècle. Paris, Seuil, 2001.
Emmanuel Todd, L'Invention de l'Europe. Paris, Seuil, 2015.
Yanis Varoufakis, And the Weak Suffer What They Must? Europe, Austerity and the Threat to Global Stability. Bodley Head, 2016.
Yanis Varoufakis, Et les faibles subissent ce qu'ils doivent? Comment l'Europe de l'austérité menace la stabilité du monde. Éditions Les Liens qui Libèrent, 2016.
Dominique Venner, Histoire et tradition des Européens: 30 000 ans d'identité. Éditions du Rocher, 2011.
Herman Vuijsje, De prijs van het paradijs. Een voettocht over het nieuwe Europese platteland. Wormer, Inmerc, 2004.
Florence Weber, Une anthropologie de l'Europe est-elle possible? In: Florence Weber, Brève histoire de l'anthropology. Paris, Flammarion, Champs essais, 2015.
Catharine Withol de Wenden, La citoyenneté européenne. Paris, Presses de Sciences Po, 1997.
Stefan Zweig, Le Monde d'hier. Souvenirs d'un européenne. Paris, Belfond, 1993.
Stefan Zweig, Die Welt von Gestern. Erinnerungen eines Europäers. Stockholm 1942. (S. Fischer Verlag GmbH, 1999.)
Stefan Zweig, Aan de Europeanen van vandaag en morgen. (Samenstelling en vertaling Thomas Huntinga met voorwoord van Caroline de Gruyter). Ijzer, 2020.
----------
# EMMANUEL MACRON EN ZIjN 'LA RÉPUBLIQUE EN MARCHE':
Cécile Amar, La Fabrique du Président. Enquête sur les coulisses d'une ascension foudroyante. Paris, Fayard, 2017.
Attac - Fondation Copernic, L'imposture Macron. Un business model au service des puissants. Les Liens Qui Libèrent, 2018.
Juan Branco, Crépuscule. Macron et les oligarques - L'Enquête vérité. Au Diable Vauvert, 2019.
Mathieu Bauchard, Emmanuel Macron et l'imposition de la richesse. La politique fiscale des hauts revenus et patrimoines entre 2017 et 2019. Paris, Éditions L'Harmattan, 2020.
Marc Endeweld, L'ambigu Monsieur Macron. Paris, Seuil, Points, 2018.
Marc Endeweld, Le Grand Manipulateur. Les réseaux secrets de Macron. Paris, Seuil, Points, 2020.
Eric Fottorino (Sous la direction de), Qu'est-ce que le macronisme? Philippe Rey, 2018.
Vincent Jauvert, Les Intouchables de l'État. Bienvenue en Macronie. Paris, Robert Laffont, 2018.
Vincent Jauvert, Les Voraces. Les élites et l'argent sous Macron. Paris, Robert Laffont, 2020.
François Krug, McKinsey, un cabinet dans les pas de Macron. In: Le magazine du Monde n° 490, pp.29-35, samedi 6 février 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/m-le-mag/article/2021/02/05/de-la-creation-d-en-marche-a-la-campagne-de-vaccination-mckinsey-un-cabinet-dans-les-pas-de-macron_6068833_4500055.html
Raphaël Llorca, La marque Macron. Désillusions du Neutre. La Tour d'Aigues, Éditions de l'Aube, 2021.
Emmanuel Macron, Révolution. XO Éditions, 2016.
Thierry Merle et Andre TouboulLa, Trahison des invisibles - Macron face au choix: l'élite d'État ou les Français. Le Passeur, 2020.
Angèle Morin, Pourquoi Macron mérite confiance et admiration? Publié indépendamment, 2021.
Ghyslaine Pierrat, Emmanuel Macron... et les autres<; Les gagnants et les perdants d'une élection imprévisible Saison 2. Paris, Éditions L'Harmattan, 2017.
Michel Pinçon et Monique Pinçon-Charlot, Le président des ultra-riches. Chronique du mépris de classe dans la politique d'Emmanuel Macron. Zones, 2019.
Philippe Raynaud, Emmanuel Macron: une révolution bien tempérée. Desclée De Brouwer, 2018.
Myriam Revault d'Allonnes, L'Esprit du macronisme. Ou l'art de dévoyer les concepts. Paris, Seuil, 2021.
Luc Rouban, Le paradoxe du macronisme. Paris, Les Presses de Sciences Po, 2018.
----------
# VAN FRONT NATIONAL NAAR RASSEMBLEMENT NATIONAL EN MARINE LE PEN:
Jean Aymard, Pourquoi Marine Le Pen mérite confiance, respect et admiration. Analyse politique. Ultraletters PU, 2021.
Renaud Dely, La vraie Marine Le Pen. Une bobo chez les fachos. Paris, Plon, 2017.
Martial Foucault (Directeur du Cevipof), Présidentielle 2022: Marine Le Pen fidélise ses soutiens malgré la grande mobilité électorale.
Près de 80 % des électeurs de la candidate de 2017 referaient le même choix. Ce taux tombe à près de 50 % pour Macron, obligé de conquérir d’autres voix. In: Le Monde, le 24 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2021/04/24/presidentielle-2022-le-pen-fidelise-ses-soutiens-malgre-la-grande-mobilite-electorale_6077924_823448.html
Françoise Fressoz, La marque Le Pen prospère alors que les partis qui prétendaient la contenir bataillent pour leur survie. In: Le Monde, le 27 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/idees/article/2021/04/27/la-marque-le-pen-ripolinee-aux-couleurs-marinistes-prospere-alors-que-les-partis-qui-pretendaient-la-contenir-bataillent-pour-leur-survie_6078172_3232.html
Matthieu Goar, Macron - Le Pen, un duel qui éclipse les opposants. La course à l'Élysée est encote lointaine, mais les finalistes de 2017 sont largement en tête du premier tour dans tous les scénarios envisagés par ce premier volet de l'enquête d'Ipsos-Sopra Steria avec le Cevipof et la Fondatin Jean Jaurès. In: Le Monde, 25-26 avril 2021.
Via: https://www.lemonde.fr/politique/article/2021/04/24/presidentielle-2022-le-duel-macron-le-pen-eclipse-les-opposants_6077893_823448.html
Franck Johannès, Le Rassemblement national, premier parti des 25-24 ans. In: Le Monde, 4-5-6 avril 2021.
Charles Sapin, Marine Le Pen a-t-elle plus de chance de l'emporter en 2022 qu'en 2017? LA VÉRIFICATION – Poussée par une dynamique plus faible, à la tête d'un parti davantage endetté et au nombre d'adhérents divisé par quatre par rapport à il y a cinq ans, Marine Le Pen peut apparaître en 2022 comme le seul vote contestataire face à un chef de l'État ne bénéficiant plus de son «effet de surprise». In: Le Figaro, 09/04/2021.
Via: https://www.lefigaro.fr/politique/marine-le-pen-a-t-elle-plus-de-chance-de-l-emporter-en-2022-qu-en-2017-20210409
Anne Tristan, Aan het Front. Zes maanden geïnfiltreerd bij Le Pen. Amsterdam - Van Gennep / Leuven - Ktitak, 1988.
Marine Turchi et Mathias Destal, Marine est au courant de tout… Argent secret, financements et hommes de l'ombre: une enquête sur Marine Le Pen. Paris, Flammarion, coll. « En Quête », 2017.
Gilles Uzzan, Nouveau Regard sur le Rassemblement National. Marika Daures, 2020.
Michel Wieviorka, Le Séisme. Paris, Robert Laffont, 2016.
----------
KATTEBELLETJES EN NOG NIET GEORDENDE VARIA:
NOU, BEHALVE DAN:
** LE CORBUSIER, omdat hij met plannen kwam om 'mijn' Parijs zo goed als vervangen wilde door wolkenkrabbers waar je tussendoor moest kunnen rondvliegen:
Rémi Baudouï (Sous la direction de), Le Corbusier 1930-2020. Polémiques, mémoire et histoire. Paris, Éditions Tallandier, 2020.
Le Corbusier, Urbanisme. 1925
Le Corbusier, La Ville Radieuse. Éléments d'une doctrine d'urbanisme pour l'équipement de la civilisation machiniste. Boulogne, Éditions De L'Architecture D'Aujourd'hui, 1933.
Le Corbusier, Destin de Paris. Clermont-Ferrand, F. Sorlot, coll. « Préludes », 1941.
Le Corbusier, Le Modulor. Essai sur une mesure harmonique à l'échelle humaine applicable universellement à l'architecture et à la mécanique. Boulogne, Éditions de l'Architecture d'aujourd'hui, Collection Ascoral, 1948.
Le Corbusier, Le Modulor II (La parole est aux usagers). Boulogne, Éditions de l'Architecture, Collection Ascoral, 1955.
Le Corbusier, Les Plans de Paris: 1956. 1956.
François Chaslin, Le Corbusier. Paris, Seuil Points, 2019.
Xavier de Jarcy, Marc Perelman et al. (Sous la direction de), Le Corbusier, zones d'ombre. Éditions Non Standard, 2018.
Xavier Jarcy, Le Corbusier, un fascisme français. 2015.
Guillaume Morel et.al., Le Corbusier - mesures de l'homme au Centre Pompidou. In: Connaissance des Arts, Hors-Série, Paris, 2e trimèstre 2015.
Marc Perelman, Le Corbusier. Une froide vision du monde. Michalon, 2015.
Isabelle Regnier, Le fascisme, face sombre de La Corbusier. In: Le Monde, 15/16 mars, 2020, p. 21.
Via: https://www.lemonde.fr/culture/article/2020/03/13/le-corbusier-et-le-fascisme-une-polemique-sans-fin_6033012_3246.html
------------------------
** EN, in dit verband, OOK VOOR PRESIDENT FRANÇOIS MITTERRAND, omdat hij supermoderne architectuur in Parijs introduceerde zonder Parijs plat te walsen:
Paul Andreu et Hubert Tonka, La Grande Arche, carnet de route, Paris, Éditions du Demi-Cercle, coll. « États des lieux », 1989.
Dominique Bezombes (Sous la direction de), Le Grand Louvre. Histoire d'un projet. Préface de François Mitterrand. Paris, Éditions du Moniteur / Etablissement public du Grand Louvre, 1994.
E. Biasini, Grands Travaux. Paris, Éditions Odile Jacob, 1995.
E. Biasini et al., Le Grand Louvre. Paris, Électra-Moniteurs, 1993.
Jean-Philippe Biojout et Pascal Fardet, Les insolites de l'Opéra Bastille, Paris, Bleu Nuit éditeur, 2000.
Bruno Blasselle et Jacqueline Melet-Sanson, La Bibliothèque nationale de France. Mémoire de l'avenir. Paris, Découverte Gallimard, 1990.
Catherine Chaine et Jean-Pierre Verdet (Préfaces présenté par François Mitterrand et I. M. Pei), Le Grand Louvre, du donjon à la pyramide. Paris, Hatier, 1989.
Gérard Charlet, L'Opéra Bastille, Paris, Éditions du Moniteur, 1990.
François Chaslin, Les Paris de François Mitterrand. Histoire des grands projets architecturaux. Paris, Gallimard, 1985.
François Chaslin et Virginie Picon-Lefebvre, La Grande Arche de La Défense, Paris, Électa-Moniteur, 1989.
Laurence Cossé, La Grande Arche. Paris, Folio, 2017.
Michèle Cotta, Le Paris de Mitterrand. Alexandrines, 2018.
Yves Dauge, Les Soutiers des Grands Projets. L'ambition culturelle du président François Mitterrand. Paris, Éditions L'Harmattan, 2020.
Marie Delarue, Un Pharaon républicaine. Les Grands Travaux de Mitterrand. Paris, Jacques Grancher, 1999.
Christine Desmoulins, L'Opéra Bastille. Paris, Éditions du Patrimoine, 2018.
Annette Fierro, The Glass State The Technology of the Spectacle, Paris, 1981–1998. MIT Press, 2006.
Frédérique de Gravelaine et Jean Lebrat, Le Grand Louvre: de la pyramide à l'Orangerie. Paris, Le Moniteur, 1999.
Andrea Kupfer Schneider, Creating the Musée d'Orsay: the politics of culture in France. Penn State Press, 1998.
Jack Lang, Les batailles du Grand Louvre. Les sécrets d'une victoire. Réunion Musées Nationaux, 2010.
Pierre-Yves Ligen (Directeur de la publication), La Villette: aménagement des anciens abattoirs et des abords du bassin. Paris, Paris Projet numéro 15/16, 1976.
Françoise Mardrus, La Pyramide du Louvre. Paris, Louvre éditions / Madrid, Éditions El Viso, 2019.
Djamila Mefti, Sophie Grouard, 1981-1991, les grands travaux sous François Mitterrand. Éditions du Rocher, 1991.
Guy Nicot, Au Louvre. La cour Napoléon transfigurée. Paris, Réunion des musées nationaux, 1993.
I.M. Pei, Emile Biasini, Jean Lacouture, L'Invention du Grand Louvre. Paris, Éditions Odile Jacob, 2001.
Erik Reitzel, La Grande arche, sur l'axe historique de Paris. Paris, Archibooks, 2011.
Daniel Renoult et Jacqueline Melet-Sanson, La Bibliothèque nationale de France. Cercle de la Librairie, 2001.
Jacques Riquier (Directeur de la Publication), La Grande Arche. Paris, L'Évenement Media, 1989.
Dominique Setzepfandt, François Mitterrand grand architecte de l'univers. La symbolique maçonnique des grands travaux de François Mitterrand. Faits et documents, 1998.
François Stasse, La véritable histoire de la Grande Bibliothèque. Paris, Éditions du Seuil, 2002.
B. Suner, Ieoh Ming Pei, Pari, Hazan, 1988.
** EN TEVENS OVER PRESIDENT FRANÇOIS MITTERRAND en zijn Minister van Cultuur JACK LANG, omdat zij in ruimere zin zoveel voor de cultuur in Frankrijk hebben gedaan:
Michel Guerrin et Brigitte Salino, 1981-2021. La culture en heritage.1/6. Lang-Mitterrand, le choc culturel. In: Le Monde, 8-9--10 mai 2021.
Michel Guerrin et Brigitte Salino, 1981-2021. La culture en heritage.2/6. Mai 1981, l'art à tout prix. In: Le Monde, 11 mai 2021.
Michel Guerrin et Brigitte Salino, 1981-2021. La culture en heritage.3/6. 1982, le temps des bâtisseurs. In: Le monde, 12 mai 2021.
Michel Guerrin et Brigitte Salino, 1981-2021. La culture en heritage.4/6. Au nom de l'. In: Le Monde, 13-14 mai 2921.
Michel Guerrin et Brigitte Salino, 1981-2021. La culture en heritage.5/6. L'entrée des artistes. In: Le Monde, 15 mai 2021.
Michel Guerrin et Brigitte Salino, 1981-2021. La culture en heritage.6/6. Le sens de la fête. In: Le Monde, 16-17 mai 2021.
Jack Lang, Les batailles du Grand Louvre. Les sécrets d'une victoire. Réunion Musées Nationaux, 2010.
Jack Lang, François Mitterrand. Fragments de vie partagée. Paris, Seuil, 2011.
Jack Lang, Ouvrons les yeux! La nouvelle bataille du patrimoine. HC éditions, 2014.
Jack Lang, Dictionnaire amoureux de François Mitterrand. Paris, Plon, 2015.
Jack Lang, Une révolution culturelle. Bouquins, 2021.
Maryvonne de Saint-Pulgent, Jack lang, batailles pour la culture. Dix ans de politiques culturelles. La Documentation Française, 2013.
--------------vervolg----------------
Nenry Southworth Allen, Going Too Far Enough. Americans Culture at Century's End. Washington and London, Smithsonian Institution Press, 1994.
Ernst van Altena, Daar ik tot zang word aangespoord / Occitaanse troubadours 1100 - 1300. Baarn, Ambo, 1987.
Béatrice de Andia (dirigée par), Le Paris des Centraliens bâtisseurs et entrepreneurs. Paris, Action Artistique de la Ville de Paris, 1999.
Jean-Yves Andrieux, Les Travailleurs du fer. Paris, Découvertes Gallimard, 1991.
Pierre Assouline, Gaston Gallimard. Un demi-siècle d'édition française. Paris, Folio, 2006.
Gilles-Henry Bailly, Philippe Laurent, Christophe Lefébure, Daguin André, La France des halles et marchés. Privat, 1998.
Jean-Christophe Bailly, Le Dépaysement. Voyages en France. Paris, Seuil, 2011.
Jacques Barozzi, Paris de fontaine en fontaine. Paris, Parigramme, 2010.
Walter Benjamin: Über den Begriff der Geschichte. Werke und Nachlass – Kritische Gesamtausgabe, Bd. 19. Hrsg. von Gérard Raulet. Suhrkamp, Berlin 2010.
Via: https://www.textlog.de/benjamin-begriff-geschichte.html
Régis Bertrand et Anne Carol (dir.), L'Exécution capitale. Aix-en-Provence, Presses universitaires de Provence, 2003.
Jean-Pierre Blazy, Gonesse, la terre et les hommes, des origines à la Révolution. Meaux, Jean-Pierre Blazy - Impr. André-Pouyé, 1982.
John H. Boom, Couleur Locale. Wandelend door onbekend Parijs. Amsterdam, Uitgeverij Boom, 1999.
Jean-Claude Bouillon-Baker, Un château sur la lune - Le rêve brisé de Joséphine Baker. Éditions Hors Collection, 2012.
R. Boulazt, Jean Fourastié, un expert en productivité. La modernisation de la France (années trente - années cinquante). Besançon, Presses Universitaire de Franche-Comté, 2008.
Peter Bulthaup (Hrsg.): Materialien zu Benjamins Thesen „Über den Begriff der Geschichte“, Beiträge und Interpretationen. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1975.
Nicole de Buron, Meisjes van Parijs (Foto's van Jeanine Niepce). Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1961.
Joop van Buschbach, Het uitzonderlijke van Frankrijk en zijn historische achtergrond. Uitgeverij U2Pi Bv., 2015.
Elias Canetti, Der Ohrenzeuge. Füntzig Charaktere. München, 1974.
Elias Canetti, Die gerettete Zunge. Geschichte einer Jugend. München / Wien, Carl Hanser Verlag, 1977.
Elias Canetti, De behouden tong. Geschiedenis van een jeugd. Amsterdam, Uitgeverij De Arbeiderspers, Privé-domein, 1978.
Alban Cerisier, Gallimard. Un éditeur à l'oeuvre. Paris, Découvertes Gallimard, 2011.
Edward Hallett Carr, Nationalism and After. London, Macmillan & Co. Ltd., 1945.
Edward Hallett Carr, What is history? London, Macmillan, 1961.
Alban Cerisier, Gallimard. Un éditeur à l'oeuvre. Paris, Découvertes Gallimard, 2011.
Chambre de Commerce et d'Industie de l'Aude, Ensemble accompagnons toutes les envies d'entreprendre! Chiffres clés de l'économie audoise. Édition 2018. Carcassonne, 2019.
Ariane Chemin et Raphaëlle Bacqué, François Mitterrand: le mystère de la dernière photo. Le 16 janvier 1996, « Paris Match » publiait le cliché de l’ancien président de la République sur son lit de mort. Qui a osé le sacrilège ? En 2007, « Le Monde », révèlait que ce portrait avait été commandé à Patrick Amory, un proche de Danielle Mitterrand. In: Le Monde, le 17 janvier 2007.
Via:
https://www.lemonde.fr/a-la-une/article/2007/01/17/mitterrand-le-mystere-de-la-derniere-photo_856436_3208.html
Amanuele Coccia, Métaporphoses. Paris, Payot Rivage, 2020.
Jacques Crémadeilis (s. dir. de), L’Aude de la préhistoire à nos jours. Saint-Jean-d’Angély, 1989.
Jean-Michel Dagory, La France par petits bouts. Gordes, Les Éditions du Relié, 2001.
Herman E. Daly, Steady-State Economics. Second editon with New Essays. Island Press, 1991.
Jean Daniel, Le temps qui reste. Paris, Stock, 1973.
Octave Debary, La Fin du Creusot ou l'Art d'accommoder les restes. Paris, edité par le Comité des travaux historiques et scientifiques, 2003.
Jean-Julien Delautre, Le château de Fénelon: l'un des plus prestigieux monuments du Périgord. Bordeaux, Éditions Sud-Ouest, 1984.
Ch. Delon, De geschiedenis van een dorp van vòòr de Fransche revolutie. Naar de 17e Fransche uitgave vertaald door Nellie. Amsterdam, S.L. van Looy, 1900.
Pascal Dibie, Traditions de Bourgogne. Paris, Hachette, 1978.
Pascal Dibie et al., Yonne. Chamalières, Éditions Christine Bonneton, 1992.
DIRECCTE Occitanie (Direction Régionale des Entreprises, de la Concurrence, de la Consommation, du Travail et de l’Emploi), Les chiffres clés. Édition 2018. Toulouse, 2019.
Leo Divendal, Un coeur hivernal. Vézelay où: l'architecture de l'hiver. Vézelay, 2007.
Leo Divendal, Een winterhart. Vézelay of: de architectuur van de winter. Vézelay, 2007.
Martha Dodd, Blood & Banquets. A Berlin Social Diary. Citadel Press, 1998.
Jean-Paul Dubois, Une vie française. Paris, Éditions de l'Olivier / Le Seuil, 2004.
Didier Dubrana, Le Gouffre de Padirac. Paris, Découvertes Gallimard, 2013.
Jean-Luc Dusong, Fabienne Siegwart, Typographie du plomb au numérique. Larousse-Bordas, 1996.
René Etiemble, Parlez-vous franglais? Paris, Gallimard, 1973.
Antoine Fayet (Présentation historique par), Fontfroide 1908-1914. Cahier de l'Association du Musée d'Art - Gustave Fayet à Fontfroide No 01. Moisenay, Éditions Gaud, 2008.
Willial Febre, Les vrais Chablis et let autres. Colmar, Imprimerie Alsatia. 1978.
R. Ferras, Une (re)-présentation du Languedoc-Roussillon. In: A. Bailly et.al., Géographie régionale et représentations. Éditions Anthropos, Coll. Géographie, 1995.
Claire Frèches-Thory et José Frèches, Toulouse-Lautrec: Les lumières de la nuit. Paris, Découvertes Gallimard, 2019.
Philippe Gabel, Octave Debary, Howard S. Becker, Vide-Greniers. Paris, Éditions Creaphis, 2011.
Léonie Gardeau et Jacques de Feytaud, Le Château de Montaigne. Avec Montaigne dans sa seigneurie / Une visite à Montaigne. Paris, Société des amis de Montaigne, 1984.
Henry Gidel, Sarah Bernhardt. Paris, Flammarion, 2006.
Pieter Geyl, Debates with Historians (1955). Fontana, 1974.
Albert Gilou (conçu et dirigé par), Les merveilles de la France * Paris et ses alentours. Collection Réalités. Paris, Hachette, 1961.
Joelle Gleize & Philippe Roussin, La Bibliothèque de la Pléiade. Travail éditorial et valeur littéraire. Éditions des archives contemporaines, 2009.
Roger Grenier, Paris ma grand ville. Paris, Gallimard, 2015.
Patrice Gueniffey, Françous-Guillaume Lorrain (Sous la direction de), Révolutions françaises du Moyen âge à nos jours. Paris, Perrin, 2020.
Guide du Pneu Michelin, Paris et sa proche banlieu. Paris, Services de Tourisme MICHELIN, 15e édition, Printemps 1965.
Jean Guisnel, Histoire secrète de la DGSE. Paris, Robert Laffont, 2019.
Dalloula Haiouani (Coordination documentaire), Le château de Bussy-Rabutin. Paris, Éditions du patrimoine, Centre des monuments nationaux, 2015.
J.-P. Harris, C. Crosnier et al., Nivernais-Morvan. Cadre naturel - Histoire - Art - Littérature - Langue - Économie - Traditions populaire. Paris, Éditions Booneton, 1989.
Paul de Haut, Le Canal du Nivernais. Éditions Sutton, Coll. Mémoire en Images, 2010.
Eric Hazan, Balzac, Paris. La Fabrique Éditions, 2018.
Brigitte Henri, Histoire secrète des RG. Paris, Flammarion, 2017.
Aldous Huxley, Along The Road. (Notes and essays of a tourist). New York, George H. Doran Company, 1925.
Noud Ingen-Housz, Zo bezig met zichzelf. Een politieke biografie van Frankrijk. Uitgeverij De blauwe tijger, 2017.
Fred Jaarsma, Waiving in the Ardèche: Floundering and Fun with the Dutch in France. America Star Books, 2014.
Michel de Jaeghere (Éditorial), Pagnol. Au pays de l'enfance. Paris, Le Figaro, Hors-série, Juin 2015.
H.P.H. Jansen, A. Janse, Kroniek van het klooster Bloemhof te Wittewiersum. Hilversum, Verloren, 1991.
James H. Johnson, Listening in France. A cultural History. University of California Press, 1995.
Alex Jordanov, Les guerres de l'ombre de la DGSI: Plongée au coeur des services secrets français. Le Nouveau Monde Éditions, 2019.
Claire Joyes (Text by), Monet at Giverny. London, Mathews Miller Dunbar, 1975.
Tony Judt, Socialism in Provence 1871-1914: A Study in the Origins of the Modern French Left. Cambridge, Cambridge University Press, 1979.
Tony Judt, On 'The Plague'. In: The New York of Books Review, November 29, 2001 issue.
Serge July, Dictionnaire amoureux du Journalisme. Paris, Plon, 2015.
Judith Kagin, Le Château de Bussy-Raboutin. Paris, Éditions du Patrimoine - Centre des Monuments Nationaux, 2003.
Rémi Kauffer, Jean Guisnel, Roger Faligoth, Histoire politique des services secrets français. Paris, La Découverte, 2013.
Jean-Claude Kaufmann (Préface de), Facteurs en France. Chroniques du petit matin. Paris, Les Éditions Textuel, 2005.
Ton van Kempen & Nicoline van de Beek, Madame Manet. Muziek en Kunst in het Parijs van de Impressionisten. Culemborg, Uitgeverij Het ArchiefCollectief, 2016.
Terryl Nancy Kinderl, L'Abbaye de Pontigny. Paris, Éditions du patrimoine / Centre des monuments nationaux, 2017.
Richard Klein, Robert Mallet-Stevens. Agir pour l'architecture moderne. Paris, Éditions du Patrimoine - Centre des Monuments Nationaux, 2014.
Ralf Konersmann: Erstarrte Unruhe. Walter Benjamins Begriff der Geschichte. Fischer, Frankfurt am Main 1991.
Pascal Krop, Les Secrets de l'espionnage français De 1870 à nos jours. Paris, J.-C. Lattès, 1995.
Frédéric Lacaille, Versailles: 400 ans d'histoire. Paris, Découvertes Gallimard, 2012.
Olivia Lahs-Gonzales, Bennetta Jules-Rosette, et al., Josephine Baker: Image And Icon. 2006.
Eril Larson, In the Garden of the Beast. Love, Terror, and an American Family in Hitler's Berlin. New York, Broadway Paperbacks, 2011.
Sébastien Laurent, Politiques de l’ombre. État, renseignement et surveillance en France. Paris, Fayard, 2009.
Pierre Lefranc (présentation de), La Boisserie - "C'est ma demeure". Paris, Plon / Institut Charles de Gaulle, 1979.
Winnie Lem, Cultivating Dissent: Work, Identity, and Praxis in Rural Languedoc (SUNY series in National Identities). New York, State University of New York Press, 1999.
Michel Lemoine, Simenon. Écrire l'homme. Paris, Découvertes Gallimard, 2003.
Les Français et les vacances. Sondage IFOP pour LUNAT et la Fondation Jean-Jaurès. Juillet 2019.
Dominique Lobstein, Au temps de l'impressionnisme (1863-1886). Paris, Découvertes Gallimard, 1994.
Aïda Louppe, Marché aux puces (mes amis les cloches). Paris, rené Julliard, 1953.
Gérard Lomenec'h, Troubadours, trouvères et jongleurs. 2013.
Gérard Lupin, Le trésor d'Alaric. Paris, Guy Trédaniel - Éditeur, 1998.
Heinrich Mann, Der Untertan (1918). Fischer Taschenbuch Verlag GmbH, 2008.
Klaus Mann, Der Wendepunkt. Ein Lebensbericht.(1952). Reinbek bei Hamburg, Rowohlt Taschenbuch Verlag, 2014.
Philippe Marcy, Myriam Joliveau, Le Mont Alaric: une montagne, des légendes, et des Hommes. Narbonne, Vilatges Al Pais, 2017.
Bernard Maris, Et si on aimait la France. Paris, Grasser, 2014.
Bernard Maris, Houellebecq économiste. Paris, Flammarion Champs Essais, 2016.
Alexis Martin, Une visite à Versailles et aux Trianons, par Alexis Martin la ville, le palais, le musée, le parc, les Trianons, hommes célèbres nés à Versailles Paris, A. Hennyer, 1894.
Jean-Paul Mauriat, Un siècle de contre-espionnage civil français: l'espion et le prophète. Vanves, Éditions FM-BIO, 2004.
Jean-Claude Mayor, Marché aux Puces. Éditions Slatkine, 1992.
David McCullough, The American Spirit. Who We Are and What We Stand For. Simon & Schuster, 2018.
John Harmon McElroy, American Beliefs. What Keeps a Big Country and a Diverse People United. Chicago, Ivan R. Dee, 1999.
Paul Mcneil, Art Typo. Histoire visuelle de l'art typographique (1454-2015). Paris, Imprimerie nationale, 2019.
Sabine Melchior-Bonnet, Fénelon. Paris, Perrin, 2008.
Philippe Meyer, Dans mon pays lui-même. Paris, Flammarion, 1993.
Leonard Michaels, David Reid, Raquel Scherr (Eds.), West of the West. Imagining California. San Francisco, North Point Press, 1989.
Marion Minuit (Conception éditoriale), Nos plus belles histoires d'amour de vacances. Montrouge, Mondadori Magazines France, 2011.
Henri Mitterrand, Zola. La vérité en marche. Paris, Gallimard, 1995.
Elizabeth Mollison, Le Roc. Dorp aan de Dordogne. Amsterdam, Meulenhoff, 1978.
Roland Môntins, Gilles Cauture et Denis Favier, L'assaut: GIGN, Marignane, 26 décembre 1994, 17 h 12. Paris, Éditions Riaux, 2007.
Roland Môntins et Jean-Michel Caradec'h, L'assaut, le GIGN au cœur de l'action. Paris, Oh! éditions, 2010.
J.J. Mostard, L'Europe c'est moi. Frankrijk van de Zonnekoning tot De Gaulle. Zaltbommel, Europese Bibliotheek, 1967.
Anne H. Mulder, Een Ruiker Camelia's. Geplukt in het Parijs van de Romantiek. Amsterdam, N.V. Em. Querido's Uitgeversmij, 1955.
Brigitte Munier, Quand Paris était un roman. Les essais. Paris, Éditions de la différence, 2007.
Nicholas Murray, Aldous Huxley: A Biography. Thomas Dunne Books; 2003.
Suzanne Nash, ed., Home and Its Dislocation in Nineteenth-Century France. Albany, SUNY Press, 1993.
Matthijs van Nieuwkerk, Rob Kemps, Chansons! Op zoek naar het Franse lied, door de straten van Parijs. Amsterdam, Meulenhoff, 2021.
Nigel Nicolson, Portrait of a marriage. London, Weidenfeld and Nicolson, 1973.
Ankie Nolen, Onbekend Aude. Edicola Frankrijk, 2018.
Le Nouveau Guide du voyageur à Versailles, Trianon et Marly. Versailles, Klefer, 1837.
Nouveau Guide touristique de la Côte d'Azur. Nice, Imprimerie de "L'Éclaireur de Nice", 1931.
Vincent Nouzille, Les tueurs de la République. Assassinats et opérations spéciales des services secrets. Paris, Fayard, 2020.
Philippe Olivier, Sages Industrielles en Languedoc-Roussillon. Villeveyrac, Le Papillon Rouge Éditeur, 2007.
Pascal Ory, Dictionnaire des étrangers qui ont fait la France. Paris, R. Laffont, 2013.
Evan Osnos, Joe Biden. The Life, the Run, and What Matters Now. Scribner, 2020.
Où va la France? Le Monde, Hors-Série, Juillet-Aout, 2010.
Mona Ozouf, Jules Ferry. Paris, Bayard/BNF, 2005.
Mona Ozouf, La cause des livres. Paris, Gallimard, 2011.
Xavier Paoli, Leurs Majestés. Paris, Ollendorf, 1912.
Parijs - stad van de avant-gardes. Amsterdam, CREA-Studium Generale, 1995.
Sylvie Patin, Claude Monet. Un œil... mais, bon Dieu, quel œil! Paris, Découvertes Gallimard, 2013.
Andrew Patner, I.F. Stone. A Portrait. Random House USA Inc., 1988.
Pierre Péan, Philippe Cohen, La face cachée du Monde. De contre-pouvoir aux abus de pouvoir. Paris, Mille et une nuit, 2003.
Charles Perry, The Haight-Ashbury: A History. New York, Random House, 1984.
Roman Petroff, Christian Querré, Petites histoires vraies de la brocante et des enchères. Éditions Cristel, 2018.
Yves Peyré, La bibliothèque Sainte-Geneviève. À travers les siècles. Paris, Découvertes Gallimard, 2011.
Henri Peyer, Qu-est-ce que le romantisme? Paris, Presses universitaires de France, 1971.
Jean Piat, Colombey-les-Deux-Églises. Un petit village dans la grande histoire. La Madeleine-lez-Lille, Éditions Actica, 1972.
Yann Le Pichon, Les peintres du bonheur 1848-1918. Paris, Robert Laffont, 1983.
Alexandre Piedagnel, Un bouquiniste parisien. Le Père Lecureux. Paris, Edouard Rouveyre, 1878.
H. Pigeonneau, Histoire du commerce de la France depuis les origines jusq'au la fin du XVe siècle, 1885.
Barber van der Pol, Lieve Erasmus. Verkeren met een denker. Amsterdam, Athenaeum, Polak & Van Gennep, 2002.
Claire Polders, Beauté. In: DESHiMA (Strasbourg), Les relations franco-néerlandaises, n° 8/2014, pp. 11-26.
P.G.J. Post, Lopen met een missie. Mapping the field. In: Paul Post & Suzanne van der Beek (Eds.), Onderweg met een missie. Verkenning van de opkomende trend om te lopen, fietsen, pelgrimeren met een missie of een een goed doel. (pp. 11 - 21). Utrecht, Camino Academie. (Camino Cahiers, 1), 2017.
Georges Posson, Guide des maisons d'hommes célèbres, écrivain, artistes, savants, militaires, saints, hommes politiques. Paris, Pierre Horay Éditeur, 4ème édition, 1992.
Paul Post, Jos Pieper & Marinus van Uden. The Modern Pilgrim. Multidisciplinary Explorations of Christian Pilgrimage. Leuven, Peeters, 1998.
Eugène Pottet, Histoire de la Conciergerie du Palais de Paris, depuis les origines jusqu'à nos jours (1031-1886). Paris, Quantin, 1887.
Jean-Yves Pouilloux, Montaigne. Que sais-je? Paris, Découvertes Gallimard, 1987.
Premiers bains de mer. Douarnenez, Éditions du Chasse-Marée, 2007.
M. J. Premsela (met inleiding van Prof. Dr. P. Valkhof), Lectuurgids voor de moderne Franse letterkunde. Groningen-Batavia, P. Noordhoff N.V., 1936.
Léon Pressouyre, Le rêve cistercien. Paris, Découvertes Gallimard, 2011.
Claude Pris, La manufacture royale des glaces de Saint-Gobain. 2 vol.. Lille, 1975
Bernard Pujo, Le Grand Condé. Paris, Albin Michel, 1995.
Pierre Rabhi, Vers la sobriété heureuse. Actes Sud, 2013.
P. Raynaud, Le Languedoc-Roussillon en l’an 2000. In: 8000, n° 26, pp. 2-5. 1974.
Claude Reichler, L'Age libertin. Paris, Éditions de Minuit, 1987.
Alexander Reid, De jonge reiziger in Frankrijk. Amsterdam, C.P.J. van der Peet, ca. 1960.
David Rieff, Going to Miami. Exiles, Tourists, and Refugees in the New America. Boston/Toronto, Little Brown and Company, 1987.
Catherine Rihoit, Brigitte Bardot: Un myth français. Paris, Livre de Poche, 1986.
Pierre Rimbert, Libération de Sarte à Rothschild. Raison d'agir, 2005.
André Rivollet, Maurice Chevalier. De Ménilmontant au Casino de Paris. Paris, Grasset, 1927.
Louis-Bernard Robitaille, Ces Impossibles Français. Paris, Denoël, 2010.
Geneviève Rodis-Lewis, Descartes. Biographie. Paris, Calmann-Lévy, 1995.
Odile Rudelle, De Gaulle pour mémoire. Paris, Découvertes Gallimard, 2010.
Thomas Saintourens, A la recherche de Montaigne ou comment une armée de spécialistes tente de percer le mystère de son tombeau présumé. In: Le Monde, 15 mai 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/livres/article/2020/05/14/a-bordeaux-michel-de-montaigne-en-cours-de-deconfinement_6039588_3260.html
Pierre Sansot, La France Sensible. Seyssel, Éditions du Champ Vallon, 1985.
Marcel Sauvage (Verteld door), De Mémoires van Josephine Baker. Met 30 tekeningen van Paul Colin. Amsterdam, Mulder & Co., 1927.
Roland Schaer, L'Invention des musées. Paris, Découvertes Gallimard, 1993.
Jan Schmidt (Inleiding en annotatie), Per koets naar Constantinopel. De gezantschapsreis van baron van Dedem van de Gelder naar Istanbul in 1785. Zutphen, Walburg Pers, 1998.
Steffie Schmidt, Die Niederlande und die Niederländer im Urteil deutscher Reisender. Eine Untersuchung deutscher Reisebeschreibungen von der Mitte des 17. bis zur Mitte des 19. Jahrhunderts. Siegburg, 1963.
Peter Schneider, Lenz. Berlin, Rotbuch Verlag, 1973.
Marinus Schroevers, Op zoek naar de Dordogne. Den Haag, Servire, 1962.
Marinus Schroevers, Het oudste Frankrijk. Op zoek naar de Dordogne. Wassenaar, Servire, 1971.
W. J. Schuyt, Marianne's lusthof. Het Franse landschap. Baarn, Het Wereldvenster, 1956.
W. J. Schuyt, Frankrijk. Land / Volk / Cultuur. Baarn, Het Wereldvenster, 1957 (1ste druk), 1959 (2de druk), 1961 (3de drk).
Sylvie Schweitzer, André Citroën (1878 – 1935). Le risque et le défi. Paris, Fayard, 1992.
R. Sédillot, Histoire des marchands et des marchés. Paris, Fayard, 1964.
André J. M. van Seggelen, Sadi de Gorter, 1924-1994, in: Ons Erfdeel, jaargang 38, 1995.
Ernest-Antoine Seillière (Préface), Les dirigeants face au changement: baromètre 2004. Les Associés d'EIM, Éditions du Huitième jour, 2004.
Luc Semal, Politiques cathatrophistes. Pour une théorie politique environnementale. Paris, Presses Universitaires de France, 2015.
Cornelia Serrurier, ‘Pierre Bayle en Hollande’, Lausanne 1912.
Jean-Jacques Servan-Schreiber, Le défi américain. Paris, Denoël, 1967.
Alexander Innes Shand, Old-Time Travel. Personal reminiscences of the continent forty years ago compared with experiences of the present day. With numerous illustrations by A.H. Murray. London, John Murray, Albemarle Street, 1903.
Michael Shnayerson, Boom: Mad Money, Mega Dealers, and the Rise of Contemporary Art. Public Affairs, 2019.
Louis Sicking et Hendrik Lodewijk Wesseling, Frontières d'Outre-Mer: La France et les Pays-Bas dans le monde atlantique au XIXe siècle. 2006.
André Siegfried, Suez, Panama et les routes maritimes mondiales. Paris, Armand Colin, 1940.
Claude Silberzahn-Mendousse, Simorre en Gascogne. Histoire d'une autre France. Chez Claude Silberzahn-Mendousse, 2017.
Guy Silva, Avec les Bouquinistes des Quais de Paris. La plus grande librairie du monde. Bordeaux, Le Castor Astral, 2000.
Georges Simenon, Le train. Paris, Presses de la Cité, 1961.
Georges Simenon (Foto's van Daniel Frasnay), Vrouwen van Frankrijk. Utrecht, A. W. Bruna & Zoon, 1962.
Alain-Gérard Slama, La Guerre d'Algérie: Histoire d'une déchirure. Paris, Découvertes Gallimard, 1996.
Mathieu Smedts, Leven als God in Frankrijk. Baarn Het Wereldvenster, 1972.
Marc Smeets, Over reizen, schrijven en geluk. Théophile Gautier in Nederland. In: Maaike Koffeman, Alicia C. Montoya, Marc Smeets (red.), Literaire bruggenbouwers tussen Nederland en Frankrijk.
Receptie, vertaling en cultuuroverdracht sinds de Middeleeuwen, pp.245 - 259. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2017.
Frank M. Snowden, Epidemics and Society: From the Black Death to the Present. Yale University Press, 2019.
Timothy Snyder, On Tony Judt. In: The New York Review of Books, October 14, 2010 issue.
Via: https://www.nybooks.com/articles/2010/10/14/tony-judt/
Timothy Snyder, Bloodlands. Europe between Hitler and Stalin. London, Vintage, 2015.
A. Soboul, Les Sans-Culottes. Paris, Seuil, 1979.
Henri Solas, Essai sur l'économie des Pyrenées Orientales. Perpignan, Le Publicateur, 1993.
Robert Solé, Les Savants de Bonaparte. Paris, Seuil, 1998.
Martin Sommer, Heimwee naar Frankrijk. Amsterdam, Meulenhoff, 2003.
Charles Somerwine, France since 1870: Culture, Politics and Society. Red Globe Press, 2018.
Hans Speidel, Invasion 1944. Le destin de Rommel et du Reich. Préface d'Ernst Jünger. Paris, Éditions Berger-Levrault, 1950.
Adrian Stahlecker, De tovenaarszoon. Het bizarre leven van Klaus Mann. Geldermalsen Publications, 2018.
P. Stanford, Heaven: A traveler's guide to the undiscovered country. London, HarpersCollins, 2002.
Sondra J. Stang, Daniel Halpern Jelin, Ford Maddox Ford. New York, W.W. Norton & Co., 1986.
Jean Starobinski, Montaigne en mouvement. Paris, Gallimard, 1982.
Kevin Starr, Americans and the Californian Dream, 1850-1915. Oxford etc., Oxford University Press, 1973.
Kevin Starr, Inventing the Dream. California Through the Progressive Era. New York - Oxford, Oxford University Press, 1985.
Kevin Starr, Material Dreams. Southern California through the 1920's. New York - Oxford, Oxford University Press, 1990.
Kevin Starr, Endangered Dreams. The Great Depression in California. New York - Oxford, Oxford University Press, 1996.
Kevin Starr, The Dreams Endures. California Enters the 1940's. New York - Oxford, Oxford University Press, 1997.
Kevin Starr, Embattled Dreams. California in War and Peace, 1940-1950. New York, Oxford University Press, 2002.
Kevin Starr, Golden Dreams. California in an age of abundance 1950-1963. Oxford etc., Oxford University Press, 2009.
Kevin Starr, Coast of Dreams. California on the Edge, 1990-2003. New York, Vintage Books, 2004.
Statista, Total number of stays spent by Dutch tourists in Paris in France between 2009 and 2016.
Via: https://www.statista.com/statistics/788325/total-number-stays-spent-dutch-tourists-paris/
Francis Steegmuller, Cocteau - a Biography. London, Macmillan. 1970,
Benn Steil, The Battle of Bretton Woods: John Maynard Keynes, Harry Dexter white, and the Making of a New World Order. Princeton, NJ. and Oxford, Princeton University Press, 2013.
H.J. Stein, Boileau en Hollande. Essai sur son influence aux XVIIe et XVIIIe siècles. Nijmegen-Utrecht 1929.
Paul J. Steinhardt and Neil Turok, Endless Universe. Beyond The Big W & N, 2008.
Tracy Stephens, "Spatial Rape: Globalization and the Tourist-Vagabond Relationship in Mark Z. Danielewski's House of Leaves". A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts at Grand Valley State University, 2010. Via: http://scholarworks.gvsu.edu/theses/697
Mathis Stock (Ed.), Progress in French Tourism Geographies: Inhabiting Touristic Worlds. Springer Nature Switzerland AG, 2020.
I. F. Stone (With an introduction of Peter Osnos), The Best of I.F. Stone. Public Affairs, 2006.
William Strauss and Neil Howe, The Fourth Turning Point. What the Cycles of History Tell Us About America's Next Rendez-vous with Destiny. New York, Broadway Books, 1998.
Rosemary Sweet, Gerrit Verhoeve, Sarah Goldsmith (Edited by), Beyond the Grand Tour: Northern Metropolises and Early Modern Travel Behaviour. London, Routledge, 2017.
Mme Amable Tastu, Voyage en France. Nouvelle édition revue et augmentée. Tours, Alfred Mame et Fils, Éditeurs, 1881.
H. Teitler, De opstand der 'Batavieren'. Hilversum, 1998.
Emile Temime, Voyages en Provence, Alpes, Côte d'Azur. Paris, Découvertes Gallimard , 1997.
Gabriele Tergit, Effingers. Roman. (1951) Schöffling + Co., 8 éd., 2019.
Sylvain Tesson, Petit traité sur l'immensité du monde. Éditions des Équateurs,
Adrien-Henri Théry, Gonesse dans l'histoire, une vieille bourgade et son passé à travers les siècles. ?Gonesse, 4, rue Pierre Lorgnet. Chez l'auteur, 1970.
Casper Thomas (samenstelling), De twintig boeken die ons denken veranderden. Amsterdam, Amsterdam University Press, 2005.
Trinh Xuan Thuan, La plénitude du vide. Paris, Albin Michel, 2016.
Kelsey Timmerman, Where Am I Eating? An Adventure Through the Gloan Food Economy. Hoboken, Wiley, 2013.
Aude de Tocqueville, Paris 1945 - 1975. Genève, Aubanel, 2009.
Aude de Tocqueville, Hier, nos villages. Paris, Éditions de la Martinière, 2012.
Lorraine Turnbull, How to Live the Good Life in France: Attaining Your French Rural Dream. Fat Sheep Press, 2020.
Michael Twyman, L'imprimerie: Histoire et techniques. Paris, École Normale Supérieure, 2007.
Morton Tyldum (Director), Imitation Game. BBP Imitation LLC, 2014.
W. S. Unger, De Hollandsche graanhandel en graanhandelspolitiek in de Middeleeuwen. De Economist, 1916.
Jean- Didier Urbain, Un tour de France en affiches. Paris, Éditions de La Martinière, 2015.
Roger Vadim (Réalisateur), Et Dieu… créa la femme. Avec Brigitte Bardot et Jean-Louis Trintignant. 1956
Amanda Vaill, Everybody was so young. Gerald and Sara Murphy — A lost generation love story. Boston and New York, Houghton Mifflin, 1998.
Bernard Valade (Conception et mise en oeuvre éditoriales), et al., Almanach de Français. Traditions et variations de 987 à 1880. Encyclopaedia Universalis, 1994.
Bernard Valade (Conception et mise en oeuvre éditoriales), et al., Almanach de Français. La France républicaine de 1881 à nos jours. Encyclopaedia Universalis, 1994.
Martine Valo, Dans le Morvan, la bataille contre la monoculture de pins Douglas s’organise. In: Le Monde, 3 juillet 2020.
Via: https://www.lemonde.fr/planete/article/2020/07/02/dans-le-morvan-la-bataille-contre-la-monoculture-de-pins-douglas-s-organise_6044888_3244.html
Birgit Vanderbeke, Gebuiksaanwijzing voor Zuid-Frankrijk.'De harde, maar soms ook aangename werkelijkheid van het leven onder Fransen.' De Geus, 2003.
Pascal Varejka, Paris britannique. Taride, 2014.
Aram Vartanian (ed.), La Mettrie's "L'Homme machine": A Study in the Origins of an Idea. Princeton, 1960.
J. Vatout, Histoire du Palais Royal. Paris, Imprimerie de Gaultier-Laguionie, 1830.
John Vaughan, The English Guide Book, 1780 - 1870: An Illustrated History. London, David & Charles, 1974.
Theo Verbeek, Descartes and the Dutch. Early Reactions to Cartesian Philosophy, 1637-1650. Carbondal Il., 1992.
Bart Verheijen, “Beef dwingeland! Verzet tegen de conscriptie tijdens de Napoleontische bezetting 1810-1813”.
In: in Lotte Jensen en Nina Geerdink (eds.), Oorlogsliteratuur in de vroegmoderne tijd: Verbeelding, herinnering en identiteit, pp. 119-132. Hilversum, Verloren, 2013,
Ger Verhoeve, Joie de vivre? "Carte grise, s'il-vous plaît!". In. NieuwsNed NVLR, Nr. 96, herfst 2018.
Via: https://www.defranseverleiding.nl/Carte%20grise.html
Ger Verhoeve, Ook in Frankrijk heeft iedere boom een eigen baasje of bazinnetje. In NieuwsNed NVLR, Nr. 98, voorjaar 2019 of via:
https://www.defranseverleiding.nl/Snoeipartij.html
Gerrit Verhoeven, Anders Reizen? Evoluties in vroegmoderne reiservaringen van Hollandse en Brabantse elites (1600 - 1750). Hilversum, Uitgeverij Verloren, 2009.
Gerrit Verhoeven, Koekeloeren op de "paepse" religie: gereformeerde reizigers en hun visie op de katholieke cultuur in de Zuidelijke Nederlanden (1675-1750).
In: Trajecta, 18:2, pp. 81-193, 2009.
Gerrit Verhoeven, ‘Een divertissant somertogje’: transport innovations and the rise of short-term pleasure trips in the Low Countries (1600–1750)’, Journal of Transport History 30, 1, pp. 78–97, 2009.
Gerrit Verhoeven, 'Travel and transport'. The rise and evolution of a domestic network in the Netherlands. In: Journal of Transport History, 2010(?)
Dolf Verroen, Van eeuwigheid tot amen. Den Haag, H. P. Leopolds Uitgeversmij N.V., 1956.
Xavier Versini, Les grandes heures du tourisme en Corse. Klincksieck, 1969.
René Vialatte, Saint-Paul dans la mouvance de l’histoire. 1990.
Daniella Vidanovski (Introduction), Vacances -Vakantie. Les congés payés en Belgique - Het betaald verlof in België - Holidays. Payed Leave in Belgium. Plus DVD
compiled by the Royal Film Archive of Belgium. Cinematek, Brussel, 2016.
Ab Visser, God in Frankrijk. Kroniek van een reis. 's-Gravenhage, Uitgeverij A. A. M. Stols, 1958.
Ferry van der Vliet, Ongewoon Parijs. Deventer, Edicola Publishing B.V., 2018.
Ferry van der Vliet, Ongekend Parijs. Deventer, Edicola Publishing B.V., 2019.
A. Voogd, De scheepvaart op Indië en de Rotterdamsche Lloyd. Rotterdam, 1924.
J. J. Voskuil, Reisdagboek 1981 - Twee tochten door Frankrijk in het voorjaar van 1981. Gottmer / Becht, 200O.
J. J. Voskuil, Terloops. Voettochten door Frankrijk 1957 - 1973. Amsterdam, Uitgeverij G. A. van Oorschot, 2004.
Lubbe Bakker (productie & regie), The not so lonely planet. Documentaire uitgezonden via de NPO op 20 mei 2018 als aflevering van het VPRO-programma Tegenlicht.
Via: https://www. youtube.com/watch?v=czoUN-6XgiE
Hans van de Waarsenburg, A. den Doolaard. Portret van een kunstenaar. Gesprekken over zijn leven en werk. Amsterdam, Meulenhof, 1982.
Jean-François Wagniant, Le Vagabond à la fin du XIXe siècle. Paris, Belin, 1999.
D.J. Waldie, Where We Are Now. Notes from Los Angeles. Angel City Press, 2004.
D.J. Waldie, Becoming Los Angeles. Myth, Memory, and a Sense of Place. Angel City Press, 2020.
Mark Waller, Kleine geschiedenis van de vakantie. Reformatorisch Dagblad, 09-07-2013.
Via:https://www.rd.nl/meer-rd/cultuur-geschiedenis/kleine-geschiedenis-van-de-vakantie-1.322845
Michael Walzer, Penser la justice. Entretiens avec Astrid von Busekist. Paris, Albin Michel, 2020.
Jean-Pierre Warnier, Céline Rosselin, Authentifier la marchandise, Anthropologie critique de la quête d'authenticité. Paris, L'Harmattan, 1996.
André Warnod, Les Bals de Paris. Paris, Éditions G. Crès & Cie, 1922.
André Warnod, Drôle d'époque. Paris, Arthème Fayard, 1955.
Philippe Weber (Rédacteur en chef), Il y a cinquante ans la libération. Armées d'aujourd'hui, N° 190, Numéro Spécial, Mai 1994.
Marie-Christine Weidmann Koop (ed.and assisted by Rosely Vermette), La France à l'aube du XXIe siècle. Tendances et Mutations.
France at the Dawn of the Twentieth-First Century. Trends and Transformations.
Birmingham, Alabama, Summa Publications Inc, 2000.
Christof Wegelin, The image of Europe in Henry James. Dallas, Southern Methodist University Press, 1958.
Hans-Ulrich Wehler, Geschichte als Historische Sozialwissenschaft. Frankfurt am Main, Suhrkamp, 1977.
Roger-Armand Weigert, La Conciergerie - Petites notes sur les grand édifices. Paris, Caisse Nationale des Monuments Historiques et des Sites, 1966.
J. W. F. Werumeus Buning, De witte wingerd van Frankrijk. Rotterdam, AD. Donker, 1951.
Rudi Wester, Transfert culturel. DESHiMA (Strasbourg), Les relations franco-néerlandaises, in n° 8/2014, pp. 229-243.
Helen Whiteing, Mme Richard [pseud. Alb], Living Paris and France. A Guide to manners, monuments, institutions, and the life of the people and Handbook for travellers on an entirely new and original plan. By Alb, London, Ward and Downey, Paris, Galignani, 1889.
Lynne Whitney, Grand Tours and Cook's Tours. A history of leisure and travel, 1750 – 1915. New York, William Mprrow and Company, Inc., 1997.
Billy Wilder (Produced and Directed by), Irma la Douce (with Jack Lemmon and Shirley Maclaine). Metro-Goldwyn-Mayer Inc., 1963.
Val Wineyard, Mary Magdalene and the Secrets of Languedoc: Your Everlasting Yearbook. Narbonne, Val Wineyard Publishing, 2014.
Marc Wingens, Over de grens - De bedevaart van katholieke Nederlanders in de zeventiende en achttiende eeuw. Nijmegen, SUN, 1994.
Michel Winock, Parlez-moi de la France. Histoires, Idées, Passions. Paris, Perrin, 2010.
Michel Winock, Charles de Gaulle. Un rebelle habité par l’histoire. Paris, Gallimard, Collection L'esprit de la cité, Série Des hommes qui ont fait la France, 2019.
Herbert Wise (Director), Breaking the code. DVD, 1997.
C.H.E. de Wit, De Nederlandse revolutie van de achtiende eeuw, 1780-1787. Oligarchie en proletariaat. Oirsbeek, 1974.
F. H. de Wit (Samenstelling), Van reizende schrijvers. Utrecht/Antwerpen, Uitgeverij Het Spectrum, 1982.
Nicholas Wise, John Harris (Editors), Events, Places and Societies. Routledge, 2019.
Betje Wolff en Aagje Deken, Wandelingen door Bourgogne. Uitgegeeven door E. Bekker. In 's Gravenhage by J. van Cleef, 1789.
Philippe Wolff (dir), Histoire du Languedoc. Toulouse, Privat, 1967.
Philippe Wolff, Regards sur le Midi médiéval. Toulouse, Privat, 1978.
Friedrich Wolfzettel, Ce desir de vagabondage cosmopolite: Wege und Entwicklung des französischen Reiseberichts im 19. Jahrhundert. Tübingen : Niemeyer, 1986.
Friedrich Wolfzettel, Le discours du voyageur. Pour une histoire littéraire du récit de voyage en France, du Moyen Age au XVIIIe siècle. Paris, 1996.
Jacques Wolgensinger, L'Histoire à la Une. La grande aventure de la Presse. Paris, Découvertes Gallimard, 1989.
Jacques Wolgensinger, La 2 CV: Nous nous sommes tant aimés. Paris, Découvertes Gallimard, 1995.
Mark van Wonderen, Treurtrips. Rubinstein Publishing BV., 2020.
Basil Woon, The Paris That's Not in the Guidebook. New York, Brentano's, 1926.
Basil Woon, A Guide to the Gay World of France. From Deauville to Monte Carlo via Le Touquet, Biarritz, Vichy, Aix-les-Bains and Cannes. New York, Horace Liveright, 1929.
Laurence Wylie, Beaux Gestes: A Guide to French Body Talk. Cambridge MA, Undergraduate Press/Dutton, 1977.
Charles Yriarte, Les Cercles de Paris. 1828-1864. Paris, Librairie Parisienne, 1864.
Sergei Yutkevich (Directed by), Lenin in Paris. Mosfilm, 1981.
Annejet van der Zijl, Anna - Het leven van Annie M. G. Schmidt. Amsterdam, Nijgh & Van Ditmar, 2002.
Howard Zinn, La mentalité américaine au-delà de Barack Obama. Montréal, Lux Éditeur, 2009.
Aart van Zoest, Nederland in Frankrijk. Cahiers de Meridon. Bergen, Vereniging Volkshogeschool Méridon, 1988
Emile Zola, Les Misérables. 1862.
Émile Zola, Les Romanciers naturalistes. Balzac. Stendhal. Gustave Flaubert. Edmond et Jules de Goncourt. Alphonse Daudet. Les Romanciers contemporains. Paris, G. Charpentier et Cie, 1881.
Peter van Zonneveld (red.), Naar de Oost. Verhalen over vier eeuwen reizen naar Indië. Amsterdam, Bert Bakker, 1996.
Eric G.E. Zuelow, Touring Beyond the Nation: A Transnational Approach to European Tourism History. Ashgate Publishing, 2011.
Terug naar de voorpagina van 'de Franse verleiding', de geschiedenis van het reizen en het toerisme in Frankrijk.
Back to the cover of 'the French seduction', the story of travel and of tourism in France.
Retour vers la couverture de 'la séduction française', l'histoire du voyage et du tourisme en France.
Zurück nach die Titelseite von 'die Verführung Frankreichs', die Geschichte Reizens und Tourismus in Frankreich.
Voor meer informatie / for all information send an email to:
gerrit.verhoeve@gmail.com.
Phone: 00.33.(0)4.68436016 or 00.33.(0)6.49936049.
Terug naar de voorpagina van 'de Franse verleiding', de geschiedenis van het reizen en het toerisme in Frankrijk.
Back to the cover of 'the French seduction', the story of travel and of tourism in France.
Retour vers la couverture de 'la séduction française', l'histoire du voyage et du tourisme en France.
Zurück nach die Titelseite von 'die Verführung Frankreichs', die Geschichte Reizens und Tourismus in Frankreich.
Voor meer informatie / for all information send an email to:
gerrit.verhoeve@gmail.com.
Phone: 00.33.(0)4.68436016 or 00.33.(0)6.49936049.
|
